есірткі сатушыларының іс-әрекетіне кедергі келтірмеуге, оларға Қытай полициясы келтірген шығынды өтеуге міндеттенді. Бұған қоса Англия Гонконг билігін қолына алып, оны наркотрафиктің базасы ретінде пай- даланды (Гонконг 1997 жылға дейін ағылшындардың қол астында қал- ды). XIX ғасырдың соңында 40 миллион қытай, турғын халықтың оннан бір бөлігі апиын шегетін нашақорға айналды3. Ағылшын капитализмінің қүрықтай ұзын қолының құрсауын Мысыр да сезінді. XIX ғасырда француздар мен ағылшындар Мысыр әмірші- сіне Суэц каналын салуға, содан соң әрқилы мардымсыз жобаларға қомақты мөлшерде қарыз ақша берді. Уақыт өткен сайын өсе түскен қарыз Еуропа несиегерлері елдің ішкі істеріне белсене араласа беруі- не жол ашты. 1881 жылы жергілікті ұлтшылдардың шыдамы түгесіліп, көтеріліске шықты. Олар біржақты тәртіппен бүкіл шетел қарызының күшін жоюды талап етті. Виктория патшайым бұған қатты долданды. Жыл өтпей жатып ол Мысырға армия мен флот аттандырды. Иә, бұл ел де Британ боданына айналды. 282
ҒЫЛЫМИ РЕВОЛЮЦИЯ Инвесторлардың мүдделерін қорғау қамымен басталған соғыс- тардың бас-аяғы бұл емес. Соғыстың өзі апиын сияқты тауарға ай- налды. 1821 жылы гректер Осман империясына қарсы көтерілді. Сол баяғы Англияның либералдары мен романтиктері көтерілісшілерге жанашырлық танытты. Ақын, лорд Байрон бүлік шығарушылар жағын- да соғысу үшін Грекияға аттанды. Иә, Лондон қаржыгерлері де қапы қалмады. Олар көтеріліс көсемдеріне Лондон биржаларында Грек кө- терілісінің облигацияларын сатуды ұсынды: гректер тәуелсіздік алған кезде (егер алса), әлгі акцияларды үстеме пайызымен сатып алуға уәде беруге тиіс болды. Жеке адамдардың бірі пайда табуға үмітте-
