Қысқаша түйіндеме

• 
  БХЖС-2011 сәйкес Қазақстанда типті жастағы халықты (18-22 жас) үшіншілік біліммен (ТжКБ орта буынының мамандары, бакалавриат, магистратура, докторантура) жалпы қамту соңғы 5 жылда 53,1% 48,4% дейін төмендеді¹. Бұл көрсеткіштің төмендеуі ақылы бөлім контингентінің (2011 жылғы 498 440-тан 2015 жылғы 337 092 білім алушыға дейін, яғни 33%-ға) айтарлықтай азаюына байланысты.
  

• 
  ЮНЕСКО деректері бойынша шетелдік ЖОО-да білім алған қазақстандық азаматтардың саны 2009 жылғы 36 мыңнан 2013 жылғы
  49 мыңға дейін өсті (ҚХР ЖОО-дағы қазақстандықтарды есепке алмағанда. Мемлекеттер, ЮНЕСКО Қытай бойынша шетелдік студенттер туралы деректерді ұсынбады). Бұл деректер Қазақстанның төлемге қабілетті азаматтардың неғұрлым көбі жылдан жылға шетелдік білім беруді таңдайтынын дәлелдейді. Ресейлік ЖОО 213 мың шетелдік студенттердің 49 252 (23%-ы) Қазақстанның азаматтары болды. Ресейде шетелдік студенттердің саны бойынша Қазақстанның азаматтары 1-орынды алады².
  

• 
  Әлемнің неғұрлым бәсекеге қабілетті алты мемлекетінде үшіншілік біліммен жалпы қамту орта есеппен 72,2% (Швейцария - 55,6%,
  Сингапур-82,7%, АҚШ-94,3%, Германия-61,7%, Нидерланды - 77,3%, Жапония - 61,5%) құрады. Өз кезегінде үшіншілік біліммен қамтудың жоғарғы көрсеткіштері ЖБИ-де көшбасшы позицияның кепілі болмады. Грецияда бұл көрсеткіш 116,6% (ЖБИ-де 81-орын), Аргентинада 80,3% (106), Украинада 79% (79), Ресейде 76,1% (45) құрады³.
  

• 
  Қазақстандық ЖОО-ның әлемдік академиялық рейтингтердегі белсенділік артты. QS World University Rankings-2011 рейтингісіне
  2 қазақстандық ЖОО кірсе, 2015 жылы олардың саны 9 болды.
  

• 
  2015 жылы Thomson Reuters компаниясының Essential Science Indicators ақпараттық ресурсының деректері бойынша қазақстандық ғалымдардың соңғы онжылдықтағы 14 жариялымы әлемнің ең жоғары дәйексөз келтірілген мақалалардың 1% жатады.
  

• 
  Қазақстан ЖОО аккредитациядан өту рәсіміне жылдан жылға белсенділік артуда. 2015 жылы ұлттық институционалдық аккредитациядан 72 ЖОО өтті, бұл 2014 жылмен салыстырғанда
  6-ға артық. 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап тәуелсіз аккредитиция рәсімінен өткен ЖОО-лар мемлекеттік аттестациядан өтуден босатылады («Білім туралы» ҚР Заңының 59-бабы)⁴.
  

• 
  2015 жылы Назарбаев Университетінің 380 бакалаврының алғашқы түлектері шықты. Түлектердің 2/3 бөлігі оқуды жетекші халықаралық университеттерінде жалғастырды.
  

• 
  2015 жылы ИИДМБ-2 жобалары үшін 1 900 магистрды даярлау басталды. Оқыту еліміздің 11 университетінің базасында экономиканың
  

• 
  «Серпін - 2050» «Мәңгілік ел жастары - индустрияға» жобасының ЖОО саны 7-ден 19 дейін, ал мамандық саны 19-61 дейін көбейді. Гранттардың саны 5 000 орын болды.
  

• 
  Сандық көрсеткіш - түлектердің жалпы санынан жұмысқа орналасқандардың үлесі Қазақстанда ЖОО ұсынатын қызметтер сапасы критерийлерінің бірі болып табылады. The Global Employability University Ranking, QS Graduate Employability Rankings жұмысқа орналасқандардың тек санын ғана емес (салмақтық коэффициенті - 10%), сонымен қатар ЖОО-ның жұмыс берушілер алдындағы беделін, бизнеспен ынтымақтастығын, студенттер мен өндірістің бірлескен жобаларын, университеттің базасында жұмыс берушілер кеңселерінің өкілдіктерін де ескереді (салмақтық коэффициенті - 15-тен 30%-ға дейін).
  

• 
  Еліміздің ЖОО-да шетелдік студенттер үлесінің өсу үрдісіне қарамастан (2014ж. - студенттердің 1,9%, 2015ж. - 2,3%)⁵ бұл көрсеткіштің мәні әлемдік көрсеткіштерден әлі де төмен. Жоғары білім беру тартымдылығының ең жоғары көрсеткіштерін Австралия (18%), Ұлыбритания (17,5%), Швейцария (16,9%) және Австрия (15,5%) университеттері көрсетті. Шетелдік студенттердің анағұрлым көп санының абсолюттік мәні АҚШ-қа - 842 384, ҚХР-на - 712 157, Ұлыбританияға -
  428 724, Австралияға - 266 048, Францияға - 235 123, Ресейге - 213 342, Германияға - 210 542 тиесілі⁶.
  

• 
  «ЖОО және бизнестің ынтымақтастығы» сауалнамалық көрсеткіш бойынша Қазақстанның ЖБИ-да позициясы тұрақты төмен (2014ж. - 88-ші, 2015ж. - 88-орын)⁷. Бұл Қазақстанның ЖОО жүйесінің бұл бағытта үлкен резервтерінің барын дәлелдейді.
  

2015 жылы университеттің алғашқы прототипі - Византия Империясындағы Пандидактерионның («Pandidakterion») негізі қалануына 1590 жыл толды⁸. Жоғары білімнің 1,5 мыңжылдықтан асқан тарихында

ХХI-ғасырда жоғарғы мектептің Академиялық білімнің қайнаркөздерінен инновациялар мен технологиялық үрдістің орталықтарына екпінді өзгеріп жатқанын байқаймыз.

2015 жылғы 11 маусымда жетекші халықаралық сарапшылардың бірі Джамиль Салми Назарбаев Университетінде өткен Жоғары білім көшбасшыларының Еуразиялық Форумында сөйлеген сөзінде әлемдік жоғарғы мектеп дамуының өте қызықты әрі күтпеген перспективаларын атады. Оның пікірі бойынша, «диплом қажеттілігі жоғалады. Студент кез-келген жерде, кез-келген уақытта білім ала алатын болады».

Вашингтон Университетінің профессоры Стэфэн Джоелдің пікірінше, 2030 жылға қарай жасанды интеллект оқытушыны алмастыра алады. Дәреже алу өз мәнінен айрылады. Оқыту сертификаттары, жұмыс орнында оқыту, қызығушылықтар бойынша клубтарға қатысудың мәні артады⁹.

Стэнфорд Университеті Білім берудің жоғарғы мектебінің деканы Дэн Шварц емтихандар оқу үлгерімін бағалаудың негізгі құралы болудан қалады деп санайды. Алған білімін тексерудің орнына студенттерге жаңа материал ұсынылады және олардың оны талдау мүмкіндігі бағаланады⁷_.

2015 жылғы қазанда Сингапур Білім министрлігінің жауапты хатшысы Чан Лэй Фунг: «Жоғары білімнің болашағы» конференциясында «дәстүрлі ЖОО болашақта жойылады. Топтар мен факультеттер болмайды, студент өз курстарын және бағдарламаларын өзі таңдайды. Дараландырылған оқыту пайда болады. ЖОО осындай өзгерістерге дайын болуы керек. Өмір бойы оқу құбылысы жоғары білім берудің негізгі принципіне айналады», - деді¹⁰.

2015 жылы АҚШ талапкерлерінің 91%-ы ЖОО-ға әлеуметтік желілер арқылы түсті (2014 жылы - 59%-ы)¹¹.

Бұл жаңа шарттарда сұрақтар туындайды. Қазақстандық ЖОО сол заманның осы жаһандық сын-қатерлеріне жауап беруге қаншалықты дайын? Қазақстанның бәсекеге ең қабілетті 30 елдің қатарына кіру міндетіне қол жеткізуге олар қандай үлес қоса алады?

Университеттердің әлемдік тарихымен салыстырғанда қазақстандық жоғары мектебінің тәжірибесі айтарлықтай қарапайым, оған небәрі
87 жыл. Оның өз артықшылықтары бар. Көпғасырлық негізінің болмауы біздің ЖОО әлемдік өзгерістерге икемді және алғыр етеді.

ҚР БДМБ жүзеге асырылған 5 жылда кәсіптік білім беру қолжетімділігінің жаңа механизмдері іске қосылды. Мемлекеттік білім берудің жинақтау жүйесі (МБЖЖ) - отбасыға баланың елімізде және шетелде білім алуына қаржы жинауға мүмкіндік беретін қаржылық құрал. МБЖЖ жобасын ҚР БҒМ «Қаржы орталығы» АҚ серіктестік банктердің («Халық банкі» АҚ, «Цеснабанк» АҚ, «Нұрбанк» АҚ, «Казкоммерцбанк» АҚ, «Fortebank» АҚ) қатысуымен жүзеге асырады. Жетім балалар, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалар, білім беруде ерекше қажеттіліктері бар балалар, көпбалалы және тұрмысы нашар отбасылардан шыққан балалар үшін мемлекеттің сыйақысы жоғарылатылған (7%). 2013 жылмен салыстырғанда МБЖЖ салымшыларының саны 20 есе артты (2013ж. - 720, 2015ж. - 14 135).

Халыққа 15%-дан басталатын жылдық мөлшерлемесімен (білім беруге арналған нарықтағы қарыздан 2-3%-ға төмен) 12 жылға дейінгі несиелеу мерзімімен білім беру несиесін алу мүмкіндігі беріледі. Жас маман несиені оқуды аяқтағаннан кейінгі 6 айдан соң және жұмысқа орналасқаннан кейін төлей бастайды. Кәсіптік білім беру әлеуметтік қолдау құралы ретінде шағын табысты жастар үшін қолжетімді.