3) дауыссыздардың дауыссыздармен тіркесі деп, үшке бөліп қарастыралық. Дауыстылардың дауыстылармен тіркесімі. Әдетте біз дыбыстардың тіркесімі туралы айтқанда сөз ішіндегі (сөз формасындағы) қатар тұрған екі дыбысты көз алдымызға келтіреміз. Көпшілікке белгілі, қазақ тілінде екі дауысты дыбыс сөз ішінде қатар тұрмайды. Қатар тұра қалса, оның алдыңғысы түсіріліп айтылады (кейде солай жазылады да). Мысалы: алты+ау > алтау, оқы+у (ұу) > оқу (оқұу) т.б. Бұл заңдылық біріккен екі сөздің немесе бір бунаққа еніп, бір ырғақпен айтылатын сөз тіркестерінің аралығында да байқалады: дәме+еткен > Дәметкен, қанды+ағаш > Қандағаш, сары+өзек > Сарөзек, алты+атар > алтатар, ала ат > алат, қара ала > қарала, алты ай > алтай т.б. Дауыстылардың дауыстылармен тіркесімі. Әдетте біз дыбыстардың тіркесімі туралы айтқанда сөз ішіндегі (сөз формасындағы) қатар тұрған екі дыбысты көз алдымызға келтіреміз. Көпшілікке белгілі, қазақ тілінде екі дауысты дыбыс сөз ішінде қатар тұрмайды. Қатар тұра қалса, оның алдыңғысы түсіріліп айтылады (кейде солай жазылады да). Мысалы: алты+ау > алтау, оқы+у (ұу) > оқу (оқұу) т.б. Бұл заңдылық біріккен екі сөздің немесе бір бунаққа еніп, бір ырғақпен айтылатын сөз тіркестерінің аралығында да байқалады: дәме+еткен > Дәметкен, қанды+ағаш > Қандағаш, сары+өзек > Сарөзек, алты+атар > алтатар, ала ат > алат, қара ала > қарала, алты ай > алтай т.б. Дауысты дыбыстардың тіркесімі туралы бұл жердегі әңгіме бір сөз ішінде қатар тұрған буындардағы дауыстылар жөнінде болмақшы. Қатар тұрған буындардағы дауыстылардың тіркесім заңдылықтары мынандай: Қатар тұрған буындардағы дауыстылардың тіркесім заңдылықтары мынандай: 1) Бірінші буындағы дауысты дыбыс жуан болса, одан кейінгі буындардағы дауыстылардың барлығы да жуан болады. Мысалы: ба+ла+лар, құ+лұ+ны (жазылуы: құлыны) т.б. 2) Бірінші буындағы дауысты дыбыс жіңішке болса, одан кейінгі буындардағы дауыстылар да жіңішке болады: ке+зек, түл+кү (жазылуы: түлкі) т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
