Тақырыбы: Сапа менеджмент жүйесіне қойылатын талаптар

Стандарт кәсіпорында ИСО 9001 ХС-қа сәйкес жұмыс істейтін сапа жүйесін құру үшін және осы жүйені ИСО 9004 ХС-на сәйкес жақсарту үшін кәсіпорынның ішкі бөлімдерімен және сапа жүйесін сертификаттау кезінде оның ИСО 9001 ХС-ына сәйкестігін бағалау үшін сыртқы мекемелермен қолданыла алады.

ИСО 9001 стандарты өнімнің сапасына талаптар қоймайды, бірақ оның талаптары өнім сапасына қойылатын талаптарды толықтырады.

Әртүрлі мекемелердің СМЖ-лері әртүрлі формада кұрылуы мүмкіндігін мойындай отырып, стандарт сапаны жалпы басқару жүйесінің бірден-бір құрылымын тағайындау мақсатын қоймайды. Сонымен бірге, мекеменің СМЖ-сін енгізу бойынша стратегиясы болуын атап көрсетеді.

Дұрыс (жақсы) жұмыс істеу үшін кәсіпорын (ұйым) көптеген өзара байланыстағы іс-әрекеттер түрлерін анықтауы және оларды басқаруы керек.

Ресурстарды қолданатын және шығыстарды кірістерге айландыру мақсатында басқарылатын іс-әрекеттер үрдіс ретінде қарастырылады (сурет).

Үрдістің кірістері мыналар бола алады:

- алдыңғы үрдістің кірістері;

- шикізат, материалдар, өнімге қойылатын талаптар;

- құрал-жабдықтар және т.б. Үрдістің шығыстары:

- талаптарға сәйкес келетін (сәйкес келмейтін) өнім,

- шығындар;

- ақпарат және т.б.

Кәсіпорынның СМЖ-сі мыналарлы ескеру керек.

- кәсіпорынның өзгешілігін;

- оның көлемін (үлкен-кішілігін);

Сапа жүйесі иілімді болуы керек, болашақта қажет болып шығуы мүмкін өзгерістерге бөгет болмауы үшін.

Жүйенің вариантын таңдау кезінде оның әр элементі бағаланады және сипатталады. СМЖ-сінің барлык элементтерін 3 топка бөлуге болды.

1. 
   Жүйенің кәсіпорын басшылығымен айкындалатын элементтері:
   

- ұйымдық кұрылымы және жұмыстарды ұйымдастыру;

- сапа жүйесіне баға беру;

- оқыту.

Жалпы фирмалык проблемаларга жатады:

- құжаттарды бақылау;

- сапа бойынша барлык жазбаларды жүргізу (құжаттау);

- статистикалық әдістерді қолдану. Өнімге (қызмет көрсетуге) қатысты фирманың көптеген бөлімшелері мына сұрактарды шешуі керек:

- өнімді шығару сатыларын айқындау және олардың мақсаттарын белгілеу;

- сақтау, буып-түю, тасымалдау, босату;

- өлшем кұралдарын бақылау;

- ақаулы өнімдерді ұқсату;

- сапаны бақылау;

- сынау кезінде жағдайды бақылау.

3. Жүйенің жеке этаптарына тән элементтері:

- контракттерді тексеру;

- өнімнің өмірлік циклының әртүрлі этаптарында (жоспарлау, материалдар мен комплекттеуші бұйымдарды сатып алу, өнімді шығару және қолдану) сапасын қамтамасыз ету. Кейбір элементтерге тоқтала кетейік.

Кәсіпорынның сапа облысындағы жоспарлары сапа аясындагы саясатта көрсетіледі. Сапа аясындағы саясат төмендегі бағыттарда іс-әрскеттер жасау принциптері ретінде қалыптастырылады:

- шығарылатын өнімнің сапасын жоғарылату және тұтынушының сұранысын қанағаттандыру арқасында кәсіпорынның экономикалық жағдайын жақсарту;

- сапаның жоғарылығы немесе жаңа нарық сегментін табу арқасында сатылатын өнімнің көлемін арттыру;

- бәсекелестерге қарағанда, өнімнің техникалық деңгейін жоғарырақ ұстау;

- өнімдерді (бұйымдарды) модернизациялау;

- белгілі тауар нарығында қажеттілікті анықтайтын өнімнің негізгі сапалық көрсеткіштерін жақсарту;

- сапаны жоғарылату жөніндегі іс-әрекеттерге персоналды тарту арқасында ақаулы өнімнің шығу деңгейін төмендету;

- қызмет көрсетуді жетілдіру.

Сапа аясындағы саясат құжат түрінде өңделеді, яғни қахазға жазылуы керек.

ИСО 9001 стандартында басшылықтың сапаға жауаптылық деңгейі тағайындалады. Фирма басшылығы сапа аясындағы саясатты қалыптастыру, сапа жүйесін кұру, енгізу үшін және оның жұмысына жауапты болып табылады. Бұл жағдай ашық айқындалған және құжатталған (құжат түрінде өңделген) болу керек. Мамандар штатын қалыптастыру және өндірістік, өлшеу-бақылау және сынау жабдықтарын алуға, ЭВ-дерді бағдарламамен қамтамасыз ету үшін қажетті ресурстарды бөлу де басшылықтың міндетті болып табылады. Басшылық персоналдың қажетті біліктілік деңгейін тағайындап, оның біліктілігін өз уақытында жоғарылатуды қамтамасыз етіп отыруы керек.

Фирма басшылығын тауардың, оның нарықтағы тұрактылығына ықпал етуші сапалық көрсеткіштерін уакытында байқап отыру міндеті жүктеледі. Басшылық жаңа тауарлар шығару немесе жаңа кызмет түрін көрсету жөніндегі қабылданған шешімі үшін жауапты болып табылады.

Шетел фирмаларында және кейбір отандық фирмалар штатына сапа жөніндегі менеджер қызметі енгізілген. Менеджерлер тікелей бірінші басшыға бағынады. Олар сапа жүйесін құру және енгізумен шұғылданады, жүйенің жақсы күйін қамтамасыз етеді.

Кәсіпорында қызметтік нұскаулар болуы керек. Бұларда әр қызметкер үшін оның міндеттері, жауапкершілігі, және сапаны қамтамасыз ету облысындағы уәкілеттері жазылады.

Сапа жүйесінің бір ерекшелігі - оның кұрамына жүйені іштен тексеру, талдау және оның тиімділігін бағалау бөлімшесі кіреді.

СМЖ-сін іштен тексеруді фирма басшысы сайлаған (тағайындаған) арнайы дайындықтан өткен құзыретті мамандар жүргізеді. Мамандар жүйенің әр элементінің тиімділігін сапа жүйесі алдында қойылған мақсаттарды іске асыру тұрғысынан бағалауға міндетті. Бұндай тексерулер жоспарлы түрде жүзеге асырылады немесе ақаулар орын алғанда және фирмада ұйымдық өзгерістер орын алғанда жүргізіледі.

Тексеруді ұйымдастыру және жүргізу тәртібі СМЖ-сінің құжатталған процедурасында жазылуы керек. Процедура тексеру объектілері мен әдістері; тексерілетін объектілерді бағалау критерийлері; тексеру жүргізуші қызметкерлерге қойылатын талаптар; тексеруді жүргізу тәртібі және т.б. тағайындалады. Әдетте, тексеру объектілері өнімнің сапалық параметрлері, сапа жүйесінің ұйымдық құрылымы болып табылады. Тексеру нәтижесі бойынша есеп беріледі.

Басшылық сапа жүйесі жұмысының тиімділігіне талдау жүргізуі керек. Талдау жүргізудің қажеттілігі іс-әрекеттердің сыртқы жағдайының өзгеруінен туындайды, мысалы, тауарды жаңа (шет ел) нарығына шығарған кезде. Талдауды, әдетте, басшылықтың нұскауы бойынша фирманың мамандары немесе тәуелсіз мамандар жүргізеді. Жұмыс істеп тұрған жүйеге енгізілуі қажетті өзгерістер өнімнің сапасын жоғарылату жөніндегі ғылыми-техникалық бағдарламаға енгізілуі мүмкін.

СМЖ төмендегі талаптарға сай болуы керек:

- өнімге немесе көрсетілетін қызметке тұтынушылар қоятын талаптар қанағатталуы керек;

- проблемалардың (ақаулардың) алдын алу қажет, керісінше болмау керек, яғни ақаулар орын алғаннан кейін анықталмауы керек;

- егер ақаулық немесе талаптарға сәйкессіздік орын алған болса, жүйе олардың табылуын (айқындалуын) қамтамасыз ету керек;

- жүйе табылған ақауды немесе сәйкес келмейтін өнімнің өндіріске немесе тұтынушыға түспеуіне кепілдік беруі керек;

- жүйе өнімнің өндірістің, жүйенің тұракты және үздіксіз жетілдірілуін қамтамасыз етуі керек.

№ 8 дәріс (1 сағат)

- сапаға қойылатын талаптарды нақты бекіту және жасалатын жұмыстарды қамтамасыз ету;

- өнім сапасын және жүйенің қызметі туралы мәліметтерді жиі тексеріп, бекіту;

- өнімдердің және сапаны қамтамасыз ету жұмыстарын бақылау және сәйкестендіру;

- ұйымның жүйе бойынша жүмыс істеу тәжірибесін жетілдіру;

- сапа аумағында жұмыстардың дұрыс орындалуын байқау.

Әрбір кәсіпорынның ұйымдық құқықтық негізін СМЖ құжаттары кұрайды. Ондай құжаттарға мыналарды жатқызуга болады: кәсіпорында қолданылатын нормативтік, техникалық, басқарушы және пайдаланылатын баска да кұжаттар түрлері. СМЖ кұжаттамалык жүйесі төмендегі кестеде көрсетілген.

СМЖ кұжаттамалары жүйедегі жұмыстарды жаңадан өндіруде, тексеруде, дәлелдеуде және қызметтің мәні мен сапасын одан әрі жетілдіруге әсер етеді.

Әрбір кәсіпорын өзіне қажетті құжаттамалар көлемін өзі анықтайды. Ол мынадай факторларға байланысты: кәсіпорынның түрі мен көлеміне, процестің күрделігі, шығарылатын өніммен, көрсетілетін қызметтің күрделігіне, тұтынушылардың талаптарына, қызметкерлердің біліктілігіне және т.б.

Міндетті құжаттамалар жуйесіне мыналар кіреді:

1 Сапа саласындағы саясат және мақсаттар бойынша кұжаттамалық өтініштер;

2 Сапаны басқару;

3 МС ИСО 9001 талап ететін кұжатталған рәсім;

4 Ұйымның жұмыстарының, жоспарларының және бақылау үрдістерінің тиімділігін қамтамасыз етуге қажетті құжаттамалардың түрлері;

5 Процестің сәйкестігін көрсететін жазбалар.

ИСО 9000 стандарттың талабы бойынша әрбір кәсіпорын өзіне қажетті СМЖ құжаттамаларын таңдауға және қандай формада әзірлеуге (қағазда, электрондық түрде, компьютерлік дискіде) құқығы бар. Тек қана міндетті рәсімдердің минималді тізімі анықталған:

- құжаттарды басқару;

- жазбаларды басқару;

- СМЖ ішкі аудиті;

- сәйкес келмейтін өнімдерді басқару;

- түзетуші әрекеттер;

- сақтандырушы әрекеттер;

№ 9-10 дәрістер (2 сағат)

Сапа жүйесін енгізу сұрактарын Мемлекеттік реттеуге ҚР Мемлекеттік бағдарламасы «Сапа» 2001-2005 ж. қабылдау жатады. Бұл бағдарламада тауарды, жұмыстарды және қызметті сертификаттаудан сапа жүйесін сертификаттауға өтуін қарастырады.

Бағдарламаны жүзеге асырудан алынатын нәтиже қорытындылары:

- сапаны басқару және қамтамасыз етудің отандық және халықаралық стандарттар негізінде жаңа әдістерін кеңінен енгізу;

- республикадағы өнеркәсіптердің кешендік жұмыстарының техно-экономикалык көрсеткіштерін жаңарту;

- бәсекеге жарамды тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің жаңа түрлерін жасап шығару және орнату, экспорты дамыту, өндірістің көлемін кеңейту;

-бәсекеге жарамды өнім шығару бойынша отандық тауар өндірушілердің қызметін ынталандару;

- тауардың барлык түрлерінің тұтынушылық қасиеттерін жаксарту, мемлекетте жасалатын жұмыстар мен қызметтің сапасын жоғарлату;

- халық пен мемлекет нарығын сапасыз, қауіпті тауарлардан, жұмыстардан және қызметтен қорғау;

Қазіргі кезде сапа жүйесі сертификаттау мен енгізу кәсіпорынның тиімділігі мен экономикалык тұрактылығының кепілі, өнімнің бәсекелестік қабілеттілігін арттыру әдісі, тұтынушылырдың сенімділігін алу әдісі.

Шетелдің мамандары сапа жүйесіне сәйкестік сертификаты фирма үшін біршама артықшылыктарды және пайда әкеледі деп есептейді. Ол бизнес бойынша сыбайластық сенімділігін, сонымен қатар несие беруді, сапасыз өнім ақауларынан сақталуды, келісім шартты бекітуді дәлелдейді.

Сапа жүйесін кәсіпорынға енгізу нәтижесінде қызметкерлердің жұмыс істеу тәртібі артады, шығындар азаяды, еңбек сапасы жақсарады, процестерді басқару жоғарлайды, сапаны қамтамасыз ету шығындары күрт төмендейді, кәсіпорынның нарықтағы жағдайы берік болады, өндіріс нәтижесінің жоғарғы деңгейін қамтамасыз етеді.

СМЖ енгізу үшін шетелдерде қозғаушы ретінде келесі себептерді жатқызуға болады:

1 Тауарды жеткізгенде тапсырыс беруші сапа жүйесі бойынша сертификаттың болуын талап етеді;

2 Тапсырыс берушілердің көбі сертификат болмаған жағдайда шығарылатын өнімнің сапасының тұрактылығын тексеру мақсатында кәсіпорынға кіріп, жағдайын көруді талап етеді;

3 СМЖ енгізу шығарылатын өнімнің бәсекелестікке жарамдылығын жоғарлауына жағдай жасайды.

СМЖ енгізу бойынша жұмыстарды жүргізу қажеттілігіне байланысты, жүйелік келісім анықталады.

СМЖ енгізу қажеттілігі әртүрлі болуы мүмкін:

- өтініш берушінің талабы және келісім шарттағы талаптар;

- нарықтағы мүмкіндіктерін кеңейту және халықаралық нарыққа шығу;

- ең күшті болу мақсатында;

- өндіріс және менеджмент мәдениетін жоғарлату;

- сапа шығындарын азайту, қызметкерлер мотивациясы;

- жарнама жасау және өз фирмасына имидж беру мақсатында;

- мемлекеттік контракт алуда.

ИСО стандарттарының жаңа нұскасы тұтынушылардың талаптары мен сұранысына бағытталған. Бірақ тұтынушылардан басқа СМЖ енгізуге қызығушылык білдіруші ретінде кәсіпорын қызметкерлері, жеткізіп беруші, сыбайластар, мемлекет, қоғам бола алады.

Сапа менеджмент жүйесін енгізу 1987 жылдан бастап жүргізіледі. Осы аралық ішінде сапаны басқару бойынша стандарттың үш нұсқасы шыққан.

1 кезең - СМЖ кұру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

Оған кіреді:

• СМЖ туралы стандарттарын енгізу туралы шешім қабылдау;

• құжаттардың толық жинағын дайындау бойынша жұмыстың қандай күштермен (консалтингтік фирмаларды таңдау) жүргізілуін анықтау;

• стандарттарды енгізу стратегиясын анықтау;

• СМЖ әзірлеу және енгізу бойынша басқарушы және жұмысшы органдарын құру;

• ұйымңың басқарушы және жетекші мамандарды үйрету;

• сапа саласындағы саясат пен мақсаттарды қалыптастыру;

Бұл этапта сапа жүйесін ИСО сериясы 9000 моделіне сәйкестендіріп сапа жүйесін дайындау, жетілдіру және енгізу туралы жарлық шығарылады. Егер сапа жүйесі жеке бөлімдер, процестер, өнім үшін жасалып шығарылса, онда бұлар да жарылықта көрсетілуі керек. Әзірлеуге жауапты тұлғалар тағайындалады - сапа жүйесі бойынша баскарманың өкілі. Тағайындалған тұлға өзіне сәйкес күшке ие болу қажет.

Сапа жүйесін енгізу және дайындау бойынша жұмыстар координациясы үшін, төрағадан, кәсіпорын жетекшісінен, кеңес мүшелерінен, сапа бойынша басқарма өкілінен, бөлімшелерінен және кеңес хатшысынан кұралған, сапа бойынша кеңес кұрылуын талап етіледі.

Бұл этапта кұрылымдық бөлімшелерде сапаға жауапты - дайындалған мамандардың ішінен жұмысшы топ тандалып алынады.

Мамандарды даярлау. Сапа жүйесін енгізген кәсіпорындардың тәжірибесінің көрсетуі бойынша жүйені енгізу және құжаттарды жасау жұмыстарын, сапаға көп әсер етпейтін, бөлімшелерге немесе мамандарга жүктейді - стандарттау қызметіне, техникалық бақылау бөліміне.

Осы жұмыстарға барлық деңгейдегі басшыларды және кәсіпорынның түгел ұжымын іске қосу керек - олар идеяны түсіне білу қажет, қойылған амалдардың шешімін таба білу керек. Бірақ жұмысты бастамас бұрын, мамандардың жоғарғы деңгейінен атқарушыға дейін осы жүйені оқып үйренуін жүргізу керек.

Сонымен қатар мамандарды үйрету кезінде олар өздерінің міндеттері мен проблемаларын жақсы түсінеді, бөлімшелер арасындағы өзара байланыс артады. Үйрету кезінде сапа жүйесін әзірлеуге және жасап шығарумен айналысатын негізгі қызметкерлерге ерекше көңіл аударады.

Сапа саласындагы саясатты анықтау - жоғарғы басшылықпен белгіленген және кәсіпорын стратегиясы мен оның сапасына негізделген кәсіпорынның мақсаттары мен міндеттерін аныктау болып табылады.

2кезен - СМЖ жобалау. Берілген этапта процестерді анықтау жүргізіледі; СМЖ негізгі қызмет түрлерін белгілеу; СМЖ жоғарғы басшылықтың жұмыстары мен жауапкершіліктерін бөліп беру.

Қызмет ету жуйелерін таңдау. Процестер олардың құжатталу қажеттілігін орындау мақсатында талдауға жіберіледі.

Талдау кезінде мыналарды анықтауды қажет етеді:

• СМЖ сұрақтарын, сонымен қатар процестерді анықтау бойынша сұрактарға мамандардың дайыңдык деңгейі;

• қолданылатын ресурстардың жағдайы және процестердің материалды - техникалық қамтамасыз етілуі,

• әрбір процестің кірісі мен шығысы;

Талдау нәтижелерінің негізінде СМЖ енгізу бағдарламасы дайындалады, қызметкерлердің жауапкершілігі және аяқталу мерзімі анықталады.

3 кезең - СМЖ құжаттандыру. Бүл этапта сапа жүйесін дайындау процесін бекітеді. СМЖ кұжаттарының кұрамы мен құрылымы анықталады, СМЖ құжаттарын кодтау ережелерін анықтайды, СМЖ құжаттарын жасаудың күнтізбелік жоспары әзірленеді, сапа жүйесін құжаттау бойынша жұмыстар жүргізіледі, құжаттарды дайындауды бақылау және консультацияны ұйымдастыру жүргізіледі.

4 кезең - СМЖ енгізу. Сапа жүйесінің құжаттары күшіне енгеннен кейін, дайындап шығарылған жүйені өздігінен бағалайды. Ол үшін ішкі аудит жүргізіледі, кұжаттар талаптарын қадағалауды бақылау, сапа жүйесінің нәтижелігін талдау, қажетті түзетулерді енгізу және СМЖ бойынша акт толтыру жүзеге асырылады.

5 кезең - СМЖ сертификаттауға дайындау. СМЖ сертификаттау бойынша органдарды таңдау, өтініш беру, сертификаттау туралы келісімді толтыру, СМЖ алдын-ала аудит жүргізу, СМЖ сертификаттау үшін ақырғы тексеруге дайындау.

Сертификаттау - бұл қандай да бір объектінің қойылган талаптарға сәйкестігін тексеру және бағалау процесі. СМЖ қойылатын талаптар ИСО 9001 халықаралық стандартының 1-8 бөлімдерінде беріледі. Егер де сертификаттау мемлекеттік стандартка сәйкес жүргізілетін болса, онда ҚР СТ ИСО 9001 қолданылады.

Сертфикатталған сапа жүйесі кәсіпорынның сапалы өнімді тұракты шығаруға қабілеттілігін сипаттайды, сонымен қатар фирманың ішкі және сыртқы нарықтағы бәсекелестік қабілетінің жоғарлауына әсер етеді.

ИСО 9000 стандартына сәйкес сапа жүйесін сертификаттау шет елдерде кеңінен дамыған, ал Қазақстанда ол 2000 жылдан бастап қана жүргізілуде.

Қазақстан экономикасынның нарығын реформалау бойынша және оның әлемдік экономикаға біртіндеп интеграциясының нәтижесінде, халықаралық стандарттқа сәйкес сапа жүйесін сертификаттау көптеген кәсіпорындар үшін қазіргі уақытта маңызды болып табылады. Ен алғашкы сапа жүйесін сертификаттаған кәсіпорындар қатарына, ААҚ «Инком - мебель», ЖАҚ «Экорас», ААҚ «Айт Отель», ШШС «Almaty Catering Service», және т.б.

Сонымен қатар кейбір кәсіпорындар ИСО сериясы 9000 стандарттарын енгізуге және сапа жүйесі бойынша сәйкестік сертификатын алуға мәжбүр болды, өйткені оны шетелдік сыбайластар талап етеді, келісімге отыру қажеттілігінен және тендірге қатысу маңыздылығы болып отыр.

Қазакстан нарығына өнім жеткізетін шетел компаниялары СМЖ Қазакстан Республикасының Мемлекеттік сертификаттау жүйесінде тіркелген.

Сапа жүйесін сертификаттау ерікті сертификаттау болып табылады. Ол сертификаттаудың мемлекеттік жүйесіне кіреді және мемлекеттік стандарттармен ҚР СТ 3.15.1-98 «ҚР МСЖ Өндірісті және сапа жүйесін сертификаттау. Негізгі жагдайлар» және ҚР СТ 3.15.3-98 «ҚР МСЖ Өндірісті және сапа жүйесін сертификаттау. Өндірісті сертификаттауды жүргізудің тәртібі».

Сапа жүйесін сертификаттау үшін қолданылатын нормативтік құжат ретінде мемлекеттік стандарт ҚР ХС ИСО 9001 «Сапа менеджмент жүйесі. Талаптар».

Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізудің негізгі мақсаттарына жатады:

• сапа жүйесін және оның элементтерінің нормативтік кұжаттамалардың бекітілген талабына сәйкестігін растау;

• өндірушінің өтініші мен берілген өнімді (қызметті) жоспарланған сапамен контракта көрсетілген мерзімдерде және жоспарланған көлемде тұракты шығару мүмкіндіктерін растау;

• өнімді сертификаттау үшін қолайлы жағдайлар жасау;

• тұтынушылардың өнімге (қызметке) сенімділігін арттыру, дайындаушы ұйымның басшылығын бекітілген талаптарға сай өнімді шығару және қамтамасыз ету;

Сапа жүйесін сертификаттаудың негізгі принциптеріне мыналарды жатқызуға болады:

• еріктілік;

• жүйеге кіруге дискриминацияны алып тастау;

• нәтижелердің объективтілігі және қайта қалпына келтіру;

• конфиденциалдығы;

• ақпараттылық;

• іске қосылған сапа жүйесінің қойылған талаптарға сәйкестігі туралы өтініш берушінің кұжатталған дәлелдемелерінің дұрыстығы.

Өтініш беруші – кәсіпорынның СМЖ сертификаттаудың объектілеріне тексеру және бағалау жатады:

• сапа саласындағы саясат;

• ұйымдық кұрылымы;

• процестер;

• кұжаттамалар;

• ресурстар;

• өнім сапасының деңгейі.

СМЖ бағалау талдау негізінде жүзеге асады және кәсіпорынмен берілген өнімді өндіру және шығару үшін қажетті және жеткілікті жағдайлардың объективті дәлелдемелері арқылы талдау жүргізіледі, техникалық регламенттерде, нормативтік құжаттамаларда және тұтынушылар мен қойылған келісімдердің талаптарының тұракты орындалуын қамтамасыз етеді. Өнім (қызмет) сапасын тексеру және бағалау сапа туралы ақпараттық материалдардың негізінде жүзеге асады. Мұндай ақпарат көздеріне өнімді өндіру процесінде бақылау туралы мәліметтер, мемлекеттік қадағалауды және бақылауды жүргізетін ұйымдардан, тұтынушылар қоғамынан, сауда ұйымдарынан, мемлекеттік басқару органдарынан және басқа ұйымдардан алынған сапа туралы мәліметтер кіреді. Егер республикада жұмыс атқаратын заңға сәйкес болса өнімге (қызметке) нормативтік және занды құжаттарда берілген міндетті талаптар қойылады, ал СМЖ сертификаттауда кәсіпорыннын осы талаптардың сақталуын қамтамасыз ету әрекетін тексереді. Өндірісті және сапа жүйесін сертификаттауды арнайы стандарттау, метрология және сертификаттау органмен аккредиттелген және берілген жұмыстарды жүргізуге құқығы бар өндірісті және сапа жүйесін сертификаттау бойынша орган іске асырады. 2003 жылдың қаңтар айынның мәліметтері бойынша республикамызда сапа жүйесін сертификаттау бойынша аккредиттелген алты орган жұмыс істеуде. Сертификаттау бойынша органның қызметіне кәсіпорында сапа жүйесін сертификаттауды жүргізу, сәйкестік сертификатын толтыру және беру, сертификатталған сапа жүйелерін және өндірістерді инспекциялық бақылау және т.б. тексеру жұмыстары жатады.

Сапа жүйесін сертификаттау сертификаттау бойынша орган мамандарымен - сарапшы -аудиторлармен жүргізілген бағалау (аудит) нәтижесі болып табылады. Аудиторлар арнайы үйретулерден өтіп, Мемлекеттік реестрде сарапшы-аудитор ретінде тіркелуі тиіс. ИСО 19011 стандарттың талабына сай сапа жүйесінің аудиті және аудиторлардың кұзыреттілігі мен бағалауы жүргізіледі. Бұл стандарт сапа менеджмент жүйесін және экологиялық менеджменттің тексеруді жүргізу кезінде қолданылады, олардың талаптары қатаң болады, сонымен қатар қолданушылардың кең аукымы үшін қолданылады, мысалы, денсаулық және қауіпсіздік менеджментін, қаржы менеджментін, аудиттің баска түрлерін жүргізу кезінде және т.б.

Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізу процесін екі кезеңге бөлуге болады:

• сапа жүйесін бағалау және алдын-ала тексеру;

• соңғы тексеру, бағалау және кәсіпорынға сапа жүйесінің сәйкестік сертификатын беру.

Сапа жүйесін сертификаттау бойынша жұмыстар мен кезеңдер төменгі кестеде көрсетілген.

Кәсіпорында сапа жүйесін сертификаттау үшін сертификаттау бойынша тіркелген органга өтініш береді. Өтінішпен қатар сапа жүйесіне алдын ала бағалау жургізу үшін сауалнама (анкета)-сұрак қоса өткізіледі, сапа бойынша жалпы нұскаулық, өнім сапасы бойынша жалпы нұскаулык, өнім сапасы бойынша жалпы мәліметтер (рекламациялар, брактан болған шығындар туралы, өнімді сынау туралы және т.б. мәліметтер беріледі). Сертификаттау органының сұранысы бойынша кәсіпорын туралы басқа да мәліметтерді талап етуі мүмкін. Осы кезенде сапа жүйесіне сырттай бағалау жүргізіледі - бұл алдын ала бағалау. Осының нәтижесінде сарапшы берілген кәсіпорында жұмысты және сертификаттауды жүргізудің мүмкіндігін анықтайды.

Бірінші кезеңнің нәтижесі бойынша сертификаттау жөніндегі орган қорытынды жасайды, мұнда сапа жүйесін сертификаттау бойынша жұмыстардың екінші кезеңге өтудін мүмкіндігі анықталады және кәсіпорынның дайындығы көрсетіледі немесе екінші кезең бойынша жұмыстарды жүргізудің мүмкін еместігін анықтайтын себептері көрсетіледі.

Бірінші кезең бойынша оң нәтиже болса, онда екінші кезендегі жұмыстарды жүргізудің уақыты анықталады.

Екінші кезең, сапаны басқару туралы кәсіпорының әрекет ету жағдайына ақырғы тексеру жүргізу болып табылады. Сапа жүйесін бағалау және тексеру кәсіпорында қызмет атқаратын сапа жүйесінің элементтерінің СМЖ стандарттың талабына сәйкестігі негізінде жүргізіледі. Тексеру сұрау арқылы, құжаттарды зерттеу және тексерілетін ұйымды бақылау арқылы жүзеге асады. Сәйкессіздікті көрсететін фактілер хаттамада және бақылау қағаздарында бекітілуі керек.

СМЖ сертификаттау арнайы жоспарланған сынақтарды, өнімнің сапа көрсеткіштерін өлшеуді және талдауды қарастырмайды. Бірақ өнім сапасында немесе жүргізілген сынақтың дұрыстығында күмәндік болса, онда сарапшылар ұйымда жүргізілетін ұйымды сынауды бақылай алады.

СМЖ сертификаттау кезінде өнімді сертификаттауға қажетті кәсіпорындағы сынақтардың жеткіліктілігін тексереді, сонымен қатар дайындаушыдан да сынақ жүйесінің болуы тексеріледі, онда бекітілген талаптарга сәйкес келетін өнімнің барлық сипаттамаларын бақылау жатады.

Сапа жүйесінің элементтерін және процестерін бағалау үшін біліктілігі бар мамандар - басқа мамандандырылған ұйымдардан техникалық сарапшылардың келуі мүмкін.

СМЖ тексеру нәтижесінде келесідей қорытындыларды шығаруға болады:

• жүйе берілген талаптарға толығымен сәйкес келді;

• жүйе тұтас алғанда талаптарға сай, бірақ стандарттан біраз ауытқушылық анықталған;

• жүйе берілген талаптарға сәйкес емес.

Бірінші жағдайда сертификаттау органы кәсіпорынға сапа жүйесіне сәйкестік сертификатын береді және оны алдымен стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша уәкілетті орган сертификатталған сапа жүйесін Мемлекеттік реестрге тіркейді.

Егер екінші кезең бойынша жүргізілген жұмыстарда сертификаттау органымен сапа жүйесінің стандарт талабына сәйкессіздік анықталса жәнс ол шамалы сәйкессіздік болған жағдайда, кәсіпорынмен бірігіп жүйеге сәйкес келмейтін жұмыстардың аяқталу мерзімдері көрсетіліп және қайта тексеруді жүргізудің уакыты анықталады.

Сертификатталған сапа жүйесі (өндіріс) мен сертификатталған өнім арасында өзара байланыс болады.

Егер өнімді сертификаттауда кұрылымдары 2, 3, 4, 10 ҚР СТ 3.4 қолданылса, онда сапа жүйесіне немесе өндірісте сәйкестік сертификаты болғанда өндіріске талдау жасалмайды.

Сапа жүйесі мен өндіріске сертификаттар кәсіпорынмен қолданылады. Егер ол өнімді сертификаттауды ҚР СТ 3, 4, 5 және 6 кұрылым бойынша жүргізілген жағдайда.

Сертификатталған сапа жүйесіне инспекциялық бақылау жоспарлы (жылына бір рет) және жоспарлы емес түрде жүргізіледі. Жоспарлы емес бақылауға келесі себептер әсер етеді:

• сертификаттау органына кәсіпорын өнімінің сапасына шағым түскенде;

• технологиялык процеске немесе өнім құрамына өзгерістер енгізгенде;

• ұйымдык кұрылымның немесе кәсіпорынның кадрлык құрамы өзгергенде.

Инспекциялық бақылау жүргізіледі:

1 сапа жүйесін күшінде ұстау фактілерін орнату;

2 үздіксіз жақсарту туралы ережелерді және фактілерді орнату;

3 сапа жүйесінің нәтижелігін бағалау;

4 берілген стандартқа немесе сапа жүйесінің талаптарына қызметтің сәйкестігін анықтау.

Кәсіпорынның сапа жүйесін қадағалауға жатады:

• кәсіпорынмен өзгерістер енгізілген сапа жүйесінің құжаттамаларын стандарт талабына сәйкестігін талдау және бағалау;

• кәсіпорын жұмысының стандартқа және сапа жүйесінің құжаттамаларындағы талаптар сәйкестігіне жүйелі тексерулер жүргізіп отыру;

• алдынғы тексеруден табылған сәйкессіздіктер бойынша түзету жұмыстарының нәтижелігін бағалау;

• тұтынушылар жағынан болған шағымдарды талдау;

• кәсіпорындағы сапа жүйесінің нәтижелігін бағалау;

• сапа жүйесінің берілген талаптарга сәйкестігі туралы кез-келген ресми ақпарат көздерінен келіп түскен ақпаратты бағалау және талдау.

Сәйкестік сертификатын жою немесе тоқтата тұру туралы мәліметтер сертификатталған сапа жүйесінің Мемлекеттік реестрінде тіркеледі.

Егер кәсіпорын СМЖ бақылау немесе тексеру нәтижесімен келіспесе, онда оны қайтадан қарастыруға мүмкіндік бар. Апелляцияны сапа жүйесін сертификаттау бойынша органына береді, егер онымен қабылданған шешім қанағаттандырмайтын болса апелляцияны Гостандартқа жібереді.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сертификаттау жүйесінде сапа жүйесін сертификаттау үрдісі европалық және халықаралық ережелермен және нормалармен сәйкестендірілген. Бұл Қазакстан сертификатын шетелдерде тану үшін және халыкаралық жүйеге қосылу үшін жасалған. Сонымен қатар сапа жүйесіндегі ұлттык сертификаттау жүйесінің халықаралық тәжірибеге қарағанда айырмашылығы бар, өйткені отандық жүйе өндірісті сертификаттаудан тұрады. Өндірістерді сертификаттау өндірістерді аттестаттау прототипі болып табылады. Ол ИСО 9001-1994 және ИСО 9002-1994 халықаралық стандартымен бекітілген он негізгі элементтерден тұрады. Берілген стандарттардың жұмыс мерзімі 2003 жылдын 12 желтоқсанында аяқталатын болғандықтан республикада берілген үрдіс қайта қарастырылады.

Отандык сапа жүйесінің сәйкестік сертификатын шет елдерде тану үшін Қазақстан Республикасының Госстандарты сертификаттау бойынша шетелдік органдарымен келісім шарт бекіту бойынша жұмыстарды жүргізеді немесе бірігіп сертификаттауды жүргізуді қарастыруда.

Сапа жүйесі бойынша Қазақстандық сертификатын тану жолында кедергілерді жою үшін, тәжірибеде біріккен сертификаттауды жүргізуді қолданады. Отандық өнімдер мен кәсіпорындардың бәсекелестік қабілетін арттыру үшін Алматы қаласындагы ААҚ «Сараптау және сертификаттаудың ұлттык орталығы» сертификаттау бойынша ассоциациясымен «Русский Регистр» біріккен сертификаттау жүргізу туралы келісім бекітілді.

№ 11 дәріс (1 сағат)