Жаңа заман тудырған салт – дәстүрге сипаттама

Жоспар

1. Этнопедагогика туралы түсінік

2. Дәстүр қоғамдық сананың барлық салаларымен байланыста

3. Жаңа заман тудырған салт – дәстүрге сипаттама

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Сондай-ақ Қазақстан үкiметi қабылдаған “Бiлiм туралы” заңның “Бiлiм жүйесi” деп аталатын екiншi бөлiмiнде “Бiлiм жүйесiнiң басты мiндеттерi: Қазақстан Республикасына шын берiлген, адал патриот азамат даярлау… Олар мемлекеттiк белгiлердiң мәнi мен маңызын терең түсiнген, халықтық дәстүрлердi қастерлейтiн… Халықтар достығының негiзiнде тәрбиеленген, халық, Отан, отбасы алдындағы жеке бастың мiндеттерi мен құқықтарын терең сезiнген… Қазақстанда тiршiлiк етушi халықтардың негiзiн қалаушы – Қазақ халқы мен басқа халықтардың тiлiн, тарихын, салт-дәстүрi мен әдет-ғұрпын қадiр тұтып, оны игеруге кепiлдi азамат болуы керек” делiнген.

Көшпелілер ең бірінші кезекте балаларын әдет-ғүрып, салт-дәстүрлер арқылы тәрбиеледі. Адамдар заң деп саналы түрде қабылдайтын, халықтың рухани адам-гершілік өмірінің негізі болып табылатын қарым-қатынас нормалары - дәстүрлердің өсері өте күшті, қоғамдық сана - мораль, заң, дінмен байланысты болып, ұжымда, мектепте рухани қасиеттерді қалыптастыратын, ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани байлық, жоғары деңгейдегі құбылыс.

Әр халықтың ғасырлар бойы мысқылдап жиналып, бейне бір арнасы кең өзендей асқар таудай болып қалыптасқан өзіне тән салт-сана, дәстүрлері болады. Бұл салт-сана, достүрлер сол халқықтың адам тәрбиесі, адамгершілік дүниеге, өмірге көзқарасы мен рухани күйінен туған. Сол үшін де ол халықтың жан дүниесінің айнасы, ұрпақтарының кәдір тұтар мұрасы болып қалады.

Бірақ салт-сана, дәстүр біткеннің бәрі тапжылмайтын, өзгермейтін, қатып қалған дүние деп қарауға әсте болмайды, ол дәуірден-дәуірге, ұрпақтан-ұрпаққа өткен сайын, сол өзі өмір сүрген заманның, ортаның көзқарасына, қажетіне қарай мазмұнмағына алып, байып, жаңғырып отырады, жаңа, жас сипат алады. Яғни керектісі сақталады да, тозғаны өмір кешіне ілеспей қала береді. Мұның өзі табиғи тұрғыдан алып қарағанда заңды да.

Бір үйдің екі баласы бір күнде келін алып келсе, біреуін есіктен, біреуін терезеден кіргізетін салт-дәстүрі. Бұл жердегі мақсат - абысындар тату болсын деген. Әрине, бұл салт-дәстүрімізге енген жаңалық, яғни, ата-бабаларымыз бұлай жасамаған.

Салт пен дәстүрдiң айырмашылығы неде дегенге келсек, салт адам өмiрiнiң күнделiктi тiршiлiгiнде (отбасынан бастап қоғамдық өмiрдегi қатынаста) жиi қолданылатын мiнез-құлық, қарым-қатынас ережелерi мен жол-жора, рәсiм, заңдарының жиынтығы. Ол жеке адам өмiрiнде еңбек, iс-әрекет, адамгершiлiк, құқық, дiни ережелерiмен байланысты көрiнiс бередi де бiртiндеп ауыл-аймақ, ру, тайпаға ортақ рәсiмге (ритуалға) айналады.

Ал дәстүрлердiң өресi салттан әлдеқайда кеңiрек. Дәстүр қоғамдық сананың барлық салаларымен байланыста дамыған, топтасқан қауымның қалыптасқан бiрыңғай көзқарасын, әдет-заңын марапаттайтын ритуал. Ол ғылымда, әдебиетте, мектепте, халықтық ортақ өнерде немесе қоғамдық қатынаста көрiнiс беретiн құбылыс. Дәстүр идеологияға жақындау да, ал салт қоғамдық психологияға жақын. Мәселен, үлкендi сыйлау, қонақжайлық дәстүрлер. Олар көптеген салттардан, ырымдардан, жол-жоралардан, рәсiмдерден тұрады.

Салт-дәстүрлер ұлттың ұлт болып қалыптасуымен бiрге туып, бiрге дамып келе жатқан тарихи және көне процесс. Ол ұрпақ тәрбиесiнен, мәдени тұрмысы мен шаруашылық тiршiлiгiнен көрiнiс бере отырып, адамның дүниеге келуiмен бiрге өрбiп, о дүниеге аттанып кеткенше құндақтайтын, тербететiн алтын бесiгi iспеттес.

Этнопедагогика — ұлттық салт-дәстүрлердiң тәлiмдiк мән-мағынасын зерттейтiн ғылым саласы болса, ал этнопсихология —халқымыздың сан ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерi мен салттарындағы ұлттық сана-сезiмiн, өмiрге деген көзқарасын, өзiндiк ойлау ерекшелiктерiн зерттейтiн ғылым.

Олай болса, этнопедагогика мен этнопсихологияның даму процесiнде ортақ зандылықтар бар деп қарауға тура келедi.

Қорытынды

Салт-дәстүрлер халықтың тұрмыс тiршiлiгiмен, өмiрге деген көзқарасымен байланысты туып дамитын болғандықтан, оның дiнмен байланысын да сөз етуге тура келедi.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

• http://referattar.kazaksha.info
• http://asyl-bilim.kz/load/p_nder/aza_stan_tarikhy/ltty_salt_d_st_rlerdi_nasikhattaudy_t_rbielik_m_ni/13-1-0-481
• http://e-islam.tarmpi.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=7:2013-01-09-11-25-55&catid=3:2013-01-09-11-23-46&Itemid=23
• https://kk.wikipedia.org