Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған физика пәні бойынша жаттығулар жинағы

1. Дененің беті қандай жағдайда: қызыл, жасыл, ақ, қара болады? Тәжірибеде қалай көрінеді?

Дененің түсінің тек бір түсі болуы өзіне түскен ақ жарықтың құрама бөліктерінің тек бір түсін ғана шағылдырып, басқа түстердің бәрін жұтуынан (сіңіруінен).

Дененің ақ болып көрінуі өзіне түскен барлық құрама сәулелердің бәрін шағылдырады. Барлық шағылған түстер бір нүктеге жиналғанда ақ түсті береді.

Тәжірибеде көру үшін ақ жарық шоғын үшқырлы призмадан өткізіп алынған мокохроматты түстерді жеке түстен тұратын жарық сүзгілерінен (фильтрінен) өткізіп көруге болады.

2. Егер онша шұғыл емес ыдысқа су толтырып, оның ішіне жазық айнаны доғал бұрыш жасай орналастырса, онда су бетіне күн жарығы түскенде, қабырғада немесе бөлме төбесінде күн спектрін алуға болады. Осы тәжірибені жасап, оны сипаттап беріңдер.

Күннен келген параллель сәуле шоғы су бетін сынып айнаға түскеннен соң шағылып су мен ауа шекарасында екінші рет сынып қабырғаға түскенде тұтас спектр ала-аламыз. Тұтас спектрдің алынуына себеп айна мен ауа шекарасындағы су бөлігі үшқырлы призма қызметін атқарады. Біз үшқырлы призмадағы сәуленің жүру жолы призмадан өткенде (ауалы кеңістікке) призманың қалың жағына қарай сынайтынын білеміз. Осылайша күн сәулесінің призмадан өту жолын сызуға болады.

3. Шырақ пен от жалынынан, электр шамы қылынан, электрплита сымынан, электрлік доға мен неон шамынан, үй бөлмесі шамы ұшқынынан қандай түсті спектрлер алынады?

Шырақ, от жалыны, электр шамы, үй шамдарынан тұтас спектр аламыз. Неон шамынан жеке түс (яғни) неонның шығару не жұту спектріне сай түсті спектр аламыз. Бұл сұрауға жоғарғы сыныптарда толық мәлімет аласыңдар.

4. Жасыл топырақты қызыл шыны арқылы қарасақ, бізге ол қандай түспен көрінеді?

Қызыл шыны өзінен тек қызыл түс ғана шағылдырады және өткізеді. Басқа түстердің бәрін сіңіреді. Сондықтан жапырақ бізге қара жапырық болып көрінеді. Бұл табиғат заңдылық.

5. Медициналық шамдағы ультра күлгін сәуле неге «Таудағы күн» деп аталады?

Жер бетінде ультра күлгін сәуленің мөлшері тау бетіндегіден аз. Ультра күлгін сәуле өткір болғандықтан тауға шыққанда ультра күлгін сәуледен қорғану үшін көзге күлгін түсті көзәйнек киеміз. Күлгін түсті шыны ультракүлгін сәулені шағылдырады және сіңіреді.

Атмосфералық ауа қабаты біздерді ультра күлгін сәуледен қорғайтын қамал. Тауда, биіктеген сайын ультра күлгін сәуле мөлшері көбейеді. Медицинада «Таудағы күн» деу содан.

6. Екі бірдей спиртті термометрлердің түсін екі түрлі бояумен бояп, күн астына қойса олардың температураны көрсетуі бірдей бола ма?

Болмайды. Бояудың түсіне тәуелді өзгереді. Қызылы көп, басқасы аз көрсетеді.