шартты рай
деп аталады.
1. Шартты рай етiстiктiґ жедел µткен ша³ т¾лІасы
сия³ты жiктеледi: I жа³та жекеше -м, кµпше -к, -³,
II жа³та анайы жекеше -ґ, кµпше -ґдар, -ґдер, сыпайы
жекеше -ґыз, -ґiз, кµпше -ґыздар, -ґiздер жалІаулары
жалІанады да, II жа³та арнайы жалІау болмайды.
Шарт ты рай дыґ жiкте лу їлгiсi
Жа³
Же ке ше
Кµпше
I.
II.
III.
бар сам, кµрме сем,
о
³
ыт сам;
бар саґ, кµрме сеґ, о³ыт саґ;
бар саґыз, кµрме сеґiз,
о³ыт саґыз;
бар са –, кµрме се –,
о³ыт са –.
бар са³, кµрме сек, о³ыт-
са³;
бар саґдар, кµрме сеґдер,
о³ыт саґдар;
бар саґыз дар, кµрме-
сеґiздер, о³ыт саґыз дар;
бар са – , кµрме се – ,
о³ыт са – .
Е с к е р т у :
Шартты рай ж¾рнаІы -са, -се жалІанІан етiстiк
±р³ашан ³имылдыґ, iс-±рекеттiґ болу шартын бiлдiре бер
мейдi.
Мысалы:
Мен болсам ауылда ³алдым. Оныґ о³уы бiтсе керек
едi Іой.
Б¾л мысалдардаІы болсам, бiтсе деген етiстiктер шартты
рай т¾лІасында жiктелiп (I ж±не III жа³) т¾рса да, ол iс-±рекеттiґ
ешбiр болу шартын бiлдiрiп т¾рІан жо³.
2. Шартты рай т¾лІасындаІы етiстiк баІыныґ³ы
сµйлемнiґ баяндауышы ³ызметiнде келiп, мезгiлдiк
маІынаны ж±не да, де, та, те шылауымен тiркесiп
³арсылы³ты маІынаны бiлдiредi. Мысалы:
Мен кел-
сем
,
сен кетiп ³алыпсыґ. Сен айтпасаґ да, мен
оны бiлемiн.
Берiлген мысалдаІы келсем, айтпасаґ да
96
деген шартты рай т¾лІалы етiстiктер µздерi баІыныґ³ы
сµйлемнiґ баяндауышы болып, келесi басыґ³ы сµй-
лемнiґ мезгiлiн ж±не оІан ³арсы маІынаны бiлдiрiп т¾р.
3. Шартты райлы етiстiк I, II жа³ жiктiк жалІауында
т¾рып, оІан -шы, -шi ж¾рнаІы жалІанса, ол кей-
де µкiну, налу маІынасын бiлдiредi. Мысалы:
Оныґ
атын сѕрасаґшы. Оныґ осында келетiнiн бiлсемшi.
АуылІа барІанша, ³ѕрылыс³а ³алсаґшы
.
Достарыңызбен бөлісу: |
