Жануарлардың өмірінің үзақтығы іиен өміршеңдіпшң

ұзакіық мөлшерін: өмірінщ физиологиялық (элеуеггік) мөлшері, 
максимал мөлшері, орташа мөлшері деп бөледі.
Физиологияльщ яғни элеуеттік мөлшері деп егер ол жануарға 
бүкіл өмірінде ешбір шектеуші фактор эсер етпеее оның канша ұзақ 
жасауға қабілеттілігін айтады. Өмірінің элеуеттік мөлшері эрбір 
организмнің физиологиялық (генетикалық) мүмкіншілігін керсетеді. 
Бұл теориялық тұрғыдан мүмкін болғанымен нақты өмірде іске 
аспайды, өйткені ешбір шектеуші факторға кездеспей өмір сүру 
мүмкін емес. Өмір сүрудің максимал мөлшері бұл нақтылы табиғи 
жағдайда өмірінің ең ұзаққа созылу (ұзақ жасау) мөлшері. Қандай бір 
түрлі жануардың популяциясының ішінен азғантай ғана бөліғі ең ұзақ 
өмір сүру шеғіне жетіп жасайды. Әдетте ірі денелі жаяуарлар ұзақ 
өмір сүруғе ыктималдығы басым болғанымен кейде ірі жануарлардан 
ұзақ өмір сүретін ұсақ жануарлар да кездеседі. Мысалы жарғанат 30 
шақты жыл жасайды, ал аю одан аз жасайды. Популяциядағы барлық 
дарақтардың өмір сүру уақытының арифметикалық орташа көрсеткіші 
өмірінің орташа мөлшері деп аталады.
Популяцияның бастабында болған дарақтардан белгілі бір 
уақыттан соң тірі қалған дарақтардың саны немесе оның пайыздық 
мөлшері сол популяцияның өміршевдіғін көрсетеді. Өміршеңдік 2 = п 
/ N 100% формуласы арқылы есептеледі. 
Ъ
- өміршеңдік, %; п - тірі 
қалған дарақтардың саны; N — популяцияның бастапқы саны.
Популяцияның санының ауыткып өзгеруі ондағы дарақгардың 
жастық қүрылымына байланысты екенін өміршеңдік сызбасынан 
айқын көруге болады (23-сурет). Популяцияның саны келешекте 
қандай бағытта өзгеретінін болжап бағалау үшін өміршеңдік 
сызбасының маңызы зор. Жануарлар популяциясының өміршеңдігі 
алуантүрлі. Бірақ оларды биологиялық, экологиялық мэніне сэйкес 
негізгі 3 топқа бөледі.
Бірінші топ: өмірінің соңына дейін өлім — жітімі аз, бірақ 
өмірінің соңында дарақтарының өлімі күрт молаятын популяциялар. 
Бүған жұмыртқа салганнан кейін өлетін жәндіктер (м: біркүндік, 
жұпсыз жібек көбелегі т.б), кейбір ірі сүтқоректілердің жэне адам 
популяциясы жатады 
(23-сурет I).
Екінші топ: бұл топқа популяциядағы дарақтардың өмірінің 
барлық кезеңдерінде өлім - жітім деңгейі біркелкі болатын түрлер 
жатады. Гидраның жас мөлшеріне қарай өлім — жітімге ұшырау 
деңгейі бұған мысал бола алады 
(23-сурет II).
Құстар, бауырымен 
жорғалаушылар да негізінде осы топқа жатады.
Үшінші топ: өмірінің бастапқы кезеңінде саны өте мол (туған 
ұрпағының саны өте көп) болганымен жас ұрпақгарының өлім —
138

жігімі де көп болатыңдыктан популяцияның саны күрт төмендеитін, 
ересек дарактардың өлімі аз кездесетіндіктен ересейгеннен бастап 
популяцияның саны тұрақтанатын жануарлар бұл тонты құрайды. 
Мысал 
ретінді 
балыктың 
көптеген 
түрлері, 
омыртқасыз 
жануарлардың басым көпшілігін атауға болады. Олар үрпақтарының 
өсіп жетілуіне қамкорлық жасамайтындықтан жас ұрпактары өлім 
жітімге жиі ұшырайды 

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: