Жануарлар экологиясы
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
жануарлар экологиясы
| (Мусіеа
8сап4іасіа Ь). Оның қауырсьшы өте қалың және жұмсақ болғандьпстан үшқан дыбысы білінбейді. Бүл аулап жейтін жемтік жануарга білінбей жақьгадауына мүмкіндік береді. Ақ жапалақ Арктикада лемминг деп аталаын тышқантәріздес кеміргішпен коректенеді. Қыста лемминг қар астында қыстап жер бетіне шықпайтындықтан ақ жапалақка қорек табылмаиды. Арктикалық күз басталысымен олар тундра беддеміне ұшып барып қыстайды. Леммингтен басқа ол мамык каз, шағала т.б. қүстардың жұмыртқа, балапандарымен қоректенеді. Арктикада өсімдік қоректі құсгардан ақ торғай, ақ құр мекендейді. Бұлар - жазда қоңыр сары, қыста ак түске ауысып маусымдық диморфизм құбылысы анық байқалатын құстар. Аққұр жер бетінде тіршілік етуге өте жақсы бейімделген. Жермен өте тез жүгіреді. Қыста аққұрдың саусақгарына тұяғына дейін бітік жүн өседі.Сондықган оның аяғы ұлпа қарға батып кетпей еркін жүгіре алады. Қандай бір қауіп төнген кезде аса шеберлікпен жасырына алады. Акқұр қорегін жерден тауьш жейді. Ол жазда жеміс, тұқым, ұсақ жәндіктерді, қыста аласа талдың, жатаған қайынның өркендерін жеп қоректенеді. Арктикада жыл бойы тұрақты мекендейтін жануар оте аз. Күз басталысымен мұндағы өсімдіктер жаппай қурап, өсімдік қоректі құстар (ақ торғай, ак құр т.б.) тундра, тайга белдемдеріне көшіп барып қыстайды. Жазда келіп ұялап, құс базарында балапан басып осірген балыққоректі кұстардың барлығы да мұз қата бастағанда оңтүстікке ауып кешеді. Тек ак аю, сойдақ тіс морждар, түлендер (ит балыктар) және кеміргіштер тобынан леммингілер тәрізді мұндагы табиғаттың құбылмалығына нагыз бейімделген аз гана түрлі сүткоректі жану арлар тұракты тіршілік етеді (24-сурет). Қиьф солтүстіктегі арктикалық суық белдемнің сүтқоректі жыртқыш жануарларыньщ ең ірісі жэне биоценозда маңызды роль атқаратыны — ақ аю. Ол қиыр солтүстік теңіздерінің (Ақ теңіз, Баренц, Баффин, ІІІығыс Сібір геңіздері) қалкымалы мүэдарында жэне солтүстік мұзды мұхиттағы көптеген аралдардың (Жаңа жер, Бегичев, Жаңа Сібір, Гренландия, Франц-Иосиф жері, Врангель аралы т.б.) жағалауында мекендейді. Денесінің тұрқы-3-3,7 м, салмағы 900 кг-ға жетеді. Арткы екі аяғымен тік тұрып жүре алатын, жүні ньныз, 153 кұйрығы кысқа алып денелі жыртқыш. Арктиканың аязынан қорғануға бейімделіп, жүні өте нығыз болуымен қатар терісінің астында шел майдың калың кабаты бар. Ақ аю өте күшті жануар. Оның түяғының үзындығы 5 см-ден астам. Азуы мен сояу тістері өте карулы жэне өткір, алдыңғы аяғымен өте күшті ұрып соғатындыктан қандай да ірі жануарларды оңай жеңіп, қорек болдырады. Табаны май қабатымен капталғандықгал жүрісі сыбдырсыз, түсі ақ болғандықтан қардан ажырап байкалмайды. Сондықган ол аса ептілікпен баспалап келіп түлендерді аулайды. Олар қысқы үйқыға жатпайды, қыс бойында белсенді тіршілік етеді. Тек буаз кірекейлері ғана аралдардың жағасындағы күртік қарды үңгіп уақытша түрақгайтын апан жасап апанда балалайды. Қонжықтары үзақ уақыт бойы енесіне еріп жүріп, жемін іздеп табу, аулауды үйренеді. 154 24-сурет. Арктикалық с>ъіқ шөл белдемінің жануарлары: 1- жұқатұмсық қайра; 2- кәдімгі мұнтазқұс; 3- шоқпартұмсық мұнтазқұс; 4- кәдімгі мамык каз; 5- қылаң шағала; 6- полярдың карқыддақ шағаласы; 7- аққұр (сол жақга - кысқы, оң жақта - жазғы түсі көрсетіледі); 8- ақ жапалақ; 9- сібір леммииғісі; 10- түлен; 11- сойдактіс; 12- Гренландия наһаны (кит). Қыс кезінде ақ аю көбінесе түлендермен жэне аздап балықтармен қоректенеді. Түлендер де калқыма мұзда тіршілік ететіндіктен ақ аюга оңай ұсталады.Арктика теңіздерінде гренляндия жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|