77
2. Субтропикалық белдеулік - 1-4 ай аралығында
бірнеше рет температура төмендейді.
3. Қоңыржай жылы белдеулік (умеренно-теплая зона).
Жылдық орташа температураның минимальды +16
0
С-дан аз
болуы, бірақ 0
0
С –ден жоғары.
4. Қоңыржай-суық белдеулік. Жылдық орташа
температура 0
0
С төмен, бірақ 1-4 айда бір жылы ай болады.
Орташа температура +10
0
С. Өсімдіктердің вегетациясы жылу
жетіспеуінен тоқтайды, ағаш өсімдіктері өмір сүреді.
5. Суық полярлы зона. Орташа шілденің температурасы
+10
0
С –тан төмен. Тундра мен Арктикада орман жоқ. Қысқа
вегатациялық кезең.
Декандоль
«жылу
сүйгіштігіне»
байланысты
өсімдіктерді төмендегідей физиологиялық топқа бөледі:
Мегатермалар немесе термофильді – ылғалды
тропикалық
өсімдіктер, яғни тұрақты жылы
жән
е ылғалды
климаттағы өсімдіктер.
Ксерофильдер – жылы ж
ән
е құрғақ климаттағы
өсімдіктер.
Мезотермалар – қоңыржай жылы зона өсімдіктері.
Микротермалар немесе криофильді –
қоңыржай суық
зона өсімдіктері.
Гекистотермалар – Арктика ж
ән
е Альпі жоғары тау
өсімдіктері.
Жылу ырғағы (режимі) – ең негізгі тірі ағзалардың
тіршілік ету жағдайы, өйткені
барлық физиологиялық
үрдістердің өтуі үшін белгілі жағдайлар қажет. Жылудың
басты көзі болып күн
сә
улесі табылады [38].
Күн радиациясы экзогенді, ағзадан тыс болатын, жылу
көзі барлық жағдайда ағзаға түскенде олармен сіңіріледі.
Аймақтың климатын анықтайтын, басты фактор - күн с
ә
улесі
мен радиациясының күші мен
әсер
етуі географиялық
орналасуына байланысты.
Климат жергілікті жерде
өсімдіктердің
алуан
түрлілігімен,
жануарлардың
көпшілігімен анықталады.
Қалыпты құрылыс ж
ән
е ақуыздардың қызметі үшін
температура 0
0
С дан +50
0
С болуы қажет. Бірақ маманданған
78
ферментті жүйесі бар аталған температурадан ауытқыған
жағдайда белсенді өмір сүруге бейімделген ағзалар бар.
Температуралық фактор маусымдық
жән
е
тәу
ліктік
өзгерістермен сипатталады. Температуралық факторларды
сипаттаған кезде оның көрсеткіштерін күн
сә
улесінің
ұзақтығы мен қайталануын есепке алу керек.
Ағзалардың
бейімделуінен тыс температуралық өзгерістер олардың
жалпы жойылуына (өлуін
е әк
еліп соғады).
Температура ағзалардың жасушаларындағы физикалық-
химиялық үрдістердің өту жылдамдығын, ағзалардың
тіршілік етуінде көрінеді.
Температура - ағзалардың
анатомиялық,
морфологиялық
ерекшеліктеріне,
физиологиялық үрдістеріне, олардың өсуі, дамуы, мінез-
құлқына ж
ән
е көптеген жағдайда жануарлар мен
өсімдіктердің географиялық таралуын
а ә
сер етеді.
Тірі ағзаларға
әсер
ету заңдылықтары
олардың белгілі
температуралық диапозонда тіршілік етуімен көрінеді. Бұл
диапозон төменгі летальді (өлу) ж
ән
е жоғары летальді
температурамен шектелген. Тіршілік етуге ж
ән
е өсуге
қолайлы температура
Достарыңызбен бөлісу: