Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
кітап 2
|
4.4 Жылу факторы – климаттық жағдайлардың бір бөлігі Экологияда қоршаған ортаның ж ән е тірі ағзалардың жылу жағдайларын олардың температурасы сипаттайды. Оны жүз градустық Цельсия шкаласы көбірек қолданылады. Ал американдық ғалымдардың еңбектерінде Фаренгейт шкаласы кеңінен қолданылады. Өсімдіктердің тіршілік ету ортасының жылу жағдайларын сипаттау үшін жарықтың кеңістікте ж ән е оның жалпы климаттық сипатына сай қатынасының заңдылықтарын, өсімдіктердің өсуінің нақты жағдайларының сипаттарын білу қажет. Өсімдіктердің тіршілігіндегі жылу жағдайының сипаты үшін тек қана жылудың жалпы мөлшерін, оның уақытқа сай вегетациялық кезеңдердің байланыстарын білу өте маңызды. Жылудың жылдық динамикасын орташа айлық (немесе орташа тәу ліктік) температурасы жақсы көрсетеді. Ол әр түрлі кеңістікте ж ән е әр түрлі климат типтерінде тіпті максимальды ж ән е минимальды температура динамикасы біркелкі болмайды. Қазіргі экологиялық ж ә не ауылшаруашылық климатологиясында өсімдіктердің жылумен қамтамасыз етілуіне байланысты термикалық белдеуліктерге бөлед. Ә ртүрлі өсімдіктер түрлерінің географиялық таралуы жылудың географиялық таралуымен байланысты. Жылы экваторлық белдеуліктен бастап былай бөлінеді: 1. Тропикалық белдеулік - min жылдық температура +16 0 С жоғары. 77 2. Субтропикалық белдеулік - 1-4 ай аралығында бірнеше рет температура төмендейді. 3. Қоңыржай жылы белдеулік (умеренно-теплая зона). Жылдық орташа температураның минимальды +16 0 С-дан аз болуы, бірақ 0 0 С –ден жоғары. 4. Қоңыржай-суық белдеулік. Жылдық орташа температура 0 0 С төмен, бірақ 1-4 айда бір жылы ай болады. Орташа температура +10 0 С. Өсімдіктердің вегетациясы жылу жетіспеуінен тоқтайды, ағаш өсімдіктері өмір сүреді. 5. Суық полярлы зона. Орташа шілденің температурасы +10 0 С –тан төмен. Тундра мен Арктикада орман жоқ. Қысқа вегатациялық кезең. Декандоль «жылу сүйгіштігіне» байланысты өсімдіктерді төмендегідей физиологиялық топқа бөледі: Мегатермалар немесе термофильді – ылғалды тропикалық өсімдіктер, яғни тұрақты жылы жән е ылғалды климаттағы өсімдіктер. Ксерофильдер – жылы ж ән е құрғақ климаттағы өсімдіктер. Мезотермалар – қоңыржай жылы зона өсімдіктері. Микротермалар немесе криофильді – қоңыржай суық зона өсімдіктері. Гекистотермалар – Арктика ж ән е Альпі жоғары тау өсімдіктері. Жылу ырғағы (режимі) – ең негізгі тірі ағзалардың тіршілік ету жағдайы, өйткені барлық физиологиялық үрдістердің өтуі үшін белгілі жағдайлар қажет. Жылудың басты көзі болып күн сә улесі табылады [38]. Күн радиациясы экзогенді, ағзадан тыс болатын, жылу көзі барлық жағдайда ағзаға түскенде олармен сіңіріледі. Аймақтың климатын анықтайтын, басты фактор - күн с ә улесі мен радиациясының күші мен әсер етуі географиялық орналасуына байланысты. Климат жергілікті жерде өсімдіктердің алуан түрлілігімен, жануарлардың көпшілігімен анықталады. Қалыпты құрылыс ж ән е ақуыздардың қызметі үшін температура 0 0 С дан +50 0 С болуы қажет. Бірақ маманданған 78 ферментті жүйесі бар аталған температурадан ауытқыған жағдайда белсенді өмір сүруге бейімделген ағзалар бар. Температуралық фактор маусымдық жән е тәу ліктік өзгерістермен сипатталады. Температуралық факторларды сипаттаған кезде оның көрсеткіштерін күн сә улесінің ұзақтығы мен қайталануын есепке алу керек. Ағзалардың бейімделуінен тыс температуралық өзгерістер олардың жалпы жойылуына (өлуін е әк еліп соғады). Температура ағзалардың жасушаларындағы физикалық- химиялық үрдістердің өту жылдамдығын, ағзалардың тіршілік етуінде көрінеді. Температура - ағзалардың анатомиялық, морфологиялық ерекшеліктеріне, физиологиялық үрдістеріне, олардың өсуі, дамуы, мінез- құлқына ж ән е көптеген жағдайда жануарлар мен өсімдіктердің географиялық таралуын а ә сер етеді. Тірі ағзаларға әсер ету заңдылықтары олардың белгілі температуралық диапозонда тіршілік етуімен көрінеді. Бұл диапозон төменгі летальді (өлу) ж ән е жоғары летальді температурамен шектелген. Тіршілік етуге ж ән е өсуге қолайлы температура жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|