Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
кітап 2
| Өсімдіктердің суыққа төзімділігі.
Аязға төзімді өсімдіктермен қатар, тек қана +3 0 , +5 0 С суыққа төзімді өсімдіктер де бар. Мұндай температура байқалатын көктемгі үсік кезінде қиярдың, қызанақтың, қауын мен қарбыздың ж ән е басқа да жылу сүйгіш өсімдіктердің жас өскіндері зақымданады. Өсімдіктердің суықтың әсер інен зақымдануы оның әс ер ету д әр ежесі мен ұзақтығына байланысты. Қысқа әсер ететін, неғұрлым төменгі температура ұзақ уақыт әсер ететін төменгі температураға қарағанда қауіпті емес. Көктемгі жән е күзгі үсіктің қауіптілігі мынада: олар суыққа бейімделмеген, суықтың әсер іне шынықтырылмаған өсімдіктерге зақым келтіреді. Салқын температурада ұстаудан екі-үш күн өткен соң қиярдың зақымданатыны байқалады. Алдымен оның тұқым жарнақтары мен ең алғаш шыққан жапырақтары, одан соң жас жапырақтары солып қалады. 3-6 тәу лік бойы салқын температурада ұстау олардың тіршілігіне қауіпті болып табылады. Қызанақ пен асқабақ суыққа ед әу ір төзімді, соя бұдан да гөрі суыққа төзімді келеді. Суыққа төзімділік д әр ежесі өсімдіктердің түрі мен сорттарының географиялық шығу тегіне, даму фазаларына байланысты. Ұзақ уақыт бойы суық температурамен әсер еткенде өсімдіктердегі ыдырау үрдістері синтез үрдістерінен басым болып, өсу мен фотосинтез тоқталатынын, жапырақтардың сумен қамтамасыз етілуі кемитіні д әл елденген. Өсімдіктерді шынықтыру ж ән е оларда суыққа төзімділік қасиеттерді қалыптастыру әд істері белгілі. Қызанақ тұқымын 12 сағат сумен ылғалдап, бұдан соң оған бірде жылумен, 86 бірде суықпен әсер етеді. Тұқым тә уліктің 6 сағатын +15 0 температурада, 18 сағатын 0 0 С температура суықта өткізеді. Тұқымды осылайша шынықтыру 1 айға созылады. Шынықтырылған тұқымдардан өсірілген өсімдіктер ерте өніп, жедел жетіледі, үсікке ойдағыдай төзіп, солтүстік жағдайында жақсы түсім береді, ал шынықтырылмаған өсімдіктер толығымен үсіп кетеді. Шынықтыру әд ісі басқа да өсімдіктерге қолданылады. Алайда, бұл жағдайда сорттың ерекшелігін, оның ерте пісетіндігін, географиялық шығу тегі мен басқа да қасиеттерін ескеру қажет [41]. Өсімдіктердің ыстыққа төзімділігі . Табиғатта құрғақшылық жоғары температурамен ұштасады. Мұндай кезде өсімдіктер су тапшылығына ғана емес, сондай-ақ аптап ыстықтан да зардап шегеді. Сондықтан құрғақшылыққа төзімділікпен қатар, өсімдіктердің ыстыққа төзімділігін де ажыратады. Өсімдіктердің көпшілігі үшін тиімді температура 15-35 0 С шегінде болады. Аптап ыстықтың зақымдаушы әсер і жасуша цитоплазмасының коагуляциялануында болып табылады, бұл құбылыс температура 50 0 С-ге жеткенде жән е одан артқан кезде байқалады. Алайда, зат алмасу барысында үрдістердің бұзылуы бұдан ертерек, температура 40-45 0 С-ге жеткенде-ақ басталады. Ыстыққа аса төзімді өсімдіктер де бар. Ыстық су көздерінде өсетін бактериялар мен көкжасыл балдырлар тобы 70 0 С ж ән е одан да жоғары температураға бейімделген. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің ішінде кактустар мен жасаң тұқымдастар ыстыққа аса төзімді келеді, олар 50-60 0 С температураны да көтереді. Ал м әд ени өсімдіктерден сорго, мақта, күріш ж ә не үпілм әл ік ыстыққа айтарлықтай төзімді. Транспирацияның жоғары болуы кейбір өсімдіктерге ыстықтың әсер інен қорғануға мүмкіндік береді. Мәсел ен, суды көптеген мөлшерде буландыра отырып, гемиксерофиттер жапырақтардың қызып кетуін б әсең сітеді. Суккуленттердің ыстыққа төзімділігінің басқаша негізі бар: жасушалары мен цитоплазмасының мұндай қасиеттері олардың ыстыққа төзімділігін қамтамасыз етеді. Өсімдіктерге жоғары температура ә сер еткенде зат алмасу реакциялары 87 үйлесімділігінің бұзылуы улы заттардың жиналуына әк еліп соғады. Ақуыздар мен амин қышқылдарының ыдырауы н әти жесінде түзілетін аммиак осындай заттардың бірі болып табылады. Өсімдіктердің ыстыққа төзімді түрлерінде түзілетін аммиакты органикалық қышқылдар байланыстырады. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|