Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)

114 
Қарапайымдылардың 
көпшілігі 
жыныссыз 
ж
ән
е 
жынысты жолымен көбейеді. Жыныссыз көбеюінде 
жасушаның негізгі бөліну 
тәс
ілі - митоз. Жынысты көбеюі 
аталық 
ж
әне
аналық 
жыныс 
жасушаларының 
(гаметаларының) бір-бірімен қосылуы арқылы өтеді, осындай 
процесті - копуляция деп атайды. Копуляция н
әти
жесінде 
ұрықтанған жасушадан - зигота пайда болады. Зигота 
диплоидты, өйткені ол екі гаплоидты жыныс жасушаларының 
(гаметалардың) қосылуы н
әти
жесінде түзіледі. 
Саркомастигофоралар типінің өкіддері еркін немесе 
паразитгік тіршілік ететін қарапайымдылар. Жер бетінде кең 
тараған жануарлар тобы. Саркомастигофоралар типіңде 
бірклеткалылар, азклеткалылар, көпядролылар, колониальды 
ж
ән
е көпклеткалы организмдер кездеседі. 
Саркомастигофоралар екі класқа бөлінеді: саркодалылар 
ж
ән
е талшықтылар. Талшықтылар класы өсімдіктер 
патшалығының бастамасын береді. Саркомастигофоралар
 
типіне 
жалаңаш 
ж
ән
е 
сауытты 
амебалар, 
теңіз 
радиолияриялары мен фораминифералар, өсімдіктектес ж
ән
е 
жануартектес талшықтылар ж
ән
е паразиттік түрлер жатады. 
Споралылар типі – SРОRОZОА. 
Споралылар буылттық құрттардың, моллюскалардың, 
буынаяқтылардың, 
омыртқалы 
жануарлардың 
жән
е 
адамдардың ішегінде, дене қуысында, қан клеткаларында 
паразиггік тіршілік ететін бір клеткалы қарапайым ж
ән
діктер. 
Паразиттік тіршіліктің 
әсер
інен ас қорыту, жиырылғыш 
вакуольдері жойылған қоректік заттарды бүкіл денесі арқылы 
сіңіріп алады, ешқандай қозғалыс органоидтары болмайды, 
тек жынысты клеткаларында микрогаметаларында — 
талшығы болады.
Споралылар жыныссыз, жынысты ж
ән
е спорогония 
жолымен көбейеді. Жыныссыз көбеюі ядроның көпке бөлінуі 
арқылы жүзеге асады. Бұны шизогония процесі деп атайды, 
н
әти
жесінде мерозоиггар деп аталатын жас особьтар шығады. 
Жынысты жолы - гаметогония деп аталатын гаметалардын 
пайда болуы. Копуляция н
әти
жесінде түзілген зигота қалың 
қабықшамен қапталынып ооцистага айналады. 

115 
Грегариналар омыртқасыз жануарлардың паразиттері, 
әсір
есе олар насекомдарда көп кездеседі. Бір ядролы сопақша 
келген денесінің ұзындығы 10-15 мкм-нан бірнеше 
миллиметрге дейін жетеді. Цитоплазмасы екіге бөлінеді: 
эктоплазм
а жән
е эндоплазмаға.
Эктоплазмасында ұзына бойы 
жән
е көлденен жатқан 
фибриллалары (мионем жіпшелері) кездеседі. Сол 
фибриллалардын қыскаруы н
әти
жесінде грегариналар өз 
еркімен қозғалады. 
Бұл отрядтың өкілдері буынаяқтылардың ішегінде 
паразиттік тіршілік етеді. Денесі сопақтау, ұзындау, сыртын 
қалың қабықша - пелликула қаптап тұрады. Оның астында 
денесін бойлап эктоплазма жатады, ол плазмалық перделер 
түзеп, грегаринаның бір клеткалы денесін үш бөлікке бөліп 
тұрады. Бірінші - эпимерит, бұнда жіңішке ілмешектері не 
қармакшалары болады, солар арқылы фегарина ішек 
клеткаларына бекініп тұрады. Екінші протомерит, 
цитоплазмаға толған, ядросыз бөлік. Үшінші - дейтомерит, 
ядро орналасқан үлкенірек болып келген бөлік. 
Микроспоридиялар МІСROSРORIDIA 
Микроспоридиялар (місrosрoridia) - қарапайым бір 
клеткалы 
жануарлардың 
типі. 
Микроспоридиялар 
ж
ән
діктердің ж
ән
е басқа да омыртқасыздар мен кейбір 
омыртқалы жануарлардың клеткасында тіршілік ететін 
паразиттер. Бұлардың 1 отряды бар, оған 800-ге жуық түрлер 
жатады. Дене мөлшері 4 - 6 мкм, өте сирек 10 мкм-ліктері де 
кездеседі. 
Спора өз иесіне түскеннен кейін атпа жіпшесі атылып, 
ішектің эпителииіне енеді. Жіпшенің ұзындығы спораның 
ұзындығынан 10 есе немесе оданда көп ұзын болады. 
Жіпшемен бірге спорадан амеба 
тәр
ізді, ұрық-споро-плазма 
да шығады. Спороплазманың спорадан шығу 
әд
ісі 
ә
лі толық 
зерттелмеген. Иесінің клеткасына түскен спороплазма тез 
көбейе бастайды, соның н
әт
ижесінде тізбек сияқты тізіліп 
көп ядролы плазмодиялар пайда болады. Соңында бір 
клеткалы споралар құралады. Микроспоридиялардың 

116 
спораларында атпа жіпшелерінің болуына байланысты 
бұларды миксоспоридиялар деп атайды. 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: