Жаратылыстану математикалық факультетінің деканы Қарағойшин Ж. М

Дәріс мазмұны:

1. 
   Химиялық есептердің оқу тәрбиелік маңызы және жіктелуі.
   
2. 
   Сан есептері.
   
3. 
   Сапа есептері.
   

шығару.

Есеп оқушыларды жаңа химиялық біліммен қаруландырып, қалыптасқан іскерліктері мен дағдыларын жүйелеуге және нақтылауға да көмектеседі.

Мектеп курсында химиялық есептер негізгі екі топқа бөлінеді:

1. 
   Сан есептері;
   
2. 
   Сапалық және сынақтық тәжірибелік есептер;
   

Сан және сапалық есептер өз алдына жеке типтерге жіктеледі.

Сан есептерінің типтері.

І. Формула бойынша есептеу, оның мынадай бірнеше түрі бар;

1. 
   Формуласы бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын есептеу;
   
2. 
   Күрделі заттың формуласы бойынша ондағы элементтер массаларының қатынасын есептеу;
   
3. 
   Күрделі заттағы элементтердің массалық үлесін оның формуласы бойынша есептеу (элементтік құрамын);
   
4. 
   Ерітіндіде еріген заттың массалық үлесін есептеу;
   
5. 
   Ерітіндінің және еріген заттың белгілі массалық үлесі бойынша еріткішпен еріген заттың белгілі массасын есептеу;
   
6. 
   Заттың белгілі мөлшерінің массасын есептеу;
   
7. 
   Заттың белгілі бір массасына сәйкес зат мөлшерін (мольмен) есептеу;
   
8. 
   Газдардың салыстырмалы тығыздығын есептеу;
   
9. 
   Газ күйіндегі қосылыстың белгілі-бір мөлшерінің көлемін есептеу (қалыпты жағдайда 0⁰С, 10⁵Па);
   
10. 
    Қалыпты жағдайда белгілі көлем алатын газ тәрізді заттың массасын есептеу;
    
11. 
    Массасы белгілі газ тәрізді заттың көлемін есептеу (қалыпты жағдайда);
    
12. 
    Элементтердің массалық үлесі бойынша заттың қарапайым химиялық формуласын анықтау;
    

1. 
   Реакцияға кірісетін заттардың біреуінің белгілі массасы бойынша түзілген заттың массасын есептеу;
   
2. 
   Біреуі артық мөлшерде алынған реакцияға кіретін заттардың массалары бойынша түзілетін зат массасын есептеу;
   
3. 
   Басқа газдың белгілі көлемін реакцияласуға қажет газ көлемін есептеу;
   
4. 
   Теориялық мүмкіндігіне қарағанда реакция өнімі шығынын пайызбен есептеу;
   
5. 
   Құрамында белгілі бір қоспасы бар, бастапқы заттардың белгілі массасы (көлемі) бойынша реакция өнімінің массасын (көлемін) есептеу;
   
6. 
   Термохимиялық теңдеу бойынша есептеулер.
   
7. 
   Газ күйіндегі заттың молекулалық формуласын табу.
   

Сапалық және сынақ-тәжірибелік есептердің типтері:

Сынақ-тәжірибелік есептердің негізгі типтері мынадай:

1. 
   Химиялық құбылыстарды байқау және оны түсіндіру;
   
2. 
   Заттарды алу;
   
3. 
   Химиялық заттарды бірінен-бірін ажырата білу;
   
4. 
   Берілген заттарда қоспаның бар екенін анықтау және затты қоспадан тазарту;
   
5. 
   Заттар мен құбылыстарды типтерге және жеке кластарға жатқыза білу;
   
6. 
   Берілген мөлшердегі ерітінділерді даярлау;
   
7. 
   Сынақ-тәжірибелік сан есептері;
   
8. 
   Химиялық аспаптарды пайдалана отырып, шығарылатын есептер.
   
9. 
   Заттардың өздеріне тән реакцияларын жасау арқылы олардың қасиеті мен құрамын анықтау.
   

Оқушылардың білімін жетілдіру және кейбір іскерліктер мен дағдыларды дамытуға жаттығулардың маңызы зор. «Химиялық есептің» терминін түсіндіруге әріскерлер мен мұғалімдер де бірізділік жоқ. Кейде жаттығуларды есептерге жатқызып жүр. Екеуінің арасында елеулі айырмашылығы бар.

Орта мектепте химия курсында сан және сынақ-тәжірибелік есептермен қатар, ешбір математикалық есептеулерді қажет етпейтін немесе тәжірибелер жасап, сынақ-тәжірибе жүргізбей-ақ орындауға болатын «есептер» де бар. Ондай «есептер» жаттығулар деп аталады. Жаттығулардың түрі де әр түрлі, мәселен, химиялық формулалар және теңдеулерді құрастыру және оқи білу, қазіргі оқулықтарда жаттығулар әр тақырыптардың соңында берілетін бақылау сұрақтарымен бірге беріліп жүр.

Жаттығулар көпшілік жағдайда заттар арасындағы байланысты немесе бір заттан екінші затты алуға көшу құбылыстарын көрсетуде көбірек пайдаланылады. Химиялық жаттығулардың өзіні орындау мақсаты мен ерекшеліктеріне қарай мына төмендегідей типтерге бөлуге болады:

1. 
   Белгілі құбылыстарға түсінік беру және оның реакция теңдеулерін жазу;
   
2. 
   Заттардың класаралық байланыстарына арналған жаттығулар;
   
3. 
   График және сурет түрінде берілетін жаттығулар;
   
4. 
   Бастапқы алынған және реакция нәтижесінде шыққан заттардың формуласы белгісіз болатын жаттығулар;
   
5. 
   Электролиттік диссоциация ьеориясы бойынша теңдеулерді қысқартуға байланысты жаттығулар;
   
6. 
   Тотығу-тотықсыздану реакцияларына арналған жаттығулар;
   
7. 
   Атом құрылысы мен изотоптарға арналған түрі;
   
8. 
   Органикалық заттардың бір класынан екінші класына өтуге, құрылыс формулаларын құрастыруға, изомерияларын түзуге кеңістік құрылысын салуға т.б. жаттығулар;
   

1. 
   Сан есептерінің оқу – тәрбиелік маңызы.
   
2. 
   Сан есептерінің жіктелуі.
   

ә) Химиялық тіл тұрғысынан жіктелуі.

3. химиялық формула бойынша есептер және олардың түрлері қандай?

4. Химиялық теңдеулер бойынша есептер және олардың түрлері.