Жақты және жақсыз сөйлем; жалаң және жайылма сөйлем; толымды

жүктеу/скачать 80,62 Kb.

бет	23/25
Дата	04.04.2023
өлшемі	80,62 Kb.
	#173719
түрі	Конспект

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Байланысты:
Жай сөйлем түрлері

Тұрақты
Сөз тіркесі
интонация арқылы

Тұрақты сөз тіркесі
Білдіретін мағынасы
Ағаш атқа мінгізді (қайтті?) Ағаштан түйін түйген (қандай?) Әліпті таяқ деп білмейді (қайтпейді?) Басқан ізін білдірмеді (қайтпеді?) Беті бүлк етпеді (қайтпеді?) Гүлдей солды (қайтті?) Дамыл таппады (қайтпеді?) Екі аяғын бір етікке тықты (қайтті?) Жаны ашыды (қайтті?) Зәресі зәр түбіне кетті (қайтті?) Иманын ұшырды (қайтті?)	Сөз қылды, келеке қылды. Аса шебер, өте өнерлі Хат танымайды, сауатсыз (қандай?) Істегенін сездірмеді (не істеді?) Ұялмады, қысылмады Сары уайымға салынды Тыныштық көрмеді, демалмады Састырды Аяды, есіркеді, мүсіркеді Қатты қорықты, үрейі ұшты Қорқытты, үрейін алды

Тұрақты тіркестер өз алдына сөз тіркесі бола алмайды, тек сөз тіркесінің бір сыңары болады Мысалы, әкесіне тіл тигізу – не істеу? деген бір сұраққа жауап береді, бір ғана ұғым атауы болады.
Сөз тіркесінің құрамындағы сөздің екінші басыңқы сыңары зат есім, сын есім, сан есім, есімдік болса, ол есімді сөз тіркесі деп аталады, басыңқы сыңары етістік болса, етістікті сөз тіркесі болады.

Есімді сөз тіркесі	Етістікті сөз тіркесі
Тұрғын үй, орындалған арман, балаға мейірімді, көп қабатты үй, жүгіріп келген бала, өнегелі өмір.	Үйге келу, жиналысқа қатысу, телефон арқылы сөйлесу, ерінбей еңбектену, ауланы тазалау, т.б.

Сөз тіркесі болу үшін сөздер белгілі заңдылықпен байланысады. Сөздер бір-бірімен төрт тәсіл арқылы байланысады: 1) жалғау арқылы;
2) шылау арқылы; 3) орын тәртібі арқылы; 4) интонация арқылы.
Сөздердің септік, жіктік, тәуелдік жалғаулары арқылы байланысуы жалғау арқылы байланысу деп аталады. Мысалы, достардың кеңесі, мектепке келу, ата-ананы құрметтеу, кітапта жазылған, апасынан сұрау, үлкендермен ақылдасу, біз дайындаламыз.
Сөздер шылау арқылы да байланысады. Мысалы, досым үшін ұялдым, күн сайын жаттықты, ата-анасымен бірге барды, сабақтан кейін дайындалды, гүл мен жапырақ, қалам және қарындаш, т.б.
Сөздер бір-бірімен орын тәртібі арқылы байланысады. Мысалы, ашық мінез, жапырақты ағаш, өнегелі өмір, берілген тапсырма, жылы жаңбыр, биік мақсат, аталы сөз, кәсіби шеберлік, т.б.
Сөздер интонация арқылы да байланысады. Мысалы, Абай – ақын, Сәбит – жазушы, мектеп – кеме, білім – теңіз, т.б.
Қазақ тіліндегі сөздердің байланысуының бес түрі бар: 1) қиысу;
2) матасу; 3) меңгеру; 4) қабысу; 5) жанасу.

жүктеу/скачать 80,62 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25