«Жеңіл өнеркәсіп және Дизайн» факультеті «Бұйым және тауар технологиясы мен конструкциясы» кафедрасы

1. Былғары шикізатының топтастырылуы

2. Былғарының сипаттамасы және жіктелуі

3. Былғары процестерінің сипаттамасы

1. Былғары шығаруға қолданылатын терілер майда, ірі және шошңа шикізаттары болып топтастырылады. Үсақ шикізатқа ірі қара төлінің терісі (өлі туған бүзау, торпаң, бота, ңүлын, жабағы), қой терісі (жүнді жабынының жайына қарай жүнді, жартылай жүнді, жүнсіз болып бөлінеді), ешкі терісі (тау, дала, үй ешкісі) жатады. Ірі шикізатңа мүйізді ірі ңара терісі (бүғыны қоса), түйе, есек, жылңы (ңол, сауыр терілері) және басңа жануарлар терісі жатады. Шошқа шикізатына шошңа терісі жатады.

Бұл келтірілген топтастырылу шикізаттың массасы мен ауданына қарай жасалынған, ірі қара малдың терілері майда шикізаттың да (бұзау, торпақ), ірі шикізаттың да (сиыр, бұқа) ңүрамына кіреді. Алайда, жануарлардың әр түрінің тері қүрылысы өзгеше болғандықтан, шикізаттың сипаттамасы көбінесе жануарлардың түрі бойынша беріледі.

2. Былғары 4 класқа бөлінеді: I. Аяқ киім былғарысы. Ол өз ішінде 2 топқа бөлінеді: 1) аяқ киімнің үстіңгі бөлігіне арналған былғары; 2) аяқ киімінің төменгі бөлігіне арналған былғары. II. Ер-түрмандың былғары 2 топқа бөлінеді: 1) жегуге арналған былғары (жүк тартуға және тігуге арналған); 2) адамға және жылңы малына кажетті саймандың былғары. III. Техникалың былғары 3 топқа бөлінеді: 1) козғалтқыш таспальқ былғары; 2) машина бөлшектеріне колданылатын былғары; 3) әр түрлі техникалық маңсаттарға қолданылатын былғары. IV. Киімдік-галантереялық былғары 2 топқа бөлінеді: 1) киімдік былғары; 2) галантереялық былғары. Осы жалпы жіктелуден басқа былғары шикізаттың түріне, өңдеуіне, илеу тәсілі мен сипатына, қалыңдығы мен ауданына байланысты топтастырылады.

3. Былғары мен тері өндіру процестері белгілі бір кезекпен орындалатын шикізат пен шалафабрикатты керегінше қайталап өңдеудің жиынтығы болып табылады. Шикізат пен шалафабрикатка тигізетін әсеріне қарай оларды шартты түрде екі топңа белуге болады: партиямен өңдеу және жекелей өңдеу.

Былғары алудың қысқаша сұлбасы: 1. Өзеңді (дерманы) теріден бөліп алу - жаргақ, көн алу. Теріден жарғақ (голье) алу, негізінен, дайындық операциясына жатады да, бүл процестер ылғалдау-күлдеу цехында өтеді. 2. Өзең-жаргаң ңүрылымын көздеген мақсатта онан әрі қалыптастыру, қүрылымдық элементтеріне ылғал, жылу мен бактериялар әсеріне түрактылық беру жарғаңты толыңтырып, негізінен, былғарыалу, яғнииленген шалафабрикат алу - бүл процестер илеу және бояп майлау цехтарында өтеді. 3. Иленген шалафабрикатңа ңажетті физика-механикалың касиеттер мен сыртқы түр беріп, дайын былғары алу әрлеу процестері арқылы жасалынады, олар әрлеу цехында өтеді.