Пайызға берілген қолданбалы мәтіндік есептерді шешу
2.1 Пайызға берілген мәтіндік есептер. Мәтіндік есептерді пропорция құру арқылы шешу
Пайыздар. Бір санның жүзден бір бөлігі осы санның пайызы деп аталады. Пайыздың анықтамасынан пайыз бөлімі 100 болып келген бөлшектерді өрнектеудің айрықша тәсілі екендігі көрінеді. Пайыз ұғымының түрлендірудің екі түрімен байланысы бар:
Пайыздық есептеулер күнделікті тұрмыста кең түрде қолданылады. Пайыздар, әсіресе жинақ кассаларындағы, банкалардағы, сауда орындарындағы ақша есептерінде басқа да есеп - қисап жұмыстарында жиі қолданылады.
Қаржылық операцияларының қайсыларында болса да есептеулер жүргізілетін шамаларға арнаулы атаулар қолданылады. Мысалы, банк немесе жинақ кассасына салынған ақша бастапқы капитал деп аталады; бастапқы капитал бір жылдың ішінде неше пайызға артуы (немесе кемуі) керек екендігін көрсететін сан пайыздық такса деп аталады; бастапқы капиталдың белгілі бір уақыттың ішінде берген өсімі пайыздық ақша несие тек, пайыз деп аталады. Пайыздық ақшамен қоса есептегенде бастапқы капитал өскен капитал деп аталады. Қаржылық есеп - қисаптарда бір жылда 360 күн, ал бір айда 30 күн бар деп есептеледі.
Егер пайыз тек бастапқы капиталдан (бір рет) есептелетін болса, онда оны жай пайыз деп, ал егер ол өскен капиталдан (бірнеше рет) есептелетін болса, онда оны күрделі пайыз деп атайды. Күрделі пайыздар финанстық есептеулерде, халықтың өсуін, жануардың немесе өсімдіктің т.с.с. бір түрінің көбеюін есептегенде жиі қолданылады.
Пайызға берілген есептердің типтері және оларды шығарудың тәсілдері
Практикалық тұрмыста берілген есептердің көбінесе мынадай үш типі кездеседі; 1) берілген саннан пайызды табу; 2) пайызы бойынша санды табу; 3) екі санның пайыздық қатынасын табу. Финанстық операцияларға байланысты пайыздарға берген есептер айрықша орын алады.
Бұл есептерге кіретін шамалар өзара пропорционал тәуелдікте болатындығын еске алып, оларды жай үштік ережесіне берілген есептер деп қарауға және пропорция тәсілімен немесе бірге келтіру тәсілімен шығаруға болады.
1 тип. санының -ін табу керек.
Шешуі.
санын 100 десек, х саны құрайды. Сонда пропорция құрсақ
немесе деп құруға да болады бұлардан
.
Достарыңызбен бөлісу: |
