Жай бөлшектерге қолданылатын пайыздар

Кез келген тұтас шаманы 1 бүтін деп есептеп, оны 100 деп аламыз. Сонда пайыз дегеніміз берілген шаманың бөлі болып табылады, яғни , осылайша .

Пайыз алымы пайыз шамасына тең, бөлімі 100 болатын бөлшекпен жазылады. Мына проценттерді жадында ұстап, пайдалан:

Енді жай бөлшекті пайызбен жазуды қарастырайық. Мысалы бөлшегі пайызбен неше пайыз екенін анықтайық. Ол үшін бөлшегі пайызбен 1 екенін пайдаланамыз. Сонда бөлшегінде неше бар екенін табу керек.

Демек, . Сол сияқты

Жай бөлшекті процентпен жазу үшін оны 100-ге көбейтіп, процент () белгісін тіркеп жазу керек. Әріппен жазсақ, . Берілген санның процентін табуды қарастырайық.

1-мысал. Тұздалған қиярдың 8-і тұз. 17кг тұздалған қиярда қанша тұз бар?

Шешуі. 17-нің 1-ін табамыз. Ол үшін 17 санын 100-ге бөлеміз: 17:100. Шыққан нәтижені берілген процент санына көбейтеміз: (17:100). Бұл нәтижені басқаша, 17 санын бөлшегіне көбейтіп те шығара алуға болады. Шынында да, .

Жауабы: кг.

Мысалы, 100 санының 45%-і 45-ке тең. 120 санының 30%-і -ға тең. х санының 42%-і -қа тең.

Пайызға есептер шығарғанда кейбір b шамасы 100% деп қабылданады, оның бөлігі – а шамасы - х% деп қабылданып, пропорция құрылады:

Пропорцияның белгілі екі мүшесі бойынша, пропорцияның негізгі қасиетіне сүйеніп, ізделінді үшінші мүшесін анықтайды: