Жоспар І кіріспе ІІ негізгі бөлім
жүктеу/скачать 29,64 Kb.
|
Топырақ биотасы
| ІІ Негізгі бөлім
Топырақтың биологиялық белсенділігі Топырақтың биологиялық белсенділігі–топырақта тіршілік ететін организмдердің санын сипаттайтын және олардың тіршілік әрекетінің нәтижесін сандық түрде көрсететін көрсеткіш. Қолайлы жағдайда топырақ биотасы бір-бірімен тұрақты және тығыз әрекеттесіп, белгілі бір тепе-теңдік орнатады. Жеке өкілдердің өмір сүру жағдайларына қойылатын талаптар қарапайым және күрделі болуы мүмкін, басқа өкілдермен симбиотикалық немесе антибиотикалық қатынаста болады. Соңғысына көбінесе фитоактивті заттардың бөлінуі арқылы қол жеткізіледі және ауыл шаруашылығында топырақтың қолайлы фитосанитарлық жағдайын жасау мақсатында фитопатогендік микрофлораны басу арқылы топырақ биотасын реттеу үшін қолданылады. Топырақ биотасының белсенділігін бағалау үшін топырақтың биологиялық белсенділігі қолданылады. Бір жағынан бұл көрсеткіш топырақ биотасының құрамдас бөліктерінің көптігімен, ал екінші жағынан топырақ организмдерінің тіршілік әрекетінің нәтижелерінің сандық критерийлерімен сипатталады. Топырақ биотасының молдығын анықтау, әдетте, топырақ организмдерінің жалпы санын санау арқылы жүзеге асырылады. Әдістердің жетілмегендігіне және уақыт бойынша анықтаудың аз көптігіне байланысты талдау нәтижелері топырақтың биологиялық белсенділігіне шамамен сипаттама береді. Топырақтың биологиялық белсенділігін сандық анықтаудың басқа әдістері сіңірілген оттегінің мөлшерін және түзілетін көмірқышқыл газының мөлшерін, целлюлозаның сандық ыдырауын, топырақ ферменттерін, топырақ организмдерінің тіршілік әрекетінің нәтижелері бойынша жүргізіледі. аммоний және нитрат азоты және басқа қосылыстар. Бұл жағдайда бағалау бактериялардың жеке түрлері мен топтарының белсенділігін сипаттайды және тек жанама түрде тұтастай топырақ биотасының белсенділігін бағалауға мүмкіндік береді. Топырақ организмдері өкілдерінің алуан түрлілігін және олардың қасиеттерін ескере отырып, топырақтың биологиялық белсенділігін жалпы бағалау қиын. Топырақтың биологиялық процестерінің жай-күйінің жеке көрсеткіштерін орташалау болып табылатын биологиялық балл деп аталатындарды қолдану әрекеттері бар. Топырақ организмдерінің жалпы санымен қатар кейде әртүрлі физиологиялық топтағы микроорганизмдердің саны (нитрификацияланатын, целлюлоза ыдырайтын және т.б.) анықталады. Топырақтың биологиялық белсенділігін топырақ организмдерінің қызметінің нәтижелері бойынша бағалау сіңірілген оттегі мен түзілетін көмірқышқыл газының мөлшерін, целлюлозаның ыдырауын, топырақ ферменттерінің белсенділігін, нитрат пен аммиак азотының мөлшерін анықтау арқылы жүзеге асырылады, сонымен қатар фитоуытты қосылыстар. Топырақтың жоғары биологиялық белсенділігі ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымдылығының өсуіне ықпал етеді, қалғандарының бәрі бірдей. Топырақ организмдерінің қалыпты жұмыс істеуі үшін ең алдымен энергия мен қоректік заттар қажет. Микроорганизмдердің басым көпшілігі үшін мұндай энергия көзі топырақтың органикалық заты болып табылады. Топырақтағы органикалық заттардың көзі көң, шымтезек, сабан, көк тыңайтқыш, сапропель, көпжылдық шөптердің егістігі, аралық дақылдар. Саманды көк көңнің жасыл массасы топырақтың биологиялық белсенділігін 1,3-1,5 есе, ал кейбір жылдары тіпті екі есе арттырады. Бұл кезде топырақ микрофлорасының түрлік құрамы өзгереді – Clostridium туысының бактерияларының мөлшері артып, топырақтың азотты сіңіру қабілеті 6-10 есе артады. Сонымен бірге жасыл көң топырақтың ферментативті белсенділігін белсендіреді: уреазаның белсенділігі 52%-ға, протеазаның – 45%-ға, инвертазаның – 10%-ға, каталазаның – 17%-ға артуы (Лошаков В. Г., 1986). Өсімдік қалдықтарының ыдырауын жеделдету – топырақ фитопатогендерін тасымалдаушылар, жасыл тыңайтқыштар мәдени өсімдіктердің көптеген ауруларының қоздырғыштары – топырақ саңырауқұлақтарының антагонисті болып табылатын сапрофитті микрофлораның биологиялық белсенділігін бірнеше есе арттырады. Егіннен кейінгі сидерация картоптың кәдімгі қотырмен зақымдануын 2-2,4 есеге, ризоктониозды 1,7-5,3 есеге, арпаны тамыр шірігінен 1,5-2 есеге азайтатыны анықталды. Тамыр шірік ауруының даму дәрежесі мен астық өнімділігі арасында орташа теріс байланыс орнатылды, ол r = -0,61 + 0,22 корреляция коэффициенттерімен және регрессия byx = -0,70 + 0,26 арқылы өрнектеледі. Саманды жасыл тыңайтқышты пайдалану кезінде топырақ биотасының белсендіруінің айқын көрсеткіші жауын құрттарының санын есепке алу нәтижелері болып табылады. Минералды тыңайтқыштар фонында дәнді дақылдар ауыспалы егістігінде ұзақ уақыт бойы сүрінді жасыл тыңайтқышты қолдану сазды-подзоликалық топырақтың егістік қабатындағы жауын құрттарының санының 1,5-2 есе артуына ықпал ететіні анықталды. Топырақ организмдері өкілдерінің алуан түрлілігін және олардың қасиеттерін ескере отырып, топырақтың биологиялық белсенділігін жалпы бағалау қиын. Топырақтың биологиялық процестерінің жай-күйінің жеке көрсеткіштерін орташалау болып табылатын биологиялық балл деп аталатындарды қолдану әрекеттері бар. Жоғары биологиялық белсенділік топырақ құнарлылығын және оның фитосанитарлық жағдайын арттыру факторы болып табылады. Топырақ биотасының тіршілігіне оңтайлы жағдай жасау арқылы қол жеткізілетін нәрсе: қоректік заттармен, ең алдымен органикалық заттармен, ылғалмен, жылумен және топырақтың аэрациясымен қамтамасыз етілуі. жүктеу/скачать 29,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|