Кафедрасы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
жүктеу/скачать 1,66 Mb. Pdf көрінісі
|
| Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы 3. Әлемдік топырақ ресурстары Жер ресурстарының ажырамас бөлігі – топырақ. Оның құнарлылығы жердің маңызды функциясын орындауын қамтамасыз етеді. Топырақ жамылғысы немесе педосфера, В.А.Ковданың анықтамасы бойынша, тірі организмдердің тіршілігі мен көбеюін қамтамасыз ететін, өзін-өзі дамытуға және реттеуге қабілетті ғаламдық биоэнергетикалық және биохимиялық жүйе болып табылады. Дәл осы топырақ жамылғысының ерекшеліктері табиғи және антропогендік экожүйелердің құнарлылығын анықтайды. Топырақтың ерекше қасиеті - оның құнарлылығы болып табылады. Ол табиғи өсімдіктер қауымдастығының да, мәдени өсімдіктердің де биомассасын өндіруді қамтамасыз ететін топырақ қасиеттерінің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Құнарлылықтың келесі түрлері бөлінеді: табиғи, жасанды және экономикалық . Табиғи (табиғи) құнарлылық - бұл көптеген мыңдаған жылдар бойында болып жатқан геологиялық, климаттық, топырақ түзуші процестердің нәтижесі. Топырақтың табиғи құнарлылығы биологиялық айналым нәтижесінде қоректік заттардың және топыраққа қайта оралуына, сондай-ақ оның су, ауа және жылу режиміне байланысты. Топырақ өсімдіктердің су мен азотпен қоректенуіне қажеттілігін қамтамасыз етеді және бұл олардың фотосинтездеу белсенділігінің маңызды агенті. Ауыл шаруашылығының өнімділігі осы табиғи құнарлылыққа байланысты (топырақта қоректік заттардың болуы және олардың өсімдіктер үшін қол жетімділігі, ылғал мен ауа алмасуы). Құрлық бетінің көп бөлігінде табиғи құнарлығы өте төмен топырақтар бар. Жердің бір бөлігінің ауыл шаруашылығына жарамсыздығы, жарамсыздығы немесе қолайсыздығы келесі себептер бойынша туындауы мүмкін (мұзсыз жердің жалпы ауданының% -ымен): - құрғақтық – 28%; - минералдық құрамы бойынша шектеу – 23%; - топырақтың төмен сыйымдылығы – 22%; - батпақтану – 10%; - мәңгі тоң – 6 %. Заманауи мәліметтер бойынша жердің жалпы көлемінің 22 % -ы жыртуға жарамды жер. Топырақтың табиғи құнарлылығын жүзеге асыру көбінесе ауылшаруашылық деңгейіне және өндіргіш күштердің дамуына байланысты. Осы факторларды қолдану бастапқы табиғи құнарлылықты арттыруға мүмкіндік береді. Адамға толықтай тәуелді қосымша құнарлылықтар болады. Бұндай компонентті экономистер жасанды құнарлылық деп атайды. Табиғи (Қт) және жасанды құнарлылықтың (Қж) үйлесуі экономикалық құнарлылықты (Pe) құрайды. Бұл құнарлылық жердің биомасса жасауының қол жетімді мүмкіндіктерін көрсетеді: Қэ= Қт + Қж жүктеу/скачать 1,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|