Казақ петроглифтері (КӨне тамыры мен сабақтастығЫ) зайнолла самашев жұмаш жетібаев алматы 2005
жүктеу/скачать 14,2 Mb. Pdf көрінісі
|
0bf015051342258c33ab09c17b70a178
| VI
. ҚОШҚАРТАС — ҚАЗАҚТАРДЫҢ ҚАБІР ҮСТІ ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ ТҮРІ XX ғ. бас кезіне дейінгі аралықты қамтитын қошқар (99—101; 119-суреттер) мен архардың осы өңірдегі түрі — муфлон (102—116-суреттер) бейнелеріндегі зооморфты бүл тас мүсіндер — аталмыш өңірлер қазақтарының зираттарында бірен-саран кездесетін қабір үсті ескерткіштерінің ерекше түрі. Қабір үсті қүрылысын қошқар мүсіні түрінде түрғызу сонау коне замандарда тек Ашипа әулетінен шыққан билеуші ақсүйектердің өкілдеріне ғана тән болған. Өз бастауын сонау көне түрік заманынан (Борисенко, Худяков, 1999, 4—22 бб.; Войтов, 1987, 99 б.; 1996, 97—99 бб.) алатын (9-кесте), халық арасында "қошқартас" деп аталатын бүл тас мүсіндер өздерінің скульпту-ралық өңделу дәрежесіне және безендірілуіне қарай әртүрлі болып келеді. Қолымызда бар материалдарды сүрыптап, шартты түрде топ-топқа бөлсек, олардың біріншісі — тас қашау онерінің ең бір озық үлгісі болып табылатын мүсіндер. Оған Үстірттегі "Қособа" қорымының (Маңқыстау облысы Бейнеу ауданы) қошқартастарын жатқызуға болады. Жергілікті қой түқымы — еділбайдың экстерьерін нақтылы түрде қайталайтын бүл мүсіндердің бірі — аяқтарын нық басып түрған кейіпте бейнеленсе (101; 102-суреттер), екіншісі — көз алдымызға аяқтарын бүтіп жатқан қой түлігін елестетеді (103-сурет). Түғы-рымен бірге қашалған бүл қошқартас түрлерінің бір ерекшелігі сол, олардың ен-бойы түгелімен релеьфті болып келген "қошқар мүйіз", "түйе табан" түріндегі зооморфты және өсімдік тектес ою-орнек-термен комкерілген. Соның ішінде аяқтарын нық ба-сып түрған қошқартастар-дың біріпің тосіне тақау сол жақ бүйіріне аттың рельефті бейнесі; жануар-дың арт жағына ішкі бас-тары жоғары қаратылған бір-ақ та бір-бірімен түйіспейтін сонау қола дәуіріндегі "бүғытастарға" тән ішкі кеңістігі қарама- жүктеу/скачать 14,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|