Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет168/236
Дата04.11.2023
өлшемі1,76 Mb.
#189815
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

С.Аманжолов 
айтты.
 
Автор
 
1933
 
жылы
 
“Социалистік Қазақстан”
газетіне жариялаған мақаласында жаңа әліпби комитетінің
түркі тілдері дыбыстық ерекшеліктерімен ескермей, әліпбиден
ә,
ү, z,
ө 
әріптерін шығаруды ұсынуы,
 
сондай-ақ
 
<қ>-ны
 к
-мен,
<ғ>-ны
 г
-мен беруді дұрыс емес дейді.
<ғ> дыбысын х әрпімен беруді ұсынады, қысаңдарды түсіріп
жазуды қолдамайды.
Қосар дыбыс әріптерін бір әріппен беруді ұсынады. <ый>,
<ій> дыбыс тіркесінде 
j
таңбасы дауыссыз <
й>
– ді де беретін
болсын деген пікір айтады: 
saj (сай), jaqnj (яғни)
.
Ал 
[ұу], [үу]
тіркесіміне 
v
таңбасын лайық көреді. Сонда 
V-
<у>, <ұу>, <үу> 
беретін болады дейді.
Терминдерді орыс тілі арқылы игеру керек, 1929 жылы емлені
жасаған Т.Шонанұлы, Е.Омаровтардың алашордашылдығын
олардың шет сөздерді сол түпнұсқа тілінде алайық деген ниеті-
нен көруге болады дейді.
С.Аманжолов 1929жылы қабылданған әліпбидің мынадай 
кемшіліктерін көрсетті:
1)
әліпбиде 
х, f,
v
таңбаларының болмады;
2)
и, у 
таңбаларының жоқтығы,
 
соның салдарынан
 
мисси-
сипи, миссури 
сияқты сөздердің
 mijssijsijpij, mijssуvrij 
деп
 
6, 7
әріптің орнына, 13-9 әріпке дейін жазылу;
3)
Фонетикалық принциптің ұсталынды;
4)
Қазақ тілінің төл сөздерінде екінші-үшінші буындарда
ерін дауыстылары жазылмағандықтан кірме сөздердің әртүрлі
орфограммалануы (
кило-келі,
динамо-динамы,
бюро-бюра
);
5)
Сөз ішінде екі дауысты дыбыс қатар келмейді деп, 
зооло-
гия, биология, театр 
сөздерінің
 зологыйа, быйалогыйа, тыйа-
тыр
болып таңбаланды;
 
6) Қатаң-ұяң дыбыс тіркесімі
болмайды, сондықтан жа-
зылмайды делініп,
аптаномыйа,
Бекполат,
апсалұут
сияқты
фонетикалық орфограммалар көбейді. С. Аманжолов: “Қазақ
тілінің сингармонизм заңына бағынатындығы бұлай тұрсын,
қазақтың ежелгі сөздерінің талайы дыбыс жүйелі принцип-
ке бағынбайтын еді. Мысалы:
tuz+cь, ag+cь, bas+сь, gel+bau,
gьzmet+ker, gazdь+gun” 
дейді.
Сөйтіп, емле ережелеріне мынадай өзгерістер ендірілетін
болды дейді: емленің негізі – морфологиялық принцип, түбір
морфологиялық, қосымша фонетикалық принциппен жазы-лады
(
зumьsdьŋ
), түбірлері сақталған біріккен сөздер, кірікпей
жазылады да, қосымшасы фонетикалық принциппен жазыла-ды;
кірме сөздер ішінара болмаса, морфологиялық принциппен
түпнұсқа тұрпатын сақтап жазылады, қосымша фонетикалық
принцип бойынша жалғанады, қазақ тіліне ауызша жолмен еніп,
игерілген географиялық атаулар, ұғым атаулар қалыптанған
түрінде жазылады:
өzbek, poiьz, sjiez, nөl, aрus, yiel, yien,
е
кі
немесе одан көп дауыссыз дыбысқа аяқталған кірме сөздерге
қосымша жалғанғанда, соңғы дауыссыз түсіп қалады, қосымша
сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады:
Bekmuratqa
,
metaldьŋ, к
ірме сөздердегі еріндік дауыстылар
таңбасы соңғы буында да жазылады (
komsomol, kino
), кірме
сөздердің аяғында
в,
д,
г
әріптері таңбаланады(
leningrat, aktip
емес); <ұ> дыбысы
ы таңбасы арқылы,
<і> фонемасы
j
әрпі
арқылы таңбаланады: 
выl, tjl;
екі дауысты дыбыс таңбасы тір-кесе
береді (
zooloqia,
зuadь
); әліпбиге


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   236




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет