М.Шоқайдың эмиграциядағы саяси қызметі – түрік халықтарының «Түркістан» легионын құру әрекеті.
Түркістан Легионы Түркістан легионы – Орталық Азияда туған түркілерден тұратын Вермахттың бөлімі. Кеңес пропогандасы легионның құрылуында Мұстафа Шоқайды айыптаған. Бірақ та кей бір деректерге сүйенсек, мұндай бөлімдерді ашуды немістер 1933 жылдарда-ақ жоспарлап қойған деседі. Негізі, Түркістан Легионы үлкен Шығыс легионының бір бөлігі болатын. Мұны 1941 жылы Мұстафа Шоқайға ұсынады. Бірақ, ол келіспегендіктен Түркістан Легионының басшысы ретінде Уәли Қайюмды сайлайды. Оларды біріктірген негізгі мүдде Түркістанды орыстарды зұлымынан азат ету болды. Бөлім негізінен Қызыл Әскер жағында күресіп жүріп тұтқынға түскен әскерлер мен Еуропа мен Түркияда қоныс аударып кеткен түркі ұлттардан тұрды.
Бұл уақыттарда Түркістан өлкесі 23 жылдан бері КСРО құрамында еді. Түркістан Ресей Империясының құрамында 40 жыл ғана болды. Қолына мылтық ұстап келгендерді жергілікті халық жылы қарсы алмағаны сөзсіз. Көпшілігі жаңа үкіметке қарсы бас көтермесе де, оларды саясатын іштей қолдамайтын еді. Бірақ, 1941 жылдардағы Кеңес пропогандасы өте белсенді түрде жайылып жатқандықтан өсіп келе жатқан ұрпақ жаңа, коммунистік рухта өсіп жатқан болатын. Ал, бұл кезекте Кеңес Үкіметіне қарсы бас көтеру мүмкін еместей көрінетін. Бірақ, үкіметтің қысымымен қоныс аударып кеткендер жергілікті халықтың Кеңес шырмауынан азат болғанын шын жүректен қалайтын еді. Осы адамдар арқылы немістер антикеңестік легиондарды құруда шешім қабылдады.
Түркістаннан кетер алдында Мұстафа Шоқай ұлт азаттық күрес басшыларымен ақылдаса отырып, Кеңес үкіметінің тамыр жайып келе жатқан тоталитарлық саясатына қарсы болашақ күрестің стратегиясын анықтайды. Біріншіден – Сталиннің үгіт-насихатына тосқауыл болу. Екіншіден, онымен шектелмей, Сталиннің орыс емес ұлттарға қарсы кертарта саясатын әшкерелеу. Үшіншіден, Сталиннің тоталитарлық жүйесінің басқа елдерге қауіпті екенін ашық-айқын көрсету.
Міне, ұлт азаттық қозғалысының сыртқы мақсаттары осы еді.
– Қызыл армия Түркістан аумағындағы Қоқан, Алаш-Орда және Каспий жағалауындағы немесе Каспий маңындағы автономиялардың көзін құрта бастады.
Дәл осы уақытта Мұстафа Шоқай ұлттық автономиялардың басшыларымен саяси кеңес өткізе отырып, "На рубеже" газетін шығаруға атсалысты. Ол большевиктерге қарсы күш біріктіруді көздеді. Өйткені Қызыл армияның әскері жаңадан құрылған автономияларды құрту жолындағы қанды жорығын жалғастырып келе жатқан.
