Керегіңді ал білгенінді қос, дейді. Данышпандар дариясының солмайтынын, шынайы шындықтың тозбайтынын паш етіп, ұсынады
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Ордабасы», «Керегетас», «Ақотау», Шаңырақ»,«Босаға»,«Қызылорда»
| Туырлыққа да айтылатын орайлы сөздер бар.мал семіз болса «іші майы туырлықтай туралып түсті» деп мақтайды. Аяқ қолы балғадай әйелді «туырлықтай ту қатын» деп бейнелей айтады. Махамбет батырдың «туырлығын тілгілеп, тоқым етсем деп едім, керегесін кескілеп отын етсем деп едім» дегені кегімді алсам, дұшпанымды жеңсем дегені.
Бақан арқылы қазақ мықтылықты меңзейді. «бақандай бес жігіт» дегені қарулы, мықтылықты ұқтырса, «барымды киіп, бақанымды таянып» дегені әзірленіп, күтініп отырмын, - дегенін білдіреді. Түндік арқылы қазақ көп жайды аңғартады. «түндігің түтінді болсын» деген ақ батада ырыс, береке мағынасы бар. Жас әйел түндігін ерте ашса оның шаруақор, пысық екендігі, басқа үлкен үйлердің түндігін ашса әдептілігі, тәрбиелілігі көрінеді. Салақ, жалқау әйелдерді «түндігі кеш ашылатын келін» дей салады. Ал «түндігі ашылмай қалды» деген сөз ол үй адамдарының өліп біткендігін айтады. Киіз үйдің есігіне байланысты айтылатын қанатты сөздер өте көп. Әркім өз үйін «алтын босағам» деп дәріптейді. «Есік көрген»деген қайтып келген әйел дегенді білдіреді. Күйеудің алғаш келуін «есік көре келді», - дейді. Оның «босаға аттар» деген ырымы бар. «Табалдырық аттады» деген өте жақсы сөз, яғни «келін болып түсті» дегенді сыпайылап, құрметтеп айтқаны. «Босағаны керме», «табалдырықты баспа»,-деген тыйымдар әдептілікке, тәртіпке шақырады. Бөтен үй деудің орнына «жат босаға» деген сөзді қолданады ұзатылған қыздың оң жақтан аттанарда «Алтын да менің босағам, аттап та шығам деп пе едім», - деп қоштасады. Үйге кіріп келе жатқан бала табалдырыққа сүрініп жығылса, оны жақсы ырым, олжа деп жориды. Ши де астарлы сөздің бір айғағы ретінде қолданылады. «Ши жүгіртті» түртпектеді, құтырта түсті, одан әрі ушықтырды дегенді білдірсе, «шыққан қыз шиден тысқары» деп, тұрмысқа кеткен қыздың өз үйіне көп келе бермегені жөн дегенді ұқтырады. Қазақта үй сабау жаман ырым, жаман пиғыл. Өші кеткендер үй сабайды. Бұл өш алудың немесе ұрысқа, дауға шақырудың белгісі. Қазақ қалқында «ақ үй аманат»-деген өте маңызды үлкен салт бар, иаки ақ үй сыйға тартылады. Бұл жауласушы екі елдің татуласқандығының куәлігі іспетті. Дәулетті адамдар ұлы үйленген де немесе қызын ұзатқанда ақ отау тігіп күйеуінің қасына жатқызуды қалқымыз «отауға салды» деп, үйленген жігітті «отау көтерді» деп, тұспалдап, сыпайылап айтады. Сол сияқты «от басында, ошақ қасында», «үй орнындай», «кереге бойындай», «есік пен төрдей», «от орнындай» «іргесін болеу салды» деген өлшемдер мен теңеу - әр қазаққа белгілі. Қазақ елінің кең даласында киіз үй мен оның жеке құрамдарына ұқсастырып қойылған жер атаулары да көп. Оған «Ордабасы», «Керегетас», «Ақотау», Шаңырақ»,«Босаға»,«Қызылорда» дегендер мысал бола алады. Сондай-ақ, әрқашан зор бағалап қадір тұтатын қасиетті қарашаңырағы туралы қалқымыз мақал-мәтелдер,өлең-тақпақтар,жұмбақ,жаңылтпаштар, ертегі, аңыздар, жыр-дастандар шығарып, оны өнер-білім, таным, тәрбие құралы ретінде пайдаланған. жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|