1.1. Инерциялы емес санақ жүйесі. Ньютон заңдары тек қана инерциал бақылаушылар үшін, яғни инерциал жүйелер үшін орындалатыны тағайындалған. Олай болса, Ньютон заңдарынан ауытқу дәрежесін біле отырып, әрбір бақылаушы өзінің үдеуін инерциал санақ жүйеге қатысты анықтай алады. Мысалы: Жердің өз осінен айналысын біле отырып, Жердің формасының полюстері жағынан сығылыңқы, ал экватор бойынша созылыңқы болатынын тағайындауға болады. Мұндай сфераның формасынан ауытқуы Ньютон заңдарымен сәйкес келмейді. Егер санақ жүйесін сол дененің өзімен сәйкестендірсе, дене өзінің өрісінде айналады. Осыдан Ньютон заңдарының сәйкессіздігінен айналыстағы Жер инерциал емес жүйесі болатындығы шығады. Сонымен қатар, инерциал емес жүйенің параметрлерін анықтауға болады.Мысалы: Жердің формасының сфералық формадан өзгешелігінен, оның бұрыштық жылдамдығын анықтауға болады. Ньютон Жердің айналысын демонстрациялау үшін мынадай тәсілді ұсынады. Денені өте үлкен биіктіктен тастап жіберсе, дене вертикаль құламай, аздап шығысқа қарай ауытқи құлайтынын бақылаған. Осы Жердегі сызықтық жылдамдық неғұрлым артық болса, соғұрлым үлкен қашықтыққа ауытқу керек.
Сурет 1. Солтүстік полюсте айналып жүрген Фуко маятнигі.
О сыдан Жер бетіндегі дененің қозғалысы Ньютонның 2-ші заңына бағынбайтын, ал оның ауытқуы және шамасы Жердің айналу осін және бұрыштық жылдамдығын көрсете алады. Фуко маятнигі осы принципке негізделген. Фуко маятнигі өте ұзын жіпке ілінген жүктен тұрады. Ол қандай болмасын вертикаль жазықтық бойында еркін тербеле алады. Маятник тербелісі кезінде оның тербеліс жазықтығы абсолют кеңістікте өзгермейді. Ал оның астындағы Жер айналады. Сондықтан, Жердегі бақылаушы үшін тербеліс жазықтығы 24 сағатта бір толық айналыс жасайды. Осы маятник жазықтығының айналысы Жердің айналысын білдіреді.
Сурет-2. Маятниктің айналу жазықтығы Жердегі бақылаушы үшін суреттегідей болады.
Сонымен негізгі қорытындылар мынадай болады. Ньютон заңдарынан ауытқуды бақылай отырып, біздер жылдамдық емес, үдеуді анықтаймыз.
