Дәріс 11 Оқыту әдістері

Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясымен Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ профессор Қарайевтің оқытуды диференциялау және білім беру демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.

Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған «Дамыта оқыту жүйесі» бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:

1. 
   Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
   
2. 
   Теориялық білімнің жетекші ролі
   
3. 
   Оқу материалын жеделдете оқыту
   
4. 
   Оқу үрдісін оқушының сезінуі
   
5. 
   Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
   

Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның субъектісін қалыптастыруға бағытталады.

Оның құрылымы мынадай: оқу-танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.

Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.

Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін бала жанының – мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.

Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.

Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.

Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.

Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.

Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.

Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұсынып отырса, мұғалімнің күш –қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі, еңбегі жанады. Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті, әсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.

Педагогикалық техногогияны қолдану білімді сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ірге болуға нақты негіз болып, әрбір мектепке өзіндік тұлғасын табуға, әрбір мұғалімге өзіндік әдістемелік жүйесін құруға себептігін тигізеді.

Оқытудың нәтижелі болуы оны ұймдастыру әдістеріне және бастамашылдыққа жаңа педагогикалық инновациялық әдістемелікке байланысты. Өйткені, ХХІ ғасырдағы технологиялардың соншалық жылдам қарқынды дамуы адамзат өмірінде болып көрмеген шапшаңдықты талап етеді.

Қазақстанның бұрынғы жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге көшуі, қоғамдық құрылыстың күрт өзгеруі білім беруді уақыт талабына сай үйлесімді құрып, оның әлемдік деңгейдегі мәжеге сәйкестікте оқытудың екі бағдарда өріс алуы.

1. 
   Дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау.
   
2. 
   Оқыту үрдісіне инновациялық оқыту енгізу.
   

Иновациялық оқыту: оқушының мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің байыбына барып, үлгі көрсетер өнегелеріне еліктеп, тағылымдық жолдарын қабылдау, оған шығармашылық тұрғыдан пайымдау жасауға үйрету.

Сонымен қатар шығармашылдық ойлау мен бастамашыл іс-әрекеттегі саналылықты өрістетуге зерттеушілік тұрғыдан белсенділігін жетілдіріп, іс-әрекетке бейімділігін, қызығуын қалыптастыратын жол.Инновациялық оқытуда мұғалім көшбасшылық міндет атқарғанмен, жүзеге асырылатын істің бәрін өз қолына алмайды, менің айтқанымдай болсын деп қарамайды, әміршілік жолды ұсынбай режиссерлік міндет атқаруға бейімделеді.

Теориялық, мазмұндық мәнді меңгеріп, шығармашылықты дамыту барысында мұғалім бағдар бергенімен, оған тікелей жетекшілік жасамайды, қайта қалым қалып, ретіне қарай қатардағы рөлді ойнайтын, шәкірттерімен тепе-тең құқықтығы серіктес болады.

Сабақ барысында шығармашылық басқарушы рөлдерді бөлгенде, диалогте өмірдегідей нақтылыққа жақындауына мән береді.

Инновациялық оқыту дәстүрлі дидактикамен қатарласа жүргенімен, оның өзіндік айырмашылықтарымен өзгешеліктеріне мән беруге тура келеді. Мәселен, оқытудағы ұстаным мектептегі оқыту бағдаламасында көсетілген нұсқауды орындап, ондағы мағлұматтарды беру, оны қайталап пысықтап менгерту болса, инновациялық оқытудағы мақсат-іс-әрекет барысында оқушының қабілетін оятып, түрлі жағдай жасау арқылы олардың өзінше әрекеттенуіне бағдар беріп, шығармашылыққа талпындыру.

Нақты айтқанда, оқушыға үнемі жол сілтемей, өзінше әрекеттене алуына бейімдеу.

Мұның нәтижелік көрсеткіші сол: оқушының білімді мағлұматты жәй ғана, бір сәттік тұрғыда қабылдап қана қоймай, саналы да тиянақты игеруіне ықпал ету.

ЮНЕСКО-ның жобасына жүгінсек:

• 
  оқушының іс-әрекет өзінше ойлай білуге, шығармашылық дербестікке бейімделуі тиіс;
  
• 
  олар өзара өарым-қатынас жасап, бірлестік құра алатындай ынтымақтастықта болу;
  
• 
  қазіргі мектеп оқушысы дербес түрде оқи алатын, бәсекелестіккеде түсе алатын және топпен, ұжыммен бірлесе жұмыс істей білу;
  
• 
  компютерді пайдалануда камуникациялық тоғысуға мән беру парыз;
  
• 
  қйсынды ойлай білуде оқушының тиісті мәселені дәйекті деректермен нақты дәлелдеп пайымдауда инндуктивтік, дедуктивтік әдстерді пайдалана алуға баулу;
  
• 
  келелі мәселені шешуде осы білгірлікті туғызып отырған себептерді ажырату және оның салдары жөнінде талдап, талқылай білуге жаттықтыру;
  
• 
  мәселені шешудің мүмкіндіктерін талдау және оның түрлі жолдары мен екендігіне ой жүгіртіп, тиісті пайымдау барысында шешім қабылдай білуге үйрету;
  
• 
  қабылдаған шешімнің мақсатына сай келетін деректерді сұрыптай білу және оны пайдалану үшін ақпараттарды жинастыру мен оны пайдалануға алуға дағдыландыру;
  
• 
  көздеген мақсатына жету жолында атқарылатын жұмыстың жобалық жоспарын жасай білу.
  

Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясымен Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ профессор Қарайевтің оқытуды диференциялау және білім беру демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.

Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған «Дамыта оқыту жүйесі» бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:

1. 
   Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
   
2. 
   Теориялық білімнің жетекші ролі
   
3. 
   Оқу материалын жеделдете оқыту
   
4. 
   Оқу үрдісін оқушының сезінуі
   
5. 
   Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
   

Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның субъектісін қалыптастыруға бағытталады.

Оның құрылымы мынадай: оқу-танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.

Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.

Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін бала жанының – мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.

Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.

Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.

Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.

Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.

Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.

Кез келген оқыту технологиясы оқытушыдан терең теориялық, психологиялық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.

Міне, осы мақсатта қазіргі таңдағы оқыту мен тәрбиелеу процесіне еніп жатқан педагогикалық технологиялардың біразына өз шама-шегімше саралап, оның бастауыш сыныптарда сабақ беретін мұғалімдерге тиімді жақтарын қолдануға мүмкіндік жасау.

1. Әр түрлі ғалымдардың педагогикалық технология туралы ұстанымдарына

талдау жасау.

2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың білім беру саласында педагогика-

психологиялық жағынан тиімді жақтарын зерделеу.

3. Оқыту мен тәрбиелеудің принциптерін қатар қарастыру. Оқыту арқылы

ұлтжанды, еңбекқор, адамгершілігі мол, білімді азамат тәрбиелеу.

4. Оқытудың озық технологияларын пайдалана отырып, дамыған, әл-ауқаты

жоғары елімізге дәрежесі сай оқушыларды шығару.

5. Көркем шығарма оқуға, оған сыни көзбен қарай алатын мүмкіндігін

арттыру;

Білім мекемелеріндегі оқу-тәрбие үрдісін қазіргі заман талабына cай жаңаландыруда педагог кадрларға үлкен жүк артылатыны белгілі. «Тәлім–тәрбие мен оқыту ісінің нәтижесі іс-әрекеттерден гөрі мұғалімдерге көбірек тәуелді» - деген Ы.Алтынсариннің көрегендікпен айтқан пікірінің қазіргі уақытта да маңызды болып отырғаны осының айғағы.

Қазіргі заманда білім беру мен тәрбиелеудің жеке тұлғаға бағытталап жүргізілуі адамның белсенділігін, шығармашылық қабілетін, әлеуметтік жауапкершілігін, өмірде өз білімін іске асыру мүмкіндігін дамытуға қолайлы жағдайлар туғызуы керек. Жеке тұлғаға бағытталған технологияның мақсаты оқушыға өзінің тәжірибесін анықтауға және өзін-өзі тануға үйрету. Білім бағдарламалары әр оқушының жеке интелектісіне, оқушы мүмкіндігіне сай жоспарлануында. Оқу материалдары оқушының субьектілік тәжірибесін, оның алдыңғы білімдерін анықтауды қамтамасыз етуі қажет. Мұғалімнің оқулықтағы білім мазмұнын оқушыға жеткізудегі міндеті оны кеңейту немесе құрылымын жасау, мазмұнын жинақтау емес, оқушының өзіндік танымын түрлендіруге бағыттау. Оқыту барысында оқушы тәжірибесі берілетін білімнің ғылыми мазмұнымен үйлесіп отыруы қажет. Мұғалім әр оқушының даралығын дамытып, олардың өзіндік құндылығын, өзіндік болмысын, ерекшелігін қабылдай отырып, әр оқушының субьектілік тәжірибесін дәріптеу. Оқушыға еркіндік бере отырып, оқу-тәрбие үрдісінде өзін-өзі тануға, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі жүзеге асыруға мүмкіндік беру.

Ұстаз тұлғасын даярлаудың сапасын арттырудағы маңызды фактор – педагогикалық технологиялар жүйесі.

Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың қазіргі кездегі қалыптасқан жүйесі оның құрлымын, ұйымдастырудың, мектеп практикасымен және білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістерімен өз ароа байланысын қайта қарауды талап етеді. Бұл жоғары оку орнында мамандар даярлаудың сапасын арттыруды мұғалім тұлғасын өздігіне дамуына, оның шығармашылық қабілетінің артуына мүмкіндік жасауды және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді қамтамасыз ететін жаңа педагогикалық технологияларды пайдалануды көздейді. Технологияны педагогикалық іс-әрекетті қайта құрудың жүйелі тұтас құралы ретінде тиімді пайдалану оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жақсартуға, жеке тұлғаны дамыту міндетін шешуге есептігін тигізеді. Бүгінгі таңда педагогикалық технология мәселесі ториялық және ғылыми қолданбасы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр. теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық технологиясы ретінде педагогикасының категориясы ретінде қарастырады, оның мәні құрлымы айқындалады, педагогикалық іс-әрекеттң әр түрлі саласындағы (дидактика,

тәрбие білім беруді басқару) педагогикалық технологияны жобалаудың әдіс

намасы мен теориясы зерттеуді: педагогикалық технологияны теориясының негіздері ашып көрсетіледі. Ғылыми-қолданбалы бағытты нақты педагогикалық идеялар мен тұжырымдарға негіздеген жаңа педагогикалық технологиялар жобаланды: мұғалімдерге педагогикалық технологияларды оқытудың теориясы мен әдістемесі зерттеледі.


3.Жоғары оқу орындарының оқу үрдісінде қолданылатын- технологиялар

Ғылыми педагогикалық зерттеулерде жасалынған талдау жаңа педагогикалық технологиясының бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге мүмкіндік берді. Енді солардың ішінен жоғары оқу орындарының оқу үрдісінде қолдануға ұсынылатын бір қатарына тоқталайық:

есепке алынған және болашақ мамандардың қызығушылығына, бейімі мен