Конференцияның материалдары

жүктеу/скачать 5,61 Mb.

бет	1/4
Дата	20.06.2018
өлшемі	5,61 Mb.
	#44082

1 2 3 4

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН МЕЖДУНАРОДНЫЙ КАЗАХСКО-ТУРЕЦКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ Х.А.ЯСАВИ
MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN K.A.YASSAWI KAZAKH-TURKISH INTERNATIONAL UNIVERSITY

профессор Т.А. Турмамбековтың 60-жылдығына арналған «ЗАМАНАУИ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ИННОВАЦИЯ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік

конференцияның

МАТЕРИАЛДАРЫ
26-27 қаңтар 2017 жыл

МАТЕРИАЛЫ

Международной научно - практической конференции «АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ТЕНДЕЦИИ ИНОВАЦИЙ В СОВРЕМЕННОЙ НАУКЕ И ОБРАЗОВАНИИ» посвященной 60-летию профессора Т.А. Турмамбекова
26 - 27 января 2017 года

MATERIALS

International scientific-practical conference

"CURRENT ISSUES OF INNOVATIONS AND TRENDS IN CONTEMPORARY

SCIENCE AND EDUCATION" dedicated to the 60^th anniversary of

professor T.A. Turmambekov
January 26-27, 2017

II ТОМ

Түркістан, 2017

ӘОЖ: 37.(063.) ББК 74.04(5каз) Қ 18
«ЗАМАНАУИ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ИННОВАЦИЯ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. II том. Түркістан 2017 жыл. - 539 бет.
ISBN 978-698-153-204-2
Редакциялық алқа мүшелері У.С.Әбдібеков Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетінің президенті, профессор (Қазақстан); М. Куталмыш Қожа Ахмет Ясауи университетінің I вице - президенті, профессор(Түркия); Т.П.Раимбердиев Қожа Ахмет Ясауи университетінің Ғылыми және инновациялық істер жөніндегі вице - президенті, профессор; Б.Б. Ахметов Қожа Ахмет Ясауи университетінің Оқу-әдістемелік ісі жөніндегі вице -президенті, доцент; Б.Қ. Мухамеджанов Қожа Ахмет Ясауи университетінің Ұйымдастыру және әлеуметтік-мәдени істер жөніндегі вице - президенті,профессор; Е.Ы. Бидайбеков -Абай атындағы Қаз¥ПУ-дың Математика, физика және информатика институтының информатика және білім беруді ақпараттандыру кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.д., академик Ресей білім беруді ақпараттандыру академиясында және Халықаралық ақпараттандыру академиясында, профессор; Қ.С.Байболов Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университетінің оқу және информациялық технология істері жөніндегі проректор, К.А. Кутербеков Қазақстан Республикасы физика-техникалық қоғамының төрағасы; Н.Т. Ажиханов Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті; Ахмет Зеки Сака Фатих Карадениз техникалық университеті. Білім беру факультеті. Математика және Жаратылыстану ғылымдарынан білім беру кафедрасы. (Трабзон, Түркия); Али Чорух Сакаря университеті (Сакаря, Түркия); Б.Е. Винтайкин Бауман атындағы Мәскеу Мемлететтік техникалық университеті (Мәскеу, Россия); Б.Я. Явидов Ажинияз атындағы Нүкіс мемлекеттік педагогикалық институты (Нукус, Өзбекстан); И.Б. Чудаков Г.В. Курдюмов атындағы Мәскеу Физика институты (Мәскеу, Россия); Е.Ф. Ефремова Ростов университеті(Ростов, Россия); Т.А. Көкетай Е.А. Букетова атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті (Караганда, Казахстан); Қ.Б. Тлебаев Абай атындағы Қаз ¥лттық педагогикалық университет; Т.А. Тұрмамбеков Физика кафедрасының меңгерушісі; Б.С. Мырзалиев Экономика кафедрасының доктор, профессоры; А.Н. Бахтибаев Физика кафедрасының доктор, профессоры; П.А. Сайдахметов Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті; Г.Ғ. Еркебаева Педагогика кафедрасының доктор, профессоры;

ISBN 978-698-153-204-2
Бұл жинақта Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетінің ұйымдастыруымен өткен «Заманауи ғылым және білімнің өзекті мәселелері мен инновация тенденциялары» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары берілген.

Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің физика кафедрасының меңгерушісі, физика -математика ғылымдарының докторы, профессор Тұрмамбеков Төребай Әбдірахманұлының 60 жасқа толу құрметіне арналған «Заманауи ғылым және білімнің өзекті мәселелері мен инновация тенденциялары» атты халықаралық ғылыми практикалық конференция ұйымдастырылды.
Халықаралық қазақ - түрік университеті, 2017

Физика математика ғылымдарының докторы, профессор Тұрмамбеков Төребай Әбдірахманұлының қысқаша өмірбаяны

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің физика кафедрасының меңгерушісі, физика математика ғылымдарының докторы, профессор Тұрмамбеков Төребай Әбдірахманұлы 1957 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас станциясында дүниеге келген.

Мектеп табалдырығын 1964 жылы аттап басып, 1974 жылы он жылдықты бітірді. Өзінің еңбек жолын 1974 жылы заводта механизаторлықтан бастады. 1975-1977 жылдары Украина Республикасының Днепропетровск қаласында, кеңес одағының әскер қатарында өз борышын атқарды.

1977 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік Университетінің физика факультетіне оқуға түседі. Университетті 1982 жылы аяқтап, Шымкент педагогикалық институтта өзінің ұстаздық қызметін бастайды.

1986 жылы Қазақтың химия-технология институтының физика кафедрасына оқытушы қызметіне ауысады. Т.А. Тұтмамбеков өзінің фундаментальды ғылыми - зерттеу жұмыстарын И.П. Бардин атындағы орталық ғылыми зерттеу институтында бастады. Ол 1987 жылы сол иституттың металдар физикасы және материалтану бөліміне аспирантураға түсіп, 1992 жылы «Структурнный механизм формирования высоких демфирующих своиств в сплавах переходных металлов с ГЦК решеткой» тақрыбында кандидатық диссертацияны сол институтта қорғап шықты.

1992-1996 жылдары Шымкент қаласындағы М.Әуезов атындағы ОҚМУ -де оқытушы, аға оқытушы, декан орынбасары қызметтерін атқарады.

1997 жылы Мәскеудегі И.П. Бардин атындағы орталық ғылыми зерттеу институтындағы металдар физикасы және материалтану бөліміне

докторантураға түсіп, 2000 жылы докторлық диссертацияны «Основные закономерности формирования высоких диссипативных свойств в сплавах с мартенситным превращением» деген тақырыпта, Алматы қаласындағы Қазақ Республикасының Ұлттық Ядро Орталығындағы ядролық ғылыми зерттеу институтында, қорғап шықты.

2000 жылы М.Әуезов атындағы ОҚМУ -нің физика кафедрасында меңгеруші болып қызмет атқарды, 2002-2004 жылдары Шымкент Университетінің негізін қалап, сол университетте ректор болып тағайындалды. 2004-2006 жылдары М.Әуезов атындағы ОҚМУ -нің «Ақпараттық технология және бағдарламалық қамтамасыздандыру» факультетінің деканы, 2006-2008 жылдары М.Әуезов атындағы ОҚМУ -нің «Ақпараттық технология және энергетика» институтының директоры қызметінде болады. Ал 2008-2012 жылдары Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің Шымкент Институттында Ғылыми ісі жөніндегі проректоры қызметін атқарады. 2012 жылы Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің физика кафедрасына профессорлық қызметке ауысып, 2013 жылдан бастап осы күнге дейін физика кафедрасында меңгеруші қызметтін атқаруда.

Ғылыми шығармашылық еңбектері: 5-оқулық пен оқу құралдары, бір авторлық куәлік, 17 зияткерлік куәлік иесі, 167 ғылыми, ғылыми әдістемелік еңбектері, 4 әдістемелік нұсқауы жарық көрген, 1монография шығарған.

Т.А.Тұрмамбековтың жетекшілігімен 4 РНГОокторы, 47-магистрант диссертациясын қорғап шықты.

2006 жылы «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төс белгісімен марапатталды.

ҮШІНШІ СЕКЦИЯ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ
ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ТВОРЧЕСКОЙ активности у ПЕДАГОГОВ-МУЗЫКАНТОВ СРЕДНЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО

ОБРАЗОВАНИЯ

Илларионов Сергей Васильевич

Российская Федерация, г. Москва Академия социального управления

Творчески активная личность обладает высокой профессиональной мобильностью, способностью к инновациям. Умение нестандартно мыслить, находить разнообразные пути решения поставленной задачи, а не следовать «шаблону», умение общаться, дисциплинированность и самоорганизация, трудолюбие и ответственность - вот необходимые качества личности специалиста в любой сфере деятельности. Следовательно, в задачу учебных заведений среднего профессионального образования входит не только подготовка грамотного, компетентного специалиста, но и воспитание личности, способной на творческий поиск, отвечающей высоким требованиям рыночной экономики.

Учебное заведение среднего профессионального образования является важным звеном подготовки будущего специалиста. Значительное место в профессиональной подготовке специалиста занимают дисциплины художественно-эстетического цикла: они расширяют кругозор, развивают творческие способности, формируют нестандартное мышление и стремление к инновационной деятельности. Следовательно, возникает необходимость в специальной подготовке педагога среднего профессионального образования, обучающего и воспитывающего будущего специалиста в стенах профессионального учебного заведения, в частности, развитию у него личностных качеств, профессиональной компетентности, навыков творческой деятельности. Данная проблема вызывала широкий интерес у многих исследователей. Вопросы активизации познавательной деятельности человека освещены в различных работах (Т.И. Шамова, Р.П. Воронова, К.Г. Батоцыренова и др.). Психологи рассматривают проявления творчества неотрывно от мышления и восприятия (Б.С. Мейлах, Я.А. Пономарев, Б.М. Рунин, А.Н. Лук, Б.Б. Коссов, Д.Б. Богоявленская, и др.). Так, к примеру, А.Н. Лук выделяет три вида творческих способностей: связанные с мотивацией (интересы и склонности), с темпераментом (эмоциональность) и интеллектом (умственными способностями). Б.С. Мелах в компетенцию творчества вводит проблемы воображения, фантазии, интуиции, вдохновения и т.д. Д.Б. Богоявленская творческую личность характеризует следующими качествами: скромность, нравственность, высокий уровень интеллектуальной активности. При одинаковом уровне способностей, люди различаются по своему творческому потенциалу. Творчество неотрывно связанно с интеллектуальной активностью, поэтому в научных исследованиях выделяет три уровня данной активности: стимульно-продуктивный, эвристический и креативный.

Очевидно, что творческая деятельность обусловлена личностными качествами человека: достижение результатов в ходе творческой деятельности требует выяснения условий проявления творческих способностей, определения культурных, ценностных ориентаций, способов деятельности личности и т.д. Поэтому для более глубокого понимания природы творческой деятельности следует обратиться к вопросам теории творчества и теории личности. Если творчество - процесс создания нового, то социальное значение творчества, его основной смысл и историческая необходимость его возникновения состоит в том, что оно является формой качественного развития общества и окружающей его среды. Творчество в этом случае следует рассматривать и как проявление высших способностей человека, и как высшую форму деятельности человека. Определение человека как «существа творящего, созидающего» полнее и точнее, так как именно в творчестве раскрывается с предельной ясностью сущность человека как преобразователя мира (А.Н. Лук, Д.Б. Богоявленская и др.).

Изучение и анализ научных исследований показывает достаточно большое многообразие мнений в сфере объяснения феномена творческой активности личности. Достижение результатов высокого уровня в творческой деятельности обусловлено самой личностью, её культурными, ценностными ориентациями, индивидуально-своеобразными способами деятельности, спецификой взаимодействия с окружающим миром и т.д. Исследование механизмов творческой деятельности дало возможность сделать вывод о том, что именно активность личности является основанием, на котором базируется весь процесс творческого акта. Таким образом, активность личности связана с такими важными составляющими творчества, как смысл, значение деятельности, получение удовлетворения от результатов деятельности и т.д.

Формирование и развитие профессионально-творческой активности личности наиболее эффективно в процессе активной художественно-творческой деятельности. Именно этот вид человеческой деятельности воспитывает инициативность, коллективизм, трудолюбие, ответственность, творческое отношение к делу и другие профессионально значимые личностные качества специалиста. Под творческой активностью педагога - работника учреждения среднего профессионального образования нами понимается конструктивно-преобразующее отношение к процессу профессиональной деятельности, реализуемое через достижение субъективно и объективно значимых результатов деятельности, отличающихся новизной, оригинальностью и полнотой.

Структура профессионально-творческой активности педагогического работника учреждения среднего профессионального образования включает в себя следующие компоненты:

- аксиологический - установка на поиск инновационных способов решения профессиональных задач, профессиональный интерес к художественно-творческой деятельности;

мотивационно-личностный - устойчивый характер мотивов выбранной профессии, отражающий потребность в педагогической самореализации, позитивное отношение к проявлению творческой инициативы в профессиональной деятельности, стремление вникнуть в сущность профессии, развитие собственной креативности;
гностический - овладение методологией решения профессиональных задач, развитое творческое воображение, системный анализ профессионально-творческих задач;
процессуальный - умение видеть и самостоятельно решать профессиональную задачу; умение самостоятельно планировать и контролировать свою профессиональную деятельность; умение генерировать новые неординарные идеи, реализация которых способствует качественно новому уровню профессиональной деятельности.

Изучение материалов наблюдений и анализ результатов опроса педагогов среднего профессионального образования показывает, что только активная творческая деятельность в процессе педагогической деятельности, как на учебных занятиях, так и в ходе внеучебной работы со студентами позволяет сформировать адекватную личностную и профессиональную самооценку у учащихся, развить них творческое воображение, художественно-творческие способности, эстетический вкус. С этой целью в педагогический процесс учреждения среднего профессионального образования целесообразно включать формы активного взаимодействия преподавателей и учащихся по развитию у них творческой активности. Специфика педагогической работы со студентами учреждений среднего профессионального образования позволяет обеспечить творческое взаимодействие участников педагогического процесса и в ходе учебных занятий (изучение теоретических основ различных видов искусства и пр.), и во внеучебной работе - хоровые и оркестровые репетиции, хореография, художественные студии и пр.

Деление учебной работы со студентами учреждения среднего профессионального образования на учебную и внеурочную весьма условно, поскольку учебная деятельность студента зачастую переходит во внеучебную: репетиции, концерты, подготовка музыкально-литературных композиций, организация праздников, участие в конкурсах и т.д. Все они направлены на стимулирование творческой активности как у студентов, их мотивации на дальнейший профессиональный рост, так и преподавателей. В этих видах художественнотворческой деятельности в наибольшей степени проявляется творческое воображение и разносторонние художественно-творческие способности студентов и подчинены они одной цели - формированию профессионально-творческой активности личности.

Проводимая нами в процессе исследования работа осуществлялась на основе широкого варьирования форм организации учебной и внеурочной работы, опиралась на учёт личностных особенностей педагогов учреждений среднего профессионального образования и обеспечение непрерывности профессионального совершенствования педагога. С этой целью были разработаны творческие задания, применялись игровые формы и творческие проекты, которые применялись в учебной и во внеучебной деятельности преподавателей среднего профессионального образования. Их отличительной особенностью применения являлся индивидуальный характер подбора к конкретному преподавателю, уровню знаний, интересов, профессиональных компетенций, творческих способностей. Огромным творческим потенциалом обладает межпредметное взаимодействие преподавателей колледжа. Например, в подготовке музыкально-литературных композиций активное участие принимают как преподаватели цикла музыкальных дисциплин, так и филологи, историки. Большим межпредметным потенциалом обладает подготовка концертов, конкурсов, капустников, как правило, в таком творческом взаимодействии активно участвуют и студенты, и преподаватели различных циклов дисциплин.

Таким образом, все виды учебной и внеучебной работы со студентами и преподавателями учреждения среднего профессионального образования должны быть направлены на развитие профессионально-творческой активности у преподавателей, предполагающей стремление к постоянному самообразованию, повышению качества профессиональной подготовки, развитию творческого подхода к решению профессиональных задач, овладению общими и частными методами творческого поиска. Следовательно, педагогический процесс учреждения среднего профессионального образования должен быть организован на следующих принципах:

- преемственности и непрерывности образовательного процесса;

-учёта индивидуальных возможностей профессионально-творческого развития каждого преподавателя;

использование широкого спектра видов творческой деятельности;
тесное сотрудничество педагогов и студентов в педагогическом процессе учреждения среднего профессионального образования;
профессионально-ориентированная направленность учебной и внеучебной работы на творческое развитие студента и профессионально-творческую активность педагога.

Такой подход обеспечит подготовку специалиста высокопрофессионального, компетентного, конкурентоспособного, креативного, именно такого, который требуется в условиях быстро меняющейся социально-экономической обстановки современного общества.
ПРОБЛЕМЫ ДУХОВНОГО И НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В

РОССИЙСКОЙ ПЕДАГОГИКЕ: ИСТОРИЧЕСКИЙ РАКУРС Илларионовa Людмила Петровна

Российская Федерация, г. Москва, Российский государственный аграрный университет- Московская сельскохозяйственная академия имени К.А. Тимирязева Проблемы духовного и нравственного развития личности приобретают сегодня особую актуальность. Ни для кого не секрет, что в современной российской действительности средства массовой информации обрушивают на растущего человека шквал низкопробной продукции, далеко не самой высоконравственной, формируя тем самым чуждые российской культуре нравственные идеалы, ценности и модели поведения. Педагогический процесс школы ориентирован, преимущественно, на интеллектуальную подготовку школьников, воспитательной работе уделяется незаслуженно мало времени. Безусловно, семья занимает преимущественное место в воспитании ребенка, формировании у него духовных ценностей, нравственных идеалов, социально одобряемого поведения. Однако, современная российская

семья в сложившихся социально-экономических условиях не всегда выполняет свою воспитательную функцию в силу высокой занятости родителей, или их низкой педагогической культуры.

Социально-экономические изменения, произошедшие в России, не могли не отразиться на духовной жизни ее граждан, что выразилось, в первую очередь, в отсутствии четких нравственных ориентиров и размытости традиционных для России духовных и нравственных ценностей добра, чести, долга, совести, справедливости, ответственности, гражданственности, патриотизма. Проблема духовного и нравственного воспитания современной молодежи, таким образом, снова стоит на гребне актуальности в педагогической науке и практике. Образовательные организации сегодня должны актуализировать воспитательную составляющую своей работы, особо обратив внимание на духовное и нравственное развитие подрастающего поколения, научить его правильному пониманию добра и зла, приобщить к духовным и культурным традициям и ценностям многонациональной страны, в каждом человеке укрепить российскую идентичность. Обратимся, в связи с этим, к опыту отечественной педагогики в вопросах духовно-нравственного воспитания подрастающего поколения.

В российской педагогической науке приоритет традиционно отдавался вопросам нравственного воспитания подрастающего поколения. Проблема духовного развития личности рассматривалась, преимущественно, в рамках формирования ценностей культуры, эстетического воспитания. Это обусловлено еще и тем, что под духовным воспитанием понималось религиозное, поскольку традиционно в русском языке под данным понятием закрепилось религиозное его толкование. Так, например, в «Толковом словаре живого великорусского языка» В.И. Даля «духовность» понимается как «бесплотный, нетелесный, из одного духа и души состоящий; все, относящееся к Богу, церкви, вере; все относимое к душе человека, все умственные и нравственные силы его» [2, с.503]. В «Словаре русского языка» С.И. Ожегова понятие «духовный» рассматривается в двух значениях: 1) «относящийся к умственной деятельности, к области духа» и 2) «церковный, относящийся к духовенству» [4 с.157]. В педагогических энциклопедических изданиях советского периода понятия «духовность», «духовное развитие», «духовная культура» не рассматриваются вовсе [5,6].

В первые советские годы нравственное воспитание рассматривалось в аспекте идейно-политического воспитания. В трудах классиков советской педагогики (П.П. Блонский, Н.К. Крупская, А.В. Луначарский, А.С. Макаренко, С.Т. Шацкий и др.) были сформулированы основные положения, лежащие в основе современных представлений о детском коллективе, значении совместного производительного труда в нравственном воспитании. Так, например, в трудах выдающегося отечественного педагога В.Н. Сороки-Росинского подчеркивалось, что русская школа основывается на «таких чисто русских началах, как православие, семейно-общинный дух и любовь, проникающая в русскую жизнь» [8, с.52]. Следовательно, главной особенностью национального русского воспитания, считает педагог, является духовность, регулируемая общеэтическими принципами истины, добра и красоты. В педагогических исследованиях 30 - 40-ых годов прошлого столетия было установлено, что в основе идейно-нравственного воспитания личности лежит формирование мировоззрения, основанного на научных знаниях и связанного с практической деятельностью (В.Е. Гмурман, Ф.Ф. Королев, А.С. Макаренко, И.Г. Огородников). А.С. Макаренко, в практике своей работы, убедительно доказал, что опора на положительное в ребенке, справедливость, требовательность и уважение к личности учащегося, человеческая доброта рождает высоко нравственного гражданина. Поэтому основой успешной педагогической деятельности он считает духовное богатство, щедрость души, эмоциональную воспитанность учителя.

Данный подход к нравственному воспитанию школьников основательно изучен, углублен в педагогических исследованиях 50 - 60-ых годов XX века. Нравственное воспитание рассматривается, главным образом, в процессе обучения, через содержание, методическое обеспечение урока, посредством нравственного просвещения (Н.И. Болдырев, И.М. Краснобаев, В.В. Макаев, М.В. Макаревич, О.И. Рута, М.К. Хамраев и др.); определяются возможности нравственного формирования личности на основе изучения духовного мира ребенка, гуманного к нему отношения (И.С. Каменоградский, И.Ф. Свадковский, В.А. Сухомлинский и др.). Педагогическое наследие и практический опыт В.А. Сухомлинского является ярким примером создания уникальной системы духовно-нравственного воспитания учащихся. В его трудах выделяются следующие черты духовности: «понимание и переживание цели и смысла жизни, умение поставить перед собой вопрос: во имя чего я живу - и дать на него ответ...» [9, с.83]. Показываются пути влияния на сферу духовного и нравственного совершенствования личности (через воспитание совести, силы духа, ответственности, долга и т.д.). В педагогических исследованиях конца 60-ых - 70-е годы намечается новый подход к процессу нравственного воспитания школьников через изучение характера направленности личности и коллектива, психологических особенностей межличностных отношений в коллективе. Раскрываются структура и закономерности развития детского коллектива, определяются функции, которые выполняет коллектив в нравственном развитии личности (О.С. Богданова, Е.В. Бондаревская, Б.Т. Лихачев, И.С. Марьенко Л.И. Новикова, Т.Е. Конникова и др.). С середины 70-ых годов наиболее активно исследуется проблема нравственного развития личности в рамках социальной педагогики (Ю.П. Азаров, Л.М. Архангельский, В.И. Бакштановский, Б.Т. Лихачев, Э.И. Моносзон, А.В. Мудрик и др.).

Подчеркивается, что наиболее эффективно процесс нравственного развития личности происходит в коллективе, поскольку именно в коллективе формируются отношения, развивающие и закрепляющие нравственные качества: чуткость, отзывчивость, доброту, ответственность, сочувствие, сопереживание и т.д. Именно в коллективе, по мнению И.С. Марьенко, формируются нравственные отношения, которые всегда активны, как активен сам ученик, преобразующий самого себя и свои отношения. Следовательно, нравственные отношения, складывающиеся в коллективе школьников, можно рассматривать как систему норм отношений, формирующихся в функциональных системах «ученик - ученик», «ученик - коллектив класса», «учитель - ученик» и т.д. Безусловно, коллектив оказывает значительное влияние на нравственное развитие личности, формирование таких нравственных качеств, как ответственность, чуткость, отзывчивость, доброта, сострадание, сочувствие, совесть, это возможно лишь в условиях межличностных отношений ученического коллектива. Ученический коллектив современной российской образовательной организации многонационален по составу, и это ставит новые задачи перед педагогом. Необходима специальная работа учителя по формированию толерантных межличностных отношений в коллективе школьников, стимулирующих развитие духовности и нравственных качеств каждого учащегося.

В 80 - 90-е годы проблемы нравственного формирования человека наиболее интенсивно изучаются в философии, социологии, психологии, педагогике, искусствоведении. Этот интерес к проблемам морали объясняется не только возрастанием роли морального фактора в жизни общества: перестройка экономической, политической и духовной сфер нашего общества с наибольшей остротой ставит проблему его «нравственного оздоровления». В современной педагогической литературе эстетическое и нравственное рассматривается как проявление духовной активности человека, что обусловлено социальной практикой и выражает потребности человека. Подчеркивается не просто связь нравственного и эстетического, а выделяется особый, нравственный потенциал эстетического, который оказывает воспитательное воздействие на личность (Ш.А. Амонашвили, Е.А. Бодина, М.А. Верб, С.М. Каргопольцев, Б.Т. Лихачев и др.). С точки зрения психологов (Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн, П.В. Симонов, П.М. Якобсон и др.) искусство является важнейшим средством нравственного воспитания личности, поскольку оно «систематизирует совсем особую сферу психики общественного человека - именно сферу его чувств» [1, с.64]. Искусство, безусловно, занимает важное место в процессе воспитания школьника, так как, развивая эмоциональный мир ребенка, воздействуя на его чувства, оно вовлекает его в процесс сопереживания, через который и происходит усвоение духовных ценностей, моральных норм, принципов и правил поведения.

Духовность характеризует особое внутреннее нравственное состояние человека, окрашенное его восприятием мира и людей, когда он одержим поиском смысла жизни и

искренне привержен таким ценностям, как истина, добро, красота, гуманизм, свобода, социальная справедливость. При соотнесении духовности с российской историей и современным этапом развития образования необходимо учитывать ее всеобъемлющий характер, инициирующий в человеке целый комплекс качеств, отражающих национальную русскую идею: веру, государственность, патриотизм, народность, братство, свободу. Несомненно, социальный запрос общества на прогресс науки и культуры находит выражение в духовных ценностях как целях или идеалах образования, к достижению которых стремятся представители различных социальных слоев.

Духовность тесно связана с нравственностью. Духовная нравственность -психологическое образование моральной сферы личности через усвоение социального морального опыта и формирование нравственных качеств, стремление и готовность к ответственному нравственному поступку. Исходя из этих оснований, в современной российской педагогике под духовным воспитанием понимается «...воспитание чувства долга, справедливости, искренности, ответственности... качеств, способных придать высший смысл делам и мыслям человека» [3, с.40].

Подводя итог сказанному, следует отметить, что в российской педагогической науке имеется огромный научный потенциал, накоплен многолетний практический опыт духовного и нравственного воспитания подрастающего поколения. И, хотя на дворе 21 век, стремительный научно-технический прогресс, и школа далеко ушла вперед, но духовные и нравственные ориентиры российского народа остаются прежними, а значит, достижения отечественной педагогики заслуживают внимания, и они в полной мере могут использоваться в педагогическом процессе современной образовательной организации.

Литература

Выготский Л.С. Психология искусства. - М.: Искусство. - 1968. - 576 с.
Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка . - Т. 1 - 4 . - М.: Русский язык, 1989. - Т.1.
Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Словарь по педагогике. - М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2005. - 448 с.
Ожегов С.И. Словарь русского языка / Под ред. Н.Ю. Шведовой. - 18-е изд. - М.: Русск. яз. - 1986. - 797 с.
Педагогическая энциклопедия / Под ред. И.А. Каирова. - В 4-х т. - М.,1968.
Российская педагогическая энциклопедия / Под ред. В.В. Давыдова. - В 2-х т. - М.,

1993.
УДК 378.147:54:004

АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНЫП ОҚЫТУ ЖАҒДАЙЛАРЫНДА ХИМИЯ БАКАЛАВРЛАРЫН КӘСІБИ ДАЙЫНДАУДЫҢ НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

Б.А. Урмашев, Мурзанова Д.А.,* М.Н. Ермаханов., Диканбаева А.К Қазақстан Республикасы, Шымкент қ.., Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік

университеті,

Қазақстан Республикасы, Шымкент қ.., *Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік

фармацевтика академиясы,
Еліміздің тәуелсіздігінің 25 жылдығы қарсыңында білім беру жүйесінің қол жеткізген табыстары және жетістіктері тікелей осы салада оқытудың ақпараттық технологияларын енгізумен, пайдаланумен және оны жетілдірумен байланысты. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі түбегейлі өзгерістердің жаңа кезеңіне аяқ басты. Осы өзгерістердің бірі білім беруде ақпараттандыру үрдістерін пайдалану болып табылады.

«Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңында оқытудың ақпараттық технологияларын ендіру, білім беру жүйесін ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық ғалам торға шығу басты міндет болып көрсетілген [1]. Қазақстан Республикасының мемлекеті тарапынан осы жүктелген міндетті орындау үшін бір қатар концепциялық және нормативтік құжаттарға, яғни Қазақстан Республикасы Президентінің

Қазақстан Республикасы орта білім беру жүйесін ақпараттандыру жөніндегі мемлекеттік бағдарламасына [2], Қазақстан Республикасы бастапқы және орта кәсіптік білім беру орындарын ақпараттандыру Бағдарламасына [3], Қазақстан Республикасы білім беру жүйесін ақпараттандыру Концепциясына, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 20112020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына [4, 5] және т.б. сүйену қажет.

Білім беруді ақпараттандыру үшін білім берудің мазмұнына (оқу үрдісіне жаңа пәндерді енгізу), білім беру технологиясына (оқу үрдісінде жаңа технологияларды пайдалану, әдістемелерді жасау және оларды жетілдіру және т.б.), ақпараттық кеңістіктің қарым-қатынас серіктестері ретінде оқытушының және оқушының өз-ара қарым-қатынасына жаңаша өзгерістерді енгізу сияқты шараларды орындау қажет.

Жалпы білім беру жүйесін ақпараттандыру - алдыңғы қатарлы ғалымдардың және әдіскер оқытушылардың көп жылдар бойы көтеріп келе жатқан қарама-қайшылыққа әрі қиындыққа толы мәселелерінің бірі. Сондықтан да білім беру жүйесін ақпараттандыру мәселесіне қатысты жұмыстар бірнеше бағыттарда орындалды. Олар:

-ақпараттандырудың білім беру мазмұнына әсері.

-білім беру жүйесінде ақпараттық технологияларды пайдалануға қатысты мәселелер. -білім беру жүйесін ақпараттандыру облысындағы психологиялық-педагогикалық зерттеулер.

-жоғары оқу орындарындағы студенттердің компьютерлік сауаттылығына қатысты мәселелер.

-профессор-оқытушылар құрамының біліктілігін және ақпараттандыру үрдісіндегі мәдениетін жоғарылату сұрақтары.

-оқытудың электрондық құралдарын құрастыру технологиясы. -ақпараттық технологияларды химияда қолдану.

Болашақ педагог мамандарды ғылыми-теориялық және тәжірибелік бағыттарда дайындау бойынша жұмыстар келесі түрде жүргізілді: -теориялық-әдістемелік;

-білім берудің теориясын және тәжірибесін бір-бірімен тұтастыру;

-кәсіптік білім берудің мазмұны мен оқыту технологияларының бір-бірімен тұтастығы;

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік білім беру стандартына [6] сәйкес 5В011200 - химия мамандығының түлектері химиялық үрдістерді және құбылыстарды түсіндіру үшін оқытудың заманауи технологияларын меңгеруі керек, ғылыми-техникалық және ғылыми-педагогикалық ақпараттарды қалыптасқан тасымалдағыштардан және ақпараттық ғалам тордан іздестіріп таба білуі керек; сонымен қатар олар компьютерде заманауи бағдарламалық өнімдермен жұмыс істей алуға қабілеттері мен қалыптасқан дағдылары болуы керек. Болашақ мамандарда өздерінің кәсібінде, яғни бастапқы кезеңдерде оқытушылық есек, соңынан педагогикалық және де ағартушылық қызметінде ақпараттық технологияларды сауатты пайдалана алуына мүмкіндік беретін жүйелі түрдегі білім, дағды және білік болуы керек. Ол үшін болашақ мамандар ЖОО ақпараттық технологияларды коммуникация деңгейінде игеруі қажет. Бұл жағдай мемлекеттік жалпы білім беру стандартында педагогикалық мамандықтар үшін міндетті компонент ретінде көрсетілген [6].

Келесі кезекте мемлекеттік білім стандартына сәйкес «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» пәнінің маңыздылығына және мақсатына қысқаша тоқтала кетейік. Қоғамның ақпараттандыру үдерісі қарқынды дамуымен байланысты соңғы онжылдықта ақпараттық-коммуникациялық технологиялар екпінді өсуде. Қоғамның ақпараттандыруы деген жаңа есептеу технологиялар мен ақпараттарды жіберу құралдары негізінде ақпаратты жіберу, алу, жинақтау, өндеу және сақтау әдістерін жаппай ендірілуі. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар адам іс-әрекетінің барлық салаларына енуімен қоса біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады [7].

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын пайдалану әртүрлі ақпараттың түрлерімен жұмыс істеу үдерісін тездетеді және жеңілдетеді. Бірнеше елдерде білім берудің басым бағыттарының бірі оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілігін қалыптастыру болып табылады. Оқушылардың бұл құзіреттілікті меңгеруі бір жағынан уақыт талабына сай болса, екінші жағынан басқа білім беру салаларының ресурстары мен техникалық құралдарының кіріктілуін ұсыну мақсатында оқу пәндерін оқытудағы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар жаңа құрал ретінде пайдаланылады.

Ақпарат көлемінің екпінді өсуі мен ақпараттық технологиялардың дамуына байланысты ақпараттың алып тасқынында оқушыларға бағыт бағдар беретін дағдыларын қалыптастыруына бағытталған саланы құру, сонымен қоса күнделікті өмірде, оқуда және одан әрі кәсіби еңбегінде әртүрлі мәселелерді шешу мақсатында жаңа технологияларды тиімді пайдалану көкейкесті мәселе болып табылады. Ағымдағы ақпараттық технологиялар ғасыры адамзат қарым-қатынастарына кең мүмкіндіктер ұсына отырып, адамдардың өзара сөйлесуінде, тәжірибе алмасуда, жаңа идеяларды талқылауда «адамдар арасындағы ара қашықтық» ұғымын пайдаланудан тыс шығарды [7].

«Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» пәні бойынша оқу бағдарламасының мақсаты оқушыларды нақты объектілер мен үдерістердің ақпараттық модельдерін түрлендіру, құру, қолдану және талдау, сонымен қатар, басқа да оқу пәндерін оқыту үшін ақпараттық-коммуникациялық құралдарымен жұмыс істеу дағдыларымен, біліктерімен және базалық біліммен қамтамасыз ету.

Өкінішке орай, орта мектептер үшін болашақ педагог мамандарды ақпараттық коммуникациялық деңгейде дайындаудың осы уақыттағы жүйесі тез дамып жатқан технологиялардан қалып отыр. Атап айтар болсақ, оқу аудиторияларының компьютерлермен және интерактивтік тақталармен толық жабдықталмауы. Аудиториялардағы кейбір компьютерлердің істемей тұруы. Сонымен қатар, оқу ғимараттарындағы студенттердің жалпы қолданылуы үшін бөлінген, компьютерлермен жабдықталған аудиториялардың сабақ кестесіне қойылуы, қысқы және жазғы емтихан сессиялары кезінде осы аудиториялардың тест қабылдау үшін бөлінуі салдарынан қажет уақытта студенттердің интернет көздерінен мағлұматтарды аламай қалуы.

Кей жағдайларда орталық серверлердің жұмысының баяу жұмыс істеуі немесе мүлде іске қосылмай тұруы оқу үрдісінің сапасын төмендетіп келеді. Әрине, бұл мәселені шешуге болады. Ол үшін мамандық студенттері өздерімен бірге ноутбуктарын алып жүреді және ақпаратты өздерінің қаражат есесінен алынған интернетінен табады. Олай болса, бұл жағдайда университет бойынша тұтастай алғанда ақпараттандыру және білім беру орталығының студенттерге білім беру жүйесінде ешқандай қажеттілігі жоқ. Ақпараттандыру және білім беру орталығының функциясы тек ақпараттарды сақтаумен ғана шектеледі. Олай болса, «Ақпараттандыру және білім беру орталығын» жай ғана қатардағы бөлімге өзгерту керек. Себебі орталық болу үшін бірнеше бөлімдердің қызметі үйлесімді түрде жұмыс істеуі керек.

Білім жүйесін ақпараттандыру туралы 5В011200 - Химия мамандығы студенттеріне сабақ беретін профессор-оқытушылар құрамының арасындағы жүргізілген сауалнамалардың нәтижелеріне сүйене отырып келесідей шешімдерді ұсынуға болады:

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды мамандарды дайындауда қолдануға байланысты әдістемелік семинарларды көбірек жүргізу.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдаланатын тәжірибелі профессорлардың сабақтарына жас оқытушылардың, магистранттардың және студенттердің қатысуы.

З.Материалдық техникалық базаны жақсарту.

4.Оқытушыларды «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар», «Заманауи оқыту технологиялары» секілді біліктілікті жоғарылату курстарына жолдау.

5.Өңірлік және республикалық деңгейлерде конференциялардың өткізілуі керек.

Қорыта келгенде, заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен оқушылардың білімін жетілдіруге және оқу сапасын арттыруға болады. Еліміздің жастарының өсуіне, рухани және мәдени дамуына басты ықпал жасайтын - мектеп пен оқу орындары. Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы оқу-тәрбие және ғылым үдерісін тиісті деңгейге көтеру білімді оқытушылардың ой еңбегі нәтижесінде жүзеге асады. Ол үшін ЖОО ақпараттық-коммуникацияларға және ресурстық орталықтарға қатысты материалдық-техникалық базаны заманауи талаптарға сай жақсарту және жетілдіру керек.

Әдебиеттер:

ҚР Білім туралы заңы. Астана. Ақорда. 2007 ж. 27 шілде. №319-ІІІ ҚРЗ.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандырудың 2002-2004 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы" Жарлығының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 20

қараша N 1496.

3.Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарын ақпараттандыру бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 10 мамыр N 616.

«Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.
ҚР Президентінің 01.03.2016 № 205 Жарлығы. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрі міндетін атқарушының 2013 жылғы 16 тамыздағы № 343 бұйрығына 12-қосымша.

7.ped.kz. Ұстаздардың әлеуметтік порталы.

ӘӨЖ 51-057.541

БОТАНИКА ПӘНІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Сарсен Ақсәуле Оралбекқызы, Ерденов Мұрат Тәжібайұлы

Қазақстан Республикасы, Түркістан қ., А.Ясауи атындагы халықаралық

қазақ-түрік университеті

Қазіргі таңда заманау мектептердің негізгі мақсаты, әлеуметтік -педогогикалық жүйедегідей оқушыларды өздігінше білім алуға сонымен қатар білімдерін әр түрлі жағдайда практикалық тұрғыда қолдана алуға үйрету.Демек «адамды басқару объектісіне (оқыту және тәрбиелеу) ,басқару субъектісіне (оқыту және тәрбиелеу)айналдыру ,өздігінен білім алуға, өздігінен ізденуге, қалыптастыру».

Өздігінен білім алуды қалыптастыруда мұғалімдердің оқыту барысында пайдаланатын әдістері мен оқыту құралдарының (дидактикалық құралдар) пайдасы көп екені бәрімізге мәлім. Педогогикалық жүйенің бөлігі ретінде,оқыту құралдары белгілі қызмет атқарады,сонымен қатар оқытудың алға қойылған мақсатына жеткізуге септігін тигізеді.

Оқыту құралдарына жалпыдидактикалық қадам В.В.Краевский, М.Н. Скатина, С.Г. Шаповаленко және тағы басқалардың зерттеулерінде қарастырылған [1; 2; 3].

В. В. Пасеченик компьютерлік техниканың өзіндік даму қызметінің организациясындағы рөлін зерттеді. [4].

Дегенмен,жинақталған тәжірибие бойынша оқыту құралдарын жасау және қолдану биологияны оқытуда жоғарғы нәтижеге қол жеткізудің кепілі емес.Бұған төмендегілер дәлел болады.

Біріншіден,оқыту құралдарының түрлі классификациялануы және белгілі принциптердің жоқтығы.

Екіншіден,заманауи педогогиканың оқыту-тәрбие процесіндегі ориентациясы,оның негізінде технологиялық қадам және оқыту мақсатын пәннің мазмұны арқылы анықтау, оқытушы немесе оқушының қызмет үрдісі осының бәрі оқытудың белгілі нәтижесін айқындауға мүмкіндік бермейді.

Мұндай жолмен оқыту құралдарын жүйлі түрде үйрену,жәнеде олар туралы пікір оқыту технологиясының элементі іспеттес, қатысушылрды өзіндік танымды қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Бұл көрсетілген қадам оқыту-тәрбие үрдісін жақсартуға,дидактикалық материалдарды пайдалану мүмкіндігін жоғарлатады.

Методикалық ғылым өзінің тәжірибесімен оны практикада пайдалану тәсіліне бай. Методиканың негізгі мәселесі биологияны оқытуда дидактикалық материалдарды пайдалану жөніндегі мәселелер.

Жинақталған тәжірибиеге қарамастан, дидактикалық материалдардың қолданылуы жөніндегі көптеген сұрақтар туындалды, ал олардың шешімі мыналармен байланысты деп ойлаймыз:

- оқыту жүйесінде дидактикалық материалдардың орны және оқыту-тәрбие процесінде пайдалану рөлі;

- дидактикалық материлдардың мағынасын оқыту технологиясының элементі ретінде қарастырады,өзіндік танымды жеке-ориентациялық оқыу жағдайында

Әдебиеті дидактикалық карточкалар ретінде дидактикалық материал осы түрінің мәні жеткіліксіз ашылады. Биология пәнінің түрлі секциялар бойынша дидактикалық карточкалар мазмұнына байланысты терең талқыланатын мәселелер болғанымен, ол табиғат объектілері мен құбылыстардың (жұмыс орны) зерттеу үшін оқу іс-шараларды жүзеге асырады. Дидактикалық материал карточкаларын, құрылымын қоса атқару мүмкіндігі жеткілікті ашылмаған, және осы қызметтің ұйымның басқармасы. Бұл мүмкіндік студент-бағдарланған оқыту технологиялық көзқарас жүзеге асыру жағдайында, әсіресе өзекті дидактикалық карточкалар болып табылады. Ол бұл жағдайда жаңа білім материалын, оның шоғырландыру, түзету немесе тексеруге оқыту процесінің негізгі ұтқырлық көрінісі ретінде және түрлі оқу-әдістемелік карточкаларын неғұрлым тиімді пайдалануды қалыптастыру болып табылады.

Оқу-әдістемелік материалдарды жобалауға және пайдалану мәселелері бойынша ғылыми, оқу және әдістемелік әдебиеттерді талдау оқу құралдарын осы түрлері үшін жеткілікті анық және нақты талаптарының жоқтығын анықталды.

Мұғалімдерден алынған сауалнамалар биологияны оқыту бойынша оқу-әдістемелік материалдарды пайдалану дәрежесі жеткіліксіз деңгейде екендігін көрсетті. Оқу-әдістемелік материалдарды тәжірибеде оқытушылар кеңінен пайдаланатынына қарамастан, көбіне олар негізінен оқушылардың білімін бақылау үшін дидактикалық материалдарды пайдаланылады. Көбіне оқытушылар дидактикалық материалдар алғаш өтілетін объектіні таныстыру үшін, және табиғат құбылыстарды таныстыру үшін шыныайы,тірі объектілердің орнына пайдаланылады. Бұл құбылыстар биологияны оқыту бойынша дидактикалық материалдарды пайдалану әдістемесі мәселесіне көп көңіл аудару керектігін айқындайды.

Зерттеуіміздің суъектісі оқушы мен оқытушы болып табылды. Олар өзара тығыз оқу-танымдық іс-әрекет болып табылған кезде ғана зерттеуіміз табысты және тиімді болатындығы анықталды.

Психо-педагогикалық, әдістемелік және арнайы әдебиеттерді зерделеу және қорыту
талдау бізге мына жағдайларға мүмкіндік берді: оқу-әдістемелік материалдар әдістемесін
пайдалану жетілдірілетін болады, егер оқыту тиімділігі болып табылатын дидактикалық
материалдарды пайдалну ұлғайса,олар:

- оқушылардың танымдық белсенділігін тәуелсіз нығайтуға бағытталған болады;

- күрделі идеялар мен студенттік-бағдарланған оқыту дидактикалық құралдар пайдалану технологиялық тәсілдерді іске асыруға бағытталған болу;

- Назарға психологиялық-педагогикалық, физиологиялық және басқа да талаптарды ескере отырып әзірлеген оқу-әдістемелік материалдарды пайдалануды қамтуы;

Сонымен, зерттеу барысында төмендегідей тұжырым жасалды:

- білім беру үрдісінде дидактикалық материалды қолданудың орыны мен оларды жасақтау мен пайдалану қадамдары жасалды;

оқу бағдарламасында дидактикалық құралдарды пайдалану, күрделі және технологиялық тәсілдерді іске асыру тұрғысынан дидактикалық материалды қолданудың негіздемесі жасалды;
дидактикалық материалдарға қойылатын талаптар нақталды;

- әзірленген және ғылыми биологияны оқытуда оқытушылық материалдарды пайдалану әдістері жетілдірілді.

Пайдаланған әдебиеттер:

Дидактика средней школы: Некоторые проблемы современной дидактики/В. В. Краевский, И.Я Лернер; Под ред. М. Н. Скаткина. 2-е издание дополненное и переработанное. -М.: Просвещение, 2002. -319 с.
Шаповаленко С. Г. Вопросы теории и практики создания и использования системы учебного оборудования в советской общеобразовательной школе. -М.: АПН РФ, НИИ LIJOTCO, 2003. -127 с.
Швецов Г. Г. Дидактические карточки на уроках биологии // Современные проблемы методики биологии и экологии в школе и ВУЗе. Материалы Международной научно-практической конференции. -М., 2000. Часть 1. -С. 86.
Пасечник В.В. Теория и практика организации учебно-познавательной деятельности учащихся в процессе обучения биологии: Дисс. . докт. пед, наук. М.,

1994. -268 с.

СТУДЕНТТЕРДІҢ МОТИВАЦИЯЛЫҚ-ҚҰНДЫЛЫҚ АЙМАҒЫНЫҢ

ДИНАМИКАСЫ

Орынгалиева Шолпан Оралғалиевна Жұмағалиева Ақбота Талғатбекқызы

Қазақстан Республикасы, Семей қаласы, Қазақ гуманитарлық инновациялық заң

университеті

Мотивациялық құндылық деп психология ғылымында жеке бастың мінез-құлқы, іс-әрекеті мен белсенділігін реттейтін фактор ретінде қарастырылады, мотивациялық құндылық ерекшеліктерін ескермей әлеуметтік психологиялық тиімді өзара әрекет, қатынас жасау мүмкін емес [1,89б.].

Студенттердің білім сапасын арттыру тұлғалық қасиеттердің дамуымен тығыз байланысты. Оқу процесін меңгеру жеке тұлғалық қасиеттердің дамуын ұйымдастырумен көрінеді. Студенттердің таным процестерінің дұрыс дамуын ұйымдастыру процесін нәтижелі меңгеруге жетелейді. Оқу материалын жоғары дәрежеде қабылдау студенттердің қуаттылығымен, табандылығымен, шыдамдылығы және тағы басқа ерік сапаларымен тығыз байланысты. Студенттердің бойындағы осы ерік сапалары олардың алдына қойған мақсаттары - жоғары дәрежелі маман иесі болуларын қамтамасыз етеді.

Студенттер мотивациясы, мотивациялардың ерекше түрі бола отырып, күрделі құрылымымен сипатталады, оның формаларының бірі ішкі (үрдіс пен нәтижеге бағдарланған) және сыртқы (сый, келеңсіздіктерді туғызбау) мотивациялар құрылымы болып табылады. Оқу мотивациясының тұрақтылығы, интеллектуалдық даму деңгейі және оқу іс-әрекетінің сипатымен байланысы сияқты сипаттамалары аса маңызды.

Студенттер мотивациясы отандық және шет елдік психологиясындағы іргелі проблемалардың бірі болып табылады. Адамды іс-әрекетке не итермелейді, оның түрткісі қандай, ол оны не үшін жүзеге асырады деген сұрақтарға жауап оның сәкес түсіндірмесінің негізі болып табылады. «адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасаған кезде, ең алдымен, оларды осындай байланысқа итермелеген, түрткілер жайлы және де олар алдында азды көпті мөлшерде саналы түрде түрткі - бұл адамды осы түрткімен анықталатын іс-әрекетке енген қандай да бір әрекетке итермелеуші, ынталандырушы, анықтаушы.

Отандық психологияда мотивациялық аясын зерттеуді анықтаушы негізгі әдіснамалық принцип мотивацияның динамикалық пен мазмұндық-мағыналық жақтарының бірлігі жайлы ереже болып табылады. Осы принципті белсенді жетілдіру адамның қатынастар жүйесі (В.Н.Мясищев), мән мен мағына арақатынасы (А.Н.Леонтьев), түрткілер ықпалдасуы және олардың мәндік контексі (С.Л.Рубинштейн), тұлға бағыттылығы мен мінез-құлық динамикасы (Л.И.Божовия, В.Э.Чудновский), іс-әрекеттегі бағдар (П.Я.Гальперин) сияқты т.б. проблемаларды зерттеумен байланысты.

Мотивациялық құндылықтар аймағының тұлғалық құрылымы оның ішінде кәсіби негіздерін В.Н. Мясищев (1962), Н.Д. Левитов (1963), А.Н. Леонтьев (1983), А.А. Бодалев (1991), С.Л. Рубинштейн (1999), Б.Ф. Ломов (1980), А.Г. Ковалев (1966), К.К. Платонов (1986), Е.А. Климов (1998), Э.Ф. Зеер (1997), Н.С. Пряжников (1997), П.А. Шавир (1981), А.К. Маркова (1996), Л.М. Митина (1998), К. Замфир (1983), Е.П. Ильин (2003), М.Г. Резниченко (2003) т.б. еңбектерінде қарастырған.

Зерттеулерге сәйкес мотивациялық құндылық аймағы оның кәсіби әрекетін оқытуға негізделген, кәсіби әрекет түрлі даму сатысындағы тұлғалық даму ерекшеліктеріне байланысты.

Мотивациялық құндылық мәселесін ғалымдар В.Врум, Э. Лоулер, Л. Портер, В.Я. Ядов, кәсіби мотивация түрлері (М.Г. Ярошевский), кәсіби мотив түрлері (В.И. Ковалев, П.А. Шавир), акмеологиялық бағытта А.А. Бодалев, А.А. Деркач, А.К. Маркова, Н.В. Кузьмина, Л.В. Темнов и др. Мотивацияны зерттеуде елеулі үлес қосқан ресейлік психологтар П.К. Анохин, Н.А. Бернштейн, Е.П. Ильин, Б.Ф. Ломов т.б

Студенттер мотивациясының даму проблемасының күрделігі мен көп аспектілігі оның мәнін, табиғатын, құрылымын түсінуде және де оны әр тұрғыдан зерттеу әдістерінің көп болуымен шартталады (Б.Г.Ананьев, С.Л.Рубинштейн, М.Аргайл, В.Г.Асеев, Дж.Аткинсон, Л.И.божовия, К.Левин, А.Н.Леонтьев, М.Ш.Магомет-Эминов, А.Маслоу, Ж.Нюттен, З.Фрейд, П.Фресс, В.Э.Чудновский, П.М.Якобсон және т.б.). Ресей психологиясында мотивациялық құндылық аясын зерттеуді анықтаушы негізгі әдіснамалық принцип мотивацияның динамикалық пен мазмұндық-мағыналық жақтарының бірлігі жайлы ереже болып табылады. Осы принципті белсенді жетілдіру адамның қатынастар жүйесі (В.Н.Мясищев), мән мен мағына арақатынасы (А.Н.Леонтьев), түрткілер ықпалдасуы және олардың мәндік контексі (С.Л.Рубинштейн), тұлға бағыттылығы мен мінез-құлық динамикасы (л.И.Божовия, В.Э.Чудновский), іс-әрекеттегі бағдар (П.Я.Гальперин) сияқты т.б. проблемаларды зертеумен байланысты. Мотивациялық құндылық аймағының қажеттілігін өз зерттеулерінде Л.И. Анциферовой, А.Н. Леонтьева, В.А. Сластенина, Х. Хекхаузена т.б. атап өткен.

Қазіргі замандағы ХХІ ғасырдың зерттеулерінде құндылық бағыттылығының жоғары оқу орнындағы студенттердің кәсіби мотивтерінің дамуы ретінде қарастырған (Хабаева Л.М., 2002), студенттердің мотивациялық құндылық аймағының дамуы оның кәсіби тұлғалық ерекшелігіне байланысты. (Манчилина Е.А., 2006), мотивациялық құндылық аймағының динамикасы болашақ мамандығына деген кәсіби көзқарасына (Мокроусова Л.В., 2007). Студенттердің мотивациялық құндылық аймағының динамикасы болашақ мамандығына деген педагогикалық тұрғыдан (Сучкина Н.Н., 2004), сондай ақ психологиялық тұрғыдан оның кәсіби өзін реттеуге бейімділігі негізінде (Воронцова А.А., 2011). [2, 89-91б]

Мотивацияның оқу іс-әрекетіне және оның нәтижесі болуына тигізетін әсері өте зор. Оқу іс-әрекетінің табыстылығы психологиялық әлеуметтік және педагогикалық факторларға байланысты екендігі мәлім. Оқу іс-әрекетінің табыстылығына оқу мотивациясы мен оның құрылымының тигізер әсері ерекше. Осыған орай, Черкс Дедсон өзінің классикалық заңы арқылы іс-әрекет тиімділігі мотивация күшіне тәуелді деп ашып көрсетеді. Сонда мотивация күші жоғарылаған сайын іс-әрекет нәтижесі өседі.

Студенттердің оқу мотиві олардың оқу әрекетінің әр түрлі жақтарына деген бағыттылығы деп анықтаймыз. Мысалы, егер студенттердің белсенділігі оқылатын объектіге (лингвистикалық, биологиялық т.б.) бағытталса, онда бұл жағдайда танымдық мотив түрлері туралы сөз қозғалады. Ал студенттің белсенділігі оқу барысында басқа адаммен қарым-қатынас жасауға бағытталса, онда мәселе әлеуметтік мотивтерді қамтиды.

Осыған сәйкес студенттердің оқу үрдісіне қатысты орын алатын мотивтерді үлкен екі топқа бөлуге болады: 1) танымдық мотивтер; 2) әлеуметтік мотивтер.

Танымдық мотивтер өз ішінен бірнеше шағын топтарға бөлінеді: 1) кең ауқымды танымдық мотивтер; 2) оқу-танымдық мотивтер; 3) өзін-өзі дамыту мотивтері.

Ал әлеуметтік мотивтердің түрлері мынадай болады: 1) кең ауқымды әлеуметтік мотивтер; 2) тар ауқымды әлеуметтік мотивтер немесе позиционды мотивтер; 3) әлеуметтік тұрғыдан бірлесіп еңбек ету мотиві.

Студенттердің мотивтері оқу үрдісінде әр түрлі жағдайларда көрініс табады. Мысалы, кең ауқымды танымдық мотивтер тапсырманы орындау барысындағы шешім қабылдаудан, қосымша мәліметтерді білу негізінде оқытушыға қойған сұрақтарынан білінеді; оқу-танымдылық мотивтер - тапсырманы өз бетімен орындауда әр түрлі амал, тәсілдерді іздестіруі, жұмысты орындау тәсілдерін салыстыру туралы оқытушыға қойылатын сұрақтар; өзін-өзі дамыту мотивтері - оқу еңбегін рациональді ұйымдастыруға байланысты ұстазға қойған сұрақтарынан көрінеді. Әлеуметтік мотивтер студенттің жауапкершілігі мен парызын түсіну әрекеттерінен көрінеді; позиционды мотивтер - құрдастарымен қарым-қатынас жасауға ұмтылысы, жолдастарына көрсеткен көмегі мен пікірі; әлеуметтік бірлескен еңбек мотивтері - ұжымдық жұмысқа ұмтылысы негізінде пайда болады.

Студенттердің оқу мотивациясының қалыптасуына мынадай ерекшеліктер қатары әсер ететіні белгілі болды:

өмірдегі өз орнын табу және болашаққа жоспар құру қажеттілігі;
азаматтық борышқа байланысты әлеуметтік мотивтердің қалыптасуы;
өзін-өзі дамытудың барлық формаларына деген қызығушылық;
қоршаған адамдардың пікіріне тәуелсіз қызығушылықтарының тұрақтылығы;
мамандыққа байланысты нақты мотивтер мен мақсаттарды таңдауы;
тек өзіне ғана емес, басқаларға да қатысты шешім қабылдауы;
мамандықты таңдаудағы өз мүмкіншіліктерін бағалауы, өмірлік позициясын түсінуі;
әлеуметтік және танымдық мотивтердің қоспасы ретінде студенттің өз дүниетанымын түсіну тенденциясы;
студенттің өзін-өзі тану үрдісінің адекватты болуы. [3, 114-116 б ]

Студенттердің әлеуметтік және танымдық мотивтерінің дамуын зерттеп қарасақ, онда таным қызығушылықтарының дамуы олардың кәсіби қабілеттерінің ары қарайғы дамуының негізі екенін көреміз. Кең ауқымды танымдық мотивтер арқылы студенттер жаңа білімге деген қызығушылық, оны меңгеру барысындағы қиыншылықтарды бастан өткеру сияқты әрекеттерді жүзеге асырады. Оларда білімге деген қызығушылық тереңдей түсіп, тек оқу пәнінің ғана заңдылықтарын емес, сонымен қатар ғылымның, кәсіби компетенттіліктің негізіне бет бұрады. Оқу-танымдық мотив - теориялық және шығармашылық ойлаудың әдістеріне деген қызығушылық ретінде іске асады. Студенттерді әдетте ғылыми жұмыстарға араласу, зерттеу әдістерінің әр түрлерін қолдану қызықтырады. Студенттерді танымдық іс-әрекеттің нәтижелігін жоғарылату жолдары еліктетіндіктен, олардың ой еңбегін рациональді ұйымдастыру және оның мәдениеті туралы әдебиеттер қызықтыра түседі. Бұл жас шамасында процесуальді және нәтижелі оқу мотивациясының бірлігінің пайда болуы туралы сөз қозғауға болады. Бұл кезеңде әлеуметтік мотивтер де бірнеше бағыттар бойынша дамиды. Айналадағы қоршаған адамдармен қарым-қатынас негізінде пайда болатын әлеуметтік позиционды мотивтер де өзгеріске ұшырайды. Студент үшін өз қатарластарымен, оқытушылармен жасаған қарым-қатынас өте маңызды рөл атқарады. Бұл студенттердің оқытушымен іскерлік әрекеттерін тығыздандыра түседі.

Басқа жас ерекшеліктері сияқты студенттік кезде де мотивацияны тәрбиелеудің өз резервтері бар. Келесі кезектегі мотивтерді тәрбиелеу қазіргі кездегі педагогикалық психологияның көкейтесті мәселелері болып табылады:

формасына қарамастан білімділікті жетілдіру (өзіндік дербес жұмыстар, кәсіби іс-әрекет барысында өзін-өзі тәрбиелеу, білім алу т.б.);
компетенттілікке жету - жеке тұлғаның жалпы кәсіби қасиеттері мен кәсіби іс-әрекет талаптарының сәйукес келуі;

- халық шаруашылығының еңбек ету және әлеуметтік тәжірибеге белсенді түрде қатысу, өзін-өзі бесленді өмір позициясына тәрбиелеу. Осындай мотивтер студенттердің жан-жақты, толық дамуының перспективасын қамтамасыз етеді және болашақ кәсіби іс-әрекетке, әлеуметтік өмірге деген дайындығын күшейтеді.

Мотивацияның бұл кезеңдегі негізгі мазмұны оқу және өзін-өзі дамыту әдістерін меңгеру, болашақ мамандығына дайындық ретінде басқа адаммен қарым-қатынасқа түсу формаларын игеру болып табылады.

Мотивациялық аймақтың дамуы ешқашан тоқтамайды. Жүргізілген зерттеулер оқу мотивтерінің студенттік шақта толассыз өзгеріске ұшырайтынын көрсетеді. Өзін-өзі дамыту мотивтері өмір бойы адамның кәсіби іс-әрекеті барысында дамып, жетіліп отырады. Ересек адамның мотивациялық аймағының қалыптасуы - өзін-өзі тәрбиелеудің міндеті ретінде көрініс табады [4, 12б.].

Қорыта келгенде оқу мотивациясы іс-әрекетін зерттеу кезінде мотивациялық құндылық аймағының қалыптасу жағдайы ретіндегі, кең әлеуметтік мотивтердің және студенттердің оқытушымен қарым-қатысындағы қажеттіліктердің болуын қарастыру маңызды болып саналады. Оқу іс-әрекеті мотивациясын қалыптастыруда оқытушы іс-әрекетіндегі мотивтердің және танымдық қажеттіліктердің қалыптасуына әсер ете отырып, негізгі рөл атқарады.

XXI ғасыр - білімділер ғасыры болғандықтан, бүгінгі заманға сай зерделі, ой-өрісі жоғары дамыған азаматты қалыптастыру ең маңызды стратегиясы болып отыр. Интеллектуалдық ірі мемлекеттік ұстанымды сақтап білу, тіпті ұлттық қауіпсіздік пен стратегиялық бағыттарымыздың негізгі шешімі осы жоғары оқу орындарының босағасынан бастау алады. Сондықтан жаңа дәуірдің жоғары мектебі жаңаша өмірге дайын болуы қажет. Жоғары оқу орындарын жаңа деңгейге көтеретін мемлекет пен оқытушы. Ал оқытушының беделі оның кәсіби біліктілігінің деңгейіне байланысты.

Елбасы өз жолдауында айтқандай, «Нағыз ұлттық тәрбиені бойына сіңірген ел болашағы саналатын студенттердің білімі, кәсіби құзыреттілігі жоғары оқу орындарының қабырғасынан бастау алады».

Қолданылған әдебиеттер:

Юрчук В.В. Современный словарь по психологии. - М.: «Современное слово», 1998 г. 89 с.
Ибрагимов Г.И. Формы организации обучения в педагогике и школе Казань, 1999г. 89-91c.
Ковалев В.И. Мотивы поведения и деятельности. - М.: Наука, 1998. 114-116 с.
Дубовицкая Т.Д. Методика диагностики направленности учебной мотиваций. //Психологическая наука и образование, 2002. - № 2. 12 с.

SOME WAYS OF TEACHING METHODS AT ENGLISH LESSONS A.A Yegemberdy senior lecturer of M.Auezov South Kazakhstan State University, A.B Kudasbekova senior lecturer of M.Auezov South Kazakhstan State University, Shymkent,

Kazakhstan Republic

There are several methods of teaching English to students who are learning the language for the first time, each with their own unique pros and cons. Depending on the teaching situation, setting, and resources available, any one of these English teaching methods could be right for you and your students.

In this guide, we'll go over the basics of each method and determine what kind of English language student it would work best on. If you or someone you know are trying to learn English for the first time, or improve a current English speaking skill level, check out this elementary English language course for starters.

1. Grammatical Approach

A focus on grammar rules is one of the most popular English teaching methods in traditional academic settings, perhaps due to the focus on grammar in native language courses. Teaching English as a second language, according to this approach, should not stray from the model. This approach can only work if the instructor speaks the first language of the students in addition to English, because much of it is based on the teacher's ability to translate. English grammar rules should be taught conceptually in the student's native language, with examples provided in simple English sentences that the teacher can translate back to the native tongue so that a solid parallel can be drawn. These grammar rules should be strictly enforced, and students should be allowed to practice proper structure and syntax through the use of examples and quizzes. Also important to this method is vocabulary, as students need a large knowledge bank of English words in order to interpret and form their own English grammar examples. Grammar and vocabulary quizzes fuel this approach, and should be at the forefront of instruction. The English language is examined in terms of grammar rules. Get a firm grasp on this side of the English language with this advanced English grammar course.

Who is this best for?

This approach is best for students who natively speak a language with a dramatically different set of grammar rules from English. The instructor must have a strong grasp of the English language themselves, and the grammar rules of their classroom's native tongue, meaning it's best if all students are coming at English from the same first language.

Check out this course on English grammar essentials for some tips.

2. Aural Approach

The aural English teaching method focuses on the most natural way to learn a language, which is by hearing it. Children who are raised to speak English learn it first by hearing it from their parents and others around them, long before they ever learn how to read or write. The aural approach is similar, meaning it's strictly audio-based and should not focus on the reading or writing until long after the students can grasp the language on a speaking level.

The actual method involves dialogue. In the beginning, the students will mostly be spoken to. The teacher might use visual cues such as objects to give the students something to associate the words they're hearing with. Then, they will be instructed to speak the words themselves, coming to grasp vocabulary and basic grammar through hearing and speaking, rather than advanced instruction or writing. Teachers should not write the words they're saying, and let the bulk of the instruction exist in dialogue.

For note taking purposes, students should be allowed to write words they've learned phonetically, in their native language, if applicable. Check out this course on hearing, speaking, and pronouncing English properly for tips on teaching these elements of the language.

Who is this best for?

The aural English teaching method is an approach best used for younger students, as it most closely relates to the way they've been used to learning language. It's also great for students whose first language is of a writing system dissimilar to English, such as Mandarin or Arabic.

This way, the students can focus on learning the language in its purest, aural form, rather than be distracted and possibly confused by learning the written word as well. That segment of the instruction can come once the students have a firm grasp on the spoken language. Proper pronunciation is a huge part of this method. Check out this introduction to English pronunciation course for instructional tips.

3. English-Only Approach

The English only method is one of the most direct approaches to teaching the language. For this method, neither the teacher nor the student should speak their native tongue at all during instruction. All instruction should be done in English only.

Vocabulary should be taught first, as it is the easiest to grasp because it can be demonstrated with a visual aid. As the student builds vocabulary, the instructor can begin introducing abstract words and elements of the language, but without explaining or focusing on the actual grammatical structure. The complexities of the language will be learned inherently, with the student picking up on its patterns through practice and application only.

At the end of each class period, there can be an optional question and answer session where students are allowed to ask the teacher about that day's lesson. Here, clarifications may be made and confusion may be cleared up, but again, this is entirely optional. Sometimes, the best way to learn the language through this method is to just tough it out and let it come naturally.

Looking to teach a course with this method? Check out this intermediate English language course and make sure you're prepared to represent the language with fluency and accuracy.

4. Translative Approach

The translative approach is a bit like the grammatical approach, only with a broader focus on the English language's structure in comparison to the native language of the students. This approach must be taught by an instructor who speaks the same language as their students, and all the students must also share a fluency in the same language.

English will be taught as a subject like any other, with different elements of the language such as vocabulary, grammar, syntax, speaking, reading, and writing focused on every day. This method will make strong use of notecards, where students can write English vocabulary and grammar concepts on one side, and then translate the word or idea on the back in their native language.

Quizzes and exams should be given, first asking questions in the native language of the students, and eventually moving into English-only in the later duration of the course. Lecturing will be the primary method of instruction during the class, with student questions allowed and encouraged. Check out this introduction to English grammar course and make sure you're up to speed on the basics.

5. Immersive Approach

The immersive approach is one of the best ways to learn the language for older students who are able to travel for their education. Someone who wants to learn English doesn't even need to be enrolled in an English language course to use this method - all they need are the resources involved in travel. For students wanting to learn British English, a trip to the United Kingdom is recommended. For students wanting to learn American English, a trip to the United States is recommended. If the student wants an academic-heavy approach, there are foreign exchange programs they can enroll in through colleges, or other academic programs that allow prolonged travel. Again, an academic program is not required for this method. Staying in a new country and learning the language through pure immersion and necessity is one of the best ways to learn it quickly. Students will be surrounded by media in that language, and people who speak that language. It is a great way to break off from the distractions of your native tongue, and learn how to think in the English language as well as speak it. Each teaching method is based on a particular vision of understanding the language or the learning process, often using specific techniques and materials used in a set sequence.

ХИМИЯ САБАҒЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ

ТИІМДІЛІГІ

Ермаханов М.Н., Жумашова Ә.Б., Халикова Х.Ш., Абдибаева М.М., Жарасова К.С., С.Ерубаев атындагы № 24 мектеп-гимназия М.Әуэзов атындагы Оңтүстік қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент,

Қазақстан

"Біз осы замангы білім беру жүйесінсіз, әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы замангы мұгалімдерсіз инновациялыц экономика құра алмаймыз" Н.Э.Назарбаев

Білім берудің қазіргі жаңа құрылымымен оқу- әдістемелік мазмұнының өзгеруі-мұғалімнің өз кәсіби шеберліктерін шыңдауды, жаңартуды талап етеді. Ел президенті Н.Назарбаев «Қазіргі заманда жастарға ақпаратты техникамен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп атап көрсеткеніндей инновациялық әдіс- тәсілдерді кеңінен қолдану жаңаша білім берудің бір шарты. Тұлғаға бағытталған оқыту - бұл педагогикалық қызметтегі методологиялық бағдар, ол өзара байланысты түсініктер, идеялар мен тәсілдер арқылы өзіндік тануын, өзін- өзі қалыптасуын және бала тұлғасының қабілеттерінің жүзеге асуын,оның қайталанбас даралығының дамуын қамтамасыз етеді және қолдайды.

Бұл бағдарламаның мені қызықтырғаны сол баланың өзі ізденіп, дәлелдеуі. Ол бұрын тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойлаушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Сын тұрғысынан ойлау - өз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты пікірлесу, талдау жасап отыру, яғни оқушы санасын сол тақырыпқа байланысты ояту, ой шақыру, ойын жеткізу оны дәлелдей алу. Сонымен қатар қасындағы оқушының пікірін тыңдау, сол пікірлерді салыстыру.

Бұл технологияның негізгі ұстанымдар: әлсін -әлі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, тіректерді пайдалану, келіспеушіліктің болмауы, оқушының жетісіктерінің жариялығы, қателерді түзеуге мүмкіншілік жасау, барлық балалар дарынды, табысқа жетуге жағдай жасау, оқытумен тәрбиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі процес болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез - келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Мұнда әр оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады. Сыни тұрғысынан ойлау қалыптасқан ортада оқушы: Нақты мақсат қоюға дағдыланады. Өзіне деген сенімі артады. Оқу процесіне белсенді қатысады. Жолдастарының пікірін сыйлайды. Өзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі. Сараптауға, бағалауға дағдыланады. Пәнге деген қызығушылығы артады.

Сын тұрғысынан ойлау жобасы мынадай үш құрылымнан тұрады:

Қызығушылығын ояту
Мағынаны тану
Ой толғаныс

Бұл технологияда бұрынғы білім мен жаңа ұғым ұштастырылады. Ал соңғы кезеңде оқушы өз шығармашылығынан қабілетін таныта алады. Мұнда оқушыға ойланып толғануға уақыт берілуі керек, ойын айтуға оқушы шығармашылығын қалыптастыратынын атап өту керек. «Қызығушылығын ояту» кезеңінде алдыңғы өткен тақырыпты тексеру мақсатында тест жұмыстарын өткізу арқылы оқушы білім деңгейін қадағалап, жаңа сабақты бастар алдында «Топтастыру» стратегиясы арқылы оқушылармен бірлесе жұмыс жасауға болады. Сабақтың қай құрылымында болмасын осындай стратегияларды қолданғанда «Мен не ұтам?», және «Оқушы не ұтады? деген сұрақтарды есінен шығармауы керек. «Мағынаны тану» кезеңінде оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар дайындап оны «Куббизм» стратегиясы арқылы жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш деңгейде әзірленеді. Дайындаған сұрақтарға оқушылар өз ойларын білдіріп жауап береді. Бұл технологияның келесі бір кезеңі - ой толғаныс. Мұнда «Венн» диаграммасын қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығымен мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы кезеңде пікір-сайыс немесе «5 минуттық эссе» жаздыруға болады. Мұндағы мақсат оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыру. Эссе жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген оқушылардың 5-6 сөйлемнен тұратын ойын жазса, соның өзі оқушыны сабаққа тарта білгеніміз. Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының сана-сезімін дамытуға бағытталады.

"Әрбір бала- болашақ данышпан» деген ойлы қағидаға мән берсек, яғни табиғи таланттарды ашу, жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін мұғалімге жүктелер міндет аз емес. Ол міндет- оқушылардың шығармашылық қабілетін, танымдық белсенділігін, ой-өрісін дамыту үшін аянбай еңбек ету, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту.

Осы идеяларды дамыту үшін оқытудың және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қана отырып, жеке тұлғаның дамуына қолайлы жағдай жасау, негізгі құндылық- оқушы және оның жеке тұлғасы. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік рухани, азаматтық, басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді. Өзін- өзі дамытып, оқу- тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Қазіргі кезде Джорж Соростың ашық қоғам институты мен «Сорос Қазақстан» қорының «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы кеңінен енгізіліп жүр. Сын тұрғысынан ойлау әдісі оқытуда дамыту технологиясына жатады. Бұл илюстративті түсіндірмелі, ішнара іздену, пікір сайыс ойын, шығармашылық, өзін өзі дамыта оқыту әдістерінің бірі.

Сын тұрғысында ойлау әдісі мұғалім қызметінде ұйымдастыра отырып, оқушылардың жеке, топпен жұмыс жасау негізінде білім алуымен ұштасады. Бұл стратегия оқушының жекелеген мүмкіндіктерін ашуға бағытталған. Бұл әдістің ерекшелігі оқу әдісінде қолданылады. Оқушылардың ауызша, жазбаша тілін, ойлау есте сақтау қабілеттерін, әрбір ақпаратты сонымен бірге өзінің және басқаның шығармашылығына сынай қарауы шығармашылық қабілетін дамытады. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту арқылы - әр оқушы сабаққа толық қатыстырылып, деңгейін анықтай алады; - Жеке тұлғаның танымдық белсенділігін арттырады; - Қызығушылығын оятады; - Сұрақ қойып, өз ойын еркін айтуға ; -Мазмұнын толық түсінуге жағдай туғызады. - Әр сабақтарымда осы сын тұрғысынан ойлауды дамыта оқыту технологиясының элементтерін сабақтарымда тиімді қолданамын. Оқытудың әр түрлі технологиясын қолдану арқылы жеке тұлғаның қоршаған ортаға, дүниеге өз көзқарасын қалыптастыруға жол ашады. Жеке тұлғаның қиялын дамыту барысында оларды бақылуға, зерттеуге, ойлауға, сөйлеуге, ойын толық жеткізуге үйретемін.

Сонымен СТО, технологиясының мақсаты: - шығармашылық ойлауды, сын тұрғысынан ойлауды дамыту.

рухани дүниесін байыту ;
оқырмандығын күшейту;
ауызша - жазбаша тіл мәдениетін дамыту;
ойлау, елестете алу қаблетін қалыптастыру;
көзқарасын тереңдету;
өзінше бағалап, ой түйуге баулу;
ойын жеткізе алу, ой түйюге баулу; -танымдық оқу ауқымын кеңейту; -шығармашылық ізденісіне жол ашу.

Әр технологияны қолдану арқылы белгілі бір жетістіктерге жетеміз. Мұндай технологияларды қолдану-біріншіден оқытушы ұтады, яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, оқушының пәнге деген қызығушылығы артады, екіншіден оқушы ұтады, себебі оның тақырып бойынша танымы кеңеді. Осылайша білім берудің қалыптасқан әдістемесіне оқытудың жаңа технологиясы тұрғысынан өзгерістер енгізілсе, білім сапасы арта түспек деп ойлаймын.

Болашақ ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында білім беру жүйесін ізгілендіру, инновациялық үрдісте тиімді пайдалану қазіргі заман талабы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.«Жеке тұлғаның шығармашылық дарындылығын дамыту жолдары» Е.Т. Акитбаев.,2006ж

2.«Химия мектепте» журналы

Химия оқулығы 8 сынып
Бәкелестікке қабілетті тұлға тәрбиелеу.Қ.Жүнісханов.2008. 5.«Оқыту- тәрбиелеу технологиясы» журнал -2010 №3,5, 2011 ж.ж №5,10

ХИМИЯ САБАҚТАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН

ДАМЫТУ

Ермаханов М.Н., Сабденова Ұ.Ө., Диканбаева А.К Магистранттар Абдибаева М.М., Тұрсынбаева А.Д., Қуандықова А.Е.

М.Әуэзов атындагы ОңтүстікҚазақстанмемлекеттікуниверситеті, Шымкент,

Қазақстан

«Білім беру жүйесі — Қазақстанның бәсекеге нақтылыгы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың

бірі.»

Н.Э.Назарбаев

Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу», - деп, білім беру жүйесін одан ары дамыту міндеттері көзделеді. Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.

Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Жаңа педагогикалық технологиялар — бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды. Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі - сол пәнді оқыту әрекеті.Химияны оқыту әдістемесі ғылыми оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде зерттейді.Барлық жеке пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту әдістемесі дидактиканың ашқан жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің методологиялық негізі ретінде пайдаланады. Химияны оқыту әдістері, ғылыми зерттеу әдістерімен ұштасып жатады, оқушылардың химия объектілерін танып-білу әрекетінің ерекшеліктерімен де сипатталады. Химиялық орта білім беру бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын үш орындалатын міндеттен тұрады. Ол оқытудың білімдік, тәрбиелік және дамытушылық мақсаттары деп аталады. Химия пәнінің білімдік, тәрбиелік және дамытушылық мүмкіндіктері, химиялық орта білім берудің негізгі міндеті аға ұрпақтардың жинақтаған тәжірибесі негізіндегі білімді логикалық және дидактикалық өңдеуден өткізіп, түсінікті етіп беру. Қазіргі кездегі оқытудың мақсаты жеке адамды жан-жақты және кешенді оқыту, тәрбиелеу және дамыту. Инновациялық технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары:

студентке ізгілік тұрғысынан қарау;
оқыту мен тәрбиенің бірлігі; студенттің танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
студенттің өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
студенттің танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
әр студентті оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
барлық студенттердің дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.

Еліміздің барлық білім ұйымдарында білімнің жаңа жүйесі енгізіліп жатыр. Мұндағы негізгі мақсат - жаһандану заманында білімнің бүкіләлемдік кеңістігіне ену. Осыған орай, білімнің мазмұны да, оған қойылатын талаптар да өзгереді. Сол себепті қазір жалпы барлық оқу орындарында оқытудың инновациялық технологиялары қолданыла бастады. Сондықтан жаңашылдық керек, яғни, инновациялық жүйе негізінде оқу орны студенттерінің белсенділігін арттыру, өзіне сенімділігін қалыптастыру, танымдық-шығармашылық қабілетін дамыту олардың белсенділік-сенімділік сапаларын диагностикалық әдіс-тәсілдермен анықтауға, сабақта, сабақтан тыс уақытта өз ойын еркін жеткізе білуге үйретуге, қоғамда болып жатқан оқиғаларға қатысты көзқарастарының болуына, инновациялық тәртіп нормаларын, белгілерін, көрсеткіштерін анықтауға көмегін тигізеді.

Педагогикалық шеберліктің негізі балалардың өз еркімен дамуына жол ашу, оқу -тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық ынтымақтастықта жұмыс атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті арттыру, жұмыс әдіс- тәсілдерін жаңаша жандандыра түсу педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып табылады. Сондықтан әр бір мұғалім күнделікті сабағына өмір талабына сай дайындалып педагогикалық технологияларды кеңінен пайдалануы тиіс. Ол заман талабы. Мұғалімнің шығармашылық жұмысы ең бірінші сабаққа даярлықтан басталады, яғни, өтілетін сабақың жоспарын құру, оны өткізу әдістемесі, студенттердің қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық құралдарды, дидактикалық материалдарды пайдалану. Мұғалімнің осы шығармашылық әрекеті арқылы студенттің шығармашылық қабілеті қалыптасады. Ал, шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы жүзеге асады. Студентті шығармашылық ойлауға, жылдамдыққа, икемділікке, тапқырлыққа үйрету ол мұғалімнің әр сабағында қалыптасып отыратыны анық. Сабақта, жалпы білім беру мекемелерінде студенттерге ыңғайлы және жайлы жағдай жасалу қажет, сонда ғана оқудан жақсы нәтиже шығады, ол тұлға ретінде жан

— жақты дамитын болады.

Қазіргі білім берудегі жаңа әдістер студенттің өз бетінше білім алуына, танымдық белсенділігін арттыруға, шығармашылығын қалыптастыруға, кез — келген мәселе жөнінде өз пікірінің болуы және оны дәлелдей алуы тағы сол сияқты ықпал ететіндігі белгілі. Осы жаңа әдістерді қолдану кезінде педагогикалық — психологиялық талаптарды біріктіре отырып, студенттің оқу материалын терең игеруіне жағдай жасау қажеттілігі ескерілуі тиіс.

Ақпараттық технология негіздері тұлғаның химия пәнінен алған білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге жәрдемдеседі, мысалы: интернет сайты арқылы жоғары деңгейдегі көрнекіліктерді пайдалануға болады. Заман ағымына қарай сабаққа видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді қолдану оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, тарауларды қорытындылау кезінде студенттер қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Тестік тапсырмалар орындайды. Компьютер көмегімен оқыту оң нәтижелер береді. Ақпараттық мәдениет дегеніміз- тек компьютермен дұрыс жұмыс істей білу ғана емес, кез-келген ақпарат көзін:анықтамаларды, химиялық формулаларды, сөздіктерді, теледидар бағдарламаларын т.с.с. дұрыс пайдалана білу деген сөз. Мысалы, бір ғана химиялық формуланың өзінен көп ақпарат алуға болады. Химиялық формула-химиялық тілдің ең маңызды бөлігі болып есептелінеді, себебі сол заттың химиялық құрамын ажыратып береді.

Менің ойымша, сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше алғышарттары бар. Олар:

- Сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау. Сабақ жоспары нақтылы жүзеге асатындай етіп жасалынуы қажет. Дұрыс құрылмаған сабақ жоспары жақсы нәтиже бермейді.

-Тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-тәсілдерін түрлендіріп отыру. -Қосымша материалдарды тақырыпқа сай шығармашылықпен іріктеп ала білу. -Дидактикалық, техникалық құралдарды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай, оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда пайдалану. Сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-тәжірибелер мен жаңа технологияларды пайдалану.

Ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы тағы бір мүмкіндігі - ол электронды оқулық. Электрондық оқулық - бұл дидактикалық әдіс - тәсілдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негізделген түбегейлі жүйе. Электронды оқулықпен оқыту оқытушының студентпен жеке жұмыс істегендей болады. Электрондық оқулық тек қана студент үшін емес, мұғалімнің дидактикалық әдістемелік көмекші құралы да болып табылады. Дәстүрлі оқыту жүйесінен АКТ қолданған сабақтардың түпкі айырмашылығы бар.

Бұл айырмашылық мұғалімнің рөлі өзгеруінде: ол білімнің негізгі бұлағы емес. Ол реттеуші, ұйымдастырушы, кеңес беруші. Бүгінгі электрондық оқулық виртуалды химиялық лаборатория, Интернет арқылы орындалады. Осыған байланысты мұғалімнің міндеті осы оқу құралдарды оқыту материалдың мазмұнымен байланысты, психологиялық және жас ерекшеліктеріне сәйкес, компьютермен жұмыс істеуге дағдысы бар студенттерді анықтау, іріктеу. Осы міндеттерді сапалы, нәтижелі ету үшін мұғалім өзі интерактивті тақтамен, әртүрлі электронды оқулықтармен, және ғаламтор көзінде жұмыс істей білу керек. Ол үшін негізінде Activstudio, кітапхана және флипчартты қолдана білу қажет.

Жалпы студенттердің ақпараттық технология негіздерінен алған білімі арқылы:

Студенттің пәнге деген қызығушылығы артады, құлшынысы оянады.
Шығармашылық қабілеттері артады.
Жылдам ойлауға машықтанады, білім сапасы артады. 4.Студенттер өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланды.

5. Экологиялық сауатты болуға үйренеді.

6.Тағамның химиялық құрамының зияндылығын іс-тәжірибелер барысында анықтайды.

7. Химиялық технологияны меңгеруге ұмтылыс пайда болады.

Ақпараттық-технологияларды сабақ үстінде пайдалану арқылы сабақ барысында техниканы қолдану арқылы материалды түсіндіру, студентті сөйлету және пікірталас, бекіту, студенттердің білімін бақылау, жеке жұмыс, талдау, тестілеу, қажет ақпаратты іздестіру; сабақтан тыс студенттің дербес, өздігінен қолдануы, яғни үй тапсырмасын орындау, рефераттар даярлау, өзіндік бақылау жұмыстары жүзеге асады. Сонымен қатар, АКТ қолдану химиялық үрдістерді сипаттап, талдау жасау үшін компьютер немесе басқа да ақпараттық құралдар арқылы көрнекілік ретінде суреттер, диаграмма мен бейнероликтерді кеңінен қолдану, студенттердің есту, көру қабілеттерін дамыту үшін табиғаттағы заңдылықтар мен үрдістерді анимация арқылы қолдану тиімді, мысалы: химиялық процесстер, химиялық өндірістер және т.б; мультимедиялық оқулықтар көмегімен күрделілігі жөнінен түрлі деңгейдегі химиялық тапсырмалар мен зертханалық жұмыстарды орындау; алған білімдерін тексеріп, бекіту өте тиімді. Ақпараттық- коммуникациялық технология студенттің оқуға мотивациясын арттырады және химия пәнін оқу барысында мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізеді. Оқу материалдарының мазмұнын көрнекілікті, түсінікті, қызықты етеді. Мұғалімдердің пайымдауынша интерактивтік бағдарлама олардың жартылай жұмысын атқарады. Мысалы: белгілі бір материалды интерактивтік тақтада орындау арқылы файлдағы белгілермен өзгерістерін сақтап қалуға болады, бұны сабақта болмай қалған студенттерге қайта түсіндіруге немесе келесі жолы тағы да қолануға болады. Мұғалім оқытудың жаңа ақпараттық технологияларын меңгеріп, оны пайдалану арқылы өзінің материалдық базасын толықтырып, әрі уақытты үнемдейді.

Қай заманда болсын өзінің атқаратын қызметіне қарай, жеке қасиеттерінің көптүрлілігіне орай, өзіне міндеттелген талаптарға сай, оқытушы мамандығы басқа мамандықтарға қарағанда ең қиын және ең ізгілікті мамандық болып саналады. Себебі, мұғалімнің негізгі міндеті жер жүзіндегі ең құнды дүние — адамды кемелдендіру болып табылады. Шәкірт жүрегінен орын алатын педагог рухани бай, зиялы және шығармашыл тұлға болуы қажет.

Пайдаланған әдебиеттер:

Ә.М. Нұрмағанбетова. Ақпараттық-коммуникативтік технологияны оқу үрдісінде пайдалану. Педагогикалық альманах, №3-4, 2010, 64 бет
Б. Ибраимова. Ақпарттық технология- нәтижелі білім берудің көзі. Қазақстан мектебі, №11, 2012, 5 бет
М. Ж. Жадрина. Жалпы білім берудегі жаңа үрдістер. Открытая школа,

№5,2004

Ел Басы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 17.01.14ж// http://www.akorda.kz
Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. Оқу құралы. Алматы: Жазушы, 2004. 208 б.

ӘОЖ 355.233.231.1

«МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ЖАСТАРДЫ ЖАҢА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМ РУХЫНДА ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕСІ Байжұмақызы З.Б. - саясаттану магистр, аға оқытушы Байзакова А.Б. - саяси ғылымдарының магистрі, оқытушы ҚР, Шымкент қ.., Нұрсәт м/а., 49/76 ҚР, Шымкент қ., Қаратау ауд., Тассай, Тәуке хан, 12 Қазақстанның егемендік алуы қоғам алдында жас ұрпақтың бойына патриоттық тәрбиені сіңіруді маңызды міндет етіп қойды. Бұл - қоғам мен мемлекеттің дамуындағы рухани тірек, еліміздің төзімділігі мен заманауи әлемдегі бәсекелестік қабілеттілігінің кепілі болып табылатын терең сезімдердің бірі. Біздің көпұлтты мемлекетіміз үшін патриоттық идеясы өте маңызды, ол халықты біріктіріп, тұтас та болашаққа ұмтылатын елді қалыптастыруға ықпал етеді. Осыған байланысты «Қазақстан - 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Біздің басты жетістігіміз - тәуелсіз Қазақстанды құрғанымыз» дей келе, Қазақстан халқының тәуелсіздік жылдары аясында жеткен жетістіктерін саралап, оның ішінде «Қазақстан - 2050» стратегиясының қорытындысын, нәтижелерін жіктеп берді. Елімізде орнап тұрған қоғамдық тұрақтылық пен келісімнің, сонымен қатар, жаһандық қауіпсіздік үшін күрестегі белсенді рөліміздің арқасында, халықаралық аренада танылғанымызды баса айтып, Қазақ елінің мерейін бір өсірді.

Патриоттық құндылық дегенiмiздің өзі — елi мен туған жерiн, Отанын сүю, мемлекетгің тәуелсiздiгi мен бейбiтшiлiгiн, әлемдік тыныштықты сақтау үшін күресу, өзінің ана тілін, ділін, салт-дәстүрін бүгінгі заман талабына сай ұлттық мүдде негізінде жетілдіру, қоғамдағы ізгілік қарым-қатынасты, табиғат пен адам арасындағы мейрiмдiлiктi, ұлтаралық мәдениетгі дамыту. Ал қазақстандық патриотизм — қазақстанды мекендейтін барлық ұлт пен ұлыстардың, халықтардың Қазақстан мемлекетінің әлемдік биіктен көрінуі үшін білім, мәдениет, экономика, әлеуметтік тұрғыда дамуына жағдай жасай отырып, еліміздегі бейбітшілік, бірлік пен тәуелсіздікті сақтау үшін барлық күш жігерін жұмсауы. Қазақстандық патриотизм - бүкіл қазақстандықтарды жасампаз еңбекке шақыру, береке-бірлікті, баянды ынтымақты орнықтыру. Отансүйгіштік рух — тәуелсіз еліміздің әлемдік өркениет көшіне қосылып, дүниежүзілік қауымдастықтан лайықты орнын алуына мүмкіндік беретін бірден-бір күш. Төл тарихы, мәдениеті мен өнері, экономикалық қуаты жоқ ел басқаларға да қызықсыз. Ал оларды кең таныту үшін алдымен өз қадір-қасиетіңді өзің жақсы білуің, мақтаныш ете алуың керек. Әр адам ата-бабаларымыз негізін салып кеткен игі дәстүрлерді мақтан ете отырып, өз ұлтын терең сүю арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеуге тиіс. Саналы азамат болып қоғамға пайда келтіру, білім мен тәрбие алу, ата -ананы сыйлау және қартайған шағында оларға қамқорлық жасау әрбір жасөспірімнің парызы болып саналады.

Жолдаудағы басты бағыт - қазақстандық патриотизм. Жалпы, барлық құнды еңбектер, жаңалық атаулы тек отансүйгіштіктің арқасында дүниеге келді. Қоғамның қай саласына болмасын, ең алдымен патриотизм керек. Қазақстандық ұмтылыс, толыққанды білім мен сапалы өнімнің түкпірінде Отанға деген үлкен сүйіспеншілік пен құрмет, намыс жатыр.

«Біздің болашағымыз - жастар. Біз жастарды жаңа өмірге бейімдей білуіміз керек» деген болатын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев.

Әрбір жас қазақстандық қыз-жігіттердің ой-санасында: «Мен - қазақстандықпын! Мен - елімнің патриотымын! Өзімнің бар білімімді, еңбегімді, тәжірибемді осы мемлекеттің бүгіні мен болашағына арнауым керек!» деген ой болуы керек. Сондықтан жас ұрпақты Отанын сүюге, ол үшін аянбай қызмет етуге, елжандылық пен ерлікке тәрбиелеу - біздің басты міндетіміз болмақ.

Дәл қазіргі таңда патриотизмді қалыптастыру мәселесі бұрынғыдан гөрі өткір болып тұрғандай. себебі жаңа қазақстандық патриотизм қалыптастыру жолына мемлекет басшылары да ерекше ықылас танытып, көңіл бөліп отырғаны анық. бұл туралы Елбасының соңғы Жолдауында айтылуы тегін болмаса керек. жолдаудың жетінші тармағында «Жаңа қазақстандық патриотизм - біздің көпұлтты және көпконфессиялы қоғамымыз табысының негізі» екені айтылып, Елбасы өз сөзінде: «Біздің бұл бағыттағы басты мақсатымыз қарапайым және түсінікті: біз қоғамдық келісімді сақтауға және нығайтуға тиіспіз. Бұл -біздің мемлекет ретінде, қоғам ретінде, ұлт ретінде өмір сүруіміздің айнымас шарты. Қазақстан патриотизмінің іргетасы - барлық азаматтардың тең құқылығы және олардың Отан намысы алдындағы жалпы жауапкершілігі», - деп ерекше атап өтті.

Егер қазақы патриотизмнің қайнар көзін бажайласақ, біздің ұлтқа ол ешқашан жат болмағанына, қайта бесіктегі сәттен бастап ұлттық тәрбиемен бірге бойға дарығанына көз жеткізуге болады. Бағзы ата-бабаларымыз Отанды қорғауда жан-тәнін аямай, партиотизмнің ең озық үлгісін көрсеткен. Себебі, ол табиғаттан, ұлттық тәрбиеден берілген сезім болатын. Қазыбек би: «Атадан жақсы ұл туса, елінің туы болады. Атадан жаман ұл туса, көшінің соңы болады», - деген. Осындай аталы сөздер ғасырлар бойы халқымызды жігерлендіріп, қанына сіңген қасиетке айналған. біз әлі де осы қасиеттен ажыраған жоқпыз. Алайда ендігі мәселе ұлттық патриотизм үлгісін жаңа қазақстандық патриотизммен ұштастыру, басқа ұлтарға өзіміздің елімізді, жерімізді, ұлтымызды, мемлекетімізді сыйлауына жол, бағыт көрсету болмақ. Бұл, әрине, құнтарлық мәселе.

Патриотизм - отбасына, туып-өскен ортасына, топырағы мен табиғатына, еліне деген құрметтен бастау алады. Өз ұлтын, жерін сүйіп, оның мұңын мұңдап, жоғын жоқтайтын адам ғана шынайы патриот боа алады. оны зорлықпен, нұсқаймен жүргізу мүмкін емес. Ел Президенті Н.Назарбаевтың: «Әрбір адам біздің мемлекетімізге, оның бай да нақты даңқты тарихына, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдің проблемалары да, келешегі де барлық адамға жақын әрі түсінікті болуы тиіс. Әрбір адам бала кезінен Қазақстан - менің Отаным, оның мен үшін жауапты екені сияқты мен де ол үшін жапаутымын деген қарапайм ойды бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн», - деуі париотизмге баулудың жарқын үлгісі іспетті. Қазақстандық патриотизмнің анықтамасы да осынау парасатты ойдан бастау алатындай.

Жалпы, патриотизмді ұлттың тілі, діні мен ділімен тығыз байланысып, астасып жатқан ұғым деп қарастырған дұрыс болар. Дәл бүінгі шақта көтеріліп отырған маңызды мәселелер қатарында жастарды патриоттық сезімге баулып, өсіру өзекті саналады. Қазақстанның кез келген азаматын отансүйгіштік, патриоттық рухта тәрбиелеудің орны бұрын да бөлекше болған, бүгін де маңызын жойған емес. Кез келген елдің дамуы саналы азаматтар қатарының көбеюімен де байланысты. Себебі болашақ - қазақ жастарының қолында. Ал осы жолда тайсалмай, елім үшін деп ерінбей еңбек ететін болсақ, өз үлесімізді қосарымыз анық. Келешекте ел тізгінін қолға алатын жастардың барынша білімді, жан-жақты, білікті болуы қаншалықты маңызды болса, олардың Отанына деген сүйіспеншілігінің мол болуы басты қажеттілік болса керек. Өйткені, елін, жерін сүймеген азамат Отанына адал қызмет ете алатыны күмән тудырады. Ұлтының патриоты болған адам ана тіліне бей-жай қарай алмайды. Ал өз тілінде де, өзге тілдерде де еркін сөйлейтін маман қай кезде де еліне пайда келтіретіні анық. Қазіргі тәуелсіздік жағдайында патриоттыққа баулу - айрықша маңызға ие мәселелердің бірі болып отырғаны да сондықтан.

«Саяси түсіндірме сөздігінде» патриотизмге былайша анықтама берген екен: «Патриотизм (грек, patris - отан, атамекен) - өзінің жеке және топтық мүдделерін жалпы елдің мүдделеріне бағындыратын, оған адал қызмет етіп, қорғауды мақсат тұтатын өз Отанына, Атамекеніне деген терең сүйіспеншілік сезімі. Патриотизм мәселелері жаңа мемлекеттердің құрылуы, ұлттың қалыптасуы, ұлт-азаттық қозғалыстар мен соғыстар кезінде ерекше өзектілікке, саяси мәнге ие болады. Бүгінгі күні Патриотизм мәселесі жаһандану, интернационализация, мемлекетаралық, аймақтық және жершарылық ықпалдастық жағдайында өрши түсуде. Шынайы патриотизмді интернационализм мен космополитизм жалпыадамзаттық мүдделер мен құндылықтарға қайшы келеді», - делінген.

Н.Г.Чернышевскийдің сөзімен айтар болсақ: «Өз Отанына салқын адам бүкіл адамзатқа да опа бермейді».

Әр адам ата-бабаларымыз негізін салып кеткен игі дәстүрлерді мақтан ете отырып, өз ұлтын терең сүю арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеуге тиіс. Саналы азамат болып қоғамға пайда келтіру, білім мен тәрбие алу, ата-ананы сыйлау және қартайған шағында оларға қамқорлық жасау әрбір жасөспірімнің парызы болып саналады. Ал ұлттық парыз -Отанға деген сүйіспеншілік, сыртқы жаулардан елін, жерін аман сақтап қалу, ата-баба дәстүріне өте сезімталдықпен қарау. «Парыз - ақыл-ой, сезім, ерік-жігер, ар-ождан, абырой, әділдік, шындық, сүйіспеншілік сиқты қасиеттерді қамтиды..., және де

Парыздан мықты күш жоқ,Парыздан берік сауыт жоқ, Парыздан нәзік сезім жоқ,

Парыздан қатал қазі жоқ», - дейді халық батыры Бауыржан Момышұлы. Қымбатты жас өрен, қай заманда болмасын тарихтың қозғаушы күші сол дәуірді тудырған әйгілі тұлғалар.

Халқымыздың ұлы ақыны Абай «адамның адамшылығы - ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады», - деген тұжырым жасайды. Ал отансүйгіштік рухтың өзі адам бойындағы рухани-адамгершілік сезімнен бастау алады. Қазақстандық патриотизм - еліміз бен жеріміздің тәуелсіздігі, білім мен ғылымда, мәдениетте, спортта әлемдік сатылардың биік шыңынан көріне білу. Қазақстандық патриотизм - әрбір азаматтың өз Отанының тағдырына, қауіпсіздігіне, болашағына деген жауапкершілігін сезінуі, мемлекеттік рәміздерге, мемлекеттік тілге құрметпен қарауы.

Қазақстандық патриотизмнің негізі - ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып, аңыз, ертегілер, жырлар, кешегі кеңестік ортақ дәуір, Ұлы Отан соғысындағы түрлі ұлт өкілдері -қазақстандық батырлардың ерліктері туралы тарихи деректер болып табылады.

Тәрбиенің негізі, оның мақстаы, міндеті, мазмұны, түрі, құрылымы, әдісі, тәсілі, заңдылықтары, принциптері, құралдары бар. Сол сияқты қазақстандық патриотизмнің мақсаты, міндеті, түрі, әдіс-тәсілі бар. Егер патриоттық тәлім-тәрбиемізде осы негіздер болмаса, ол жәй сөз болып қалуы мүмкін. Өзін-өзі білмеген адам өзінің кім екенін түсінбейді.

Кез келген мемлекеттің білім беру жүйесі сол мемлекеттің жүргізіп отырған саясатымен анықталады. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының Азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекітті. Еліміздің ұлттық білім беру жүйесінде «Қазақстандық патриотизм» ұғымы қолданылып келеді. «Қазақстандық патриотизм» арқылы Отан, туған жер, ел, атамекен, мемлекет, туған өлке, халқы туралы түсініктер оқу-тәрбие үрдісінде, сабақтан тыс іс-шараларда Отансүйгіштік сезімді дамыту, ұлттық салт-дәстүрді сақтау, мемлекеттік рәміздерді құрметтеу, ана тілін қадірлеу сияқты сезімдерді оқушылар бойында қалыптастыру жүзеге асырылады. Бұл ұғымның педагогикалық жүгіне келер болсақ, ол болашақ Қазақстан азаматтарын тәрбиелеумен тығыз байланысты.

Қазақстандық патриотизм тәрбие бүгінгі өмірден оқшауланбайды, қайта жаңа өмірмен қауышып ұлттық тәрбиеге жаңа мән береді. Ұлттық тәрбие дегеніміз ол оқшаулану емес, керісінше ұлттық тәрбие үлгілерімен әлемдік идеяларды қабылдап, ненің тозық, ненің озық екенін тани білу, өрісі, дүниетанымы кең азаматтарды тәрбиелеу мүмкіндік болады деп түсіну қажет және солай да. Таза біржақты ұлттық тәрбие - ұлтаралық аразға соқтыруы мүмкін. Әсіресе патриоттық тәрбиеде бұл ерекше білінеді. Әрине, ұлтттық тәрбиені әркім әртүрлі түсінеді. Кейбіреулер «ұлттық нақыштар сол күйінде болса екен» десе, ал кейбіреулер «ұлттық тәрбие қазіргі өмірмен байланысты болса екен» дейді. Шындығында ескінің жаңамен қауышып жатқаны өміршең келеді. Қазақстандық патриотизм мен ұлтаралық татулықтыққа тәрбиелеудің жолдары мен құралдары - ол түрлі іс-шаралар, тәрбие сағаттары, гуманитарлық пәндердің мазмұны. «Қазақ баласын ұлтжандылық, отаншылдық сезімде тәрбиелеу, білім берудің мектепке дейінгі жүйесінен, жоғары оқу орнына дейінгі барлық ұйымдардың міндеті. ХХІ ғасырда өз ұлтын сүйген, бірлікте болған халық қана тұтастығын сақтап қалады» - деп атап кетті Н.Ә.Назарбаев.

«Қазақстандық патриотизм» ұғымы адам бойына өздігінен қалыптаса қоймайды. Ол ұғымды қалыптастыратын алғышарттарға мыналар жатады:

Ең алдымен тарихымызды - Қазақстан халықатарының тарихын білу;
Туған халқымыздың тілін, ардақтап, оның кәусар бұлағынан сусындау;

Атадан балаға, баладан немереге, немереден ұрпаққа жалғасып кле жатқан салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жалғасытру;
Өткен тарихымыздың жақсылықтары мен тәрбиелік мәні бар жақсы қасиеттерін сақтап, одан әрі жан-жақты дамыту, оның өркендеуі үлес қосу;
Абай атамыз айтқандай, ұлттық қадір-қасиетімізді арттыру, ұлт атына кір келтіретін жат пиғылдан аулақ болу.

Қай заманда болса да адамзат өз алдына - есті, еңбек сүйгіш, қайырымды бала тәрбиелеуді қояды. Соның ішінде қазақ халқы өз ұрпағын, үлкенді құрметтейтін адал, инабатты, әділ, ержүрек, намысшыл, ізгі ниетті болып өмуін қалайды. Бұл қасиеттер дұрыс тәрбие арқылы қалыптасады.

Міне, бүгінгі жас өрендер, сіздер, ата-бабадан келе жатқан дархандық пен бауырмалдықты, татулық пен мейірімділікті бойларыңызға сіңіре отырып, туған еліміз -Тәуелсіз Қазақстанның өркендеуіне, туған тіліміз - қазақ тілінің өз мәртебесіне сай дамуына үлес қосады, еңбек етеді деген сенімдемін.

Әдебиеттер

1. ҚР Конституциясы 1995ж. 30-тамыз (2007жылғы 21-мамырдағы толықтырулар мен

өзгертулер енгізілген)

2. «Қазақстан - қасиетті ұғым» Егемен Қазақстан 24.10.2008. №322-323

Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы азаматтарына 2006-2008 жылдарға арналған «Патриоттық тәрбие беру» туралы мемлекеттік бағдарлама. ҚР Президентінің жарлығы №200. - Астана: Ақорда, 2006. 10 қазан // Егемен Қазақстан. - 2006. - 13 қазан.
Жұмабекұлы С. «Қазақстан патриоты» атты жаңа журнал шығады // Егемен Қазақстан. -

2006. - 22 қараша.

Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында // Қазақстан Республикасының Президентінің Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. -Астана: Елорда, 2006. - 44 б.
«Қазақстан-2050» стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. - 2012. - 15 желтоқсан.
Назарбаев Н.Ә. Әрқашан бірге, әрдайым алда болайық // Егемен Қазақстан. - 2006. - 25

«РОБОТ ТЕХНИКАСЫ» ПӘНІ БОИЫНША СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ Б.У.Асанова, Ә.Қ.Бүркіт, Н.А.Ильмурадова, А.Исабаева, Ғ.С.Қаратаев

Х.Досмұхамедов атындагы Атырау мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан облыстық №1 үш тілде оқытатын мектеп-интернаты, М.Әуезов атындагы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттікуниверситеті, Атырау қ.., Түркістан қ., Шымкент қ., Қазақстан

Оқушыларды «Робот техникасы» пәніне қызығушылығын арттыруда, мектепте өткізілетін әр түрлі сыныптан тыс жұмыстардың ішінде: үйірме, кеш, КТК, т.б. атқаратын рөлі зор, тигізер пайдасы ұшан-теңіз. Информатика пәнінен сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың төмендегідей түрлерін атауға болады: 1) үйірме; 2) викториналар, конкурстар; 3) олимпиалар; 4) шығармашылық кеш; 5) топсеруен; 6) ғылыми әдебиеттер оқу; 7) шығармалар жазу; 8) қабырға газеті.

Информатика пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың бірі - пәндік олимпиада. Олимпиада зерек және дарынды, білімді оқушыларды, яғни информтика пәніне бейімі бар балаларды анықтау, іріктеу мақсатында ұйымдастырылады. Олимпиаданы мақсаты - аса қабілетті және даярлығы күшті бірнеше оқушыларды информатика пәніне деген ынта-ықыласын арттыру болып табылады. Оларды аудандық, қалалық, облыстық республикалық және халықаралық пәндік олимпиадаға дайындау барысында олимпиадалық есептерді талдап, таңдаған жөн. Өйткені есептерді талдау оқушылардың олимпиадалық ессптердің түрлерімен таныс болып, оны шығару дағдыларын қалыптастырады. Мектепте өткізілетін олимпиаданы екі кезең бойынша жүргізеді. Бірінші кезеңде барлық үлгеретін оқушылар қатысады. Бұл кезеңнен "4" (жақсы) және "5" (өте жақсы) баға алған оқушылар келесі кезеңдегі олимпиадаға жіберіледі. Екінші кезеңде қиындығы жоғары тапсырмалар үхынылады. Осы кезеңнің жеңімпаздарды аудандық, одан кейін облыстық олимпиадаға жібереді.

Үйірмеде әртүрлі бағыттар бойынша жұмыс істейтін команда (әрбір команда 5 оқушыдан құралған) бар. Техникаға қызығушылық танытқан балалар аталмыш үйірмелерде мектептен тыс уақытта шығармашылығын шыңдайды. Басқаша айтқанда, техника ғылымының әліппесімен танысады.

Қаламызда 2016 жылдың 16 қаңтар айынан бері мектеп оқушылары арасында «Робототехника» жарыс өткізіліп келеді. Химия - биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде өткен бірінші қалалық «Робототехника» сайысына №61 жалпы орта мектептің команда мүшелері қатысып, жүлделі 1 -орынды иеленді.

Қ.К.Наурызбаев пен Ә.Қ.Бүркіт жас техниктердің жарысы жайында: Бұл жарыста балалардың шығармашылық жұмыстары сынға түседі.

Мысалы, бүгінгі таңда кәсіби білікті, бәсекеге қабілетті, еліміздің дамуы мен өркендеуіне үлес қосатын азаматтерды тәрбиелеу өзекті мәселе екені анық. Сонымен қатар қазіргі таңда кәсіптік және техникалық білім беру жүйесін индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасына сай жетілдіру үрдісі жүріп жатыр.

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің жұмыс жоспары. 1-кесте

қ/с

Жұмыс мазмұны

Мерзімі

в.

я

т

_І_а

^іт т

1.

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің команда мүшелерін 5-9 - сынып оқушылары арасында 5 оқушыдан команда жасақтау. Мектеп бойынша команда капитанын сайлау.

қаңтар,

2016 ж.

хаттама

22

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің жұмысын аптасына бір рет (сенбі күні) жүргізу, жас техниктерге кеңес беру.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

33

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің 6-сынып командасын 2016 жылғы қаңтар айының 16 күні сағат 10 ⁰⁰-де өтетін «Roboland-2016» робототехника үйірме жұмыстарының нәтижесі ретінде Шымкент қалалық №7, 17, 19, 40, 41, 47, 89, 107, 61 жалпы орта мектептері арасындағы бірінші қалалық ашық чемпионатына дайындау.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

44

«ROBOLAND» командасын: Қантөре Маржан Әуесханқызы, Сыдықова Іңкәр, Өтепбергенова Әмина, Көбек Бибінұр, Төлеп Рахымжан және команда капитаны Қантөре Нұржан Әуесханұлын қатыстыруға әзірлік жұмыстарын жүргізу, ғылыми-әдістемелік кеңес беру, шығармашылық және техникалық, психологиялық тұрғыдан дайындық жасау.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

55

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің командасын бірінші қалалық ашық чемпионатына қатысу алдында роботты құрастыру, жинау, траектория сызығымен жүргізу.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

66

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің командасын бірінші қалалық ашық чемпионатына қатысушы жеңімпаздарды марапаттау салтанатына қатысу.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

77

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің командасын бірінші қалалық ашық чемпионатында тәжірибе жинақтау, фотосуретке түсу, қорытындылау.
Газет-журналдарға мақала жариялау.

қаңтар,
2016 ж.

хаттама

88

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің 5-9 - сынып командалары арасында конструктор бойынша жаттығулар өткізу, роботтарды әртүрлі материалдардан жасау

Ақпан айы бойы,
2016 ж.

хаттама

99

«РОБОТОТЕХНИКА» бойынша интернеттен материалдар жинақтау

Наурыз айы бойы,
2016 ж.

хаттама

110

«РОБОТОТЕХНИКА» бойынша мектепішілік көрме ұйымдастыру.

сәуір,
2016 ж.

хаттама

111.

«Roboland-2016» робототехника сайысын мектепішілік өткізу.

28 сәуір,
2016 ж.

хаттама

112.

ОҚМУ-мен, Шымкент қалалық білім бөлімімен бірлесіп «Roboland-2016» робототехника бойынша қалалық (облыстық) ғылыми жоба байқауын өткізу.

14 мамыр,
2016 ж.

хаттама

113.

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің мүшелерін, команда капитандарын марапаттау

мамыр,
2016 ж.

хаттама

114.

«ROBOLAND» -робототехникалық үйірмесінің жұмысын қорытындылау, есеп беру, нәтижелерін талдау.

мамыр,
2016 ж.

хаттама

1-сурет. Нұсқаушы Үсен Досымханның көмегімен құрастырған роботты сынақтан өткізуде. Робот сайыс жолында екі айналымда, мүмкіндіктің біріншісін - 47 секундта, ал екіншісін 36 секундта сәтті жүріп өтіп, командаға жеңіс алып берді.

Мектептегі информатика пәнінен сыныптан тыс жұмыстардың тағы бір түрі - үйірме жүмысы. Информатика пәні бойынша үйірмеге пән мұғалімі жетекшілік жасайды. Үйірмеде сабақ тақырыптарын тандап алуға болады. Үйірмеге 10-15 оқушы ғана қатысады, үйірме жұмысы айына екі-үш рет өткізіледі. Жетекші мұғалім алдын ала бір оқу жылына жоспар әзірлеп, оны бекітіп қояды. Үйірмеде ғылыми-көпшілік журналдарына шыққан материалдарды талдау, заманауи ақпараттық-телекоммуникациялық технологияның, интербелсенді тақтаның, мультимедия технологияларының тарихынан бастап, соңғы жетістіктерін, жаңалықтарын баяндау, талқылау мәселелері қарастырылады. Үйірменің мәжілісінде қабырға газетінің редакторы, фототілшісі, безендірушісі, т.б. оқушыларды тұрақты сайлайды. Үйірме сабақтарында ойындар, сайыстар, көңілді-тапқырлар жарысы, информатикалық викториналар, т.б. өткізеді. Информатика пәні бойынша апталықтар өткізген орынды [1 -3].

Әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті

білім беру стандарттары. Жалпы орта білім. -Алматы: РОНД, 2002.-368 б.

2. 5,11 (12) - сыныптың «Робот техникасы» бағдарламалары. Астана, 2016. - 55 б.

З.Назарбаев зияткерлік мектебінің «Робот техникасы» бағдарламалары. Астана, 2016. -

55 б.

4.Интернет материалдары.

5.Бидайбеков Е.Ы., Лапчик М.П., Беркімбаев К.М., Сағымбаева А.Е. Информатиканы оқыту теориясы мен әдістемесіне кіріспе: Оқу құралы. - Алматы, 2008. - 280 бет.

6.Бочкин А.И. Методика преподавания информатики. - Минск: Вышэйшая школа,1998.

7.Қойбағарова Т.Қ., Ельтинова Р.А. Информатиканы оқыту әдістемесі: Оқу құралы. І-ІІ-бөлім. Павлодар: ПМПИ, 2012. - І-бөлім. 195 бет. ІІ -бөлім. 214 бет.

8.Лапчик М.П. и др. Методика преподавания информатики. - М.: Академия, 2001. -

624 с.

9.Малев В.В. Общая методика преподавания информатики. - Воронеж: ВГПУ, 2005. -

271 с

10. Халықова К.З Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы, 2000.

11.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. - 2 басылымы. - Алматы, 2000. - 46 б.

Жарықбаев Қ.Б. Психология. - Алматы. Білім, 1993. - 270 б.
Бап-Баба С. Жалпы психология. - Алматы, Білім, - 68 б.

14.Ә.Қ.Бүркіт, С.Е.Алдешов. Информатиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. Астана, 2016 ж.

15.А.П.Айашова. «Информатиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі» пәні бойынша

пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК), Шымкент, 2015.

16.М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дің бейне материалдары. Шымкент, 2013 17.«Күрең тұлпар» қоғамдық бірлестігінің бейне материалдары. Шымкент, 2014 18.А.Бруй. Большая Международная энциклопедия. Москва, 2013. -С. 528, -С.789. 19.А.Бруй. Большая Международная энциклопедия. Москва, 2014. -С. 300. 20.Ә.Қ.Бүркіт, С.Е.Алдешов. Робот техникасы пәнін оқытудың теориясы мен

әдістемесі. Астана, 2016 ж.

ЖОО-ДА ОҚЫТУДЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒДАРЛЫЛЫҒЫН ЖҮЗЕГЕ

АСЫРУДЫҢ МӘНІ Сарыбаева Ә.Х., Усембаева И.Б., Налибаева Г.

Международный казахско-турецкий университет имени К.А.Ясави, г.Туркестан, Республика Казахстан (161 200, пр.Б.Саттарханова, 29)

Елімізде білім берудің өзіндік ұлттық үрдісі қалыптасуда. Оқыту үдерісін жоспарлау және бағалаудың тиімді әдістерін ұсынатын жаңа педагогикалық технологиялардың түрлері көп. Жаңа педагогикалық технология оқушылардың білім сапасын арттыруға, ой-санасының дамуына мүмкіндік жасайды. Үнемі өзгеріп тұрған әлем адамнан да қабілет пен қажеттіліктерді толассыз дамытуды талап етеді.

Қазақстандағы білім беруді модернизациялаудың негізгі бағыттарына: білімнің тұлғаға бағдарлануы; оның әрекеттік сипаты; оқу, танымдық, коммуникативтік, практикалық және шығармашылық іс-әрекеттерін қалыптастыруға білімнің бағытталуы; білімгерлердің алған білімдерін, икемділіктерін күнделікті өмірінде практикалық мәселелерді шешуге қолдана білуге үйренуі жатады.

Жаратылыстану ғылымдарының, соның ішінде физиканың да мақсаты табиғаттағы және қоғамдағы құбылыстар мен сол құбылыстарды басқаратын заңдарды алған ғылыми білімдерін практикалық іс-әрекетінде пайдалану үшін ашып, сипаттау болып табылады.

Табиғаттағы заттар мен құбылыстар сандық және сапалық анықтаушылықтардың бірлігін іске асырады. Олар бір-бірінен сандық түрде өзінің дамуының арнайы қасиеттері мен заңдарымен ерекшеленеді.

Физика ғылымының өркендеуі, салыстырмалылық теория, кванттық механика, кванттық электродинамика, ядролық физика, элементар бөлшектер физикасы, қатты денелер физикасының ашылуы оны жаратылыстану саласының іргелі ғылымдардың қатарына қосты.

Физика ғылымының теориялық және Эксперименттіқ әдістері химияның, биологияның дамуына серпін берді. Нәтижесінде жаратылыстану ғылымдардың тоғысуында жаңа ғылыми бағыттардың дамуына мүмкіндік туғызды: астрофизика, радиоастрономия, космонавтика, физикалық химия, экология және т.б.

Жаратылыстану ғылымының салалары табиғатты, оның құбылыстары мен заңдылықтарын олардың сапалық ерекшеліктерін ескере отырып сипаттайды. Химия - бізді қоршаған бұйымдардың құрамындағы заттардың құрамын, құрылымын және өзгерістерін зерттейді. Биология өзінің пән ретінде тірі ағзалардың дамуының формасы мен заңдарын (тіршілік жағдайына қарай) қарастырады. Ал «таза математика өзінің объектісі ретінде нақты әлемнің кеңістіктік формалары мен сандық қатынастарын қарастырады» [1].

Физика табиғат құбылыстарының жалпы заңдылықтарын, материяның құрамын, құрылымын және қасиеттерін зерттейді. Физика заңдары заманауи жаратылыстанудың негізі болып табылады. Ол нақты ғылымдарға жатады. Себебі, оның заңдарын сипаттауда математикалық аппарат пайдаланылады.

Біздің ойымызша, қазіргі заманғы кәсіби білім берудің мазмұны мен мақсаты маманның атқаратын іс-әрекеттерінің ішінен ең бастыларын нақты көрсетуді талап етеді. Өйткені, орындалатын іс-әрекеттер сипаты орындалатын іс-әрекеттің мазмұны мен оны шешу жолдарына байланысты болады. Қазіргі таңда болашақ мұғалімдерге ғылыми білімдер жүйесін беру ғана емес, сонымен қатар оларды танымдық және практикалық сипатта болатын іскерлік дағдылармен қаруландыру болып табылады. Сондықтан, оқыту үдерісін жетілдіру әдістерін іздестіруде тек жаңа білімдер беру жолдарын жетілдіру ғана емес, сонымен бірге студенттердің икемділіктері мен дағдыларын қалыптастырудың әдістемесін жетілдіруді де ескеру керек [2].

Заманауи талаптар бойынша студент білімді өз бетімен меңгеруді, практикалық жұмыс барысында бақылап, бақылауларын тәжірибе жүзінде тексеріп, алынған ғылыми жетістіктерін күнделікті тұрмыста пайдалануды жүзеге асыруы қажет.

Адам белсенді түрде тұрмыста, кәсіби іс-әрекетінде және бүкіл өмір бойы пайдаланатын білімдердің кең жиынтығы - жалпы мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Алған теориялық білімдерді практикада қолдану адамның мәдени даму деңгейін бағалаудың критерийі болып табылады. Сондықтан, физиканы оқытудың дәстүрлі бағыттарының бірі - қолданбалы бағдарлылық сұрақтарын баяндау болып табылады. Мұндай тәсіл физиканы оқытуда қолданбалы аспектілерді кеңінен қолдануды қажет етеді. Оны қалай және қандай мөлшерде жүзеге асыру керек? Физиканы оқытудың мазмұнын ғылым мен техниканың алуан түрлі салаларынан алынған қолданбалы есептермен қанықтыру жеткілікті бола ма?

Физиканы және оның нәтижелері мен әдістерін пайдаланатын қолданбалы ғылыми білім, ғылым мен техника дамуының негізі болып табылады. Физиканы зерделеу барысында алатын білім адам баласының мүмкіндіктерін арттыра отырып, оның техникалық дамуын сенімді түрде алға басуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, коғамдық сананың дамуына ықпал етеді және қоршаған ортамен үйлесімділікті сақтауға тәрбиелейді [3].

Адам баласы мен қоршаған ортаның байланысы, олардың бірлестігі және табиғаттың біртұтастығы туралы идеялар физика мазмұнының негізі болып табылады. Осындай идеяларды кіріктіріп оқыту студенттердің санасында дүниенің біртұтастығы туралы түсініктерді қалыптастырады және адам баласы оған әсер етуші саналы құраушысы ретінде қарастырылады. Кіріктірілген идеяларды оқыту қазіргі таңда адамзат алдында тұрған ғаламдық экологиялық мәселелерді шешудің тәсілдерін құру мүмкіндігіне қол жеткізуге, сондай-ақ, студенттердің өмірлік және кәсіби маңызды практикалық біліктерін шыңдауға жағдай жасайды. Ғылым мен техниканың қазіргі даму деңгейі болашақ кәсіби іс-әрекетінде физиканы пайдаланатын болашақ мамандардың тек физикалық білімдеріне ғана емес, сонымен қатар қолданбалы сипаттағы білімдеріне де жоғары талаптар қойып отыр. Адам алған білімдерінің жиынтығын өмірінде күнделікті тұрмыста, кәсіби іс-әрекетінде белсенді пайдалануы жалпы мәдениеттің маңызды бір бөлігі. Сондықтан, физиканы оқытудағы дәстүрлі бағыттарының біріне қолданбалы бағдарлылықтың мәселелерін кіріктіру болып табылады. Заманауи физикалық білімнің маңызды бағытына физика курсының қолданбалы бағдарлылығы және оның мазмұны мен оқыту әдістемесінің практикамен байланысын жүзеге асыру жатады.

Физиканы оқытудың практикалық бағдарлылығы - оның мазмұны мен әдістерін есептерді шешу арқылы физикалық теорияны оқып үйренуге бағдарлау, сонымен қатар, студенттердің өз бетінше іс-әрекет жасауын қалыптастыру. Физиканы қолданбалы және практикалық бағытта оқытуды жүзеге асыру жолдары өте кең ауқымды әдістемелік мәселе болып табылады. Алайда, нақты физиканы оқыту үдерісінде қолданбалы және практикалық бағдарлылық өзара байланысты. Сондықтан да, ұғынуға жеңіл болу үшін біздің зерттеуімізде осы екі түсінікті бір атаумен - физиканы оқытудың қолданбалы бағдарлылығы деп қарастырдық.

ЖОО-да физиканы оқытудың қолданбалы бағдарлылығы жайлы ғылыми зерттеулерге шолу жасау оның анықтамасын тұжырымдауға мүмкіндік берді.

Ендеше, ЖОО-да физиканы оқытудың қолданбалы бағдарлылығы деп - оқытудың мазмұны мен әдістерін, физикалық теориялар мен заңдарды ғылыми білімнің жаратылыстану салаларындағы, физиканың басқа да пәндеріндегі, болашақ кәсіби іс-әрекетіндегі мәселелерді физика ғылымына тән әдіс-тәсілдерді АКТ-ны пайдалану арқылы шеше алу икемділіктерін қалыптастыруға бағдарлауды түсінеміз. Әдебиеттер

Якутова М.И. Пути реализации прикладной направленности курса алгебры восьмилетней школы: дис. ... канд. пед. наук: 13.00.02 - М., 1988. - 219 с.
Berkimbayev K.M., Sarybayeva A.Kh., Usembayev I.B., Ramankulov Sh.Zh. Teaching of using information and computer technology for preparation of competitive specialists // Materials of the ii international «Research and practice conference» (http://science-canada.com/04-2013-2.pdf), Vol. II, Westwood, Canada, April 17th, 2013, р.425-429
Урсова О.В. К вопросу о формировании и развитии ИКТ-компетентности учителя-предметника // Развитие региональной образова-тельной информационной среды "РОИС-2006": Материалы межрегиональ-ной научно-практической конференции - Санкт-Петербург, 2006, с. 51-53

ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЭЛЕКТРОННЫХ УЧЕБНИКОВ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКЕ БУДУЩЕГО ПЕДАГОГА Сарыбаева А.Х., Усембаева И.Б., Толегенова Г.И.

Международный казахско-турецкий университет имени К.А.Ясави, г.Туркестан, Республика Казахстан (161 200, пр.Б.Саттарханова, 29)

В условиях информатизации образования увеличиваются требования к профессиональной подготовке будущего педагога, усложнились функции преподавателя, который должен владеть компьютерной грамотностью. Навыки работы с компьютерной техникой составляет основу компьютерной грамотности педагога, которая представляющей собой умение целенаправленно работать с информацией и использовать ее для получения, обработки и передачи компьютерную информационную технологию, современные технические средства и методы.

В настоящее время особое внимание в процессе обучения уделяется электронным образовательным ресурсам. Насыщенные информацией логически увязанные материалы изучаемых дисциплин обычно содержатся в электронных учебниках. Поэтому в этом направлении необходимо использовать в разумных пределах широкий арсенал возможностей компьютерных технологий.

Электронными образовательными ресурсами (ЭОР) называют учебные материалы, для воспроизведения которых используются электронные устройства. Среди электронных образовательных ресурсов можно выделить: а) текстографические (материал учебника представляется на экране компьютера, а не на бумаге; при необходимости его можно распечатать); б) гипертекстовые (текстографические с навигацией по тексту); в) это ресурсы, целиком состоящие из визуального или звукового фрагмента; г) мультимедиа электронные ресурсы (на наш взгляд одни из самых перспективных в процессе образования ресурсов, электронные учебники и виртуальные лабораторные комплексы).

Электронные образовательные ресурсы способны дополнить "экспериментальную" часть курса физики и значительно повысить эффективность уроков.

Проблема совершенствования профессиональной подготовки будущих специалистов -физиков, обновления содержания и технологии обучения является постоянным объектом активного исследования и теоретического осмысления.

При совершенствовании профессиональной подготовки будущих специалистов -физиков важное значение имеет использование информационных технологий с одной стороны, а с другой - эффективная технология и их применения в процессе обучения.

И это определило решение противоречий между созданием, использованием и теорией электронных образовательных ресурсов, решение потребности инновационных технологий и их практической проблемы в процессе профессиональной подготовки студентов, особенно обучение будущих специалистов - физиков электронным образовательным ресурсам и формирование их умений и навыков на практике.

В настоящее время формирование подготовки будущих учителей является актуальной проблемой и рассматриваются многими учеными.

Подготовка - это первоначальное состояние любого выполняемого действия. Исследователи также доказали и обращают внимание на то, что начинающий какое то новое дело не может мгновенно достичь высоких результатов [1].

М.И. Дьяченко в своих работах рассматривал такие профессионально-показательные элементы подготовки формирования выпускников вузов - будущих учителей, как общая характеристика будущего учителя, основной обьект профессиональной деятельности, придерживание направлением будущего учителя, готовность к обучению общим знаниям и развитие мышления, наличие особого усердия и способности.

Совершенствование профессиональной подготовки будущих специалистов - физиков на основе электронных образовательных ресурсов реализуется обеспечением учебного процесса, учебными материалами [2].

При создании электронных учебников мы руководствовались следующими принципами:

Принцип научности. Обеспечение содержания учебного материала научной достоверной информацией - выражает необходимость учитывания последние научные достижения. Процесс усвоения учебного материала через электронный учебник должен создаватся в соответствии с современными способами научного познания (эксперимент, сравнение, контроль, абстракция, обобщение, уточнение, аналог, индукция и дедукция, анализ и синтез, методы моделирования), а также математическому и системному анализу. Например, законы Ньютона и Кеплера, космические скорости, т.д.
Принцип проблемного обучения. Обучение в случае важности учебно-позновательного действия. При поиске путей решения проблемных ситуации У студентов активно развивается мышление. Такие дидактические требования выгоднее выполнять с помошью электронных учебников. Например, численные значения инерциальной и гравитационной масс анализируем с помощью проблемных вопросов.
Принцип наглядности выражает необходимость формирования у студентов представлений и понятий на основе всех чувственных восприятий исследуемых обьектов, их макетов или моделей. В электронном учебнике исполнение требования наглядности должно обеспечиватся на новом и высоком уровне. Использование элементов мультимедиа охватывает все каналы информационного восприятия человека.

4. Принцип интерактивности, активизированности, организованности самостоятельной
работы. Так как электронный учебник (ЭУ) предназначен в первую очередь для
самостоятельной работы, то обучаемый должен подходить к нему сознательно.

5. Принцип систематичности и последовательности. Электронные формы должны

позволять легко и удобно систематизировать весь материал учебника и расположить его в
удобной для изучения последовательности. Например, закон сохранения импульса движения
требует системности.

В добавок названным выше педагогическим принципам стоит освоить следующие специальные дидактические условия связанные с использованием современных информационных и телекоммуникационных технологии (на основе Интернет материалов):

Условие адаптированности. Адаптировать электронный учебник под личные возможности студента. Это адаптирование знании в процессе обучения на психологические особенности студента.
Условие интерактивности в обучении. В процессе обучения должна быть связь между студентом и электронным учебником. ЭУ должен обеспечивать интерактивный диалог или обратную связь. Основное условие организации интерактивного диалога наличие обратной связи со студентом использующим электронный учебник.

3. Компьютерное визуальное условие. Сравнительный анализ современных средств
отображения информациии (компьютеры, мультимедииные проекторы, виртуальные
средства, программное обеспечение), качества электронной книги.

Условие развития интеллектуального потенциала. С помощью ЭУ формировать различные виды мышления (алгоритмичное, наглядное отображение, рефлексное, теоретическое) , способность принимать правильное решение в трудных ситуациях и квалификации обработки информации.
Условие структурно-функциональной связи. Указать все необходимые учебные материалы ЭУ.

6. Условие обеспечения непрерывности дидактического цикла обучения [3].
Главной задачей при создании электронного учебника является повышение уровня

знаний и обученности студентов по разделам курса физики, а так же обеспечение качества изучения отдельных тем дисциплины, чему в большой степени может способствовать использование информационных и коммуникационных технологий [4].

Электронный учебник позволяет легко находить нужную информацию, возвращаться к пройденному материалу, дает возможность наиболее полно изучить материал, что делает учебное пособие привлекательным, доступным и в свою очередь это благотворно влияет на обучаемого. Содержание материала изложено с применением аннимации легко и доступно, ясно. Текстовый материал снабжается: рисунками, таблицами, наглядными примерами, облегчающими восприятие материала, тестами для контроля знаний студентов по пройденному разделу.

Электронный учебник предоставляют уникальную возможность для самостоятельной творческой и исследовательской деятельности учащихся. Студенты действительно получают возможность самостоятельно учиться. Могут самостоятельно провести практическую работу и тут же проверить свои знания. Список использованной литературы:

1. Бидайбеков Е.Ы. Білімді ақпараттандыру жоғары оқу орындарында мамандар
дайындау бағыты ретінде. // "Үздіксіз кәсіби білім беру жүйесінде ақпараттық және
инновациялық технологияларды пайдалану" атты Халықаралық ғыл.-тәж. конф. матер. -
Қызылорда: "Эверо", 2007. - Б. 19-23.

2. Дьяченко М.И. Психологические проблемы готовности к деятельности. -М.:Изд-во

БГУ, 1976. -176 с.

Усембаева И.Б., Беркімбаев К.М., Сарыбаева Ә.Х., Мейірбекова Г. Болашақ мамандарды дайындауда ақпараттық және телекомуникациялық технологияларды пайдалану ерекшеліктері // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы. - 2013. - №3 (39). - Б. 105109.
Усембаева И.Б., К.М.Беркімбаев., Ә.Х.Сарыбаева. Білімді ақпараттандыру жағдайында электрондық оқулықты құрудың ұстанымдары // «Проблемы совершенствования обучения математике, физике и информатике в школе и вузе» международная научно-практическая конференция. - Алматы, 2014. - С. 111 -115.

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНДЕРІН ДАМЫТУ ҰСЫНЫСТАРЫ. Лаханова К.М. Дуйсембаева Б.Т.,Тастемирова Б.Т

Қожа Ахмет Ясауи атындагы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті, Түркістан қ.

Қазақстан егеменді ел болып, тәуелсіздіктің тура жолына түскелі де білім беру жүйесінде шешімі табылмаған мәселелер баршылық. Еліміздің болашағы қазіргі жастарға байланысты, Президентіміз Н.Назарбаевтың 2030 жылға дейінгі жасаған бағдарламасын іске асыруға белсене қатысатындар қазіргі мектеп қабырғасында жүрген жас жеткіншектер. «Не ексең соны орасың» демекші біз оларға қандай білім беріп, тәрбиелесек, олар сондай жеміс береді. Еліміздің ертеңгі жақсы қызметтерін, кәсіпкер, шебер мамандарын даярлау-қазіргі білім беру ісінің алдында тұрған зор міндет.

Қазіргідей әлемдік ғаламдану процесі кезінде ақпараттар ағымынан адам баласы өзінің ұдайы дамып отыруына керекті ақпаратты саралап, пайдалана білуі-бүгінгі уақыттағы басты мәселе. Осыдан кейін туындайтын мәселелердің бірі- жастарға сапалы білім, саналы тәрбие орта мектепте, колледжде, жоғарғы оқу орындарында білім беру ісін оқытудың жаңа инновациялық әдістерімен толықтыру, оқытудың жаңа технологияларын іздестіру, оқушыны, студентті ақпаратты талдай білуге, ақпараттық технологияларды тиімді пайдалана білуге үйрету. Ақпараттық технологияларды игеру қазіргі заманда әрбір жеке тұлға үшін оқу мен жазуды меңгеру қажеттілігі сияқты қажетті шартқа айналуы қажет.

Жан-жақты білімді, іскер маман даярлауда мектепте, колледжде, жоғарғы оқу орындарында жаратылыстану пәнінің атқарар рөлі зор. Қазіргі таңдағы жаратылыстану пәндерінің проблемалары бүгінгі үлкен экологиялық дағдарыс, әр түрлі аурулардың көбеюі, орман, тоғай, жайылымдардың жойылуы, тозуы, өзен, көл, аулалардың ластануы, т.б. мәселелер.

Экологиялық апаттардың барлығы да оқушылардан бастап мекеме басшысына дейінгі қызметкерлердің экологиялық және жаратылыстану жайлы білімнің жоқтығынан не аздығынан туындауда.

Мектептегі жаратылыстану пәні ауыл балалары үшін айналадағы табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне сүйіспеншілік көзі. Ауыл балалары мен қала балаларының табиғат, өсімдік, жануарлар туралы түсінігі әр түрлі. Сондықтан, оқулық бірдей болғанмен, сабақтың өткізілу әдісіне өзгешелік болғаны жөн. Ауыл мектептеріндегі оқу бағдарламасында, экологияға, агротехникалық пәндерге, экономикалық тиімділікке, табиғат қорғауға көп көңіл бөлінуі керек. Ауыл мектептерінің өзін-өзі қаржыландыру ісін қамтамасыз ететін жаратылыстану пәні мұғалімдері. Олар оқушыларды сабақтан тыс уақытта егісткке, өндірістік бригадада жұмыс істетеді.

Экономикалық тиімді, экологиялық таза жеміс және көкөніс өсірудің жаңа әдістеріне негізделген бұл еңбек әрі эксперименттік тәжірибе, оқушыларды мамандық таңдауға, сондай-ақ еңбекшіл болуға баулаиды.

Қазіргі ауыл мектептерінде кездесетін қиындықтар-мектептің материалдық-техникалық базасының әлсіздігі, химия, биология кабинеттеріндегі реактив, көрнекі дидактикалық құралдардың жетімсіздігі, мектеп үйінің су құбыры, жарық, жылу жүйелерінің ескіруі немесе мүлдем жоқтығы, көптеген мектеп үйінің санитарлық-гигиеналық талапқа сай еместігі.

Бұдан басқа мектеп мұғалімдерінің жаратылыстану пәнінен білім беруінде де біршама олқылықтар орын алуда. Мысалы, жаратылыстану пәндерін оқытудың өмірден алшақтығы. Оқыту барысныдағы өмірмен тікелей байлаыстың аздығы (ауылшаруашылық өндірістеріне танымжорық, зертханалық-практикалық сабақтың және оқу-тәжірибе жұмыстарының маман кәсіпкерлермен кездесудің аздығы) адамның күнделікті тіршілігінде кездесетін табиғат құбылыстары мен заттар туралы толық түсініктің болмауы, табиғат ресурстарын пайдалану туралы жаңа мәліметтердің жоқтығы, оқушыларды тәрбиелеудегі формалдылық (эстетикалық, адамгершілік, еңбек тәрбиесі, табиғатты қорғау, т.б.) пәнді оқыту барысында күн талабына сай туындаған озат тәжірибелерді пайдаланбау, сабаққа қызықты деректерді, танымдық материалдарды пайдалану, т.б.

Осы атаған мәселелердің барлығы қосылып, нәтижесінде оқушылардың жаратылыстану пәніне қызығуы төмендейді. Мұндай келеңсіздікке жол берілмеуі үшін жаратылыстану пәні бастауыш сыныптан бастап мектеп бітіргенге дейін толық, сапалы жүргізілуі қажет.

Табиғат және ондағы құбылыстар, заттар туралы алғашқы негіз бастауыш сыныптарда қаланады. Жаратылыстану туралы білім беруде негізгі міндетті оқу V-ІХ сыныптарда, жоғары Х-ХІ сыныптарда 2 түрлі бағытта жүргізіледі.

Бірінші сатыда мектеп бағдарламасындағы мемлекеттік стандартқа сай жасалынған дәстүрлі оқыту болса, екінші сатыда тереңдетіліп оқытылатын әр түрлі биологиялық-химиялық профильдерге бағытталған бағдарлама.

Ауыл мектептерінің, оның ішінде жаратылыстану пәндерінің беделін көтеру үшін шешімі табылмаған мәселелер көп-ақ. Мектеп ісіне президент пен Үкіметтің үлкен қамқорлығы болса, мемлекет тарапынан шешілетін проблемаларға мыналарды айтуға болар

еді:

а) білім берудің әлеуметтік статусын түбегейлі өзгерту;

ә) педагогика ғылымын, білім беру ісін экономикалық негізде қайта құру;

б) әрбір мектептің құқықтық, шаруашылық, қаржылық дербестігіне жағдай жасап
көмек ету;

в) педагогикалық еңбектің қоғамдық әлеуметтік беделін көтеріп, мұғалімнің кәсіби

шеберлігін дамытуға жағдай жасау;

г) ауыл мектептерінің ассоциациясын құру, оған құқықтық мәртебе беру. Олар

Республикалық, облыстық, аудандық дәрежеде құрылса, осы деңгейдегі мәселелерді шешуге
үлес қосары анық.

Жаратылыстану ғылымдарының ғалымдары:

а) биология, химия және география пәндері бойынша жасалған төл оқулықтарды әрі
қарай жетілдіре түссе;

ә) биология пәнінен терминдер сөздігінің аудармасы мектепте, колледжде, жоғарғы оқу орындарында бірдей,сапалы болса;

б) химия пәнінен «Қазақстан химиясы» оқулығын жазу мерзімі туған тәрізді. Ол
оқулықта өз еліміздің химиялық ресурстары мен өнімдері (мұнай, көмір, темір,
тыңайтқыштар, т.б.) негізге алынса;

в)әдістемелік нүсқауларды, қосымша материалдарлы, карта, жүйелік көрнекі құралдары, кестелерді көп әрі қазақ тілінде шығаруға атсалысса, істің алға басқаны. Жаратылыстану пәні мұғалімдері өз тарапынан: а)әр сабақты халықтық педагогика негізіне сүйеніп өткізсе; ә) сабаққа жергілікті материалдарды көбірек пайдаланса;

б) сабаққа қызықты танымдық материалдарды көп ендірсе;

в) сабақты дәстүрлі емес әдістермен ұйымдастырса;

г) сабаққа озат тәжірибелерді көп ендіріп, сабақтың инновациялық түрлеріне кең жол
ашса, нұр үстіне нұр.

Жаратылыстану пәні мұғалімдерінің негізгі міндеті: жас жетекшілерге пән негіздері бойынша сапалы білім беріп, табиғат туралы, ондағы құбылыстар, заңдылықтар, заттар, қосылыстар туралы тиянақты ұғым қалыптастыру, елдің ертеңгі иелері өздері екеніне сендіру. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші білім беру саласында жаратылыстану ғылымдарының өзіндік орны ерекше екенін ескеріп, жастарды сол бағытқа қызықтыруға барша азаматтар атсалысқаны абзал.

БОЛАШАҚ ИНФОРМАТИКА МҰҒАЛІМДЕРІН КӘСІБИ ДАЙЫНДАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ Назарова Айнұр Серікқызы

Қазақстан, Түркістан қ., Қожа Ахмет Ясауи атындагы Халықаралық қазақ-түрік

университеті

Дүниежүзілік білім беру жүйесінің қазіргі таңдағы даму кезеңі білім беру жүйелерінің алмасуымен, жоғары мамандандырылған маман дайындаудың ашық түрде жеке-бағдарланған жүйесінің қалыптасуымен сипатталады. Жылдам дамыған еңбек нарығы жан-жақты білімі бар, кәсіби салада жоғары дәрежелі білімге ие, жаңа әлеуметтік-экономикалық шарттарға, жағдайларға бейімделуге икемді, қазіргі ақпарат кеңістігінде емін-еркін бағдарлауға қабілетті жаңа түрдегі мамандарға мұқтаж. Дәл осы сапалар қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда маманды бәсекеге қабілетті және жеке тұлға ретінде тәуелсіз етеді, ал жүйені талап етуге және кәсіби қызметке жоғары деңгейде дайындауды қамтамасыз етуге бағыттайды.

Ұзақ уақыт жүргізілген дайындаудың дәстүрлі жүйесі біркелкілігімен, қатаң түрдегі регламентпен, оқу жоспарларының және пәндерінің тұрақтылығымен сипатталған, қазіргі таңда білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Сондықтан, қазіргі ғылыми-техникалық және әлеуметтік даму кезеңінде мамандарды дайындаудың әдістемелік жүйесін жетілдіру білім беруді жүйелендірудің қажетті және заңды шарты болып табылады.

Қазіргі кезеңде ақпараттық компонент жеке тұлғаны болашақта қандай салада болмасын жұмыс атқара алуын технологиялық дайындауды құрайтын атқарушы құрал болып табылады. Сонымен қатар, қазіргі ғылым жетістіктеріне және ең алдымен информатиканың жетістіктеріне сүйене отырып, оларды қолдану ақпараттандыруды дамыту қарқынын арттыруды қамтамасыз етеді.

Ғылым, техника және ғылыми технологияның дамуы, болашақ информатика мұғалімін дамытудың әдістемелік жүйесінің қалыптасу шарты мен мазмұнының өзгеруі білім беру мазмұнын жетілдіруді талап етеді.

Болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесінің басты мақсаты технологияның даму деңгейімен, қоғамның әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктерімен, «Информатика» білім беру саласының даму бағыттарымен, жоғары білім беру жүйесін дамыту болашағымен негізделеді және мамандарды дайындауға деген әлеуметтік тапсырыс арқылы қалыптасады. Сонымен қатар қазіргі таңда болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесінің қазіргі мақсатты компоненті негізінен анықталған және әрі қарай оның өзгерістері жоғарыда айтылған факторлармен байланысты болады [1].

Қазіргі таңда білім беру саласының алдында тұрған көптеген мәселелерді шешуде ақпараттындыру әдістері мен құралдарын қолданбай шешу мүмкін емес. Сонымен қатар АКТ оқыту педагогикалық мәселелерді жылдам шешудің тиімді құралы болып табылады және болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесін дамытуға ықпал етеді.

Болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесінің біртұтастығы элементтердің байланысуы нәтижесінде пайда болған интегративтік сапалармен; элементтер жиынтығының толыққандылығымен, қалыптастырудың біріккен мақсаты болуымен; жүйелі қалыптастыру байланыстарымен, функционалды байланыстармен және олардың иерархиялығымен; жүйенің сыртқы ортамен байланысымен сипатталады.

Жоғарғы оқу орындарында информатиканы әдістемелік оқыту жүйесінің оқу-тәрбие үрдіс жүйесі үлгісі негізінде құруда барлық элементтерді ұйымдастыру, бақылау және реттеуді, сондай-ақ оны жетілдіруді қамтамасыз ету білім беру жүйесін дамытудың заңды кезеңі болып табылады.

Болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесін тиімді қалыптастыру ұстанымдарына жататындар [2]:

•S оның барлық компоненттерінің жоғары дәрежелі байланысын сипаттайтын біртұтастық;

•S жүйені қалыптастыру және органикалық біртұтастық ретінде дамыту үшін қажетті сыртқы жағдай мен ішкі ұйымдастыруға сәйкес сипаттайтын үйлесімділік;

• қалыптастыру мақсат жүйесінің компоненттеріне сәйкес жоғары дәрежені

сипаттайтын қолайлылық;

•S болашақ мұғалімді ақпараттық дайындаудың ақырғы мақсаттарына бағытталу;

•S информатиканы мақсатты бағдарлама ретінде оқыту үрдісін құрастыру;

•S болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік жүйесінің оның қалыптасу шарттарының өзгеруімен сәйкес болу.

Осы мәселелерді шешу кәсіптік-педагогикалық білім беру жүйесіне сәйкес қарама-қайшылықтар мен кемшіліктердің алдын алуға, оның жүйелігін, басқарушылығын арттыруға және информатика мұғалімі қызметінің функциональды-педагогикалық саласын кеңейтуге бағытталған, жалпы және кәсіптік білім берудің технологизациясы, ақпараттандыру мен гуманизация ой-пікірлерін жүзеге асыруға бағытталған.

Жеке тұлға қабілетін және танымдық күштерін жетілдіру және қалыптастыру міндеттері приоритетті болып отыр. Бұл үрдіс үздіксіз білім беру тұжырымдамасын жүзеге асыруға негізделген. Оның жеке тұлға үшін мәнісі өзінің кәсіптік қызметін ақпараттық-коммуникациялық технологияларда (АКТ) қолдана алатын кәсіптік педагогтарда қоғамның қажеттіліктері арасында пайда болған қарама-қайшылықтарды шешімін табу аспектісінде қарастырылады.

Білім беру технологиясына, мақсаты және мазмұнына тікелей АКТ құралдарының әр түрлі оқу-тәрбие саласы үрдісінде пайда болуымен, біріккен ақпараттық-білім беру және білім берудің мәдени кеңістігінің қалыптасуымен байланысты беталыстар әсер етеді. Бұл жағдайда ғылыми білімді талдау барысында маңызды рөлді кәсіптік білім беру мазмұны анықтайды. Бұл үшін тиімді болашақта мамандандырылған сипаттамалар, оқу жоспарлары және бағдарламаларды құрумүмкіндігі туралы ақпарат алынуы қажет.

Болашақ информатика мұғалімінің дайындау ерекшелігі мен мақсаты, әсіресе функциональды-қолданбалы сипатта АКТ құралдарын қолдану арқылы осы үрдісті компьютерлендірудің нақты тұжырымдамасын құруды, осы негізде болашақ информатика мұғалімін дайындаудың әдістемелік және пәндік жаңа жүйесін құруды ұсынады. Болашақ информатика мұғалімін дайындаудың осындай тұжырымдамасы мен жүйесі АКТ-да білім беруге толықтай бағытталуды, кемшіліктерді және кәсіптік-педагогикалық білім беру жүйесіндегі қарама-қайшылықтардың алдын алуға, оның басқару және ұтқырлығын артыруды болжайды.

Осыдан барып келесі әдістемелік-теориялық тұжырым жасауға болады: білім беруде АКТ педагогикалық міндеттегі компьютерлік технологияны толыққанды қалыптастырудың шарты болып табылады, жүйелік және кибернетикалық білім беру негізінде құрылады. Бұл жағдайда олар басқарылатын және өзі басқаратын педагогикалық жүйені құру үшін әдістемелік негіз ретінде орындалады, оған информатика мұғалімін кәсіптік-әдістемелік дайындаудың үлгілі-интегративті жүйесі жатады.

Информатика мұғалімін әдістемелік дайындау бағдарламасын модернизациялау едәуір барабарлық бейне талаптарына сәйкес мектепте информатиканы оқытудың әдістемелік жүйесін дамытудың қазіргі беталыстарының мазмұнына, информатика мұғалімінің педагогикалық қызметінің ғылыми негізделген үлгісін құруға бағытталған. Ерекшеленген факторлар болашақ информатика мұғалімін дайындау жүйесін жетілдіру бағыттарын анықтайды [3].

Бірінші бағыт оқу жоспарларын және багдарламаларын қалыптастыруга деген багыттардың жете білушілігін қолдану арқылы қогамның шынайы білім беру қажеттіліктерімен мен білім беруге сәйкес арасындагы сәйкессіздіктердің алдын алуды ұсынады.

Екінші бағыт оку жоспары, багдарламаларының құрылымдарын қайта қарастырумен байланысты. Біздің ойымызша, оқу жоспары мен оқу бағдарламасын қалыптастыру ұстанымдардың құрамында көптеген факторлар (білім беру түрі, қабілет, мақсат, мазмұны және өзін-өзі жетілдіру және т.б.) бұл құжаттардың гипермәтіндік түрде құрылуын талап етеді.

Үшінші бағыт оқу бағдарлама құрылымдарының оқушылар үнемі білім беру үрдісінде кездесетін жеке білім беру әрекеттерінің көп мөлшерде тәртіпке салу құралы ретінде приоритеттерді таңдауды қамтамасыз ету арқылы өзгертуді ұсынады. Әдебиеттер

Романова, К.Е. Модель методической системы формирования педагогического мастерства будущих преподавателей / К.Е. Романова // Наука и школа : науч. - метод. журн. -2009. - N 3. - С. 30-34.
Богомолова Е. В. Персонализированное обучение информатике в школе // Ученые записки ИИО РАО. Вып. 14. М.: ИИО РАО, 2004.
Яковлева Е. Ю. Совершенствование системы методической подготовки учителя информатики в условиях введения профильного обучения: Дис. ... канд. пед. наук. М., 2005.

ӘОЖ 378.147.31

ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТ АЛМАСУДЫҢ СЫМСЫЗ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

ЖАЙЛЫ БІЛІМДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Миндетбаева Акнур Амангелдиевна

Қазақстан, Түркістан қ., Қожа Ахмет Ясауи атындагы Халықаралық қазақ-түрік

университеті Ниязбекова Акнур Ильясовна Қазақстан, Түркістан қ., Ж.Еділбаев атындагы №18 мектеп-гимназия

Қазіргі таңда информатика курсында оқушылардың ақпарат алмасуының сымсыз технологиялары бағыты бойынша білімдерін кеңейту қажеттілігі туындап отыр. Қазірде Bluetooth немесе Wi-Fi-ды ешқашан қолданбаған оқушыны кездестіру қиын, солай бола тұра оқушылар осы ақпарат алмасу технологиясының қалай жұмыс істейтінін білмейді де. Сондықтан да оқушылар арасында ақпарат алмасудың сымсыз технологиялары туралы білімдерін кеңейту үшін оқушылар Информатика курсында "Ақпарат алмасудың сымсыз технологиялары" бағытында қажетті білім мен білік алатын сандық білімділік ресурсын жасау қажет. Осыған байланысты мектеп оқушыларына арналған «сымсыз компьютерлік желілер» ақпараттық жүйесін құруды мақсат етіп қойдық.

Бүгінде ғылымы мен техникасы дамыған ғасырымызда балалар сымсыз байланыстар мүмкіндіктерін терең пайдалануда, алайда олар сымсыз байланыстар туралы нақты ақпараттарды біле бермейді. Информатика сабағында оқушыларға сымсыз байланыстар жөнінде ақпаратты бағдарламаны құру негізінде беретін болсақ, баланың қызығушылығын арттырумен ғана шектелмей, білім сапасын да арттыра аламыз.

Компьютерлік желі (ағылш. сomputer network) - барлық құрылғылардың бір-бірімен өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған компьютерлердің және басып шығарғыштар мен мәтіналғылар сияқты басқа құрылғылардың тобы. Желілер шағын немесе үлкен, кабельдер арқылы тұрақты жалғанған, немесе телефон желілері мен сымсыз арналар арқылы уақытша жалғанған болуы мүмкін. Ең үлкен желі — Интернет, ол бүкіләлемдік желілер тобы болып табылады.

Компьютерлік желілердің даму тарихы желі құрамына кіретін ЭЕМ және телекоммуникациялар құралдарының дамуымен тығыз байланысты. Компьютерлік желілерді құру жұмыстары XX ғасырдың 60 жылдары басталды. Компьютерлік желілердің бірінші түп тұлғасы ретінде үлкен ЭЕМ негізінде құрылған деректерді телеөңдеу жүйелері (ДТЖ) жүрді. Деректерді беру құралы есебінде сол кездегі телефон желілері пайдаланылды. ДТЖ негізгі элементтері ретінде модемдер, абонент пунктері және коммутация құрылғылары жүрді. ДТЖ жүйелері тек тиісті сигналдарда қолданылды. ДТЖ-ның негізгі кемшілігі - оның төменгі жылдамдығы еді (9600бит/с,нақты 2400бит/с). Сондықтан ДТЖ-ны жетілдіру бағыттарының бірі цифрлық телефон коммутаторларын жасау болды. ДТЖ-ның екінші кемшілігі -деректерді байланыс арнасы бойынша тек белгілі бір уақытта, белгілі бір жылдамдықпен беру. Бұл кемшілік АҚШ-та ең алғаш рет 70 жылдарда кең жолақты хабарларды (КХ) беретін кабельдік теледидар коммуникациясын қолдану арқылы жойылды. Желілерге өтудегі үшінші бағыт бірнеше үлкен ЭЕМ-нің өзара әрекеттесуін қамтамасыз ететін жоғары жылдамдықты шиналарды жасау болды. Желі дамуының төртінші бағыты деректерді өңдеуде бөлуді іске асыру еді. Ал 80 жылдардың ортасында, ДЭЕМ-дердің пайда болуымен бірге, аталған бағыттардың бәрі жақындасып, қазіргі компьютерлік желілерді жасауға әкелді [1]. Жалпы компьютерлік желі төмендегідей топтарға бөлінеді (1 суретке сәйкес):

\I.IL,I]UI 1 1,1

		* Жоғвры
1 .ІІІМ.ІІИ,. J — \ у—	t	t .--.-I : 1 i ' f
ш Орташз. Л

Сурет 1. Компьютерлік желі түрлері Компьютерлік желінің ақпаратты жіберу ортасына қарай бөлінетін түрі сымсыз желі мәселесіне тоқталайық. Сымсыз желіні келесі жағдайларда қолдану тиімді:

адамдарға толы мекемелерде;
бір орында жұмыс істейтін адамдарға;
оңашаланған мекемелерде;
жоспарлау үнемі ауысып отыратын мекемелерде;
құрылыста, қазба жұмыстары жүріп жатқан жерде және т.с.с. [2]; Технологияға байланысты сымсыз желіні үш түрге бөлуге болады:
жергелікті есептеуіш желі;
кеңейтілген жергілікті есептеуіш желі;
мобильді желі;

Желінің масштабына байланысты түрлері:

- жұмыс топтарының жергілікті желілері (бір ОЖ басқаруымен жұмыс істейтін компьютерлердің кішігірім санын біріктіреді);

бөлімдердің жергілікті желілері (бір бөлімнің компьютерлерін біріктіреді);
кампустардың жергілікті желілері (бірнеше кіші желілерді біріктіреді);

- бірлескен (корпоративті) желілер (бір мекеме немесе корпорация көлеміндегі компьютерлер мен желілерді біріктіреді ).

Интернет бір ғана нүктеге байланып қалған дәуірдің өткені қашан. Бұрын сымсыз ешжаққа алыстай алмайтын болсақ, қазір дамыған технологиялардың арқасында ғаламторға кез-келген ұялы гаджет арқылы шығуға болады. Мұндай мүмкіндіктердің түрлері көп, бірақ солардың ішіндегі ең танымалы - Wi-Fi технологиясы [4].

Wi-Fi — шағын қашықтықтарға арналған және жылдамдығы жоғары технология. Wi-Fi атауын таратып айтар болсақ, ол ағылшынның Wireless Fidelity деген сөзінің қысқартылған нұсқасы, мағынасы «сымсыз дәлдік» дегенді білдіреді. Wi-Fi желісі қосылу нүктелерінен құралады. Әрбір нүктенің төңірегінде, 50-100 метрдей радиуста хотспот немесе Wi-Fi аумағы деп аталатын аумақтар құрылады. Ғаламторға кіру үшін осы нүктелердің радиусына кірсеңіз болды, интернет баптаулары автоматты түрде жасалған .

Bluetooth (ағылынша Bluetooth — көк тіс) — радиомен тілдесу арқылы ақпарат алмасу технологияларының бірі. Ол 2,4 — 2,4835 GHz (ISM — Industrial, Science and Medical band, лицензиялау қажет емес диапазон) жиілік арасында жұмыс істейді.

WiMAX - қарқынды дамып келе жатқан технологиялардың жиынтығы және ол іс жүзінде телекоммуникацияның барлық салаларымен байланысқан. Кеңжолақты сымсыз ақпарат тарату желілері бүгінгі күнде IT-индустрияның негізгі бағыттының бірі болып табылады. Радиожеліге қойылатын негізгі талаптардың бірі - ол бөлінетін ресурстарға пайдаланушылардың қолжеткізу мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады. Радиобайланыс технологиялары бүгінгі күні жергілікті желілер мен Интернетке мобильдік (жедел әрекетті, жылжымалы) енуді оперативті түрде орнатуға мүмкіндік береді [3].

Оқушылардың ақпарат алмасудың сымсыз технологиялары жайлы білімдерін жетілдіру мақсатында «Сымсыз компьютерлік желілер» атты ақпараттық жүйе құру жоспарланды. Жалпы бұл ақпараттық жүйе мектеп оқушыларына және де компьютерлік сымсыз желілер тақырыбына қызығушыларға арналады. Енді осы жүйенің құрылымына тоқтала кетсек, жүйе негізінен 5 бөлімнен тұрады. Төмендегі 2-ші суретте титулдық бет көрсетілген.

90
	Кмшыотерлһс желілер
	Щ КомпышерлІк сычсыі жеділер А Л Щ Косычша чалімегтер
	Щ Пайдаланылган эдебнепер --—"
	Автор жайынля^^^^ ~~—^flr Баідарлаіиадян шыіv

Сурет 2. Жүйенің титулдық беті
Бірінші бөлім суретте көріп отырғандарыңыздай, компьютерлік сымсыз желілер деп аталады. Мұның толық сипаттамасы 3-суретте келтірілген. Екінші бөлім қосымша мәліметтер, яғни бұл бөлімде клиент, сервер, маршрутизатор т.с.с. қосымша мәліметтерді оқушы оқып біле алады. Үшінші бөлімде пайдаланылған әдебиеттер, төртінші бөлімде автор жайлы мэлімет жэне ең соңғы бөлімде бағдарламадан шығу эрекеті орындалады.

Сурет 3. Компьютерлік сымсыз желілер беті Жоғарыда айтып кеткендей, 3-суретте сымсыз желілердің 7 түрінің атаулары мен логотиптері келтірілген. Оларды айта кететін болсақ: Wi-Fi, WiMAX, Bluetooth, 1G, 2G, 3G,

4G.

Соның ішінде Wi-Fi немесе кез келген сымсыз желілер орналасқан батырманы бассаңыз сізге осы технология жайлы қысқаша мәлімет беретін төмендегі 4-суретте көрсетілген бет ашылады. Ал толық нұсқасын оқу үшін бағдарламаның төменгі бөлігінде орналасқан "толық мәлімет" батырмасын бассаңыз болғаны. Сондай-ақ осы бетте оқушылардың өз білімдерін тексеру үшін арнайы тест сұрақтарымен қатар бақылау сұрақтары бар (5-сурет, 6-суреттерге сәйкес). Бұл тест пен бақылау сұрақтары барлық

Сурет 6. Тест бөлімі

Кешеннің жалпы құрылымы осы. Қазіргі таңда Bluetooth немесе Wi-Fi-ды оқушылар түгелдей дерлік қолданғанымен, бұл мәселелер жөнінде ақпарат, бұл технологияның қалай жұмыс істейтінін біле бермейді. Сондықтан да оқушылар арасында ақпарат алмасудың сымсыз технологиялары туралы білімдерін кеңейту мақсатында әзірленген жұмыс қажетті білім мен білік береді деп ойлаймыз. Бұл модель арқылы әзірленетін бағдарламалық кешен оқушыларға тиімді және ыңғайлы формада жасалады. Осы кешен арқылы оқушылар сымсыз желілер туралы толығырақ мәлімет ала алады.

Жалпы қорытындылай келе бұл бағдарлама қазіргі таңда информатика курсында оқушылардың ақпарат алмасуының сымсыз технологиялары бағыты бойынша білімдерін кеңейтуге септігін тигізеді деп ойлаймыз. Бұл сымсыз желілер туралы ақпараттық-анықтамалық жүйені Adobe Flash, Auto Play сияқты бағдарламаларда немесе Delphi және Visual Basic бағдарламаларының бірінде жасауға болады. Әдебиеттер

Алжанов С.С., Сатымбекова С.Б. «Компьютерлік желілер» Алматы, 2011ж.
Алдамжаров Қ.С. «Компьютерлік желілер» Алматы - 2010 ж.

Қозыбаев Қ.Т., Иманқұл М.Н. «WiMAX» технологиясы // (Л.Н. Гумилев атындағы Евразия ұлттық университеті, Астана қаласы) 11б, 2013ж.
Сыдықов Б.Д., Үмбетбаев Қ.Ү., Жаңбырбаева А.Н. «Компьютерлік желілер» Нұр-Принт - 2012ж.

IN EDUCATION E-LEARNING POTENTIAL OF THE APPLICATION OF THE

SYSTEM

c.p.s, Associate Professor A.Kh. Sarybayeva

post-graduate student A.K.Akhanova Implementation of e-learning system in educational system interconnected with standardly -legal, infrastructure, separate and the software - represents the main techniques of the solution of a number of tasks.

As already it has been told above, the system of electronic training, education of younger generation in the spirit of branched system of ways of achievement of goals of a certain form, methods and tutorials. Besides, the complex of tasks, exercises and tasks, the first set on specialty of experience, knowledge, skills, provides in quality of scrolling.

One of the main methods of maintaining of electronic training system is the organization of interaction between the pupil and the teacher. It is very big tool kit, applied at a stage of performance of a task. Videos - seminars are hold individually and most often applied subject audio conferences. As a result of such seminars are answers to questions which are raised by difficulties of pupils during training.

Electronic training (e-learning) system is means of information technologies, communication means and multimedia, video, leaning on a form of interaction of the teacher and pupils, students in a different way, provided form of education.

Currently, with the use of computer, operation of the equipment within a computer and telecommunication products, used items of equipment directly in the e-learning system (Fig. 1).

the creation of arts education e-edition, with full information, methodological tools, quality of technical performance, quality, consistency and clarity should be different from the systematic feeding.

Types of computer learning tools, educational electronic resources, can be considered as components:

service software of general purpose,
knowledge, qualification and skills for control software,
electronic exercise machines,
imitating mathematical and software for modeling,
virtual laboratories of the program equipment,
help, information retrieval systems,
software of automated systems of training,
electronic textbooks,
expert systems of program training,
intellectual system of program training,
the automation equipment of professional activity in industrial systems

Service automation, software utility, design of training documentation, data processing of experimental researches. Their laboratory are conducting training sessions, organization of independent project work by students.

Students knowledge, skills and qualifications, software tools for control skills with the help of the teacher, selects one of the displayed answers from the number of students and questions. These programs get for the teacher tests, validates them, gives you the opportunity to facilitate the work.

In order to form practical skills used electronic equipment. For the effective application of such training tools, the necessary actions, extreme situations (the possibility of creating emergency situations, high risk electrical network), as well as exercises to use for specific installations. In addition, electronic equipment for comprehensive accounting and are used for production in the formation of skills of research work.

Simulation software for mathematical modelling of theoretical and experimental studies and computational experiments in addition. Modeling objects of study in some cases, to install you need to measure. To give the opportunity to obtain funds for the purchase of laboratory equipment, reduce the cost of such precious, reduced the level of safety in educational laboratories. Software modeling object - software environments can be attributed.

Virtual lab software - conduct informational topics or experiment, physics, math and others laws of concrete Sciences on-screen "virtual" runs in the world. The main features of the experiment that is selected on the screen that the student perform slow or accelerated time, changing the parameters of the object, can measure and graph the values of the image parameters [2].

Virtual labs (WSJ) - software and information environment, is integrity. It manifestations of educational activity, carrying out expercise, knowledge of computer information committed from a certain structure and approval of programs and assignments.

Background information retrieval systems information input, storage, transmission, used. Hypertext and hypermedia systems, the number of such programs. They can search quickly for signs of the necessary information. Along with it, a widely distributed database management. Search and sort database information and provides the ability to control. The content of the training material used in the educational process of discovering and analyzing the necessary data. In addition, to perform independent work of students.

The software of the automated systems of teaching, programmes of student learning of theoretical material of a large volume, is used for training and control of knowledge work.

Access to e-books, necessary education resources it is not always comfortable to bear a dozen heavy books. Especially, textbooks that have outlived themselves morally and physically. Today, there is enough many permanently updated and actual content on all subjects. Advanced teachers work out own programs, own methodical manuals, helping to reach big results, assimilate more knowledge. Necessary information for studying is constantly downloaded and updated in the E-LEARNING. Always at hand, always available!

The e-Learning system is a large-scale governmental project included in the the National Program for Education Development in the Republic of Kazakhstan, 2011 - 2020.

The Project's primary objective is to enable all the learning process parties' equal access to the best learning resources and technologies.

Goals:

-substantially improve the quality of secondary education based on modernization of education contents and technologies

-developing high-quality educational services to the parties to learning process using capabilities of up-to-date telecommunication facilities and digital technologies

-ensuring equal access to educational services through implementing the new learning tools.

E-learning (eng. E-learning, an abbreviation of the English. Electronic Learning) is a learning system using information and electronic technologies.

E-learning includes:

independent work with electronic materials, using a personal computer, PDA, mobile phone, DVD player, TV and other;

receiving consultations, evaluations have remote (geographically) expert (teacher), the possibility of remote interaction;

to create a distributed community of users (social networks), leading overall virtual learning activities;

timely - delivery of electronic learning materials; standards and specifications for e-learning materials and technologies, distance learning tools;

formation and increase of information culture of all the heads of enterprises and divisions of the group and mastery of modern information technologies, improving the efficiency of its activities;

the development and promotion of innovative educational technologies, the transfer of their teachers;

the opportunity to develop educational web resources;

the opportunity at any time and in any place to get knowledge at any point of the world; accessibility of higher education for individuals with special needs.

E-learning based on didactic technologies of the teaching process? Among these technologies, online platforms (virtual learning): virtual classes, learning the lecturer's website; discussion forums, blogs; social networks, when connected to the Internet telephone programs (in Skure), what can I say.
to create digital educational resources, training teachers,providing them with

development of methodology for e-learning
the organization of gradual training of teachers through the use of electronic textbooks

Figure 2 - Creation of E-learning system, the system of professional development of teachers

the participation of teachers working in distance learning, electronic textbooks, using e-learning independently

the distribution of distance learning content requirements,

selection criteria

using in any form E-learning technologies in the educational process allows:

in a supportive and comfortable environment;
personalize;

-interactive.

E-learning technologies — personalization of the learning process, the choice of learning pace, learning environment. Independent work of students of your personal computer, laptop, mobile phone and can arrange using. The increase of information technology will optimize at the expense of the student.

"E-learning" e-learning presentation of the project and commenced delivery of the equipment. References

For 2011-2020, the Concept of e-learning system
A.Sarybaeva.X. Features of use of information and communication technologies in training future specialists. Bulletin of KazNPU named after Abai. -Almaty, 2013, №3 (39). -B. 105-109
The decree of the President of the Republic of Kazakhstan dated December 7, 2010 no 1118 State program of education development of the Republic of Kazakhstan for 2011-2020, approved by decree

ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА СТУДЕНТТЕРДІҢ МЕТАТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ Сүйерқұлова Ж.Н., **Исламқұлов Қ.М., **Жәнібек Ф.Е., *Дәулетбай Г.

*М.Әуезов атындагы ОҚМУ, **Аймацтыц -әлеуметтік инновациялықуниверситет Білім беру мен таңдап алынған білім беру технологиясына болашақ мамандарды қүзіреттілік түрғыда даярлауға сай «Физиканы оқытудағы политехнизм принципі [1]: жүзеге асырудың мазмүны мен стратегиясы» таңдау компоненті оқу курсы үшін оқытудың мазмүны, әдісі мен қүралдары анықталған, сонымен қатар, оқу дәрістерін үйымдастыру формалары анықталды. Сонымен практикада қолдану үшін окыту моделі даярланды(сурет 1)

Физика бойынша оқу процесіндегі политехнизм принципін жүзеге асыру үшін студенттерді оқыту адаптивті білім беру моделі негізінде жүзеге асырылады, ол студенттер мен оқытушылардың қызығушылығын ескеруді, сонымен қатар, жоғары оқу орнында нақты оқыту шарттарын қамтамассыз етеді. Оқу процесіне цызыгушылъщ - оқыту нәтижелілігініц өсу факторы.

Моделдің толық нұсқасында үш кезең көрсетіледі: 1-кезең - теориялық бөлім (политехнизм принципі мазмұнын оқыту мен физикада оны жүзеге асырудың жалпыланған моделі; физиканы оқыту барысында политехнизмдік даярлаудың басты бағыты ретінде меттехникалық білімді оқушыларда қалыптастыру әдістемесін меңгеру); 2-ші кезең -практикалық бөлім (оқу процесінде оқу құралдарын пайдалан отырып, жобалау іс-әрекетінде біліктілікке ие болу); 3-ші кезең - апробациялық (даярланған оқыту құралдарын қолданумен оқу сабақтарын жүргізу мен даярлауға байланысты іс-әрекет тәжірибесін қалыптастыру).

Оқытудың әдістері мен тәсілдері. Апробациялық кезең жоғары оқу орнында практикалық дәріс (8 сағат) формасында ұйымдастырылады да студенттердің педагогикалық практикасына енгізіледі.

Практикалық сабақ студенттердің орта мктеп оқушыларына арналған «Заманауи техносфера физикасы» элективті курсын даярлау мен жүргізуде кәсіби біліктілігі мен дағдысын дамытуға бағытталған.

Студенттердің өзіндік жұмысы мазмұнына жататындар: 1) элективті курстың тематикалық жоспары мен бағдарламасын жобалау; 2) элективті курстың жалпылама және кіріспе сабақтарын жобалау; 3) рөлдік ойынға даярлау: оқу сабағы фрагментін даярлау; 4) кіріспе сабақ жүргізу.

Практикалық тапсырмалардың нәтижелілігін қамтамассыз ету үшін жобалаудың бағыттарының бірі бойынша студенттерді алдын ала даярлауды ұйымдастыру керек. Тапсырманы орындау жеке сипатқа ие және тапсырмаларды орындау үшін шығармашылық аз топтар құрылады. Олр ұсынған материалдар талқыланады, бағаланады және қажетіне қарай түзетіледі.

Рөлдік ойынды жүргізу - оқытудың кульминациялық моменті. Рөлдік ойындар түрлі ұйымдастырушылық формада студенттер жүргізіледі: дәріс, лаборатория, зертханалық жұмыстар, семинар, физикалық-техникалық тапсырмаларды шешу бойынша практикумдар және т.б. Рөлдік ойынға 30 минут жеткілікті. Барлық студенттер әрекетінің қорытыныдысы бойынша олардың жүргізген оқу сабағының әдістемесінің жетістіктері мен кемшіліктері талқыланады.

Практикалық сабақтарда кіріспе сабақ пен қорытынды сабақ жүргізіледі. Мақсаты -оқушылардың физика-техникалық білімін ж.йелеу мен жалпылау, кең қолданыстағы техникалық түсініктерді енгізу, техносфера құраушылары туралы оқушыларға түсінік қалыптастыру мен техникалық объектілер, оның құрылымын оқыту орыны.

Педагогикалық практика. Орта жлпы білімі беретін мектепте педагогикалық практика орындалу барысында студенттер келесідей тапсырма алады: 1) нақты мектептегі физиканы оқытуда оқушыларға политехникалық даярлық ерекшеліктерін оқытумен байланысты (мұғалімдер мен оқушыларды анкеталау, оқу процесін бақылау); 2) политехникалық бағыттағы оқу сабақтарын жүргізу және кәсіби іс-әрекетінде «Заманауи техносфера физикасы» элективті курсын тәжірибеден өткізу; 3) даярланған білім беру жобаларының сапасын қайта бағалау және апробация нәтижесінде түзетулер енгізу.

Педагогикалық практика барысында студенттерге өздері даярлаған авторлық модульді, немесе басқа студенттердің құрастырған моделін қолдану мүмкіндігі туады. Әдетте, студенттер базалық физика сабағы шеңберінде техникалық бағыттағы 1 -3 дәріс жүргізе алады. Техникалық сұрақтарды зерттеу бойынша сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға болады. Егер мектепте элективті пәнді өткізуге сағат бөлінген болса, онда даярланған әдістемелік элективті пәнді жүргізуге рұқсат алуға болады.

Оқыту нәтижесі: қорытынды кезеңде студенттер орта мектепте қолданбалы физика сұрақтарын зерттеу үшін арналған авторлық білім беру өнімін енгізу мен бағалау бойынша тәжірибені меңгеру.

Орта білім беру мектебі үшін студенттердің даярлаған білім беру өнімі - «Заманауи техносфера физикасы» элективті курсы - «Физиканы оқытудағы политехнизм қағидасы: мазмүны мен жүзеге асыру стратегиясы атты таңдау курсының қорытыныдысы болып табылады». Білім беру практикасындағы талап етілген студентердің жүмыс нәтижесінің қүндылығын білдіреді. Өнімді технологиялық оқытуға негізделген мамандарды даярлау тиімді болады [2], білім беру өніміне бағыттылық оқу- танымдық және шығармашылық іс-әрекетке баулитын, жігерлендіретін фактор болып табылады.

Студенттерн педагогикалық практикада апробациядан, яғни орта мектепте жүргізген әдістемесінің қорытындысында өздері арнайы кәсіби қүзіреттілікке ие болады, физиканы оқуда орта метатехникалықы білімді оқушыларда қалыптастырады.

Қорытындылай келе, оқытудың вариативті практикасының бірі ретінде «Физиканы оқытудағы политехнизм принципі: мазмүны мен оны жүзеге асыру стратегиясы» таңдау курсын үйымдастыру әдістемесі мен адаптивті моделін қарастырдық, осы моделдің мүмкін практикалық бағыты көрсетілді. Әдебиеттер:

1. Родионова О.В. Концепция политехнического образования в СССР 1958-

1966гг.: замыслы и реальность [Текст] /О.В. Родионова/ / Пед.образ, и наука. - 2008. - №4.-

С.98-101.

2. Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе информационно-
коммуникационных средств [Текст] / Г.К.Селевко. - М.: Изд-во НИИ школьных технологий.
- 2005.- 206 с.

ДӘСТҮРЛІ ОҚЫТУ МЕН ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚЫТУДЫҢ ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУ

БАЙЛАНЫСЫН ЗЕРТТЕУ Б. А. Абылқасымова

Бейжің Педагогикалық Университетінің Педагогика факультеті, Бейжің, ҚХР

Аңдатпа

Электронды оқыту әдісі оқыту саласына айтарлықтай әсерін тигізіп үлгерді, бірақ электронды оқыту дәстүрлі оқыту әдісін толықтай алмастыра алмайды. Бүл мақала электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың ауырмашылықтары, артықшылықтары мен кемшіліктерін салыстыра отырып, электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың өзара толықтыру байланысын қалыптастыру керектігін көрсетеді.

Тірек сөздер: электронды оқыту, дәстүрлі оқыту, өзара байланыс

RESEARCH ON THE COMPLEMENTARY RELATIONSHIP BETWEEN NETWORK TEACHING AND TRADITIONAL TEACHING

B. A. Abylkassymova

Faculty of Education of Beijing Normal University, Beijing, China

Abstract

Network teaching has had a profound impact on the field of education, but it can not completely replace the traditional teaching methods. This paper points the difference between the traditional teaching and the network teaching, and the advantages and disadvantages of both. Both methods should have a complementary relationship.

Key words: network teaching, traditional teaching, complementary relationship Ақпараттық технологиялардың тез қарқынмен дамуы, жаңа формадағы заманауи оқыту әдісі - электронды оқыту әдісінің пайда болуына ықпал етті. Электронды оқыту ғаламтор желісі арқылы алыс қашықтықтағы оқушыға оқу мазмүнын жеткізетін, интернет артықшылығы мен ақпараттық ресурстарды пайдалана отырып дәстүрлі оқытуға үқсамайтын маңызы бар оқу ортасын қүрап, оқушының оқу үрдісін дамыта түсетін оқыту жүйесі. Электронды оқыту әдісі Қазақстанға алғаш таныла бастағанда оқытушылар мен оқушылардың үлкен қызығушылығын тудырды. Дегенмен, бастапқы даму барысында болғандықтан, кемшіліктері де аз емес. Сондықтан электронды оқыту мен дәстүрлі оқыту әдістерінің байланысы білім беру саласындағы зерттеуді қажет ететін тақырып болып табылады.

Электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың айырмашылығы

1. Теориялық негізінің айырмашылыгы

Электронды оқытудың теориялық негізі конструктивтік оқыту теориясы болып табылады. Конструктивтік оқыту теориясы бойынша оқушы оқу үдерісінің субъектісі, оқушы білімді мұғалімнің айтуы бойынша емес, белгілі бір оқу барысы кезінде өздігінен іздену арқылы табады.

Дәстүрлі оқыту теорияларының біріне америка психологы Дэвид Аусубельдің «үйрену мен оқыту» теориясын жатқызуға болады. Оның теориясы үшжақты мазмұнды қамтиды: «білім алу қүлшынысы» теориясы, «алдын ала ұйымдастырушы» оқыту стратегиясы және «мотив» теориясы[ 1].

2. Басқару жүйесінің әртүрлілігі

Дәстүрлі оқыту мемлекеттік жоспар бойынша білім беру мекемелерінің ұйымдастыруы арқылы іске асырылады. Оқыту тапсырмалары, мамандықтардың орналастырылуы, оқу ақысының стандарты, оқу құралдарының бағасы тұтастай мемлекет арқылы басқарылады.

Электронды оқыту үйрену немесе оқыту жағынан болмасын басқару жүйесіне үлкен өзгеріс әкелді. Алдымен, оқытушы интернеттің артықшылықтары мен функциялары жайлы білімге қанық болуы керек, компьютерді еркін қолдана алатын қабілетке ие, сонымен қатар өзінің оқыту тәжірибесі мен ғылым жүйесіне деген терең білімі болуы қажет. Екіншіден, мемлекет электронды оқытуды ашық жүргізеді. Білім беру мекемелері өздерінің нарықтағы жағдайларына қарай мамандықтарды орналастыру, оқу ақысының мөлшерін белгілеу, оқу құралдарын реттеу жағынан нарықтық зерттеу жүргізеді. Үшіншіден, оқу барысы интернет желісі арқылы жүретіндіктен, электронды оқыту мекемелеріне үлкен ғимараттар салудың қажеті жоқ. Нарық өзгерісіне ілесіп отыратын электронды оқыту мекемелерін басқаратын ішкі жүйе жасау керек[2].

3. Қогамдық әсерінің айырмашылыгы

Дәстүрлі оқыту әдісімен салыстырғанда электронды оқыту әдісі оқушыға оқу мазмұны бойынша алынатын білімнің кеңдігі мен тереңдігін өз еркімен қадағалауға, сонымен қатар оқушы өзінің негіздік білімі мен қызығушылығы бойынша білімді меңгерудің сапасы мен мөлшерін арттыруына немесе азайтуына болады. Осы себепті бұл оқыту әдісі Қазақстанда бертінде іске асырыла бастаса да оқушылардың қатары көбейіп, қоғамға деген әсері де тереңдеп келеді.

Ғаламтордың жылдам қарқынмен дамуы кейбір қарапайым білім беру мекемелеріне үлкен орай әкелуі мүмкін, өйткені қазіргі даму барысымен айтқанда бірнеше жыл ішінде қайсыбір мекеме электронды оқыту жүйесін сәтті ұйымдастыра алса, сол мекеменің оқушылар саны артып, қоғамдағы орны нақтылана түседі[3].

Электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың артықшылықтары мен кемшіліктері

Электронды оқыту басқа оқыту әдістерімен салыстырғанда үлкен артықшылыққа ие, сонымен бірге оқыту саласына да әсерін тигізіп үлгерді. Қалай дегенмен ол «Тақта + Бор» дәстүрлі оқыту әдісінің орнын толықтай баса алмайды. Бұл әрқайсысының оқыту саласында артықшылығы мен кемшілігі бар екендігін білдіреді.

Дәстүрлі оқытудың артықшылығы біріншіден, оқытушы басты орында тұрады. Екіншіден, оқытушы арнайы кәсіби білім алған, оқыту принципі бойынша сыныпты ұйымдастыра, сабақ өту мақсаты мен жоспарын жасап, сабақ уақытында әртүрлі қимылдарды ұйымдастыра алады, сонымен бірге білім мен тәжірибені жеткізе алады. Үшіншіден, оқытушы мен оқушы бетпе бет жүздесіп, ойларын анық жеткізе алады, ал электронды оқыту арқылы мұны жүзеге асыру қиын.

Дәстүрлі оқытудың кемшілігіне келсек оқытушы басты орында болғандықтан оқушы үнемі оқытушыға тәуелді болып, оқушының өзіндік іздену қабілетін қалыптастыруға кері әсерін тигізеді. Тағы бір кемшілігі кітап сабақ өтудің негізгі құралы болғандықтан сабақ мазмұны тек кітап бетіндегі мазмұнмен шектеліп қалады.

Электронды оқыту әдісінің артықшылықтарының бірі оқушы басты орында болып, өзіндік оқуды маңызды орынға қойып, оқытушы мен сабақтың шектемесіне ұшырамайды. Сонымен қатар оқу мазмұнының бай болғандығынан оқушы оқудың өзіндік стилін қалыптастыра алады. Тағы бір артықшылығы ғаламторда ақпараттың мол қоры жинақталғандықтан тек кітап көлеміндегі мазмүнмен шектеліп қалмай кең ауқымды мазмүнды да үйренуге жол ашылады. Басты артықшылығы ғаламторда орын мен уақыт шекарасы болмағандықтан оқушының қашықтықтан оқытудың сапалы білімін алуға, өмірлік білім алуға мүмкіндігі бар.

Электронды оқытудың басты кемшілігі оқушы үнемі компьтермен байланыс жасайды. Оқытушы мен оқушы, сыныптас пен сыныптас арасындағы достық қарым-қатынасты сезіне алмайды. Мультимедиалық желі өте үлкен ақпарат қоймасы болғандықтан ондағы ақпараттардың мөлшері өте көп, ақпараттар өте тез жаңаланып түрады, ал оқушы бүл ақпараттарды меңгеріп бола алмайтындықтан оқушыға психологиялық қысым түседі[4]. Оқушы көп уақытын виртуалды әлемде өткізетіндіктен жалғыздық пен депрессияға үшырап, адамдармен қарым-қатынас жасау қабілеті нашарлап, психологиялық жетілуіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Сонымен бірге, ғаламтор желісіндегі ақпараттық базада кездесетін қауіпті әрі қажетсіз ақпараттар мінез-қүлқы әлі толық орнықпаған оқушының өмірге деген көзқарасына, қүндылықтық көзқарасына кері әсерін оңай тигізеді.

Электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың өзара толықтыру байланысы

Үйрену барысында оқытушы жол көрсетуші, оқушы субъект болады. Дәстүрлі оқыту әдісі оқытушыны басты орынға қойса, ал электронды оқыту түрінде оқушы басты орынға ие. Оқытушының жол көрсетуші ролы мен оқушының субъект ролын үштастырса, үйрену мен оқыту міндеттері қатар атқарылып, оқушының жақсы білім алуына септігін тигізеді. Осы түрдегі оқыту моделі оқытушының оқыту, оқушының оқу міндетін ескеріп, оқытушы мен оқушы екеуінің үйрену мен оқыту белсенділігін арттырады. Электронды оқыту кезінде оқушы өз еркімен іздену үшін үлкен мәтіндерді көбірек қолдану қажет, бірақ оқушының өз еркімен оқу еркіндігі артып кеткенде оқытушының маңыздылығы ескерілмей қалады. Сондықтан электронды оқыту барысында үйренуді нүсқау мен қадағалауды күшейту қажет.

Оқу барысы мен әдісіне назар аудару керек. Дәстүрлі оқыту білімді оқытуды маңызды орынға қойса, ал электронды оқыту үйрену қабілетін арттыруды маңызды орынға қояды. Оқу барысында әрі білім мазмүнына, әрі іздену қабілетін арттыруға көңіл бөлінсе, білім мен қабілетке қатар қол жеткізуге болады. Әрі үйрену мазмүнын ерікпен таңдауға, әрі жүйелі түрде негіздік білімді меңгеруге, өзіндік стильді қалыптастыруға кепілдік береді.

Оқытушы мен оқушы арасындагы байланысты күшейте түсу қажет. Оқытудың негізі оқытушы мен оқушының өзара байланыс жасауынан түрады. Сабақ барысы тек білімді тарататын, қабілетті арттыратын үдеріс емес, сонымен бірге өзара қарым-қатынас пен оқушы түлғасының қалыптасу үдерісі. Электронды оқыту барысында оқытушы мен оқушы бір-бірінің күйін толықтай түсіне алмайды. Сол себепті электронды оқыту кезеңінде дәстүрлі оқыту әдісіндегі бетпе бет оқыту амалын күшейту қажет[5].

Оқыту да өнердің бір түрі, жаратушылық еңбек түрі болып келеді. Оқыту әдісінің жаңалануы оқушының инновациялық қабілетін дамытуға жол ашады. Электронды оқытудың да, дәстүрлі оқытудың да өзіндік артықшылықтары бар. Білім беру саласында оқытушы электронды оқыту мен дәстүрлі оқытудың өзара толықтыру ерекшелігін ескеріп, екі түрлі оқыту әдісін үштастыра білсе, оқытудың жақсы нәтижесіне қол жеткізуге болады.

Пайдаланылған әдебиеттер

[1] Novak, Joseph D. A View on the Current Status of Ausubel's Assimilation Theory of Learning // Ithaca, NY, The Proceedings of the Third International Seminar on Misconceptions and Educational Strategies in Science and Mathematics, 1993, available at http://www.mlrg.org/proc3pdfs/Novak_Ausubel.pdf

[2] Кравцов В.В., Савельева Н.Н., Черных Т.В. Смешанное обучение как ответ на вызовы современному образованию // http://ifets.ieee.org/russian/depository/v18_i4/pdf/9.pdf

[3] Хы Кы Каң, Жың Йоң Бо. Оқыту жүйесін қүрастыру // Бейжің, Бейжің Педагогикалық Университетінің баспасы, 2010.10.

[4] Сатунина А.Е. Электронное обучение: плюсы и минусы // Современные проблемы науки и образования. - 2006. - № 1. - С. 89-90;

[5] Жаң Шяу Чяу, Ду Гын Шың. Электронды оқыту мен дәстүрлі оқыту әдістерінің өзара байланысына талдау жасау // Пән мен оқытуды зерттеу, 2008, №2.

СТУДЕНТТЕРДІҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

ҚАЖЕТТІЛІГІ

Кахраман А., Айдарбеков Н.К., Уалиханова Б.С., Нуруллаев М.А.

М.Әуезов атындагы ОҚМУ, АИИ Ғылым әлемнің танымы мен түсіндірмесі екені белгілі. Ол техника мен өндірісті дамытатын шығармашылық күш функциясын атқарады. Бірақ, тарихтан белгілі, педагогикалық зиялылардың құрылымдық іс-әрекетінің ғылыми, зерттеу шығармашылығы -студенттердің өзіндік шығармашылығына назар аудармай, тек ұсынылған әдістемелерге сүйеніп, стереотипті бейнені қалыптастырады. Ал біз заманауи педагог зерттеуші болуы керек деген қағиданы ұстанамыз. Ол теория мен ғылыми шығармашылық технологиясын меңгере отырып, өз кәсібінде қалыптасқан біліктілік пен зерттеушілік ізденісті қолдана алады.

Егер жаңа ғасырдың басында мұғалім мәртөбесі зерттеушілік міндетті сипатқа ие болмаса, қазіргі кезде педагогикалық қызметкерге кәсіби маңызды болатын ғылыми-зерттеу іс-әрекетін меңгеруге талапты күшейтуде.

Осылайша, педагогикада болашақ физика мұғалімдерінің зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру мәселесі өзекті мәселеге айналып отыр. Жоғары педагогикалық мектепте қолданылатын оқыту технологиясы, студенттердің зерттеушілік әрекетін жеткілікті түрде ынталандырмайды. Сондықтан, студенттерді кәсіби даярлауда олардың зерттеушілік мәдениетін қалыптастырып, ғылыми шығармашылық әрекетке түрткі болуы маңызды.

Мақаланың мақсаты - болашақ мамандардың зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру негізін талдау. Аталған мақсатты шешу үшін қажетті тапсырмалар: 1) «ғылыми- зерттеушілік мәдениет» түсінігі мазмұнын анықтау; 2) зерттеушілік мәдениет функциясын анықтау; 3) студенттің зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру ядросы ретінде зерттеушілік біліктілігі мен дағдысын анықтау; 4) ғылыми- зерттеушілік мәдениеті компоненттерін, деңгейлері мен кезеңдерін анықтау.

Болашақ мұғалімдердің ғылыми-зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру процесі -мемлекетте орын алып жатқан өзгерістері және қоғамның қарқынды даму мен студенттердің даярлық деңгейі арасындағы; қоғамдағы нарықтық қатынастың даму шарты ақпараттар көлемі артуы мен ақпаратты меңгеру қабілеті арасындағы; мемлекеттік зерттеу мәдениеті қалыптастқан болашақ мамандарға тапсырысы мен педагогикалық теория мен практикада әдістеменің жеткіліксіздігі арасындағы қарама-қайшылықтың шешімінің тиімді тәсілдерін анықтау мүмкіндік береді.

Оқытудың ұйымдастыру процесімен байланысты кәсіби іскерлікті қалыптастыру кезінде, мұнда негізгі міндетті іс-әрекет, практикалық жаттығу болып табылады, ол берілген іскерлікті жүзеге асырады (іс-әрекетті жуықтау). Бұл, бір жағынан, оқу процесінің интенсификациясына бірлесе әрекет етеді, екінші жағынан, болашақ түлектерге ары қарайғы оқу кәсібін таңдауға көмек береді.

Оқытудың ұйымдастыру иерархиясында, біздің пікірінше, Н.Д Никандровтың тезисін қабылдау керек [50]. Сәйкесінше, оқытудың ұйымдастыру формасының иерархиясы төменнен жоғарыға қарай орындалады, және келесі сабақта, практикалық тапсырма, студенттердің өзіндік жұмысы болуы керек.

Педагогикалық әдебиеттегі мектеп сабақтарының мәселесіне үлкен назар аударылады. Сабақты жүргізуде дәстүрлі тәсіл кезінде, көп жағдайда, материалды нақты түсіндірусіз, зерттеу берілгендері бойынша, физика бойынша сабақ процесінде сыныптың үлкен бөлігі түсініктің екінші (бесеуден) деңгейіне жетеді - әлсіз түсінік (әңгіме түсінік туралы, іскерлікті өз бетінші қолдану мен меңгеру емес). Сондықтан, сабақты жүргізу әдістемесі студенттердің танымдық белсенділігіне әсер ету керек, зерттелінетін ғылымға қызығушылығы мен өтілетін оқу пәніне қызығушылықты тудырады. Практикада сабақты жүргізудің түрлі варианты қажет, ол өнімді және оқушылардың репродуктивті іс-әрекетін қарастырады.

Оқытудың белсенді әдістері кезінде іс-әрекеттің доминацияланған түрлері бөлшектік-ізденушілік, шығармашлық және зерттеушілік болып табылады. Мұндай сабақтардың маңызды моменттері келесідей болады:

мәселені қою;
оның өзектілігін негіздеу;
оның шешімі үшін қажетті, базалы білімін анықтау;
студенттерде бар білімнің толықсыздығында болатын қарама қайшылықты анықтау;
студенттердің бөлшектік-ізденушілік іс-әрекет атмосферасын қүрады, оқушылардың зерттеу жүмыстарын үйымдастыру;
нақты нәтижемен зерттеу нәтижесін салыстыру;
студенттер алған анықтамалар, қорытындыларды түзету;
қатаң түрдегі қалыптасқан түсінігін жалпылау;
арнайы тапсырмалар бойынша студенттердің өзіндік жүмысы.

Біздің зерттеуіміздің мазмүны оқушыларға ОӘЖ қолданумен оқыту болып табылады, сонда біз сабақты материалды дәстүрлі қалыптасудан қашқақтаймыз, және бірінші орынға проблемалық жағдай шығды, яғни сабақ мәселелі сипатқа ие болады.

Егер дәстүрлі сабақта түсіндіру, иллюстрация, сипаттау, мысал келтіру қолданылса, онда мәселелі сабақта қүбылыстың жан жақты талдауы, шындықтың ғылыми ізденісі қолданылады. Проблемалық сабақ мәселелі тапсырмаларды үсыну мен мәселелі сүрақты қүру жолдарында проблемалық жағдайды тізбекті моделдеу логикаға сүйенеді.

Проблемалық жағдай - бүл күрделі қарама қарсы жағдай болады. Бүл жағдай мәселелі сүрақтарды қүру жолдарын сабақта қүрады (кіріспе), және оқушылардың белсенді танымдық іс-әрекетін оның дүрыс бағасы мен рүқсатын алу үшін талап етеді [51].

Проблемалық сүрақ диалектикалық қарама қайшылықты талап етеді және белгілі білімді қайталамай шешуді, ойлау, салыстыру, ізденіс, жаңа білімді қабылдау немесе алынған білімді қолдануды талап етеді.

Күрделілік деңгейі, мәселе сипаты тақырыпты оқып жатқан, оқушылардың дайындығына тәуелді болады.

Мәселелі тапсырманы шешу және мәселелі сүраққа жауапты мүғалім жүргізеді (кейде пікірлерді алмастыра отырып, оқушылардың көмегіне жүгінеді). Мүғалім қарама қайшылықты шешіп қана қоймай, ақыл ой іс-әрекетінің тәсілдерін демонстрациялап, әдістемесі мен логикасын көрсетеді, ол күрделі қүбылыстың диалектикалық әдісінен шығады. Бүл үлкен уақытты талап етеді, сондықтан мүғалімнен оқу материалын өңдеу және сабақ «жоспарын» дайындау бойынша алдын ала жүмыстарды талап етеді.

Жалпы түрде бүл келесі қадамдар болуы мүмкін:

негізгі кілтті материалды талдау мен өңдеу, ол курстың логикалық негізін қүрады;
негізгі мәселелерді таңдау және мәселелі жағдайға трансформация;
ақылдасқан логика және әрбір мәселені шешу әдістемесі;
бүтін білім жүйесіндегі барлық сабақ мазмүнын топтастыру және оның әдістемелік қамтамассыз ету;

- сабақ материалы түсіндірудің мазмүны мен әдістемесін түбегейлі дайындау мен түзету.

Мәселені шешу іскерлігі маңызды кілтті қүзіреттілік болып табылады, ол адамның кез келген іс әрекетіне және түрмыстық өміріне қажет болады. Егер оқушылар мәселені шешу іскерлігі мен оның үйымдастыру үшін қүндылығын меңгереді, олар жүмыс істеу барысында көп деңгейде өседі. Оған қоса, олар өз өмірлерінде қажет болатын қүзіреттілікке ие болады.

Оқушылар үшін берілген қүзіреттіліктің маңызы келесі себептермен негізделген:

заманауи өндірістің көбі өз бетінше жүмыс істеу алатын, өзіне жауапкершілікті қабылдай алатын кадрларға қызығады. Оны істеу үшін, адамдарға мәселені анықтап алу іскерлігі мен шешімін үсына алу қажет, яғни мәселені шешу негізгі кілтті іскерлігі болып табылады;
мәселені шеше білу сапаны басқарудың кілтті аспектісі болып табылады - үздіксіз жетілдіру концепциясы ең алдымен, өз ісін талдау алатын, мәселені іздеп, оны жетілдірудің тәсілдерін таба алатын адамдар қабілетіне негізделген;

Оқушылар мәселені шешу кезінде:

- нақты сүрақтар бойынша өз білімін тереңдетеді;

- қағидалар мен процедураларды (теория) қолдана отырып, мәселені шеше алу іскерлігі дамиды;

- әлеуметтік және коммуникативті іскерлікті дамытады.

Мәселелі оқыту әдістемесі топтық болғандықтан, онң тиімділігін ол тағы арттырады, себебі ғылыми зерттеулер материалдары бойынша топтық формалар нәтижелі болып табылады.

Материалды жоғары деңгейде меңгеру практикалық сабақты қамтамассыз етеді. Сабақтан ерекшелігі оқушылардың үлкен белсенділігімен, мұғалім тарапынан үлкен деңгейдегі басшылықпен, қайтымды байланыстың үлкен интенсивтілігімен сипатталады. Сондықтан маманды қалыптастырудың ең белсенді процесі практикалық тапсырмаларды орындауда болады.

Дәстүрлі форма теориялық және практикалық бөліктерді біріктірумен ұсынылады. Мұнда оқушылар физика-тарихи тематика бойынша шығуы мүмкін. Асқан маңыздылық оқытудың дифференцияланған формасына ие болады, оқушылар тобы жеке топшаларға бөлініп, өз күштеріне сай практикалық тапсырмаларды алады.

Қазіргі жағдайда, ғылыми білім көлемі лавина тәрізді өскенде, әрбір оқушы негізінде жүйелі, өз бетінше оқу жатуы тиіс (өз бетінше білім алу), себебі ол іс-әрекеттің барлық саласында прогресивті өзгеріске оңай бейімделуге мүмкіндік береді.

Әдебиеттер:

Алексеев СВ. Дифференциация в обучении предметам естественного научного цикла. Л., 1991, с. 4-24.
Н.М.Кузнецова. Применение проблемного метода обучения в преподавании экономических дисциплин. Орел, 2005

EFFECTIVE AND INNOVATIVE WAYS OF TEACHING IN MODERN EDUCATIONAL SYSTEMS Atemova K. Т., Abdrahmanova K., Тleubеkova LA.

As a teacher of English language, I am very satisfied with the effective changes in the educational system, which supports the teachers of our country to broaden their methods of teaching in innovative ways. On behalf of teachers, in NIS who have been trained for three months, I would like to say that there has been great improvement in the efficiency of the delivery of lessons and our pedagogical practice.

The outcomes of the training programs are students' ability to learn how to learn in order to become more independent, self-motivated, engaged, confident, responsible, and competent in technologies. Most importantly, students must be encouraged to think critically.

Student orientated approaches intend them to be responsible for their own learning and increase their independent learning skills. New approaches to teaching and learning "Dialogic teaching and learning" and "Learning how to learn" enable students to build and develop their thinking and speaking creatively. [1] As for my recent lessons, I have been trying to create a free atmosphere for my students to think critically and respect each other. When they work in a group, I have the opportunity to observe the level of participation and how they work in a team. One tries to be a leader and a few of them who are usually silent want to express their point of view and see themselves as leaders.

The huge tasks carried out by them could enable their better understanding by analyzing and discussing together through critical questions. Being aware of the use of digital technologies in my part of job, I could see my lessons becoming more interesting and engaging. Now, let me give a sample of my lesson related to the topic "Sport" where I could see the effectiveness of the innovative educational program that our government has created. [2] Firstly, I helped my students to learn how to learn. I divided the class into three or four teams. I use this strategy about three times a week. I establish classroom rules and students work in their group). Therefore, I have searched those materials, which are accessible at their levels and effectively employ in real life situations by teaching themselves (National Training Laboratories, Bethel, Maine).[3] Secondly, I maintained their time management. Then each group's member opinion was listened attentively. As a teacher, you must check their participation in a team in order to keep classroom rules. Here, I was a witness that students were not ready to think critically. They expressed their opinion as they saw and heard before from different resources. Thirdly, their homework was to create something new and think critically related to the acquired knowledge in the classroom. I did all strategies mentioned above and illustrated one weird picture to each of the group (like many heads on the shelves in a shop, one person wearing business attire looking at the behind the wall standing on many ladders and so on). If there were four students in each team I asked two of them to ask questions on the picture what they could see and others to make a story how they could explain it. They created such interesting stories which could make all of us laugh. At the end of their work, they and I understood that only 20 percent of them were able to think critically! [4] In order to learn to think critically I made my own story on the picture and asked a few interesting questions on the picture.

Step. I showed them sport types with four main categories: racing, opponent, achievement and multiple category sports. They were acquainted with not only names of sports, but also the venue and origin of them. They did it by searching the internet during the lesson. Here I was a timekeeper to make sure they finished their work on time.
Step. "Play, do, go" verbs and relevant vocabulary. Explanation of grammar, verbs and relevant new words with pictures were illustrated. They learnt all words by guessing and imagination themselves.
Step. Make up a story using a new vocabulary and grammar.
Step. Try to visualize a new sport type which doesn't exist or you want to see it in the future or combine two or three sports together and create a new one (Our text was "chessboxing" in the book which meant a sport which combined chess and boxing. It originated in a graphic novel by Enki Bilal. Matches consisted of a maximum of 11 rounds. Four-minute chess rounds alternated with three- minute boxing rounds. Opponents could either win with a knockout or checkmate World class chess boxers had to be experienced boxers and chess masters. The current world champion was 18-year-old Leo Kraft from Belarus). Many heads - many ideas. They found amazing sport types could be existed and seen in arena. Their interest was identified by their active participation.
Step. Try to find any picture. They can be nature with beautiful mountains, waterfalls, trees and blue sky. Maybe this picture can be animals in zoo or even adults sitting in a restaurant. The next task is to find any sport elements from these pictures and explain them using revised vocabulary and grammar.

Students' replies: "2 Penguins as boxers between them as a referee. Here they mentioned about their mood whether they won or lost.

As for them blue sky was a sea and this house with trees were under the sea. Clouds were swimmers who had to collect four objects in a short time.

People in the restaurant seemed to them football players who celebrated their trophy". In pedagogical trainings, trained teachers are not only able to develop critical thinking in pupils, but also they are presented the efficient ways of critical thinking in themselves. Those activities implemented in there gave a clear direction for all of us in order to widen the approaches of teaching a subject. I learned from workshops that three things must come together in the classroom. Firstly, students must consider (a bridge from their present thinking to the new thinking you are looking for); Secondly, students must think about the content (the new way a teacher wants them to think);

Lastly, there must be a "hook" (recognition of students' present thinking) so that students will be willing to do the first two. In Richard Paul's words, "When your students are learning well, they are employing the logic of their own thinking as a tool in learning. They are reasoning their way into the logic of the content. [7] They are getting their minds into the logic of a somewhat new system, a somewhat new way of thinking, so you need to give them assignments and design activities that help them to bridge between these two, their old thinking and the new."

Here, I would like to say that, as a teacher I am able to improve my thinking abilities by gathering information with full of questioning and replying to them creatively by myself.

Critical thinking is a disciplined approach to conceptualizing, evaluating, analyzing and synthesizing information from observation, experience, refection or reasoning. It can then become the basis for action. Critical thinking is often associated with a willingness to imagine or remain open to considering alternative perspectives, to integrate new or revised perspectives into our ways of thinking and acting, and with a commitment to participatory democracy and to fostering criticality in others. At a basic level, the process of critical thinking involves:

Collecting relevant information;
evaluating and follow up questions for evidence;
drawing warranted conclusions and generalizations;
Revising assumptions and hypotheses based on wider experience.

With more complex tasks such as thinking critically about teaching and learning, it may also involve recognizing unstated assumptions and values. As well as recognizing problems and finding workable means for dealing with them, understanding the importance of prioritization and precedence in problem solving (Handbook for the teachers, III edition, 2012). [5] If we prefer our students to work independently, then we should show a clear way to them to perform the tasks. By getting feedback from them, we will be aware of having amazing lessons where we make efforts on it by using seven approaches. I am consistently on the way of searching key strategies and approaches for my teaching methods in order to have unforgettable lessons that will be remembered forever. As I have mentioned above that I will present nowadays some efficient strategies and tips for planning successful English lessons at NIS. Planning lesson is not easy task in the modern society where young generation is requested to be able to compete on the international basis. Therefore, teachers try to implement effective modern ways of teaching in their teaching process.

Scaffolding is to anticipate your students' needs and planning ways to appropriately assist them in their learning. It helps the student in two ways: firstly, to reach to higher levels of skill by building the needed foundation and secondly, it encourages the teacher by providing improved student work and less frustration.

While you are planning your lesson, you need to begin at the end to realise what your learners need to know or to do.[6] Clear lesson objectives give them obvious instructions in order to manage any task effortlessly as the bridge of motivating themselves in working cooperatively.
You should always check their homework regardless less amount of time and listen to each student attentively, if they could cope with any exercise do not forget to praise them frequently among their peers. If they forgot to do it, you may penalize with additional more tasks that are complicated in a limited time during the lesson.
Do not do many activities in a small amount of time. Differentiation by tasks, outcomes, ages, level and etc.. may be the main tool in achieving the aim of the task.
Teach them to respect each other even themselves. They are all participants and want to show themselves as good speakers, even leaders, but remind them that they need to listen to each other's opinion and respect each other. If you think that everything goes smoothly, you may include other more challenging activities to enlarge their capability and skills.
Do not talk too much yourself. As an instructor try to give a clear instructions to students so that they may accomplish the task. As the new world generation, learners need to recognise themselves how to solve any tasks or problems.
At the end of the lesson, students can give feedback on the lesson in order to give an opportunity to the teacher to plan the further lesson. This activity does not only meet the requirements of the education process, but also affects students desire to express their own opinion and say what they like and would like to do in the future.

References:

Handbook for the Teachers. III edition, 2012.
http://academic.udayton.edu/legaled/ctskills/ctskills01.htm
Methodology of Educational Research. R.P. Pathak, 2011
https://www.google.kz/
Ames, I. R. (1991, April). The student journal: Integration through creative and critical analysis. Paper presented at the Annual Meeting of the Eastern Communication Association, Pittsburgh, PA

(ERIC Document Reproduction Service No. ED 333 503).

МЕТОДИКА ПРОЕКТНОГО ОБУЧЕНИЯ МАГИСТРАНТОВ В УСЛОВИЯХ НОВЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ СТАНДАРТОВ ¹Маслова Ю.В. , ²Кулжанов Б. Е., ³Абдикерова Ж.Р.

¹ Национальный исследовательский Томский государственный университет, Россия,

г.Томск

Школа для одаренных детей №9 «Зерде», РК, г.Астана Южно-Казахстанский государственный университет им. М. Ауезова, Шымкент, РК

В настоящее время, в условиях быстроменяющихся образовательных стандартов, одним из наиболее эффективных способов развития необходимых компетенций у обучающихся, является проектный метод обучения, при котором студенты являются не только и не столько слушателями, сколько непосредственными участниками образовательного процесса.

В настоящее время идея проектного обучения становится интегрированным компонентом вполне разработанной и структурированной системы образования. Но суть ее остается прежней - стимулировать интерес учащихся к определенным проблемам, предполагающим владение определенной суммой знаний и через проектную деятельность, предусматривающим решение этих проблем, умение практически применять полученные знания, развитие рефлекторного (в терминологии Джона Дьюи) или критического мышления

[1].

Преподаватель в этом методе выступает в совершенно новой роли. Он перестает быть носителем готовой информации, а напротив, должен побуждать самих обучающихся на поиск решения проблемы. В ходе совместного обсуждения преподаватель направляет обучающихся в нужном направлении. Вся работа над проблемой, таким образом, приобретает контуры проектной деятельности. Основой метода проектов является развитие познавательных навыков учащихся, умений самостоятельно конструировать свои знания, умений ориентироваться в информационном пространстве, развитие критического и творческого мышления [1]. При внимательном рассмотрении результаты проектной деятельности во многом отражают содержательную часть компетенций, выделенных в новом ФГОСе для студентов - магистрантов.

Таким образом, изучив и оценив все преимущества проектного обучения, авторами предлагается использовать его для проведения лабораторных работ на единой лабораторно-исследовательской базе по волоконно-оптическим линиям связи (ВОЛС) для студентов-магистрантов. Метод проектов всегда ориентирован на самостоятельную деятельность учащихся - индивидуальную, парную, групповую, которую учащиеся выполняют в течение определенного отрезка времени.

Как уже было замечено выше, магистранты являются отдельной категорией обучающихся, подготовка которых должна включать не только профессиональную, но и проектную составляющую. Таким образом, включение проектного метода в модель проведения лабораторных работ позволит развивать у студентов и магистрантов необходимые профессиональные компетенции.

Магистранты, как будущие исследователи и будущие руководители рабочих групп должны: знать современные тенденции развития в области ВОЛС, основные физические законы, теории, физические модели, элементную базу ВОЛС; уметь определять конкретные задачи исследования, формулировать цель и анализировать полученные результаты, составлять проект; владеть навыками оценки фундаментального и прикладного значения ожидаемых результатов, способностью выделять новые научные факты, готовностью к организационно-управленческой деятельности при наличии различных мнений.

Также, опираясь на анализ, приведенный выше, можно выделить этапы подготовки студентов на базе единой лабораторно-исследовательской базы. Рассмотрим подробно разработанные схемы проведения лабораторного практикума для магистров. Данная схема приведена на рисунке 1 [2].

Выявление проблемы

Рис.1 Схема проведения лабораторного практикума для студентов-магистрантов по курсу «Волоконно-оптические линии связи»

Получив тему проекта и выявив проблему (например, возникновение потерь в оптическом волокне при прокладке ВОЛС на дальние расстояния), магистранты должны провести литературный обзор и выявить существующие способы ее решения, используя теоретический раздел соответствующего модуля в системе MOODLE, а также самостоятельно найденные источники.

Затем происходит составление плана проекта и распределение зон ответственности между участниками группы, где у обучающихся также проявляются лидерские качества и умение работать в коллективе. На этом же этапе обучающиеся должны определить набор лабораторных стендов, необходимых им для проведения экспериментальной части проекта.

Далее разработки представляются на промежуточном семинаре, где обучающиеся докладывают о найденной информации и объясняют свой выбор того или иного пути решения проблемы (использование определенной марки оптического волокна и ретрансляторов).

Причем на таких семинарах преподавателем организуется вовлечение студентов в обсуждение проектов друг друга, тем самым создавая моделирование возможных рабочих ситуаций. На этом этапе у магистрантов формируются знания о современных тенденциях развития технологий в области ВОЛС, основных физических законов, теорий, физических моделей; умения определять конкретные задачи исследования, формулировать цель и составлять проект.

Для доказательства своей версии решения проблемы магистрантам необходимо провести модельный эксперимент. В данном проекте предполагается использование стендов №1, 4, 6. Для этого им необходимо самостоятельно собрать стенд, провести калибровку и провести измерение, например, на стенде №1 можно измерить потери не только на различных длинах оптического волокна, но и при различных углах перегиба, которые могут встречаться в реальной линии связи, а затем проанализировать полученные данные и сделать выводы. В зависимости от задач и целей, проявленных при составлении проекта, магистрантами могут быть использованы и другие лабораторные стенды, причем их количество определяется индивидуально каждой группой. Можно отметить, что здесь формируются знания элементной базы ВОЛС, а также навыки оценки фундаментального и прикладного значения ожидаемых результатов.

Затем готовый проект, включающий описание проблемы и возможных способов ее решения, план и описание поставленного модельного эксперимента, а также результаты и выводы, оформляется в соответствии с общепринятыми требованиями (ГОСТ) и представляется на итоговом семинаре. Задачей преподавателя в этом случае является побуждение студентов других проектных групп к обсуждению, критике и оцениванию

выполнения проектов друг другом. Данный этап формирует способности выделять новые проявившиеся факты, анализировать перспективу их дальнейшего использования и готовность к организационно-управленческой деятельности.

Таким образом, можно сказать, что при выполнении лабораторных работ на основе единой лабораторно-исследовательской базы по описанной методике у выпускников-магистрантов формируются следующие необходимые профессиональные компетенции: способность выделять и формулировать цели и задачи профессионального проектирования, выявлять приоритеты решения задач (ОПК-1), способность применять современные методы исследования, оценивать и представлять результаты выполненной работы (ОПК-2), готовность обосновать актуальность целей и задач проводимых научных исследований (ПСК-1), способность владеть методикой разработки математических и физических моделей исследуемых процессов, явлений и объектов, относящихся к сфере ВОЛС (на основе ПК-2), способность владеть современными методами проектирования и знание основ работы над проектами (на основе ПК-11 и ПК-12), способность к организации работы коллективов исполнителей, к принятию организационно-управленческих решений в условиях различных мнений и оценке последствий принимаемых решений (ПК-33) [3].

Результаты проведенного эксперимента показали, что на начальном этапе студенты -магистранты имеют низкий уровень владения знаниями и умениями, относящимися к их профессиональной деятельности. Однако, после прохождения лабораторного практикума большинство обучающихся на занятиях-семинарах демонстрировали высокую (от 70% до 95 %) степень владения соответствующими знаниями и умениями путем применения их в процессе выполнения лабораторного практикума. Литература:

Ларионов В.В. Интеграция познавательной и инновационной деятельности студентов средствами проектного обучения физике [Электронный ресурс] / В. В. Ларионов, В. В. Пак, С. А. Безвершук // Потенциал современной науки. - 2014. - № 5. - C. 72-76.
Маслова Ю.В., Румбешта Е.А., Коханенко А.П. Профессиональная подготовка студентов радиофизического факультета в рамках лабораторного лабораторного комплекса "Волоконно-оптические линии связи" // Вестник Томского государственного педагогического университета (Tomsk State Pedagogical University Bulletin). 2015. Вып. 8 (161). С. 120-125.
Маслова Ю.В., Коханенко А.П. Применение компетентностного и модульного подходов при организации лабораторного практикума для студентов разного уровня обучения // Вестн. Том. гос. ун-та. 2015. № 394. C. 220-224.

ОҚУШЫЛЛРДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚЛЛЫПТЛСТЫРУ

ТУРАЛЫ

Мұсабекова Гүлнар Тәжібайқызы Молдабекова Бағила Ибадуллақызы

«Сырдария» университеті Бoлaшaқ бacтaуыш ^шьт мұғaлімдеріне oқушылaрдың технoлoгиялық мәдениетін қaлыптacтыруын зерттеуде пcихoлoгиялық - педaгoгикaлық әдебиеттерге жacaлынғaн тaлдaу, бізге aдaмгершілік, шығaрмaшылық, кoммуникaтивтік, ұлттық және диaлoгтық пoтенциaлды жүзеге acырудың та^гы және перcпективaлық мүмкіндігінің жиынтығы ретінде қaрacтырғaн тәрбиелеу пoтенциaлының құрылымын, мaзмұнын, мәнін негіздеуге мүмкіндік берді.

Aнықтaлғaн критерийлер мен көрcеткіштер негізінде дaйындaлғaн тәрбиелеу пoтенциaлын диaгнocтикaлaудың әдіcтемеcі өз кезінде бoлaшaқ педaгoгтың тәрбиелеу пoтенциялының деңгейін aнықтaп, бoлaшaқ педaгoгты дaярлaудың мaзмұнынa түзету жacaуғa мүмкіндік берді. Зерттеу жу-мыгсын жүргізу бaрыcындa бoлaшaқ бacтaуыш cынып мүғaлімдерінің иннoвaциялық oқыту технoлoгиялaрын меңгеру жaйы aнықтaлды; oқытудың тиімді әдістері мен oлaрды жүзеге acыру технoлoгиялaрын түрлі oқу және тәрбие жy_мыcтaрынa қaрaй қoлдaнa aлу aлу шеберлігі мен o^i жетілдіру шaрaлaрының мaзмұндaры әзірленді; бoлaшaқ бacтaуыш cынып мүғaлімдерін oқушылaрдың технoлoгиялық мәдениетін қaлыптacтыруғa дaярлaу нoбaйы әзірленіп, oны oқу тәрбие ^o^ti^ енгізудің педaгoгикaлық шaрттaры aрнaйы педaгoгикaлық экcперименттен өткізілді; педaгoгикaлық экcперимент нәтижелері тaлқылaнып, қoрытынды жacaлынды. Жүмыстың бacты жетіcтігі бoлaшaқ бacтaуыш cынып мүғaлімдерін oқушылaрдың технoлoгиялық мәдениетін қaлыптacтыруғa дaярлaудың тиімді шaрттaры aнықтaлды. Бoлaшaқ бacтaуыш cынып мүғaлімдерін oқушылaрдың технoлoгиялық мәдениетін қaлыптacтыруғa дaярлaу прoцеcі бүкілaдaмзaттық құндылықтaр мен oқытудың және тәрбиенің oзық мәдени тәжірибелеріне cүйенcе, яғни мәдени дaму пaрaдигмacының тaлaптaрын негізге aлca, oндa ocы бaғыттa білім aлғaн немеcе кәcіби қaлыптacқaн мaмaн жoғaры деңгейдегі шебер мaмaн бoлып қaлыптacaды деген ғылыми бoлжaм рacтaлды. Oқушылaр өз қaжеттіліктерін өтей aлaтын және o^i қaндaй oртaдa бoлмacын тиімді қoлдaнa aлтын деңгейге жетеді. Әрбір жеке aдaмның түлғaлық дaмуы мен қaлыптacуындa педaгoгикaлық шaрттaрдың қaжеттілігі aйқындaлды.

Бoлaшaқ бacтaуыш cынып мүғaлімінің oқушылaрдың технoлoгиялық мәдениетін қaлыптacтыру қызметінің нoбaйы әзірленіп, oны жүзеге acырудың тиімді педaгoгикaлық шaрттaры үcынылды және oлaрдың тиімділік дәрежеcі педaгoгикaлық экcперимент aрқылы текcерілді. Oқушылaрдың тек білімдік мaзмұнды жaлaң меңгермей oны кезкелген қaжеттілік жaғдaйындa қoлдaнa aлуғa дaярлығын қaмтaмacыз ете aлaтын технoлoгиялық мәденитінің қaлыптacуы міндетті екендігі рacтaлды.
УДК. 372.853.(075.8)

ФИЗИКА ЕСЕПТЕРІН MAPLE БАҒДАРЛАМАСЫНДА МОДЕЛЬДЕУ

ӘДІСТЕРІ Нұрқасымова Сауле Нуркасымовна

Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия үлттыц университеті Казахстан, Астана қаласы

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 11 - бабының 9 тармағында оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалану міндеті қойылған [1].

Мақала барысында Maple компьютерлік бағдарламасы, оның негізгі функциялары мен бағдарламалау тілдері және физикалық мәселелерді шешу мысалдары қарастырылған. Сонымен бірге физикалық процестерді моделдеу

Maple компьютерлік бағдарламасы түрлі қиындықтағы аналитикалық және сандық есептеулерді орындауға арналған. Ол Канаданың Ватерлоо университетіндегі The Symbolic Computation Group зерттеу тобы тарапынан жаратылған. Бүл топ өткен ғасырдың 80-ші жылдарында үйымдастырылған болып, содан бері компьютерлік алгебра мәселелерімен айналысып келеді. Қазіргі кезде Maple күрделі алгебралық түрлендірулер мен ықшамдауларды орындау, туынды мен интегралдарды аналитикалық есептеу, теңдеулер және олардың жүйелері мен дифференциалдық теңдеулерді аналитикалық шешу, және т.б. көптеген есептеулерді орындай алады. Maple бағдарламасында сызықтық алгебра, аналитикалық геометрия, ықтималдықтар теориясы мен математикалық статистика, сандар теориясы, сандық аппроксимация, сызықтық оптимизация, қаржылық математика, т.б. мәселелерін шешу мүмкіндіктері бар. Сондай-ақ Maple бағдарламасы арқылы күрделі функцияның графигін немесе үш өлшемді беттің кескінін түрғызуға болады. Интуитивтік -айқын және қарапайым Maple тілі есептердің шешімін (есептердің шешу жолын) программалауға мүмкіндік береді [4].

Негізі есептерді шешу үшін Maple бағдарламасы тек математика саласына тиісті мамандар ғана емес, сонымен бірге басқа да саладағы мамандар қолдана береді. Ең бастысы олар өздерінің зерттеулерінде қолданылатын математикалық модел туралы түсінігі болса болғаны. Айта кетер болсақ, жеткілікті кең түрде Maple тек математикалық пәндерде ғана емес, сонымен бірге техникалық пәндерде де қолданылады. Мысалы, оны механиканың түрлі саласын оқытуда тиімді пайдалануға болады. Классикалық теориялық механикадан бастап қүрылыс механикасы, квант механикасы, т.б. қолдануға болады [2].

Модельдеу - физиканы оқыту әдістерінің бірі. Кейбір физикалық заттың (қүбылыстың, процестің) эксперимент арқылы анықталған қасиеттеріне оқушылардың сенімін арттыру үшін материалдық және идеал модельдер жасалады. Оқыту жүмысын жақсатру үшін физикалық қүбылыстардық, процестің және техникалық объектілердің (заттардың) модельдері жасалады. Ал педагогикалық мақсатта пайдаланылатын идеал модельдер әдетте, ғылымнан алынады.

Компьютерлік модельдеу белгілі бір реттілікпен орындалуы тиіс. Тапсырманың мақсаты анықталып, бағдарламаға байланысты есептің моделі жасалады. Одан кейін модельді іске асырудың бағдарламасы қүрылады. Бағдарлама теріліп, алдыңғы пункттер орындалғаннан кейін, нәтижесіне талдау жасалады және қорытындыланады. Практикумда орындалатын жүмыстардың бірнешеуін қарастырайық.

Массасы m=5 г материалдық нүкте v=0,5 Гц жиілікпен гормоникалық тербеліс жасайды [3]. Егер тербеліс амплитдасы Зсм-ге тең болса, онда:

нүктенің ығысуы х=1,5 см болған уақыт мезетіндегі и жылдамдығын;
нүктеге әсер ететін F_max максимал күшті;
толық энергиясын Е қалай анықтауға болады?

Шешуі:

Гормоникалық тербеліс теңдеуінің жалпы түрі:

x = A cos(ct + q) (1)

Жылдамдықты табу үшін х-тен бірінші ретті туынды аламыз:

> x := A cos{cot + A cos(ct + q)

>& = diff( x, t)

- A sin (с t + q)a

1. Жылдамдықты ығысу арқылы өрнектеу үшін (1) мен (2) формулалардан уақытты алып тастау керек. Ол үшін екі теңдеуді де квадраттаймыз, содан соң біріншісін А², екіншісін А²ю² бөлеміз.

xl = ₁

A² +A²a² "

немесе

= 1
2 2

x и

A² 4 AW

Мaple бағдарламасын қолдана отырып соңғы теңдеуді v айнымалыға қатысты шешеміз:

> restart

2 2

> eq1 := — + —₂ — = 1;

A (A² -a²)

xl u² = ₁

> a := 2 - ж - v;

> eq1;

>v: =solve (eq1,v);
A² ⁺ A²m² ~
2-7z-v
2 2

A² ⁺ 4A²n²u² ~

2^А²ж² - х²ж²и, - 24А²л² - х²ж²и

>vl=v[l];

v1 = -2VА^гл^г -х^гл^ги

>v2=v[2];

v2 = -2уіА²л² -х²n²v

v1 = -2лл/А² - х²

v2 = -2жуіА² -хх

>v1=simplify(v[l]) >v2=simplify(v[2]) Осымен,

0.5 0.03 0.015

0,08162097142
Ә = ±2тгуліА² - х²Осы формула арқылы жылдамдықтың мәнін есептейміз:

v := 0.5
А := 0.03
х := 0.015

> ev afl (v[1])

яғни жылдамдық 0,082 м/с тең.

2. Нүктеге әсер етуші күшті Ньютонның екінші заңы бойынша табамыз.

F=ma (3)

a -нүктенің үдеуі, оны жылдамдықтан туынды ала отырып анықтаймыз: >restart

A cos(ct + ф)

>x: =

>v:=diff(x,t); >a:=diff(v,t); >F:=ma; >m:=2-n-v;
>F
> Fmax = -4 • m • A-л²-v²
>m:=0.005 >A:=0.03;

>v:=0.5 >evalf(Fmax)

A cos(ct + ф) Asin(ot + ф)с A cos(ct + cp)m²- mA cos(cot + ф) со²2л v
- 4 mA cos(2w t +
²v²

- 4 mAл²v²

0.005

0.03

0.5

-0,001480440661

Күштің максимал мәні F_m_а_x=1,49мН - ға тең.

3. Тербелістегі нүктенің толық энергиясы кез келген уақытта кинетикалық энергия және потенциалық энергиялардың қосындысымен есептеледі. Толық энергияны мына формуламен есептейміз:

^{E = Tmax =}^"2^m3L^x

v=-Acosin(cQt+(p) болғандықтан, v_max=Aco. ro=2nv ескере отырып, v_max=2nvA. Maple бойынша:

>m:=0.005

0.005

>A:=0.03;

0.03

>v:=0.5

0.5
>vmax:=2*n*v*A

0.030n

> E := 2•^т-3²_тах
0,00000225000000л²

> evalf (E)

22,21х10^-6

Сонымен толық энергия Е=22,21 мкДж. Соңғы қатардағы Maple evalf(E), командасының шешімі бізге ыңғайлы түрге келтірілген. Бүл Maple бастапқы менюсіндегі 'Format' арқылы орындалады.

Қазіргі таңда студенттер алған білімді тіршілік көзіне айналдыра алу, кәсіпкерлікке, іскерлікке үйрену - бүгінгі күннің қажеттілігіне айналып отыр. Заман ағымы осыны талап етуде. Осыған байланысты еліміздің әрбір азаматының физикалық білімі қоғам талабыны сай болуы қажет. Білім беруді дамыту түжырымдамасының басты мақсаты - студенттердің талдау, синтездеу әрі логикалық ойлау қабылеттерін дамыту. Бүл қыйын күрделі міндетті жүзеге асырудың бірден бір түрі - сабақ. Сондықтан да сабақ өткізудің тиімді жолдары мен әдістерін қарастыру оқытушы талабы. Ал, бүл міндеттің орындалуы оқу процесіне педагогикалық талдау жасауды, білім беруді дербестендіру жағына бүруды талап етеді.

Білім берудің маңызды шарты - оқу процесінде студенттердің пәнге деген қызығушылығын арттыру, өздігінен білім алуға қүштарлығын дамыту. Физиканы оқытудың мақсаты, ол бір ғана оқытудың міндетті нәтижесіне жету емес, сонымен қатар физика пәнінен әрбір студенттің біліктілігі мен мүмкіндігін дамытатындай жағдай жасау екенін айта кету керек. Оқуға қызықтырудың басты элементтерінің бірі - нәтижеге жетуге ынталандыру.

Қорыта келгенде компьютерлік модельдеу бағдарламасын меңгерген студенттер компьютерлік модельдеу әдісімен танысып қана қоймайды, келешекте олардың ғылым саласында шығармашылықпен жүмыс істеуіне жол ашылады, мүмкіндік туады. Компьютерлік технологияны қолдану тек оқып үйренуге қажетті мысалдарды қарастырумен шектелмейді, нақты практикалық мәні бар есептерді шешуге мүмкіндік береді. МAPLE жүйесі негізгі физикалық заңдарды, қүбылыстарды нақты көзбен көргендей етіп көрсетеді, бүл студенттің материалды толық меңгеруіне жәрдемдеседі. Әдебиеттер:

"Болашақтың іргесін бірге қалаймыз" Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2011 жыл
Нүрқасымова С.Н., Ашуров А.Е. Физиканы оқытудың компьютерлік әдістері// Астана: Мастер ПО ЖШС.- 2016.- С.187.
Чертов А.Г., Воробьев А.А. Задачник по физике. - М., 1981.
Матросов А. Maple 6. Решение задач высшей математике и механики. - Санкт-Петербург.: БХВ - Петербург, 2001.

ӘӨЖ 669.15.112.227.34

МЕДИЦИНАЛЫҚ МАМАНДЫҚТАРҒА ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНДЕРІН

КӘСІБИ БАҒЫТТА ОҚЫТУ Уалиханова Б.С., Тұрмамбеков Т.А., Байзақ Ү.А., Сүйерқұлова Ж.Н.,

Тойлыбаева Н.Т

Қ.А.Ясауи атындагы Халықаралық цазац-түрік университеті, Түркістан М.Әуезов атындагы Оңтүстік-Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент

Медициналық білім беру стандартына сай, жаратылыстану ғылымдарының білімі адамда белсенді іс-әрекет барысында барлық уақытта болады және оқу кезінде оның табысына негіз болады [1]. Қоғамның дамуы дәрігер іс-әрекетінің сапалы өзгерісін талап етеді, яғни, медициналық практикада бар құбылыстарға физика-математикалық моделдеуді кеңінен қолданумен байланысты болып отыр.

Жоғары білім беру жүйесін модернизациялаудың негізгі кезеңінің жетекші идеясы -кәсіби цикл пәндерін оқыту үшін сағат санын көбейту болып отыр, яғни, гуманиртарлық, әлеуметтік пен эконимикалық цикл және жаратылыстану ғылымдары циклінің оқу жүктемесін азайту есебінен жүзеге асады.

Бүгінде жаратылыстану ғылымдары цикліне кіретін пәндердің оқу жүктемесі үш есеге дейін қысқарды, әйтсе де маманды даярлау сапасына деген талаптарда ешқандай өзгеріс жоқ. Сонда болашақ дәрігерлерді оқытуда туындаған мәселені шешу жолдарын табу өзекті мәселе болады:

Білім жүйесінің көлемін ұлғайтпай, болашақ маманға барлық жинақталған білім қорын құру керек [2, 53 б.];
Студенттерде болашақ кәсіби іс-әрекетінде алған білімін өз бетінше қолдануды қамтамассыз ететін ойлау тәсілдерін қалыптастыру қажет;
Әрбір білім алушының қажеттілігін қанағаттандыра алатын пәндік білімді оқытудың процесін ұйымдастыру керек.

Медициналық мамандықтар бойынша жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік стандарты, дәрігерді даярлаудың негізгі білім беру бағдарламасының міндетті минимумы талаптарын айқындайды. Жаратылыстану ғылымдары пәндерінің циклі информатика, физика, химия және биологиядан құралады. Информатикаға - 135 сағат, физика (медициналық биофизикаға) - 108 сағат, химияға - 90 сағат, биологияға (молекулалық биология және мдициналық генетика) - 132 сағат, жалпы - 465 сағат, 31 кредит бөлінген.

Жаратылыстану ғылымдары циклі басқа циклдерге қарағанда көп емес, әйтсе де маңызы зор. Физика (медициналық ЖОО-да - медициналық және биологоиялық физика) басқа пәндермен қоса - молекулалық биология, биохимия, физиология - өмір туралы ғылымның негізі болып отыр. Биофизиканың мақсаты - табиғатта, әсіресе адам ағзасында болатын физикалық және физика-химиялық құбылыстарды толық түсіндіру.

Медбиофизикадағы зерттелетін мәселелер жиынын Е.В.Шевченко былай анықтайды:

Адамзат -физикалық танымның объектісі;
Диагностика тәсілдерінің физикалық негізі;

- Емдеу және диагностика мақсатында қолданылатын медициналық приборлар мен аппараттардың жұмыс істеуінің физикалық принципі;

Емдеу тәсілдері және аурулардың профилактикасының физикалық негізі;
Пәнаралық деңгейдегі ғылыми таным субъектісінің іс-әрекеті;

- Медициналық жоо-да физиканы оқыту процесіндегі физика-медициналық білімнің көріністік мәселесі [3].

Алғашқы төрт мәселе медициналық физика категориясының мазмұнды аспекті ретінде, ал қалған екеуі процессуалды болып қарастырылады.

Алғашқы мәселені талдасақ, табиғаттағы көп қырлы болып жатқан қасиеттер, организмде жүріп отыратын процестердің пайда болуы, физика ғылымының қарастыратын объектісін қамтып алады, яғни, материя қозғалысының физикалық формасы заңдылығы болып табылады. Тарихтан дәлел келтірсек: 18 ғасырдың өзінде, механика бойынша білімдер физиологияның маңызды құраушысы болды. Бертін келе, ғылымның дифференциациясы орын алды, адам организмін биологияда, анатомияда, физиологияда тереңірек зерттеу ауқымды физикалық танымды талап ететін жаңа аспектілерді айқындады. Оған дәлел, адам туралы білімнің пәнаралық байланысы - биофизиканың туындауы.

Биофизиканың негізін - тірі организмдегі процестің сандық сипаты, заманауи аппараттарды қолдану арқылы экспериментті түрде дәлелдеу, зерттеудің заманауи тәсілдері, оған қоса, физикалық және математикалық моделдеу құрайды. Бұл процестерді түсіну организмнің күйін, түрлі аурудың табиғатын тануға, физикалық факторлардың, дәрі-дәрмектің әсерін дұрыс бағалау үшін маңызды болып табылады.

Осылайша, биофизика мен медициналық физика «фундамент дегеніміз - қолданбалы білім» деген қарым-қатынасында болады.

Дәрігердің іс-әрекетінің негізгі кезеңдерін қарастыра келіп (бақылау - диагноз - емдеу шаралары - емдеу нәтижесін бағалау), физика пәнінің процессуалды компоненті студенттерде кәсіби бағыттылықты арттыруға ықпал жасайтынын айтуға болады. Оларға төмендегіні жатқызамыз:

- Қандай да бір зерттелінетін физикалық құбылыстар мен процестің болуына әсер ететін шарттар мен факторлар рөлін талдау;

- Моделдеу; ойша жасалған эксперимент пен шынайы жасалған эксперимент

қатынасын анықтау;

- Эксперименттің нәтижесін интерпретациялау, салыстыру мен жалпылауды зерттеу.

Медициналық жоғары оқу орнындағы физика пәнін оқытуды жетілдіру, студенттерде жаратылыстану ғылымдарының негізін меңгеруді қамтамассыз етуі тиіс. Биофизканы оқытудағы дүниетанымдық тематикамен байланысты болуы керек. Ал дүниетанымды қалыптастыру, студенттердің ойлау шеңберін ұлғайтумен жүреді. Ойлау іс-әрекетінің негізгі түрлері келесідей:

ұғымды анықтау және түсіндіру;
бір ұғымды келесісінен ажырата алу, салыстыру;
маңыздысын анықтап, талдау;
жалпылау, жүйелеу, топтау;
нақтылау, дәлелдеу, теріске шығару;
индукция, дедукция, абстрактілеу;
ойлау моделдерімен жұмыс.

ықпал жасайтын сызбаны
Медициналық және биологиялық физиканы жетілдіруге қарастырайық. Оны Е.В.Шевченко ұсынған [3]:

Сызба 1

Осылайша, жаратылыстану ғылымдары пәндерін жоғары медициналық білім беру жүйесінде, болашақ дәрігер үшін физикалық білімнің маңыздылығы үсынылуы тиіс, және де студенттерде кәсіби бағыттылықты қалыптастыру мүмкіндігі кеңейеді.

Жоғары кәсіби оқытудың мемлекеттік білім беру стандартына сай, медициналық жоо студентінде, кәсіби пәндер бойынша оқыту нәтижесінде, дәрігерлік мінез-қүлық пен клиникалық ойлау қабілеті негіздері қалыптасуы керек: олардың кәсіби тапсырмаларын шешуді қамтамассыз ететін біліктілік; емделушіні реабилитация жасағанда, емдеуде, диагностикалауда, профилактика ем-дом жасауда жедел және өмірге қауіп төнгенде медициналық көмек көрсетуде дәрігерлік іс-әрекет алгоритмін қолдану алуы қажет.

Дәрігерге деген талап, төменде аталған білімдерді кәсіби іс-әрекетінде қолдануға негізделген: физикалық, химиялық, биологиялық және физиологиялық заңдылықтар, процестер мен қүбылыстар туралы білім; емдеу-диагностикалық аппаратурамен жүмыс істеу ережелері мен тәсілдері; орган, тін, жасушаның дамуы мен қүрылымы, топографиясы; өмірдің пайда болуы мен дамуының, организмнің өмір тіршілігінің жалпы заңдылығы мен генетика заңдары; дәрі-дәрмектердің негізгі сипаттамасы, формасы, классификациясы; фармокодинамика және фармоко-кинетика; және т.б [4].

Мамандардың кәсіби шеберлігіне, түлғалық дамуына, мәдени деңгейіне, заманауи дәрігердің сипаттамасын анықтайтын қүжаттарда жаратылыстану ғылымдарын даярлауға талап көп айтылады. Бүл медициналық білім беру жүйесіне жаратылыстану ғылымдарының соңғы жетістіктерін қолданумен байланысты болады. Ол болашақ дәрігерлердің толық дүниетанымын және ойлаудың жаратылыстану ғылымдары деңгейін қалыптастырады. Сонымен қатар, студенттердің фундаментальді даярлығының сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Оған қоса, қоғам мен ғылымның заманауи даму деңгейіне бастапқы рөлге теориялық білімдермен қоса, жаңа заманауи технологияларды қолдануға негізделген қолданбалы тапсырмаларды шешу тәсілдері де талас тудыра алады.

Жоғары білім беру мен медицинадағы білім берудегі мәселелерді С.А.Каляева, М.В.Кларин, Ю.Г.Мартыненко, С.Д.Каракозова, О.С.Медведева, В.С.Кагерьманьян жүмыстарында талқыланған.

Болашақ дәрігерлерді даярлаудың кәсіби мәселелерін шешуде жаратылыстану-математикалық және медицина-биологиялық: химия, биология, физиология, физика, математика пәндерінен қүралған базалық курстың маңызы зор. Жаратылыстану ғылымы білімдері маманның жеке медициналық әдістемелері мен жаңа медициналық технологияларды меңгеруге даярлық деңгейін және мүмкіндігін анықтайды. Жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуы болашақ мамандардың өз кәсіби іс-әрекеті процесінде де үнемі білімін жетілдіріп отыруға ықпал жасайды [5]. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Государственный общеобразовательный стандарт образования Республики Казахстан, специальность 051301 «Общая медицина» 3.07.475. - 2006, Астана
Талызина Н.Ф. Педагогическая психология: Учебное пособие для студентов средних педагогичских учебных заведений. [Текст] / Н.Ф.Талызина - М.:Академия, 1998.228стр.
Е.В.Шевченко, Н.А.Хлопенко, В.Г.Нечаева Значение цикла естественнонаучных дисциплин в подготовке врача. Сибирский медицинский журнал (Иркутск). Выпуск №2, том 25, 2001г., стр 71-73.
Уалиханова Б.С., Усембаева И.Б., Батырбекова А.Ж. Физиканы оқытуда студенттердің кәсіби бағыттылығын арттыру мәселесі // Наука и жизнь, 2016ж
Пупырев Н.П. Создание и использование компьютерных моделей при изучении естественнонаучных дисциплин в медицинском вузе: Дис.Канд.пед.наук:13.00.08: Барнаул, 2005, 146стр.

ЗАМАНАУИ ОҚЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ Имашева Назира

Жамбыл облысы, Шу ауданы, Е.Бекмаханов мектеп-гимназиясы, химия пәнінің

мүгалімі

ХХІ ғасыр білім және ғылым ғасыры. Бүл ғасырды әлемдік заманауи стандарттарға сай өркендейтін кезең деп білеміз.Ұлы көшбасшы Н.Э.Назарбаев «Ұлттық бәсекелестік қабілеттілігі-ең алдымен оның білімділігімен өлшенеді» - деп атап көрсете отырып, елімізде білім беру ісіне ерекше назар аударады. Қазіргі таңда үстаздар қауымына қойылып отырған талап күшті.Ұстаз ең алдымен білімді ақпараттық қүралдарды жетік меңгерген, үнемі өзі үшін ізденуі қажет. Әрбір оқушының өн бойына осы қасиеттерді сіңіріп, жаңашыл үрдіспен еңбек ететін болсақ,бәсекеге қабілетті түлғаны қалыптастыра аламыз. Мен өз іс тәжірибем мен білім беру тәсілдерімді өзгерту арқылы оқушыларымның да білім алуға деген көзқарастарының өзгергендігін байқадым және де алдағы уақытта «Тиімді оқыту» бағдарламасының жалғасын тауып, әрі қарай жетіле түсуім үшін нақты мақсаттар мен нәтижелі іс- әрекеттер керек екенін түсіндім. Кез-келген білім бағдарламасының табысты орындалуы мүғалімге байланысты. Оның кәсіби шеберлігі нысаналы бағдарламаны да, оқу жоспарларын да , биік деңгейге жүзеге асыруға ықпал ете алады, ал кәсіби дәрменсіздігі істі қүлдыратады... » делінген Қазақстан республикасы орта білім беру жүйесі дамуының мемлекеттік түжырымдамасында.

Тараз қаласында 31.11-11.11 аралығында Педагогикалық шеберлік орталығы үйымдастырылған «Тәжірибедегі рефлексия» тақырыбында мектеп тренерлерінің курсына келдім. Қатысушылар «Тәжірибедегі рефлексия» кезеңінің маңыздылығына тоқтала отырып, өз беттерімен орындауға тиісті жүмыстарда қолданылатын тиімді әдіс-тәсілдерге баса назар аударды. Бүл бағдарлама жалпы білім беру үйымдарының мүғалімдеріне кәсіби дамуға қолдау көрсету мақсатында әзірленген және де мектеп тәжірибесін дамытуда Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламалары бойынша біліктілікті арттырудан өткен мүғалімдердің әлеуетін толыққанды пайдалануды көздейді. Бағдарламаны өздерінің озық тәжірибелерімен бөлісу және де мектептегі әріптестеріне қолдау көрсету мақсатында Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламалары бойынша оқудан өткен мүғалімдер жүзеге асырады. Мектеп тренерлеріне қойылатын талаптар мүғалімдердің кәсіби дамуын үйымдастыру және қолдау көрсетуде пайдалы ақыл-кеңестермен бірге берілген. Олар өз әріптестеріне қүрмет көрсете отырып , кез келген жағдайда өздерін кәсіби шебер ретінде үстайды. Ата-бабамыз «Оқу - инемен қүдық қазғандай» демекші, шығармашыл, ізденімпаз үстаз ғана табысты болады, нәтижеге жетеді демекші.

Курс өткізу барысында бағдарламаның оқу-әдістемелік материалдарын таратып берді.

Мектеп тренерлерін оқыту бағдарламасы
Тренерге арналған нүсқаулық
Мектеп тренеріне арналған нүсқаулық
Мүғалімге арналған нүсқаулық
Мектеп тренеріне арналған үлестірме материалдар

Бірінші күні бір-бірімізбен танысып, топқа бөлініп жүмысқа кірістік.

Тобымыз қиын балармен жүмыс тақырыбында постер қорғадық.Кедергілерді және шығу жолдарын анықтадық. Тренеріміз сын түрғысынан ойлана отырып орындауымызға бағыт-бағдар беріп отырды. Аудиторияда ынтымақтастық орта қүрылып отырды. Андрогогика терминімен танысып коучинг, тренинг және семинардың айырмашылығын анықтадық. Әр топтың жүмысына «Екі жүлдыз бір тілек» кері байланыс беріп отырдық. Кері байланыс және оның рефлексиядан айырмашылығын анықтадық. Кері байланыс әр сабақтың кезеңінде қолданады және оқушылармен байланыс орнатуына мүмкіндік береді. Кері байланыс беру қиын түсті. Тренердің көмегімен кері байланыс жасауды үйрендік. Рефлексия «өткенге жүгіну»-адамның өз істерінің мәнін түсіну. Олар туралы ойлану барысында өзіне өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық және анық есеп беруі екенін түсіндік. Рефлексияның басты мақсаты алдағы жүмыстарда кемшілікті жібермей, өз ісіне сыни қарап, жүргізілген жүмыс нәтижесін дүрыс талдау. Әр сабақтан кейін тренерімізге кері байланыс беріп отырдық. «Модерация терминімен таныстық. «Модерация»-барлық тыңдаушы бірдей түсінетін және қабылдайтын, біріңғай критерийлері бар жаңа ұғымды топ болып өндіруге мүмкіндік беретін әдіс. Оқушының суммативті бағасына анализ жасау. Белгілі тақырып бойынша модерация жасадық. Дескриптор және рубрикатор құрастыруды үйрендік. Рубрикатор ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесін оқушылар мен ата-аналарға ұсынылатын ақпарат. Дескриптор - оқушының жақсы нәтижеге жету үшін сипаттайтын нақты ұпай бойынша жетістік деңгейі. Қалыптастырушы бағалаудың маңызды критериалды бағалау болып саналады. Критерийлер-оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер. Сабақта «Мақтақыз бен мысық» ертегісіне бірнеше критерий қойып оған дескрипторлар құрастырдық. Топ мүшелеріне қиындық туды. Тренер кері байланыс жасап отырды. Топта әр қатысушы өз пікірімен бөлісіп, бір шешімге келіп отырдық. Әр қатысушының пікірі құнды болды.Сын тұрғысынан ойлау-бақылау, тәжірибе, толғану және пайымдау нәтижесінде алынған ақпаратты ұғыну, бағалау, талдау және синтездеуде қолданатын әдіс болып табыладын әдіс болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау мәтінді есепке ала отырып, бақылау мен тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қарастырдық.

Мұғалімдер кәсіби диалогке белсенді қатысты және топтық жұмыс негізінде оқушылардың ойлау қызметі қалай ұйымдастырылып жатқанына, оқуға деген тұрақты уәжді дамытуда қандай әдістердің қолданылғанына, топтық жұмысқа әрбір оқушының қосқан үлесі және ұжымдық нәтиженің қалай бағаланатынына, өзінің және өзгенің білімін бағалаудың ұйымдастырылуына тоқталды. Апта соңында «Тимбилдинг» деген терминмен таныстық. Тимбилдинг-команда құру деген маңынаны білдіреді. Тренер тимбилдинг және топтық жұмыстың ұқсастығы мен айырмашылығын түсіндірді.Бірінші аптада алған білімді мектеп тәжірибемде қолданамын. Сабақ жоспарын құруды үйрендім. Үлестірме материалдарға тиімді әдіс-тәсілдерді пайдаланып сабақ жоспарын қорғадық. Смарт мақсаттын дұрыс қойсақ нәтижеге жетемін деп ойлаймын.

Мен болашақ мектеп тренері ретінде мұғалімге тән педагогтық қарым - қатынас әрекетінің мәні мен мазмұнын ашып, ұстаздарды табысты оқуға жетелеуім қажет. «Әлемнің өзгеруін қаласаң, сол өзгерудің алғашқысы өзің бол» деген тұшымды ой тастаған Махатма Гандидың пікірі маған ой салды. Осы «Тәжірибедегі рефлексия» курсына оқуға келгеннен бері менің өзімде өзгерістер бола бастады. Бағдарламаның түйінді идеялары мен мазмұны мұғалімдердің тиісті сапылық деңгейге қол жеткізуіне бағытталған. Бағдарламаның жетекші мақсаты әрбір ел үшін маңызды болып табылатын рухани, мәдени және адамгершілік құндылықтардың негізінде жастарды өз елінің мәдениетін құрметтеуге тәрбиелеу; екіншіден - жастарды жылдам өзгеріп жатқан әлемде өзіне сенімді және табысты болуға мүмкіндік беретін дағдылары мен түсініктерін дамытуға, өмірлік оқиғаларда өз білімдерін қолдануға ықпалын тигізетін сыни тұрғыдан ойлауға үйретуді қамтитын мұғалімдерді дайындау.

Жаңа-әдіс тәсілдерді ендіруде ұлттық құндылықтарымыз ешқашан да назардан тыс қалмауы керек. Себебі ғасырлар бойы қалыптасып, қазақ елінің өсіп-өркендеуіне ұлттық құндылықтың маңызы өте жоғары деп білемін. Қазақтың тиым сөздерінің өзі тұнып жатқан тәрбие мен философия емес пе? Қай ел болмасын өзінің даму жолында әлемдік даму деңгейі жоғары елдердің озық идеялары мен табысты реформаларынан үлгі ала отырып, тәжірибе алмасу арқылы өз құндылықтарын сақтай отырып, инновациялық озық үлгілерді қабылдайды. Мен де өз елімнің патриоты ретінде осы бағдарлама бойынша оқуға келгелі бері көп ойланамын. Қайткенде мектеп жұмысы нәтижелі болмақ? Жас буынның талаптары мен қажеттіліктеріне сай оқыту үшін не істеу керек? деген мәселелер көп толғандырады.

Ричард Дарант анықтаған «үздік» сабақтың алты белгісінің бірі - оқушылардың табысқа қол жеткізуі. Сабаққа қызығушылық білдірген және белгілі мақсатты көздеген оқушылар табысқа қол жеткізеді және өзінің белгілі бір нәтижеге қол жеткізе алғанын сезіну баланы одан әрі ынталандырып, мақсатқа ұмтылуға жетелейді. Жақсы нәтижеге жету үшін әр ұстаз өз сабағында түрлі интерактивті әдіс-тәсілдерді көбірек қолдануы тиіс және әр қолданылған әдістің нәтижесіне үнемі сараптау, талдау жұмыстарын жасап тұруы қажет деп ойлаймын. Оны жетілдіру мектеп тренерлерініңде шеберлігіне байланысты болатынын түсіндім. «Жетістікке тез жетемін деп есеп жасама және аз табысқа елікпе. Асықсаң мақсатыңның орындалуы қиындайды, азға қанағаттанып қоя салсаң үлкен жетістікке жете алмайсың» деген Конфуций.

Сапалы әрі табысты оқытуды жүзеге асыру үшін өз тәжірибемізде сындарлы оқытуға бағытталған тәсілдерді кеңінен қолдануымыз керек. Бағдарламаның түйінді идеялары мен мазмүны мүғалімдердің тиісті сапалық деңгейге қол жеткізуіне бағытталған. Ол сапалық деңгей Мүғалім өзін кәсіби түрғыдан ой толғауға қабілетті, өзінің оқыту және оқу тәжірибесін өзгертуге дайын маман ретінде таныту үшін қажет.

Қазіргі мектепке қойылатын талапты ғана біліп қоймай, түсінуім де қажет, қолдануым да,үйретуім де керек. Басқаша айтқанда кез келген мүғалімнің орнына сабақ бере алатындай, мүғалімге үйрете білетіндей деңгейде дағдыларымды дамытуда әліде ізденемін . Сондықтан мен оқыған курс жаңарудың бастамасы деп қабылдаймын. Заман ағымынан қалып кетпеу үшін, көшбасшылық міндетті лайықты орындау үшін кәсіби білімімді үнемі шыңдап отыру қажеттілігін түсіндім. Осыны ойлай келе, курстан алғаным көп деп санаймын. Бүгінгі оқу -ертеңгі күннің азығы деп балаға үнемі айтушы едік, мәнін енді түсінгендеймін... Өзімді дамыту және басқаларды дамыту, басқару стилінде инновациялар енгізуді толық мәнінде түсіне білу курстың мен үшін бергені көп. Бағдарлама әдістерін өз мектебімде енгізіп, оқушыларға жоғары сапалы білім беріп,олардың өзгеріске бағытталған жақсы нәтижелерге қол жеткізуіне барынша жағдай жасайтын үстаздарды дайындау. Бағдарламаны оқудың бірінші кезеңінде тренерлердің үйретуімен жаңа әдіс-тәсілдерді, мүғалім білім әкелуші роліне оқушының өзін қойып,оқушыға білім беру емес,оқушыны білім ала білуге үйретуді танып білдім, практикалық кезеңде сындарлы оқытудың мәнін түсіне отырып, өзімнің педагогикалық тәжірбиемді оқушының алған білімі келешекте өзіне азық боларын негізге алып жетілдірдім.

ЖОО-ДА БОЛАШАҚ ФИЗИКА МҰҒАЛІМДЕРІН КӘСІБИ ДАЯРЛАУДЫҢ

ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Сарыбаева Ә.Х., Батырбекова А.Ж., Турмамбеков Т.А., Досқанова А.Е.

Бүгінгі таңда қоғам алдына қойылған негізгі міндеттердің бірі жан-жақты дамыған жеке түлғаны қалыптастыру. Қазіргі жаңа кезеңдерде ғылымдар жүйесінде, кәсіби өзіндік анықталу мәселесін зерттеу өзектілігі қоғам талаптарына орай еңбек сипаты мен мазмүнының аумақты, жылдам өзгеруіне байланысты кәсіби бағдар мен мамандық таңдауға психологиялық дайындықты қалыптастырудың теориялық және әдіснамалық өңдеулерін жүзеге асыру мәнді сүрақтардың бірі. Кәсіби бағдарлану мен кәсіби анықталу, соған байланысты іс-әрекетті саналы өзіндік реттеу мәселелерінде дәстүрлі және диагностикалық зерттеуді қолдану, психологиялық, педагогикалық, практикалық кеңес беруді, мамандыққа дайындауды, еңбек субьектісі ретінде болашаққа бағыт-бағдар беруді кеңінен қолдануды күшейтіп негіздейді.

Бүгінгі күнгі білім ордалары - жоғары оқу орындарының басты міндеті мен мақсаты жақсы адам - білікті мамандарды даярлау екендігі даусыз. Заман талабы өзгерген сайын жоғары оқу орындарына қоғам тарапынан қойылатын талап та өзгереді. Қазақстан Респуликасының Президенті Н.Назарбаевтың мемлекеттің болашақ дамуына арналған «Қазақстан - 2030» бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адамсүйгіштігі және жаһандануы арқылы мәдениет жасаушылық, интеграциялық рөліне ерекше мән берген болатын. Осыған байланысты елімізде жоғары білім беру саласы соңғы жылдары өзгерістерге үшырап, жаңа бағыт іздеу жолында [1].

Қазіргі қоғамдағы білім берудің мақсаты - студенттің түлғалық және кәсіби түрғыда дамуы болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін болашақ мүғалім бойына мектепте қызмет ететін маман ретінде оларға білім беру жүйесінің стратегиялық бағыты айқын көрсетілуі тиіс. Оған оқу процесінің тиімділігі, сабақтардың жүйелілігі мен сапасы, бағдарламаның орындалу барысы, білімнің тереңдігі бүкіл оқу тәрбие жүмысын дүрыс жоспарлауға игі ықпал етеді.

Болашақ мүғалімнің кәсіби бейімделу аясына негізінен мыналар кіреді: кәсіби бағдар, кәсіпке дайындық, кәсіби орнығу, мамандық бойынша студенттердің білім алу ерекшеліктері, еңбек жағдайлары. Бірақ, әр түрлі бейімделу түрлері маманның қалыптасуына әр түрлі әсер етеді. Оның ең негізгісі кәсіпке бейімделу болып табылады.

Болашақ мүғалім даярлығының қалыптастырылуы көптеген ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылып, көкейкесті мәселеге айналып отыр.

В.А.Сластениннің түжырымына сүйенсек, педагогикалық мәселелерді шешуде жоғары дәрежедегі даярлыққа жету жолдары кәсіптік-педагогикалық біліктілік пен шеберлік, сонымен қатар білімге көп көңіл бөлінуі, біліктіліктің дағдыдан айырмашылығы, іс-әрекеттің шығармашылыққа өтуін саналы сипаттауды жылдам қалыптастыруы болып табылады [2].

М.Н.Дьяченко өз еңбегінде, жоғары оқу орны бітірушілерінің болашақ мүғалім ретінде қалыптастыру дайындығында мынадай кәсіби көрсеткіштік элементтерін қарастырған: болашақ мүғалімнің жалпы сипаттамасы; кәсіби қызметінің негізгі обьектісі; болашақ мүғалімнің бағыт-бағдар үстануы; жалпы білім беруге дайындығы және ойлау қабілетінің дамуы; арнайы ерекше ынтасы мен қабілеті бар болуы [3].

Бат-Шева Ейлон, Есзер Багно «Болашақ физика мүғалімдерін кәсіби даярлығын дамытудың ғылыми-қүрылымдық моделі: физикалық зерттеу, білім беру арқылы сабақты жобалау» атты еңбегінде болашақ физика мүғалімдерінің физика бойынша ғылыми - зерттеу жүмыстары арқылы білімдерін жоғарылатуы, және алған білімдерін қолдана алу қабілеттерін жетілдіру мәселелері қарастырылған [4].

С.С.Маусымбаевтың «Жоғары оқу орнында болашақ жаратылыстану пәндері мүғалімін кәсіби даярлау теориясы мен практикасы» атты зерттеу жүмысында, жалпы кәсіби-тереңдетілген (арнайы) кәсіби дайындау мынадай талаптармен жүзеге асырылады деп анықтаған:

жалпы кәсіби даярлық тереңдетілген кәсіби даярлықтың теориялық негізін қүрайды. Жалпы кәсіби даярлау білім беру бағдарламаларының негізгі мақсаттарын кәсіби қызметте іске асыру үшін қажетті теориялық және практикалық білімді, іскерліктер, дағдылары қалыптастырылады;
тереңдетілген кәсіби даярлауда бітіруші студенттер физика және информатиканың белгілі бір негізгі саласының материалдарын оқып үйренуге міндетті және осы саладағы қазіргі заман талаптарымен танысып, зерттеу әдістерін игеруі тиіс.

Сонымен қатар, жаратылыстану пәндері мүғалімін даярлау, әсіресе физикалық пәндерді үйренуде (оқыту мазмүнының ықпалдастығының жоғары дәрежеде болуы салдарынан) оқытудың проблемалылығын максимум дәрежеде пайдалануға мүмкіндік туғызады деп көрсетеді [5].

Отандық ғалым Г.Б.Алимбекова өзінің«Физика мүғалімінің кәсіби даярлығын ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру негізінде жетілдіру» атты ғылыми жүмысында болашақ физика пәні мүғалімдерінің кәсіби-педагогикалық даярлығын ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру негізінде жетілдіруді ғылыми теориялық түрғыда негіздеуді және оны оқу үдерісіне ендіру жолдары қарастырылған [6].

Жоғары оқу орындарында болашақ физика мүғалімінің дайындығының трансформациялануын, философиялық, педагогикалық және психологиялық идеялар мен заңдылықтардың негізінде іске асыратын, басты педагогикалық қүралдар мыналар болып табылады:

болашақ физика мүғалімін кәсіби-әдістемелік дайындауда, оның оқу - танымдық іс-әрекетінің циклдік принципін жүзеге асыру;
оқу мазмүнына, физика мүғалімінің кәсіби қызметке дайындығын қамтамасыз ететін, әдіснамалық білімдер мен біліктерді енгізу;
арнайы және әдістемелік пәндердің қүрылымын анықтауда, теориялық және кәсіби-әдістемелік білім, біліктер мен дағдылардың сатылығы мен қалыптасу мерзімін, оқу курсының қатаңсызықты күрылуына жол бермейтін, оқу материалының маңыздылығы мен күрделілігінің біртіндеп артып отыруын қамтамасыз етілуін ескеру;
оқытудың әрбір сатысының міндеттерін айқындау және оны орындау арқылы болашақ мүғалімдердің аналитикалық, шығармашылық және рефлексивтік қабілеттерінің дамуын қамтамасыз ету.

Физика мұғалімінің кәсіби-әдістемелік дайындығын жүзеге асыру бір-бірін өзара толықтыратын идеяларын пайдалануға; студенттердің белсенділігі мен дербестігін өзіндік жұмыста қолданылатын әдіс-тәсілдердің негізінде дамытуға; оқу материалының мазмұнын беруді және оны ұйымдастыру формаларын таңдауды ғылыми негізде жүзеге асыру есебінен студенттердің оқу-танымдық іс-әрекетін, олардың келешек мектепте атқаратын кәсіби қызметіне адекватты ұйымдастыруға; болашақ физика мұғалімінің кәсіби бағытталуын анықтайтын және жүзеге асыратын мотивациялық шеңберін кеңітуге негізделеді.

Болашақ физика мұғалімін кәсіби қызметке дайындаудың әдістемелік құраушысының жетекші функцияларының қатарына мыналарды жатқызуға болады:

- болашақ физика мұғалімінде кәсіби қызметіне ізденімпаздық, шығармашылық көзқарас қалыптастыру (мотивациялық-құндылық функциясы);

физика мұғалімінде өзінің кәсіби қызметін тиімді, әрі табысты атқаруға қажетті іргелі теориялық, кәсіби-әдістемелік және әдіснамалық білімдер мен біліктер кешенін, жиынын қалыптастыру (оқыту, бақылау және әдіснамалық функциялар);
болашақ физика мұғалімінің сана-сезімін, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру (дүниетанымдық функция);
физика мұғалімінің, іздену-эвристикалық, оқу-зерттеу деңгейлеріндегі, практикалық кәсіби іс-әрекет, қызмет тәжірибесін қалыптастыру (кәсіби- практикалық функция).

Физика мұғалімінің кәсіби қызметке дайындығын дамытудың әдістемелік жүйесінің негізгі мақсаттарының құрамына, оларға өзінің ұстаздық қызметін жемісті атқаруға қажетті физикалық білімдер мен біліктер; физика сабақтарын және оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарының сан алуан түрлерін еркін қолдануды жүзеге асыруды және оны әдістемелік негізде дайындауды игеруін қамтамасыз ететін, оқу-әдістемелік білімдер мен біліктер жиыны; физиканы оқытудың көп функционалды арнайы кұралдары (физикалық оқу эксперименті, физикалық есептерді шығару әдістері, оқушылардың оқу-танымдық, ізденімпаздық және шығармашылық іс-әрекеттерге жұмылдырудың әдіс-тәсілдері, жолдары және т.б.); физика мұғаліміне өз пәнінің материалдық базасын құруы мен дамытуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұйымдастыру - әдістемелік біліктері мен дағдылар жиыны; мұғалімге, оқушыларды физиканы оқыту үдерісінде өз жұмысының нәтижелеріне сай адекватты сезінуін қамтамасыз ететін оқу-танымдық және шығармашылық білімдер мен біліктер; оқытудың әдістерін, тәсілдері мен құралдарын ғылыми негізде жетілдіріп отыру және оқу үдерісінде туындаған түрлі ахуалдарда оларды сауатты қолдануға мүмкіндік беретін арнайы біліктер енгізілді.

Физикалық білім берудің барлық түрлерінде мысалы, лабораториялық жұмыстарды орындауда студенттердің әрекеті мазмұнды-практикалық және кәсіби іс-қимылдардан құралады. Сабақ барысында студенттер білімін бекітумен, толықтырумен қатар өздерінің іс-әрекетін саналы, бағытты түрде ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін (байқау, өлшеу, эксперимент нәтижелерін статистикалық өңдеу, талқылау, қорытынды жасау және т.б.) бірінен соң бірі жалғасып келетін іс-қимылдар арқылы игереді, солардың негізінде, зерттелетін құбылыс туралы мәлімет алады, мақсатқа жеткізетін көп жолдың ішінен тиімдісін анықтайды. Іс-әрекет жасаудың осындай микротәсілдері, студенттің кәсіби дайындық деңгейін дамытудың қажетті элементтері түрінде қалыптасады. Сонымен қатар, практикум кезіндегі студенттің оқу-танымдық іс-әрекетінің тиімділігі, оның мұғаліммен, топтағы студенттермен, лаборанттармен пікір алмасуларының сапасымен де анықталады.

Ғылыми зерттеу жұмысының негіздеуге арналған философиялық-әдіснамалық, психологиялық-педагогикалық талдау, бізге болашақ физика мұғалімінің кәсіби дайындығын дамытудың құрылымын, құралдары мен мазмұнын анықтауға, оған қойылатын талаптарды тағайындауға және соның негізінде, оның әдістемелік жүйесін құруға сонымен қатар, студент-физиктердің кәсіби қызметке дамыту мен қалыптастырудың технологияларын таңдауға және оның белгі-шарттарын айқындауға мүмкіндік берді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Назарбаев Н.А. "Казахстан - 2030": Процветание, безопастность и улучшение благосостояния всех казахстанцев: Послание президента страны народу Казахстана. -Алматы: Білім, 1998. - 96 стр.

Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе профессиональной подготовки. М.:Просвещение, 1976. -160с.
Дьяченко М.И. Психологические проблемы готовности к деятельности. -М.:Изд-во БГУ, 1976. -176 с.
Bat-Sheva Eylon and Esther Bagno, Research-design model for professional development of teachers: Designing lessons with physics education research, Phys. Rev. ST Phys. Educ. Res. -2010. -№2.-Р.2//106-1

5. Маусымбаев С.С. Жоғары оқу орнында болашақ жаратылыстану пәндері мүғалімін
кәсіби даярлау теориясы мен практикасы: пед. ғыл. докт. дәрежесін алу үшін дайындалған
дисс. автореф:.13.00.08. -Алматы: ҚазҰПУ, 2005. -37 б.

БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ ДАМЫТУ -КОММУНИКАТИВТІК ҚұЗЫРЕТТІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ Аға оқытушы Якуб Аякөз Абдусахитқызы

Қазақстан, Түркістан қ.., Қ.А.Ясауи атындагы халықаралық қазақ-түрік университеті

Еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалып жатқан талпыныстар жағдайында әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекетінде шығармашылық бағыт үстанатын, сол түрғыда өз болмысын таныта алатын жеке түлғаны қалыптастыру маңызды міндет болып отыр.

«Қүзыреттілік» үғымы еңбек әлемінде және өнеркәсіп мекемелерінде пайда болды. «Негізгі қүзыреттілік» термині алғаш рет 1992 жылы Еуропа Кеңесінің «Еуропадағы орта білім» жобасында пайда болды. Бүл жобаның міндеті - Еуропа одағының қүрамындағы елдерде білім берудің мақсаты мен мазмүнын, оқушылардың оқу жетістіктерінің деңгейің бағалау механизмдерін талдау болды.

«Қүзырет», «Қүзыреттілік» үғымның мәнін ашу үшін философиялық, педагогикалық, психологиялық әдебиеттерге талдау жасалды.

Қүзыретті философиялық түрғыдан түсіндіру адамның танымы мен практикасына байланысты жаңалықтар мен жаңа енгізулерге жол ашады., сонымен қатар әрбір сыныпта педогогикалық ситуацияға қойылатын білімділік талаптарын анықтауға мүмкіндік береді.

Қүзырет (латын сөзі -сәйкесті, қабілеті) -орындалатын жүмыстың мәнін, қойылған мақсатқа жетудің тәсілдері мен қүралдарын терең және түп-түбіріне дейін білу, сонымен қатар сол жүмысқа сәйкес келетін іскерліктер мен дағдыларын болуы

«Қүзырет»- өзінің бойындағы белгілі бір білімі мен дағдысы арқылы шешім қабылдауға қатысуға немесе өз бетімен мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін лауазым иесінің жеке мүмкіншіліктері, оның біліктілігі (білім мен тәжірибесі).

«Қүзырет» үғымның түлғаның жетілуімен және оның еңбек міндеттерін орындауда өнімді әрекет жасауға және жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін күйге жетуімен байланыстырады.

Осылайша «қүзырет» - бүл оқу барысында жинақталған білімге, тәжірибеге, қүндылықтарға, бейімділіктерге негізделген жалпы қабілет. Қүзырет білімге де, дағдыға да жатпайды. Қүзырет - бүл іс -әрекетті, іскерлікті тудыратын нәрсе. Қүзырет саналы іс-әрекет барысында қалыптасады. Қүзыретті меңгеру оқушының белсенділігіне тәуелді. Жүмыс жасауды үйрену үшін қарым-қатынас жөніндегі ғылыми баяндамаларды тындаудың пайдасы жоқ. Ағылшын не орыс тілінде сөйлемейінше, оларды меңгеру мүмкін емес. Тек практика жүзінде ғана компьютерде жүмыс жасауды үйренуге болады.

Қүзыреттің көрінуіне белгілі бір жағдайлардың әсері зор. Қүзыретке ие болу дегеніміз сол ситуацияға өзінің бар білімі мен тәжірибесін бейімдеу. Білімді адамдардың нақты ситуацияларда қажет болған жағдайда сол білімін қолдана алмайтындығын күнделікті өмірде кездестіруге болады. Осылайша, қүзыретті дамыту және қалыптастыру үшін олар көрінетіндей нақты жағдайлар тудыру қажет.

Қүзыреттіліктер - адамның белгілі бір салада беделге, танымға, тәжірибеге ие сүрақтар мен қүбылыстар шеңбері. Әлеуметтік қүзыреттілік -қоғамдағы өмір сүрудің нормалары мен ережелерін дүрыс орындауға мүмкіндік беретін әлеуметтік дағдылар (міндеттер). Әлеуметтік педогогиканың термині. Коммуникативтік қүзыреттілік төмендегідей компоненттерден түрады:

коммуникативтік тәртіп аймағындағы білімі (қажетті тілдерді білуі, педогогика және психология, конфликтология, логика, риторика, мәдениет және сөйлеу аймағындағы білімі).
коммуникативтілік және үйымдастырушылық қабілеті (іскерлік қатынастарды нақты және жедел орнату, белсенділік таныту, түлғаны дүрыс қабылдау және түсіну негізінде психологиялық әсер ету, қоршаған ортамен және оқшауланған адамдармен біріккен іс-әрекет кезінде белсенді әрекет жасау);
эмпатияға қабілетті болу (түсіне білу іскерлігі, өзгені сезіне білу, психотерапияны сөзбен орындай алу).
өзіндік бақылауға қабілеттілігі (көршісінің және өзінің мінез-қүлқын реттеу алу іскерлігі, әңгімелесушіні модельдей алу, дау-жанжал ситуацияларында өнімді жауап беру тәсілдерін табу, жағымды психологиялық климатты тудыру, субъектаралық қарым-қатынасты болжай алу);
вербальды және вербальды емес қарым -қатынас мәдениеті (сөйлеу техникасы, риторикалық амалдар, аргументация техникасын және шарттасуды жүргізу, кәсіби педагогикалық әдеп ережелерін сақтау, үғымдық категориялық ақпаратты мақсатты түрде қолдану, сөйлеу мәдениетін меңгеру, вербальды емес қүралдарды қолдану).

Қорыта келгенде коммуникативтік қүзыреттілік студенттерді бақылаудан өзіндік бақылауға, әлеуметтік дамытудан өзіндік дамуға, монологтан диалогқа, түсіндіруден түсінуге ауысудың негізін қүрайын түлғалық-бағдарлы педогогикалық технология шеңберінде білім беру парадигмасының өзгеруімен байланысты жүзеге асырылады.

Жалпы қүзырет - өз бетімен білім алуға, оның барысында пайда болатын танымдық проблемаларды өз бетімен шешуге, өзінің позициясын белгілеуге жеткілікті білімділік деңгейі.

"Кәсіби қүзыреттілік, жете білушілік" үғымын енгізудің қажеттілігі оның мазмүнының кеңдігімен, интегративтік сипатымен, "кәсіптілік", "біліктілік", "кәсіби мүмкіндіктер" және т.б. түсініктерді біріктіреді. Д.И.Ушаковтың редакциясымен жарық көрген түсіндірме сөздіктің авторлары "қүзыреттілік" және "қүзырет" сөздерінің арасындағы айырмашылықтарды дәлелдеуге тырысқан. "Қүзыреттілік" - хабардар болушылық, абыройлық; "қүзырет" - жеке түлғаның кәсіби қасиеті және қызметтік сипаттардың нақты жиынтығы.

Кәсіби қүзіреттілікті анықтау туралы мәселе педагог, философ, физиологтардың, арасында пікір қайшылықтары мен жаңа ойлар тудыруда. Түлғаның кәсіби процесін көп жағдайда оның біліктілігімен, кәсіптік қүзыреттілігімен байланыста қарастырады.

Орыс ғалымдары В.А.Адольф, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, Э.Ф.Зеер, В.А.Сластенин, Т.Ф.Лошакова, т.б. педагогикалық зерттеулерінде педагог кадрлардың кәсіби қүзыреттілігі туралы мәселеге көп қызығушылық пайда болғанын айтады.

Д.Дьюи, У.Уоллер, М.Мид, К.Юнг, П.Сорокин, Ф.Знанецкий сынды философтар кәсіби қүзыреттілікті адамның ортаға үйренуіне қажетті әрекеттер түрі ретінде қарастырады. Олар адамның мамандығы оның белгілі бір нәрсеге деген қызығушылығын тудыратынын, көзқарасын қалыптастыратынын, мақсатқа жетуге талпындыратынын, ортақ пікір алмасуға жетелейтінін айтады. Д.Л.Томпсон, Д.Пристли кәсіби қүзыреттілікті жүйелі түрде алынған білім мен жоғары моралдық нормалар мен педагогтік кодексінің нәтижесі ретінде анықтайды.

Қүзіреттілік бірінші орынға білімгердің ақпаратты сауаттылығын емес, оның мәселені дүрыс шеше білу қасиетін қояды. Егер болашақ педагогтың қүзыреттілігінің қалыптасуын орта кәсіби білім беру жүйесінің аумағында қарастырсақ, онда білім, білік, дағды мүмкіншілігі, яғни, бір сөзбен педагогикалық қызметке маманның қаншалықты дайын екендігі туралы айтуға болады. Кәсіби қүзіреттілік деп педагогтың жеке бас сапалары мен оның психологиялық-педагогикалық және теориялық білімінің, кәсіби біліктілігі мен дағдысының, тәжірибесінің бір арнада тоғысуы деуге болады. Болашақ маман өз ісінің шебері, жақсы мүғалім болу үшін мамандығына қажетті қабілеттерді және жалпы әлемдік мәдениетті, өз елінің мәдениетін, қарым-қатынас мәдениетін, тіл мәдениетін игеріп, интеграциялық үрдістерді меңгеріп, әлемдік білім кеңістігінің өресінен шыға алуға талпынуы керек.

Мұғалім қоғам талабына сай өзін-өзі үздіксіз тәрбиелеп отыратын, ортамен, адамдармен, балалармен, қарым-қатынасқа тез түсе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т.б. қасиеттерді жинақтағанда ғана оның бойынан кәсіби құзыреттілігі анық байқалып тұрады.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда педагогикалық практика үлкен рөл атқарады. Педагогикалық практиканы өту кезінде студенттің педагогикалық іскерлігі мен дағдылары жылдам қалыптасады. Оның шығармашылық және педагогикалық құбылыстарды зерттеуге деген қабілеті дамиды, педагогикалық шеберліктің негіздері қаланады [1].

Кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру жеке шығармашылық қабілетті дамытуды, педагогикалық инновацияларды дұрыс қабылдауы, күнделікті өзгеріп жататын педагогикалық ортаға тез бейімделуді қажет етеді.

Ғалымдар жоғары оқу орнын бітірушілердің құзыреттіліктерінің құрылысын жалпы кәсіби құзыреттілік, арнайы кәсіби құзыреттілік деп бөліп саралайды Жалпы кәсіби құзыреттілік студенттің жалпы кәсіптік білімі, дағдысы, қабілеті мен мамандығының дайындығы арқылы анықталады. Сонымен бірге құзыреттіліктің бұл түріне студенттің ғылыми-зерттеушілік, басқарушы-ұйымдастырушылық қабілеттері мен кәсіби және педагогикалық қызметі жатады.

Арнайы кәсіби құзыреттілік бітірушінің белгілі бір мамандық бойынша кәсіби қызметті атқарудағы дайындығы мен оған ұмтылуы арқылы айқындалады. Олардың мазмұны мемлекеттік классификациялармен анықталады.Е.А.Климов мамандық бойынша байланысты былайша жіктейді: адам - адам; адам - белгілер жүйесі; адам - көркем бейне; адам -техника; адам - табиғат.

Ал кәсіби құзыреттілікті коммуникативтік, ақпараттық, регулятивтік және интеллектуалды-педагогикалық құзыреттілік ретінде қарастырады.

Педагогтың коммуникативтік құзыреттілігі - кәсіби интегративтік қасиет, оның негізгі бөліктеріне эмоционалдық тұрақтылық (икемділікпен байланысты); экстраверсия (тағайындалған деңгейі мен эффективті жетекшілікті көрсетеді); тікелей және қайтарымды байланысты ұштастыру мүмкіншілігі; тілдік білімі; тыңдай білу қабілеті; марапаттай білуі; сыпайылылық; жалпы қабілеті жатады[2].

Коммуникативтік құзыреттілік - біріншіден, жеке тұлғаның дамуы мен өзіндік дамуы процесіндегі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеті; екіншіден, ұстаздың педагогикалық қарым-қатынастық мақсаты, түйіні, құрылымы, құралы, ерекшелігі туралы хабардарлығының көрсеткіші; қажетті технологиялық деңгейін меңгеруі; маманның жеке психологиялық сапасы; коммуникативтік іс-әрекетін әрдайым жетілдіріп тұруға тырысуы; негізгі құндылық ретінде жеке адамның тұлғасына бейімделе білу, "бағдар ету", сонымен қатар педагогикалық қарым-қатынас кезінде туындайтын міндеттерге шығармашылық, қапысыз шешім таба білу қабілеті.

Ақпараттық құзыреттілік өзі туралы оқушылар мен олардың ата-аналарының, басқа ұстаздардың жұмыс тәжірибесі жөнінде ақпаратты білу мөлшерін қамтиды.

Регулятивтік құзыреттілік оқытушының өз іс-әрекетін басқара білу мүмкіншілігін білдіреді. Оған мақсаттылық, жоспарлау, тұрақты белсенділік пен өзін көрсете білуі, рефлексия, іс-әрекетінің бағасы енеді. Іс-әрекеттің негізгі факторы - ізгілік, құндылық болып табылады.

Интеллектуалды-педагогикалық құзыреттілікті талдау, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау сияқты қарастыра білудің кешені, аналогия, қиял, ойлау қабілетінің икемділігі мен сындылығы ретіндегі зерденің қасиеті түрінде қарастыруға болады.

Болашақ маман дайындау мәселесі оның тұлғалық сапалары мен қасиеттерін қалыптастырудың мазызын көрсетеді. Тұлғалық-бағдарлық бағытта білім беру нәтижесі білім, біліктілік және дағды жүйесінде, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесіне және эмоционалды көңіл-күйді көрсете білуге, ерікті қарым-қатынасқа педагогикалық бейімделген түлғаны қалыптастыру ретінде түсіндіріледі.

Сондықтан маманның кәсіби қүзыреттілігінің арнайы, әлеуметтік және түлғалық түрлеріне ерекше мән беріледі. Арнайы - өзінің мамандығына сәйкес білімі, біліктілігі, дағдысы, жаңа білім мен білікті өз бетімен меңгеру, өз еңбегінің нәтижесін бағалау, біліктілігінің болуы. Әлеуметтік - тіл туралы білімінің, коммуникативті мәдениетінің, басқамен ынтымақтастыққа қабілеттілігінің, өзінің іс-әрекетінің нәтижесіне, қоршаған ортаға дайындығының болуы. Түлғалық - өзін-өзі тану бойынша біліктілік, дағдысын жетілдіруге кәсіби іс-әрекет түлғаның дамуына дайындығының болуы. Бүл үшін, біріншіден, ақпараттық қоғамда кез келген маманның іс-әрекеті күшейтіледі, екіншіден, білім парадигмасының өзгеруі кәсіби білім, біліктілік пен дағдыға маманның дайындығын қалыптастырудың, ойлаудың әдіснамасын дамытудың қажеттілігін көрсетеді, үшіншіден, ізгілікті және әлемдік интегративті үрдістер тенденциясы алдымен көпмәдениетті түлғаны қалыптастырудың қажеттілігін айқындайды[3].

Қоғамдық-саяси даярлық болашақ мүғалімдерді қоршаған дүниені, табиғатты, қоғамдық өмірдің қүбылыстарын тану әдіснамасына, әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін пайымдау, талдау, маңыздысын ажырата білуге, адамдармен қарым-қатынастағы жоғары мәдениеттілікке үйренуге мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана, 2000.

2. Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы.

3. Ж..Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев. Педагогика. - Алматы, 2002.

ФИЗИКА ПӘНІ БОИЫНША БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ ӨЗІНДІК ЖАЗБАША ЖҰМЫСТАРЫН БАҒАЛАУ КРИТЕРИИЛЕРІ

С.ҚүдайбергенХҚТУ-іЖФЗ-311 тобының студенті, М.Түйебаевх.г.к.,ага оқытушы

Қазіргі таңда білім берудің әлеуметтік қүрылымы маңызды элементтердің біріне айналып отыр. Дүние жүзінде білімнің ролі артып, әр елдің өзіндік білім беру жүйесі тағайындалған. Қазақстан Республикасындағы үлкен өзгерістердің білім беру саласында қамтылуы маңызды іс-шара болып табылады. Осы орайда білім сапасын арттыру мақсатында критериальдық бағалау жүйесін дамыту маңызды екендігі сөзсіз. Мектеп дамуының қазіргі кезеңінде білім сапасын бағалау жүйесін өзгерту немесе жаңарту мәселесі неліктен пайда болды? Ол үшін ең әуелі, мәселенің туындауына себепші болып отырған мынадай қайшылықтарды қарастыру қажет:

-бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы (бағаның субьективтілігі, нақты бағалау критериінің болмауы - бағалаудың дүрыс немесе дүрыс еместігі туралы ақпараттың болмауы);

-оқушы танымындағы өзгерістер мен білім саласындағы қалыптасқан қарым-қатынастар сипаты арасындағы қайшылықтар;

-білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер мен осы жүйені басқарудың сипаты арасындағы қайшылықтар.

-әлеуметтік сүраныстардың өзгеруі. Қазіргі білім беру жүйесінің ерекшелігі оның негізгі тауары - қүзіреттілік, яғни білім алушының қандай да бір іс-әрекетке қүзіреттілігін дамыту, арттыру, қалыптастыру. Біз оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бағалаудан оның қүзіреттілік қасиетінің қалыптасуын бағалауымыз керек. Оқушының қүзіреттілігін дамытуда педагогикалық технологиялар мен бағалау жүйесінің алатын рөлі зор. Ал бүл өз кезегінде бағалау жүйесіндегі дамытушылықты қажет етеді. Қазіргі 5 балдық бағалау жүйесі қалыптасқан уақытта ол оқушының білім деңгейін көтеруді негізге алып қүрылған болатын, ал қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының қүзіреттілігін, оның жеке түлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дүрыс қарым-қатынасу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты мақсаттар қойылған.

Әлемдегі бағалау жүйелерінің көпшілігі - нормативті, яғни қандай да бір белгіленген нормамен салыстыру арқылы бағаланады. Критериалдық бағалау жүйесі нормативті бағалау жүйесіне жатады. Критериалдық бағалау жүйесі - Халықаралық бакалавриат мектептерінде кең қолданылады. Бүл бағалау жүйесі - білім алушының қүзіреттілігін дамытуға, түлғаның қалыптасуына бағытталған бағалау жүйесі.

Критериалды бағалау - оқушылардың білім жетістіктерін үжыммен келісілген, оқу

үрдісіне қатысушыларға алдын-ала белгілі, оқушылардың негізгі қүзыреттіліктерінің
қалыптасуына жағдай жасайтын, білім берудің мақсаты мен мазмүнына сәйкес нақты
анықталған критерийлер бойынша салыстыруға негізделген үрдіс.

Критерийлер	Дескрипторлар	Балл
Өте жақсы	Қатесіз және ескертусіз орындалған жүмыс үшін қойылады.	26 - 30
Жақсы	Жүмыс толық орындалған, бірақ: а)өрескел емес бір қате және бір ескерту болғанда, б)немесе екі ескерту болғанда қойылады	18 - 25.9
Қанағаттанарлық	Егер оқушы жүмыстың жартысын дүрыс орындаған жағдайда немесе: а)өрескел қате екеуден аспаса, б)өрескел қате және ескерту біреуден аспаса, в)өрескел қате екі-үштен аспаса, г)бір өрескел қате және үш ескертуден аспаса, д)өрескел қате жоқ, бірақ 4-5 ескерту болса.	13 - 17.9
Шекті	Дөрекі қателер мен ескертулер саны «қанағаттарлық» критерийіне қойылған нормадан асып кетсе, немесе жүмыстың жартысынан азы дүрыс орындалса	0.1 - 12.9
Қанағаттанарлықсыз	оқушы жүмысты орындауға кіріспесе немесе берілген тапсырманың 10% орындаса, яғыни берілген тапсырманың шартын жалпы қабылданған символдық белгілер арқылы жазса

Мүғалім оқушыға қарастырылған «нормаданда» жоғары баға қоя алады, егер оқушының орындаған жүмысы үлгі боларлықтай орындалса.

Бағаларды дәстүрлі бағаға айналдыру

Жинаған бағалардың қосындысы	Баға
0 - 12.9	«2»
13 - 17.9	«3»
18 - 25.9	«4»
26 - 30	«5»
Өрескел қателерге мыналар жатады:

• негізгі үғымдарды, заңдарды, ережелерді, негізгі теорияларды, формулаларды, физикалық шамаларды белгісінің символдарын олардың өлшем бірліктерін білмеу.

өлшем бірліктердің атауларын білмеу,
жауаптағы негізгіні ерекшелей алмау,

• өзінің білімін есепті шығару және физикалық қүбылыстарды түсіндіру үшін қолдана алмау,

жүмысты қортындылау мен жинақтай алмау,
приципиалбді схемелар мен графиктерді қүра және оқи алмау,

қондырғыны немесе физикалық қүрылғыны дайындай алмау, тәжірибе жүргізе алмау, есептеулерді дүрыс жасамау немесе алынған нәтижеден қортынды шығара алмау,
оқулықпен немесе физика және техника бойынша анықтамалармен жүмыс жасай алмау,

физикалық эксперимент жасағанда техникалық қауіпсіздік ережелерінің бүзылуы,
лабораториялық қондырғылар мен өлшегіш прибарларла үқыпсыздықпен қарау. Өрескел емес қателерге жататындар:

• формулировкаларда, анықтамаларда, үғымдерда, заңдарда, теорияларда анықталатын үғымдарды негізгі белгілерін толық қамтымайды, нақтылық жоқ,

өлшеуіш приборлардың көресткіштерін түсіруде қате жібереді, шкаланың құн бөлігін анықтаумен байланысты емес,
тәжірибе жүргізу, өлшеуіш приборлардың жұмыс істеу шарттарының орындалмау салдарынын жіберілетін қателіктер (таразының дұрыс тұрмауы, санақ системасының дұрыс алынбауы),
принципиальді схемадағы шартты белгілердің, графиктердегі дәлсіздік саллдарынан жіберілетін қателіктер,
тапсырманы шешудегі тәсілдің ойланбай жасалынуы немесе ауызша жауап жоспарының толық ойланбай жасалынуы (логиканың бұзылуы, негізгі сұрақтардың қосалқы сұрақтармен ауыстырылуы),
анықтама және басқа да әдебиеттермен жұмыс істеу тәсілдерінің нақтылығының жоқтығы, есепті жалпы түрде шеше алмауы.

TO THE QUESTION OF THE USE OF CONTENT AND LANGUAGE INTEGRATED

LEARNING CLIL

Suleimanov F., Pattaev A., Kulahymet Zh., Abdubayeva F.

In modern society, priorities are the issues of socialization of modern man in an international and intercultural space, while a foreign language is considered as one of the tools to expand professional knowledge and capabilities. In this regard, there are new educational technologies to the teaching of foreign languages. One such technology is subject and language integrated learning CLIL (Content and Language Integrated Learning).

CLIL (Content and Language Integrated Learning) considers learning a foreign language as a tool for studying other subjects, thus forming the student need in school, which allows him to rethink and develop their skills in communication, including in their native language. The most common is the following definition: CLIL didactic methodology, which allows to form students ' linguistic and communicative competence in a second language in the same educational context in which they occur the formation and development of General education knowledge and skills.

Today, many countries successfully use CLIL methodology in practice. So, in Hungary there are bilingual schools in which academic discipline taught in a foreign language. The use of CLIL methodology in Bulgaria is carried out for about 50 years and is of great interest to professionals working in this field. According to this method in bilingual schools, teaching of such subjects as history, geography, biology, philosophy, and implementation of the educational process are English, German, French, Spanish and other languages. This technique is used in higher educational institutions, which allows to prepare not only experts in certain professional fields, but also professionals speaking foreign languages.

When designing a course of study based on this methodology it is necessary to consider 4 "of" CLIL methodology: intent (contents), соттипісайоп (communication), ^gmton (thinking skills), сиіһдге (cultural knowledge).

In addition, in determining the basic principles of CLIL, there are five aspects, each of which is implemented differently depending on the age of students, socio-linguistic environment and degree of immersion in CLIL.

The cultural aspect
The social aspect
The linguistic aspect
Substantive aspect
The training aspect

The use of this technique in practice has allowed to identify its advantages and also some problems of its introduction into the educational process. One of the main advantages of this technique is to increase the motivation to learn a foreign language in the students. Language learning becomes more purposeful as the language is used for solving specific communicative tasks. Once in the situation of communication in foreign language, students find themselves unable to show their knowledge in relevant fields such as construction, education, medicine, culture, art, etc. without the knowledge of a foreign language. So, they do not have the ability to communicate in a professional context. Thus, the ability to communicate in a foreign language in a professional context to become a priority. In addition, students have the opportunity to better know and understand the culture of the target language, which leads to the formation of social competence of students. The student flows through a fairly large amount of linguistic material that is a complete immersion in the natural language environment. It should also be noted that work on different topics allows you to learn specific terms, certain language constructs that contributes to the vocabulary of a learning subject terminology and makes it ready for further study and application of knowledge and skills.

Despite the large number of advantages of this methodology, the introduction of methodology in the educational process can occur a number of problems. One of the main problems is the lack of teachers of a foreign language sufficient knowledge on a particular subject and Vice versa imperfect knowledge of foreign language teachers of different subjects. So for the implementation of such programs in universities need highly qualified teachers who are able to read lectures and conduct practical, seminar and laboratory classes at least two languages. One of the solutions that have been successfully implemented in many universities of Russia is a foreign language lesson with the teachers and advice them during the preparation of lectures and teaching materials by teachers of departments of foreign languages. In addition, teachers are sent on internships to the country of the target language to improve foreign language proficiency. Many universities today are closely cooperating with major foreign companies.

Another problem is the low knowledge of foreign language by the students themselves, leading to increased load of students, as well as a number of psychological problems associated with learning a foreign language. Undoubtedly, it is necessary to mention the issue of curriculum development and preparation of educational material that would satisfy students ' needs. You need to realize the fact that learning through a foreign language may aggravate the process of assimilation of the subject.

In this case, high demands are made and the teacher. In addition to being fluent at a foreign language CLIL requires a completely new approach to teaching. Teachers need to use varied forms of presentation, organization of work, emphasis on individual and creative activity of students. This means that the study of the core subjects will be for students much more interesting and more efficient if it will happen in the activity and the communicative approach, characteristic of training in a foreign language. Thus, it is possible to speak about the specific professional competences of CLIL teachers.

One of the important problems is the problem of student assessment. We have to assess linguistic student achievement or acquired knowledge in the discipline? And if both, how to do it?

Thus, despite all of these difficulties of implementation of the CLIL methodology, it is a functional approach to the teaching of a foreign language, which allows to solve much more advanced range of educational tasks.

Literature:

1. Maljers A., Marsh D., Coyle D., Hartiala A.K., Marsland B., Perez-Vidal C., Wolff D. (2002) The CLIL Compendium.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ-СҰРАНЫСҚА ИЕ МАМАН ДАИЫНДАУ

КЕПІЛІ

Иманова Д.Н., Тастемирова Б.

Қожа Ахмет Ясауи атындагы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Медицина факультеті Егеменді еліміздің тізгінін үстаушы жастарымызға толыққанды білім беруде инновациялық технологияларды орынды пайдалану қажеттілік.

Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бүл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмүны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер үрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде оқытушылардың инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.

Елбасымыздың алға қойған зор міндеттерін іске асырушылар - жастар. Олай болса, сол жастарға сапалы біліммен қатар, салауатты тәрбие беру әрине, жоғарғы оқу орындарындағы оқытушы профессор құрамының міндеті.

М.Әуезов «Халықты халықпен, адамды адаммен теңестіретін - білім» - деп атап көрсеткеніндей, еліміздің болашақта ілгері басуы үшін ең алдымен білім қажет. Рухани ұлттық қажеттілікке жараған білім - ең мықты білім, рухани ұлттық тәрбие нәрімен сусындаған ұрпақ қана - болашақты гүлдендіріп, тәуелсіз елді нығайтатын болады.

ҚР «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»-деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл міндетті әр оқытушыда күнделікті ізденіс арқылы, барлық жаңалықтармен қатар тұру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттілігі туындайды. Осыған орай бүгінгі оқытушының мақсаты тек білім, білік, дағдыларын меңгерту ғана емес,өзін-өзі дамытуға ұмтылатын, ақылды да алғыр, ой-өріс ақпарат көздерін өз бетімен қорытып қолдануға қабілетті де абзал адам тәрбиелеу болып табылады.

Сонымен қатар оқытушы алдындағы басты мақсат - сапалы білім мен саналы тәрбие беру, тұлғаның заман талабы мен ағымына сай қалыптасуына ықпал ету екендігін бәріміз білеміз. Сол мақсатқа толыққанды жету үшін сұрақтар туындайды. Сабақты қалай пайдалы, қызықты етіп өткізуге болады? Болашақ маман бүгін алған білімнің пайдасы, жаңалығы туралы айта алатын дәрежеде оқыту үрдісін қалай ұйымдастыруға болады? Студент болашақ маман ретінде бүгінгі күн талабына сәйкес болып, жаңа кәсіби міндеттерді шешуге дайын болу үшін не істеу керек? Осы сұрақтарды шешудің бір жолы - оқытуда инновацияны қолдану, яғни оқытушының жаңа қаруы ретінде инновациялық әдіс-тәсілдерді кеңінен пайдалану.

Инновация дегеніміздің өзі жаңалықты енгізу, жаңалық әкелу, жаңа әдістеме мен жаңа технология. Қытай елінің ұлы ойшылы Конфуций былай деген екен: «Егер сен маған айтсаң, мен ұмытып қаламын, егер сен маған көрсетсең, мен есімде сақтап қаламын, егер сен менің өзіме әрекет жасауға мүмкіндік берсең, мен үйреніп аламын»-деп. Осы сөздерден инновациялық оқытудың мәні өз көрінісін табады. Осыға орай қазіргі таңда білім алушыны өзіндік ізденіске және алған білімін қортындылай алуға бағыт беру аса құнды мәселе.

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол "Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз - білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі" деген анықтаманы ұсынады. Осы анықтаманы үнемі басшылыққа алу қажеттілік деседе болады. Жаңа инновациялық әдістерді пайдаланудың маңыздылығы:

қазіргі таңда жаңалық пен инновация уақыты. Күнделікті өмірде жаңа білім мен жаңалықтармен кездесеміз. Бұған оқыту үрдісі де сәйкес болу керек.
жаңалықты пайдалану студентті өзіндік ізденіске бағыттайды.

- инновациялық әдістер бұл белсенді оқыту әдістері. Яғни білімті толық игерудің сара жолы.

Инновациялық оқыту технологиясының түрлері көп. Кейбіреуін атап айтатын болсақ, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (оқушылардың белсенділігі жоғарылап, өздерінің күштеріне деген сенімдері арта бастайды), М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» (оқушылардың интеллектуалды және шығармашылық потенциалын дамытуға бағытталған), Ж.Қараев пен Ж.Кобдикованың «Үш өлшемді әдістемелік жүйесі» (деңгейлік тапсырмалар беру арқылы дамыта оқыту идеясы жүзеге асырылады).

Сонымен бірге, Қазақстан Республикасының Президентінің: «Ұлттық бәсекелестік білімділік деңгейімен айқындалады. Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»-деген бағдарлы сөзі үстаздардың алдына қойылар міндеттерді де саралайды. Бәсекеге барынша қабілетті қоғамға ену мақсатын алға қойып отырған еліміздің білім беру саласында нәтижелі ізденістер бастау алуда.

ХХІ ғасыр - жаңа технология мен ақпараттандыру ғасыры. Тәуелсіз Қазақстан да сол ғасырға нық қадам басты. Ел өмірінің барлық саласы компьютерлендіре бастады. Ендігі кезекте еліміздің ертеңі болар бүгінгі жас үрпақ компьютердің қыр-сырын терең меңгеруі тиіс.

Жекелеген пәндерді оқыту кезінде үнемі пәнаралық байланыс арқылы білім алушының ғылымда қызығушылығы мен ізденімпаздығын тудыруға болады. Мысалы, молекулалық биология пәнінен түқым қуалайтын ауруларды өткен кезде әр аймақта белгілі бір экологиялық, экономикалық және әлеуметтік фактордың әсерінен ондағы түрғындардың арасында түқым қуалайтын аурулардың кездесу жиілігіне көңіл аударту. Бүл кезде студенттің басқа білім салаларына деген қажеттілігі туындап тақырыпты толық игеру үшін іздену қажет болады. Яғни, ақпараттық технологияға деген қызығушылық туындайды. Әлемдік ғылым мен білім саласындағы жаңалықтарға үмтылады.

Білім баланың дамуынан әлдеқайда озық жүріп, оның болашақтағы даму мүмкіншілігін болжай отырып оқытса ғана жетістікке әкеледі. Оқытушы білім алу үдерісін үйымдастырушы ғана емес, баланың танымдық-тәжірибелік әрекеттерін, өзара қатынасын реттеуші әрі олардың өмірлік кеңістікте кез-келген жағдайға бейімдеуші.

Қорыта келе инновациялық оқыту әдістері негізінде алған білім шығармашылық қабілеті жоғары, оз ойын жүйелі де ашық айта алатын, қоғамда нақты орны бар,өндіріске белсене араласа алатын ізденімпаз жеке түлғаны қалыптастырады. Бүгінгі нарық заманында сүранысқа ие маман дайындау жоғарғы оқу орындарының басты мақсаты болуы тиіс. Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011 -2020 жылдарға арналған

Мемлекеттік бағдарламасы.

2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан -2030»

жолдауы.

3. Сеңкібаев С. //Ұлт тағылымы - 2001 - №2 - 14-19 б.

4. Тоқаев Қ. //Қазақстан мүғалімі-2000-19 қаңтар 1-3б. Битуова Т. //Мектеп -2006 -
№10-1б

5. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану

мүмкіндіктері. - А.: Білім, 2008.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ТӘСІЛДЕРІ Ш. Журабаева ХҚТУ-нің ЖФЗ-311 тобы студенті С.Қ.Қамшыбаева Шымкент, М.Әуезов атындагыЖОМ-нің мүгалімі. А.Жандарбекова Шымкент, О.Жандосов атындагы ЖОМ-нің мүгалімі

Оқушылар білімдеріне қарай өздерін-өзі бағалай білуі қажет.

П.Блэк. Д. Уильям

Өзін-өзі бағалау - бүл әр оқушының өзінің мықты және әлсіз жақтары, мүмкіншіліктер мен мәселелері(проблемалары) жайлы ақпараттарды талдап жинауға және өздерінің білім деңгейінің қай жерінде түрғанын анықтауғы бағытталған процесс. Оқушы өзін - өзі бағлай білуі үшін рефлексияның атқаратын ролі өте зор. Өз ісіне, өзінің оқуына зерделеу бүл -рефлексияға тән қасиет[1].Сонымен қатар, қалыпсаттырушы (формативті) бағалау да оқушылар мен сыныптастардың өзін-өзі бағалау әдісін қолдануды қарастырады. Бүл әдістер рефлексия мен формативті бағалаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Оқушылар өзін-өзі және бірін-бірі бағалау әдісімен жаттыққан, үйренген болса, онда бағалаудың дәлдігі мен сенімділігі жайлы сүрақ туындамайды. Оқушыларға өзін-өзі бағалауды эмоцияға берілмей, сын түрғыдан жүргізуді қалыптастыру керек. Өзін-өзі және бірін-бірі бағалау негізі мынада: олар бірін - бірі бағалай отырып, өздрінің - өздеріне қойған бағаларының қаншалықты шыншыл, дәл және объективті екндігін де оқытушының қатысысызда біле алады. Бүл оқушылар үшін өте қүнды[1].

Оқушылар үшін оқушының жетістіктерін бағалау ақпараты төмендегідей элементтерден түрады:

1.Өзінің алға қойған мақсаты.

2. Қалыптасқан және берілген межелер (критерий).

3.Қазіргі оқушының өзі қол жеткізген жетістіктер деңгейінің сипаттамасы. 4.Алдына қойған мақсаттары мен жеткен жетістіктерінің айырмашылығын талдай және түсіне білу.

Оқушы өзін-өзі бағалаудың тиімділігі үшін:

5. Оқушылар өз жүмыстары мен өздерінің қабілеті қалай бағаланатыны жайлы түсінігі қалыптасады;

б.Сын түрғысынан ойлау арқылы көзқарасты дамыту дағдысы; 7.Әділдікті, нақтылықты дамыту;

8.Оқушылардың өз мақсаттарына деген зейіндерін шоғырландыруы.

Оқушылар өзін-өзі бағалау дағдыларын өз жүмыстарын нақтылау, сынау мақсатында қалыптастыру керек. Бүл жағдайда олар өз жүмысын бағалаудың қиыншылықтарына қарамай, соны жеңгенін көре алады. Осы арқылы оқушы өзінің жетістіктерін және оқудың қай жеріне жеткенін көре біледі. Оқушының өзін-өзі бағалауы әділ екендігінен көз жеткізу үшін, өзінің бағасы үстаздың бағасымен сәйкес келуі керек. Кейде оқушы өзінің бағасының әділ екендігін біліу үшін, өзінің бағасын, өз әріптестерінің оған қойған бағаларымен де салыстырғаны абзал. Өзін-өзі дәл бағалауға тәрбиелеу осылай бағалауларды салыстыру арқылы қолданылады және көз жеткізелінеді. Олар өткенді шолатын, өткенге көз жіберетін (орындалған жүмыстың бағасы) және болжамды (орындалатын жүмыстың бағасы) болып келеді[2].

9.Ұстаз оқушыларға барлық уақытта жүмыстарының бағасының өлшемі жайлы және мақсаттарын үнемі естеріне салып отыруы қажет.

10.Өзін-өзі бағалаудың уақытын алдын ала жоспарлау керек.

11.Сабақтың мақсатымен таныстырып, оқушылар өздерінің мақсаттары мен бағыттарын дәл және айқын көре алуы үшін алдын ала оқушылариен бірге дайындалған баға өлшемдерін тақтаға, қабырға көрнекіліктеріне баға өлшемдерін көрсетіп қою керек[3].

Төменде топтық жүмыстың бірін - бірі және өзін-өзі бағалауының үлгісі берілген. Бүл
үлгіні қолданар алдында мүғалім оқушыларға топ ішінде өз жүмыстарын өздері өз бетімен
бағалауларын үсынады (№3 кесте). Үлгі оқушының топтағы өз жүмысын өздері нақтырақ
бағалап және оны мүғалімнің қойған бағасымен салыстыруына мүмкіндік береді.
Кесте №1

Аты Уақыты

Сыныбы

Қызметінің түрі

Сен топпен жүмыс істегенде төмендегі көрсетілген іс-әрекеттерді қаншалықты жиі атқардың? (топтық жүмыста сенің деңгейіңді нақты анықтайтын сөзді белгіле)

1.Мен ақпарат алу немесе нақтылау үшін сүрақтар қойып отырдым.

а.Ешқашан

б.Кейде

в.Жиі

2.Мен өз пікірімді білдірдім.

а.Ешқашан

б.Кейде

в.Жиі

3.Мен өз тобымдағы басқа оқушылардың көзқарастарын (пікірлерін) тыңдадым.

а.Ешқашан

б.Кейде

в.Жиі

Оқушы кестені толтырып болған соң топтағы өз қызметі жайлы қорытынды жасайды. Егер қажет болған жағдайда келесі жүмыстың мақсатын айқындайды. №1 кестеде оқушының топтық жүмысы мен ондағы қызметі жайлы және ортақ әсерлері белгіленеді. №3 кесте әрбір

бөлімге сандық (цифрлық) белгі береді. Ұстаз «Болжаулы ұпайлар» бағанасындағы ұпайларды өзі таңдап, өзі бекітеді. (мектептегі 5 ұпайлық бағалаумен шатастырмай, 10 ұпайлық жүйені қолдану тиімді). Егер оқушылар мен ұстаздың «Қорытынды» жолағында қойған бағаларының айырмашылықтары 10 ұпайдан асса, онда қайшылық тудырмау үшін ұстаз қатысушылармен міндетті түрде әңгімелесіп, нәтижелерін талқылауы қажет. Әдебиеттер

І.Йоренсен Л., Хансен С.. Оценка рефлексии с помощью портфолио. - Перемена, Международный журнал о развитии мышления через чтение и письмо, 2004, том 5, № 4.- С. 5-11.

2.Капица В. Культура труда как производительное творчество человека. Киев, 1989. -

127 с.

З.Кларин М. В. Инновации в мировой педагогике. - Рига, «Эксперимент», 1998 г. - 180

с.
THE MAIN CONCLUSIONS OF THE USE OF COMPUTER MODELS IN

TEACHING PHYSICS

Ph.D., Acting Associate Professor A.H. Sarybaeva Master M.B.Tazhibay

The term "computer model" in the textbook, which was created under the guidance of S.Beshenkov and N.V.Makarov: the first case, the models created on the computer involved as a performer on the basis of the report [1], in the second case, a certificate is issued that "... the computer model is considered a model, which is carried out by means of programs" [2], the author explains that computer modeling system on the computer displays the information about the latest models. The computer model in computer memory in the form of an electromagnet, that is, formally model material, its definition can be given as follows: computer model - a set of data and programs for processing, in turn, programs, data is stored in computer memory.

Depending on the methods and structures of the material and the ideal model, this can be divided into two modeling.

The test model is based on the theory of the phenomena and processes, such properties allow studying a copy of the object (typically in vitro), their true object maximum or minimum call comparable with the copy of modeling material.

For example, in astronomy - Planetarium, architectural design of buildings, models of jet aircraft. The logical to call it the ideal simulation modeling based on the similarity of thought, rather than similarity of material objects and models. Perfect modeling can be divided into a symbolic and mathematical.

Symbolic Modelling - as a model of any kind: drawings, graphs, charts, formulas and symbols used modeling changes marking view redial.

Mathematical modeling - simulation study of the object in the language of mathematics, and is a kind of model of the image. For example: the study of Newton's laws through mathematical and visual formula.

In view of the above, it is possible to understand the sequence of the modeling process in several stages, is:

The object — model — test model — the object of knowledge.

The main objective of the simulation process to select the most appropriate to the original, and the transfer model of research results to the original.

Information modeling is a formal description of the model of the object or phenomenon. Information modeling we can share as imaginative modeling, figurative and symbolic simulation.

The algorithms and computer modeling elements, connections between the values and in particular cases is characterized by using computational formulas. Computer graphics tools are provided in the form of visual communications. The system structure is not changed, and does not depend on external circumstances and data characterizing their translation. Computer control is usually modeling phenomena and processes in the human and the computer model of the interview.

The role of modeling in physics. Development of scientific bases of modeling connected with Newton's name. In the old days, in Newton's era of scientific knowledge, that is, phenomena or processes in nature and comprehensive study of its theoretical knowledge for the disclosure of the physical method - modeling or creating his model in a certain historical period.

Basics of Newton's theory of similarity remain in his book, published in 1687, "Mathematical Principles of Natural Philosophy". The similarity of the two Newton's theories about the second book of labor in particular. Newton made a model of the mechanical phenomena of light. Theoretical modeling method, as basis for knowledge as a result of compiling a mathematical model of attraction processes. The law of conservation of rotational energy in the XIX century and after, and after the discovery of different types of unity of objective processes of nature, based on a model produced by deliberate analogy. Therefore, we can say that it model and simulation of natural phenomena and the understanding of the processes through before acting Maxwell analogies that have made a significant contribution to the development of simulation as a method of theoretical knowledge. Creating a physical phenomenon, it can be said, a trace in the mathematical models of Maxwell.

Theoretical physics in the XX century, developed in the future in connection with the promotion of micro-simulation. Modern physical theory uniform consists of two parts: a formal mathematical apparatus and its physical interpretation.

The model can also be a means of creating a theory. For example, the model providing the direction of electric field lines, electric current in a variety of environments, transporting particles model (free electrons in metals, electrical current carrying, own and impurity conductivity of semiconductors, transporting electrolytes electric current of positive and negative ions, positive and negative ions and electrons gases in the electric current carrying) can be explained this way. Some of the physical object (phenomenon, process) by the experiment, certain material properties of the students in order to increase confidence in the model and the model is in the ideal. Now we focus on the importance of training in the simulation.

All material model that affects our senses, accepted visually. The use of such a model in teaching physics will help to better understand the phenomenon or process.

The memory stores the image of the object being studied, the student imagines a trained physical object and the repetition of a topic the student quickly recalls a past topic that proves the psychological research. Imagination object is one of the conditions necessary for good physical concept of the student. For example, before the definition of the physical phenomenon of the interaction between charges is necessary to make a visual image corresponding experiments. For DC training we use the model. The electric current is a stream of charged particles. Various Graphics used in the teaching of physics, formulas, signs and others, in turn, is a model. This feeling is known to cause in the minds of students' performances in the image. Therefore, without requiring students' understanding, it does not matter to force them to memorize formulas, diagrams and other signs. In terms of method, question-answer, visual model allows us to new ideas and creative achievements, methods, forecasts that can make even the new theory. In addition, human nature, the psychological structure of the object under study requires the visual manifestation. It enriches and develops the idea of abstract visual model. At the same time, increases accuracy and reliability.

The general physics course, be useful to create several models that will complement each other. For example, with sufficient accuracy, it determines ideal real gas properties at high temperature and low pressure gas. The model of the Van Der Waals forces closer to the real gas model and can very accurately specify different properties of temperature. Financial model of a physical object needs to create an image. For example, for an explanation of the electric current in metals is explained by overall metal structure. In the case where no electric field is considered, we can consider the movement of free electrons as an ideal gas. But it is impossible to make a model of any physical phenomenon. Therefore, the ideal model is often used. The visual image of the object is the concept of a particular model. It promotes reconstruction of the test subject, the object, creating a visual image and well save the image in the memory of the material. Even in the study of physical concepts, it is very important to have a visual image. For example, before the explanation of electric current, it is necessary to make a visual model of the transmitting of electric charges[3].

Even in symbolic models, rule of certain symbolic trainings, allows creating visual image of the object. Features symbolic model - are the object of opening the meaning of the symbol.

Demonstration models are often used in training. Their objective is to create favorable conditions for the full assimilation of certain scientific problems. Therefore, when we use such models, it should also be considered, the complexity of the original, as well as psychological and teaching steps. Demonstration models provide the ability to separate from a particular object under study, the phenomenon to provide the necessary elements. References

Beshenkov SA, Gagne AG, Grigoryev SN Computer science and informational technologies. Ekaterinburg, 1995. -144.
Informatics. / Ed. N.V.Makarov: Finance and statistics, 1997. -768.
Sarybayeva A.H., Romankulov S.Z., Berkimbayev K.M. Features of using informational and computer models functions to enhance the professional skills of students in specialty "Physics". Herald of KazNPU c.Almaty, 2014, №4 (44). -B.4-8.

FORMATION OF KEY COMPETENCES OF STUDENTS THROUGH THE USE OF

INFORMATION TECHNOLOGY

Ramankulov Sh., Shektibaev N., Babahanov O., Ahmedov A., Atashilov V.

K.A.Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkestan, Kazakhstan (161200, 29,B.Sattarhanov Avenue)

This article deals with scientific and methodical fundamentals of use of computer models of experiments and demonstrations, and also virtual laboratory complexes in forming of creative thinking of higher school students on physics. It is well-known that use of computer models of various physical processes and phenomena promotes learning efficiency of students to a training course of physics, allows them to comprehend mechanisms of the physical phenomena and processes. In this regard now at the International Kazakh-Turkish university named after K.A.Yasavi much attention is paid to development of technical base of use of information and telecommunication technologies when training students in physics, electronic resources are developed for use when training in physics [1].

By means of use of computer models of experiments and demonstrations it is possible to compensate a lack of the equipment in the physical laboratory and thus, to teach students to get independently physical knowledge during physical experiment on virtual models, that is there is a real possibility to form creative thinking at students and increase informative activity on physics.

Relevance of research.

In a context of basic changes in the fields of education and sciences occurring in XXI century the issue of improvement of vocational training of future experts, updatings of the contents and technology of training is a constant object of active research and theoretical judgment.

When improving vocational training of future experts the issue of forming the creative person, independently conceiving and making right decisions on the one hand, and use of effective technology in the course of training, on the other hand is of great importance. In this regard relevance of the subject of research set need of the solution of the important theoretical and didactic problems connected with formation of creative thinking of students on physics.

In the conditions of the fast-changing world and increase in flows of information fundamental subject knowledge is obligatory, but not the sufficient purpose of education. The being trained have to not simply seize the sum of knowledge, skills, to what the system of the Kazakhstan education is directed. It is much more important and more difficult to impart the being trained the ability independently to get, analyze, structure and effectively to use information for the maximum self-realization and useful participation in life of the society (competence).

We considered the methods of training directed on formation of creative thinking of students. The main and general in them is inclusion of students into the process of search of problems new to them, thereby inducing informative interest. Independent search is integrally connected with thinking activization.

When using electronic resources it is possible to isolate the main thing in the phenomenon, to cut minor factors, to reveal regularities, repeatedly to carry out test with changeable parameters, to keep results and to return to the researches in convenient time. Besides, in computer option it is possible to carry out the bigger number of experiments. This type of experiment is realized by means of computer model of this or that law, phenomenon, process, etc. Work with these models gives huge informative opportunities to students, doing them not only observers, but also active participants of experiments made.

One of the areas of human mind, in which computers have not intruded yet, is the creative (creative) thinking. Psychologists can't come to a common definition of the creativity term However many of them understand creativity as an ability to see things in a new and unusual way and to find unique solutions of problems. Creativity is a complete antithesis of sample thinking (limitation of a choice when searching possible decisions and tendencies, equally to approach to different problems). It takes away aside from banal ideas and a boring, habitual view of things and gives rise to original decisions. Creativity makes the thinking process fascinating and helps to find new solutions of old problems. Psychologists are unanimous in that creativity and intelligence are not same. According to numerous results of the competent researches, not all people with high IQ possess creativity.

Results of study.

Results of research showed that the present stage of development of information and communication technologies is characterized by existence of a large number of the applied and tool software which application for creation of electronic resources doesn't require specialized preparation in the field of programming (MS Word, MS Excel, MS Access, MS Power Point, Windows MovieMaker, FrontPage, Macromedia Flash, 3Dmax, etc.). Among them the software allowing to create the multimedia electronic resources uniting as static visual information (the text, graphics) so dynamic (speech, music, video fragments, animation) are especially valuable. The knowledge of opportunities of such means, existence of skills to work with them will allow the pedagogical higher school student—future teacher to create electronic resources.

The section "Introduction" contains summary of the considered course.

In the following section "Contents" are placed the developed plans of lectures on the subject of "Physics" including sections: mechanics (kinematics and dynamics laws), molecular physics and thermodynamics (thermal movement of molecules and atoms, I-st and the II-d beginning of thermodynamics), "Electricity and magnetism" (electrostatics, the direct current, the magnetic field), optics "wave and quantum properties of light", physics of an atom and atomic nucleus (a structure of atom, interaction of atomic nucleus with substance). For each lecture it is developed the computer presentation containing the basic theoretical provisions of the lecture subject accompanied by a large number of computer models of experiments and demonstrations and high quality animation.

The last section "Literature" contains information on the references used when creating computer models of experiments and demonstrations concerning the general physics course. It is created the system of dealing with research work by students (diploma works and term papers, etc.) with application of electronic resources. The results of research were applied when forming creative thinking of future experts in higher educational institutions. It is revealed features of organizational forms (lectures, laboratory works, and practical lessons) and realization of methods of training of future experts to apply electronic resources: methods of knowledge and abilities acquisition; methods of formation of skills on application of knowledge in practice; control methods.

On the department of physics it is set the full interactive course of physics "Open physics" including more than 80 virtual laboratory complexes, videos of experiments, sound explanations. Options of changes in the wide limits of initial parameters and experiments conditions, variations of their temporary scale, and also modeling of situations inaccessible in the real experiments are provided in them. The electronic educational and methodical manual-books created in the course of research and applied virtual laboratory complexes increase the quality of knowledge, and improve vocational training, promote formation of creative thinking of future experts of physics by means of theory and practice unification.

As a result of the carried-out test and experimental work the application methods of computer models and experiments of various physical processes and phenomena, as well as virtual laboratory complexes determined the levels of development of the fixed components (motivational,

substantial, procedural) and formation of creative thinking (beginning and end of the experiment) of students to use electronic resources (table 1).

50 Y 40 30 20 Y 10

_m
_f

1

_-ITu

_"Tfr

Before experiment, % KG
Before experiment, % EG
After experiment, % KG
After experiment, % EG

M high

<■ av^erag^e^on

high
w

^a average ⁿt

high
^r

о о
^d average

Figure 1: Indicators of the level of development of substantial component in formation of
creative thinking of students (%)
On the experimental final stage of experiment considerable increase of creative thinking of students at application of electronic resources cleared up. If during attributive experiment 35% of experimental group students showed low level so at the end of experiment only 8,5% of students showed low level; the average level at the beginning was showed by 52,2%, at the end - 66,8%; at the beginning high level showed by 12,8%, at the end their number increased by 24,7%.
As a result of the experimental work it was found out that the process of formation of creative thinking of students with computer models use and experiments of various physical processes and the phenomena, and also virtual laboratory complexes becomes successful when meeting the following pedagogical conditions:

when the physical environment of the educational environment is organized in such a way that raises a number of its quantitative diagnostic parameters (intensity, realizing, emotionality, mobility, activity);
when the teacher acts not only as the administrator but also as the messenger, the assistant stimulating and participating in creativity of another man, him or herself is a sample of creatively conceiving individual;
when it is created such program of formation of creative thinking of students which content of the directions, on the one hand, is caused by the content of components of creative thinking, on the other hand, it (contents) is realized in such a way that each of the directions adds other directions thanks to that the components of creative thinking as a whole are enriched. References:

[1] Bulanova-Toporkova M.B. Pedagogica i psikhologiya vysshey shkoly: Uchebnoe posobie.
- Rostov n/D: Feniks, 2002. - 544 s.
[2] Popkov V.A., Korzhuev A.V. Teoriya i praktika vysshego professionalnogo obrazovaniya: Uch.posobie dlya sistemy dopolnitelnogo obrazovaniya. - M.: Akademicheskiy proekt, 2004. -432 s.
[3] Popova V.V., Kruglova Yu.G. Kreativnaya pedagogika. Metodologiya, teoriya, praktika. -2-e izd. ispr. i dopolnennoe.-M.: BINOM. Laboratoriya znaniy, 2011. - 319 s.
[4] Berkimbaev K.M., Ormanova G.K. Ispolzovanie kompyuternykh modeley v protsesse obucheniya studentov fizike: Moskva, 2012 "Vestnik Rossiyskogo universiteta druzhby narodov" №3, str.88-92
[5] Kabylbekov K.A., Ormanova G.K. Kompyuternye modeli opytov i demonstratsiy po kursu fiziki "Elektrichestvo. Ch - 2" i ikh ispolzovanie v uchebnom protsesse dlya formirovaniya ustoychivogo interesa studentov k fizike. Nauchnye trudy YuKGU im.M.O.Auezov, - 2006. -№11-12.-s.91-96.
РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ
ПРОЦЕССЕ Давлетова Венера Мавлавиевна
Казахстан, г.Туркестан, улицаБаласагун дом 113, Международный Казахско-Турецкий университет
Современный период развития общества характеризуется становлением новой системы образования, которое ориентировано на вхождение в мировое информационно-образовательное пространство. В целях интенсификации учебного процесса, а также повышения его эффективности и качества, не менее важна задача использования информационно-коммуникационных технологий. Одним из приоритетных направлений процесса информатизации современного общества является информатизация образования -процесс обеспечения сферы образования методологией и практикой разработки оптимального использования новых информационных технологий, которые ориентированы на реализацию психолого-педагогических целей обучения[1].
Среди специалистов не сложилась единая точка зрения на классификацию компьютерных средств обучения и не выработалась общепринятая система наименований их видов. Компьютерное средство обучения (КСО) - это программное средство или программно-технический комплекс, предназначенный для решения определенных педагогических задач, который имеет предметное содержание и ориентирован на взаимодействие с обучаемым (рис.1).
Классификация компьютерных средств обучения (КСО), реализованных на ЭВМ
- четыре
Рис.1 Схема классификации компьютерных средств обучения Схема классификации компьютерных средств обучения подразделяется на класса:
Средства теоретической и технологической подготовки:
- компьютерный учебник (КУ) - компьютерное средство обучения для базовой подготовки по определенному курсу (дисциплине), содержание которого характеризуется относительной полнотой и представлено в форме учебника;

компьютерная обучающая система (КОС) - компьютерное средство обучения для базовой подготовки по одному или нескольким разделам (темам) курса (дисциплины);
компьютерная система контроля знаний (КСКЗ) - компьютерное средство обучения для определения уровня знаний обучаемого (тренируемого) по данной дисциплине, курсу, разделу и его оценивания с учетом установленных квалифицированных требований. Средства практической подготовки:
компьютерный задачник (КЗ) - компьютерное средство обучения для выработки умений и навыков решения типовых практических задач в данной ПО, а также развития связанных с ними способностей;
компьютерный тренажер (КТ) - компьютерное средство обучения для выработки умений и навыков определенной деятельности, а также развития связанных с ней способностей.

Вспомогательные средства:

компьютерный лабораторный практикум (КЛП) - компьютерное средство обучения для поддержки автоматизированных лабораторных работ, в рамках которого изучаемые объекты, процессы и среда деятельности исследуется с помощью экспериментов с их моделями;
компьютерный справочник (КС) - компьютерное средство обучения, содержащее справочную информационную базу по определенной дисциплине, курсу, теме и обеспечивающее возможности ее использование в учебном процессе;
мультимедийное учебное занятие (МУЗ) - компьютерное средство обучения, основным содержанием которого является мультимедийная запись реального учебного занятия или мероприятия (лекции, семинара, демонстрации).

Комплексных средства:

компьютерный учебный курс (КУК) - компьютерное средство обучения, для подготовки по определенному курсу (дисциплине), в котором интегрированы функции или средства для решения основных задач теоретической, технологической и практической подготовки;
компьютерный восстановительный курс (КВК) - компьютерное средство обучения, для восстановления знаний и умений в рамках определенного курса, в котором интегрированы функции или средства, поддерживающие разные этапы процесса повышения квалификации [2].

Наряду с КУК и КВК встречаются и другие виды комплексных средств. Они либо объединяют компьютерные средства обучения разных видов, либо реализуют функции, присущи им. В зависимости от использования информационно-коммуникационных технологий КСО подразделяются:

на локальные, работающие на базе автономных вычислительных систем;
сетевые, функционирующие в рамках вычислительных сетей (локальных или глобальных).

В сетевых КСО помимо модулей обеспечивающие взаимодействия с обучаемыми, реализуются компоненты, поддерживающие деятельность преподавателей при проведение учебно-тренировочных занятий. Данные компоненты позволяют:

контролировать работу студентов по выполнению поставленных перед ними заданий;
оперативно корректировать задания для студентов и формировать новые задания;
вносить изменения в параметры моделей решаемых задач, изучаемых объектов, процессов и среды деятельности;
предоставлять студентам различные виды информационной помощи;
анализировать и оценивать результаты работы студентов.

Применения новые информационные технологий в обучении можно отметить несколько направлений их применения в образовательном процессе: компьютер, как
средство контроля знаний; лабораторный практикум с применением компьютерного моделирования; мультимедиа-технологии, как иллюстративное средство при объяснении нового материала, персональный компьютер, как средство самообразования[4].
В практике работы преподавателей для осуществления контроля знаний используются тематические тесты (тестирующие программы); как правило, источником тестов могут служить мультимедиа компакт-диски с обучающими программами или глобальная сеть Интернет. Сегодня многие образовательные учреждения имеют доступ к ресурсам Всемирной сети, а некоторые из них создают собственные Интернет-страницы и располагают на них методические разработки, учебные программы и т.п.
Помимо этого, существуют специализированные компьютерные программы (приложения), так называемые генераторы тестов, которые позволяют создавать тестирующие программы. В этом случае преподаватель самостоятельно программирует ход тестирования и вопросы теста.
За последние годы возросло внимание и исследователей, и преподавателей к персональному компьютеру как средству моделирования различных процессов. С помощью компьютера моделируются физические явления, химические реакции, управление производственными или экономическими процессами и др.
Современные информационные технологии используются при иллюстрировании учебного материала, (например, так называемые, анимированные слайд-фильмы). Это позволяет, при необходимости, демонстрировать изучаемые процессы в динамике. Звуковые и видеофрагменты также можно демонстрировать посредством компьютера.
Применение современных информационных технологий значительно повышает эффективность самообразования. Это, в первую очередь, связано с тем, что при работе с информацией, записанной в цифровом (электронном) виде, легко организовать автоматический поиск необходимых данных. В электронный вид переведены многие, всемирно известные, энциклопедии и словари, существует большое количество электронных книг и учебников. Растет популярность дистанционного образования, когда задания и методические рекомендации обучающийся получает через Интернет или по электронной почте.
Исследуется применение информационных технологий в обучении с позиции принципа наглядности. Следующие положения в достаточной мере отражают новые качества принципа наглядности : средства современных информационных технологий существенно повышают качество самой визуальной информации, она становится ярче, красочнее, динамичнее;
- при использовании современных информационных технологий коренным образом изменяются способы формирования визуальной информации, становится возможным создание "наглядной абстракции".
Если традиционная наглядность обучения подразумевала конкретность изучаемого объекта, то при использовании информационных технологий становится возможной интерпретация существенных свойств не только тех или иных реальных объектов, но и научных закономерностей, теорий, понятий, причем в динамике, если это необходимо.
Если первое преимущество, касающееся реализации принципа наглядности обучения, а именно - высокое качество компьютерной визуализации, как бы лежит на поверхности и всеми признано, то второе преимущество, заключающееся в возможности наглядно-образного представления абстрактных, сущностных, наиболее значимых сторон и свойств изучаемых явлений, закономерностей, систем, устройств, пока еще не в должной мере осознано. Но именно в нем скрывается большой резерв повышения эффективности процесса обучения. Благодаря этому преимуществу облегчается переход к дедуктивной логике учебного процесса.
Таким образом, применение традиционных форм, средств, методов обучения с использованием информационных технологий могут существенно повысить эффективность и интенсификацию образовательного процесса, решить стоящие перед образовательным учреждением задачи обучения и воспитания активно и творчески мыслящего обучающегося.
Список литературы

Бахарев Д.В. , Кабышева И.Д., Малиновская С.В., Надольская О.В. Материалы XXII Международной конференции «Применение новых технологийв образование», 29-30 июня 2011. г. Троицк, с.76-76
Башмаков А.И., Башмаков И.А. Разработка компьютерных учебников и обучающих систем. - М.: Информационно-издательский дом «Филинъ», 2003.- 616 с.

Краснова Г.А., Беляе,в М.И., Соловов А.В. Технологии создания электронных обучающих средств . М. : МГИУ, 2010. — 224 с. — ISBN 5-276-00203-7.
Тыщенко О.Б., Уткес М.В. Границы возможностей компьютера в обучении Образование. — 2012. — № 4. —С. 85-91

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК - ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАНА ПАРАГДИМАСЫ Құрбанбеков Б.А., Түйебаев М., Суннатуллаев А.Н.
Ж. Жабаев атындагы №4 мектеп-гимназиясының директордың тәрбие ісі жөніндегі
орынбасары Е. Тубакан.
ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың басындағы әлемдік өзгерістер - жаһандану заманы білім беру саласына әжептеуір өзгерістер енгізуді талап етуде. Білім беру саласы «адамның еркін дамуы», «бәсекеге қабілеттілігі»,«сыни ойлау» және «қүзыреттілігі» сияқты қасиеттерді басты бағыт ете бастады. Осындай өзгерістер білім беру парагдимасына жаңаша қарауды талап етіп отыр.
Біз статьяда қарастырылатын негізгі мәселелерге тоқталмастан бүрын «парагдима» деген терминге анықтама беріп өтейік. «Парагдима» - грек сөзі. Бастапқыда бүл «теория», «модель» «көрініс», «үғым» немесе «көзқарастар системасы» деген сияқты ғылыми терминдерді білдіретін еді. «Парагдима» - біздің айналамыздағы қүбылысты қалай көретіндігіміз. Әрине бүл жерде көру деп көзбен емес ішкі түйсігімізбен қабылдауымыз. Түсінікті болу үшін мысалы ретінде қандайда бір жердің географиялық картасын алайық. Карта - ол жер емес, тек сол жер сипаттамасының сызбасы. Міне, осы сызба - парагдима. Яғыни ол - теория, түсінік немесе модель. Т.Кунның пайымдауы бойынша «парагдима ғалымдарға атқарылатын істің жоспарын жасауды ғана емес, сол жоспарды қандай бағыттарда іске асырудың жолын көрсетеді»[1, 143б.]. Сонымен қатар, кейбір зерттеушілірдің пікірі бойынша «парагдима - бүл зерттеушінің әлемді көретін ментальді терезесі» [2, 25б.].
Осындай анықтамалардан (баян етуден, түсіндірмеден) кейін білім беру парагдимасын түтас дүние деп қарастырмай-ақ, оны мақсаты, мағанасы, нәтижесі сияқты қүраушы парагдималарын жеке қарастыруға болады деп санаймыз. Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер - экономикалық, саяси және геосаяси түрақсыздық, сонымен қатар жаңа технологиялардың шапшаң дамуы мен ақпараттардың шамадан тыс көптігі, айналамыздағы бүрын - соңды болмаған жылдамдықпен орын алып жатқан басқа да өзгерістер, бүрынғы және қазір де қолданыста жүрген «білім, білік, дағды» стратегиясы білім берудің заманауи қажеттіліктері мен талаптарын қанағаттандыра алмайтыны нақты дәлелденіп отыр.
Заман талабына сай қазіргі таңда білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмүны жаңарды, білім беруге деген жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сыныттағы үстаз бен шәкірттердің де алдына қойылатын талаптар мен міндеттер де өзгерді. Ұстаз - білім беруші (білім көзі) рөлінен бас тартып, оқушыны ынталандырушы, бағыт -бағдар беруші рөліне ауысты. Мүғалімнің басты мақсаты - оқушыға білімді өздігінен меңгеру амалдары мен тәсілдерін үйретіп, оның өзіндік дүниетанымын қалыптастыру үшін оқушының бойында ішкі уәжін (мотивациясын) тудыруға жағдай жасау, кеңестер мен бағыт-бағдар беру. Ал, оқушы бүрын білімді қабылдаушы рөлін атқарса, ал жаңа талап бойынша өздігінен білім алушы, ынталанушы, үйренуші ретінде танылады. Жеке түлғаның бейнесін бүгінгі заман талабына сай дайындау үшін үстаз бен оқушы арасындағы қарым - қатынас, беруші - қабылдаушы рөлінен, ынталандырушы - ізденуші рөліне ауысуы керек.
Сондықтан да білім беруге біз бұрын «білім, білік, дағды» (ББД) тұрғысына қарасақ, енді оған «құзыреттілік» тұрғысынан келуді қажет етіп отыр. «Құзыреттілік» ұғымын ХХ ғасырдың ортасында американдық ғалым Н.Хомский енгізген болатын. Тарихқа жүгінсек, білім беру саласы Я.А.Коменскийден бастап негізінен «білім, білік, дағды» принциптерін басшылыққа алып жұмыс жасаса, кәсіби іс-әрекеттер (өндіріс, финанс, өнер т.с.с) саласы құзыреттілікке негізделініп жұмыс жасады. Осы мағанада кәсіп (мамандық) адамның қандай құзыреттерге ие болу керектігін түсіндіре алады. Себебі, кәсіби (өндіріс, финанс, өнер т.с.с) сала өздеріне қажетті мамандарды таңдағанда мамандардың қандай құзыреттерге ие болу керектігін талап етіп қояды. Сондықтан да кәсіби іс-әрекеттер саласы құзыреттерге, ал білім беру саласы - білім, білік, дағдыға сүйенді. Кәсіби сала білім беру саласына өздері үшін маманар дайындауға тапсырыс бергенде, мамандардың қандай құзыреттерге ие болуы керектігін талап ете алады. Міне осының салдарынан білім беру саласының мақсаты да білім, білік, дағдыдан кәсіби іс-әрекет саласының қажеттілігін қанағаттандыратын құзыреттілік парагдимасына ауысады.
Еуропалық Кеңес құзыраттіліктің көптеген түрлерін енгізді. Дегенмен әр мемлекет өздерінің басты бағыт-мақсаттарына және кәсіпшілігіне қарай құзыреттіліктің белгілі түрлерін қажет етеді. «Құзыреттілік», «құзырет» дегеніміз не? Енді осыны анықтап көрейік. Осы уақытқа дейін «құзыреттілік» немесе «негізгі құзыреттілік» деген сөздердің мағанасын нақты анықтайтын қалыптасқан ұғым жоқ. Сонымен қатар, барлығымен келісілген ортақ құзырлылық классификациялары да жоқ. Осыған қарамастан көптеген авторлар құзыреттілікті жүйелі және сапалы орындалған қандай да қызметтермен және істермен байланыстырады. Мысалы, 1952 жылы шыққан «Кратком словаре иностранных слов» (М., 1952 г.) деген сөздікте мынандай анықтама келтіріледі: «құзыретті (латынның competens, competentis қабілетті) - белгілі бір облысты білетін. Өзінің білімімен немесе полномочиясымен қандай да бір проблемаларды шеше алатын, ол туралы судит ете алу» деп түсіндірілген. Европалық білім беру фондының (ЕФО, 1997) терминдерге арналған глоссариінде құзыреттілік былай анықталады:
І.Қандайда бір нәрсені жақсы және сапалы жасау қабілеттілігі;
2.Жұмысқа қабылданар кездегі қойылатын талаптарға сәйкес келуі (қанағаттандыруы);
З.Өте күрделі функцияларды орындау қабілеттілігі.
Сонымен, құзырлылықты - бұл қауым үшін арнайы қойылған маңызды және күрделі проблемаларды шешуде, адамның сапалы және нәтижелі іс-әрекетінің жетістігін бағалауға берілгін мінездеме деп те қарастыруға болады. Ресей білім беру академиясының академигі п.ғ.д. И.А. Зимняяның еңбектерінде құзырлылықты кәсіби шеберліктің (профессионализмнің) синоинмі және соның құрамдас бөлігі ретінде қарастырылатыны айтылады.
Дж.Равен өзінің 1984 жылы Лондонда шыққан «Заманауи қоғамдағы құзыреттілік» атты еңбегінде [3] құзыреттілікке толық түсінік береді. Құзыреттілік «көпшілігі бір -бірінен тәуелсіз болатын көптеген компоненттерден тұрады,... бұл компоненттердің біразы когнитивті, ал кейбіреуі эмоциянальді салаға қатысты,... сонымен қатар бұл компоненттер нәтижелі әрекеттердің құраушысы ретінде бірін-бірі алмастыра алатын» құбылыс деп көрсетеді [3]. Дж. Равен осы еңбегінде құзыреттіліктің 39 түрін көрсетеді. Біз оның барлығын емес, қысқаша түрде біразын көрсетейік. Олар:
•Өзінің қызметін бақылай біліу тенденциясы;
•Өз бетімен білім алуға дайын және қабілетті болуы;
•Кері байланысты іздей және қолдана білуі;
•Өзіне сенімді болуы;
•Сыни ойлауға;
•Күрделі сұрақтарды шеше білуге дайын болу;
•Тынышсыздық әкелетін және даулы мәселелермен жұмыс жасауға дайын болу; •Мақсатқа жету үшін жаңа идеялар мен инновацияларды қолдануға дайын болу; •Шешім қабылдау қабілеттілігі;
•Мақсатқа жету үшін бірге жұмыс істей білу қабілеттілігі;
•Алдына қойылған мақсатқа жету үшін бөгде адамдарды тарта бірлесе жүмыс істей білу қабілеттілігі;
•Басқаларды тыңдай және олардың не айтып жатқандығын ескере біліу қабілеттілігі; Сонымен біз Равеннің қүзыреттілікке берген 39 түріне және басқа да ғалымдардың қүзыреттілікке берген анықтамаларына сүйе отырып, қүзыреттілі дегеніміз - ББД + бәсекеге қабілеттілік + адамдармен, қоршаған ортамен ынтымақтастықтағы (сүйіспеншіліктегі) қарым-қатынасы деген түжырымға келдік. Әрине бүл авторлардың соңғы сөзі емес. Әдебиеттер

Кун Т. Структура научных революций. - М., 1975.
Baiby K.D. Methods of Social Research N-Y., London. 1982.
Равен Джон. Компетентность в современном обществе. Выявление, развитие и реализация. - М., 2002. (англ. 1984).

АТОМ ФИЗИКАСЫ КУРСЫН ОҚЫТУДА ҒЫЛЫМИ ҰҒЫМДАР ЖҮЙЕСІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ
eDOHOOO-Физика мамандыгы докторанты Беркимбаева М.О.
Физикалық білім депфизикалық үғымдардың, заңдардың, гипотезалардың, теориялардың жүйесін түсінеміз. Бүл заңдар мен теориялардың өзара байланысы мен қатынасын үғымдар арқылы «өрнектеп» баяндауға болады [1, 21 б].
Ұғым дегеніміз - айналадағы болмыстың заттардың және қүбылыстардың жақтарының мәнді қасиеттерін, олардың арасындағы мәнді байланыстар мен қарым-қатынастарды білу деген сөз [2].
Ұғымдарды қалыптастыру түрлі тәсілдермен жүзеге асырылуы мүмкін. Ұғымды қалыптастыру тәсілі оқу материалының мазмүнына, оқушылардың жалпы дамуына, олардың осының алдында алған тәжірибесі мен білімдеріне байланысты.
А.В.Усова мүғалімнің оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыруы - үғым мазмүнына, оқушылардың жалпы даму деңгейіне, олардың бүрынғы іс-тәжірибелеріне таным қабілеттеріне және т.б. байланысты деп есептейді. Ол «үғымның қалыптасуы» және «үғымның дамуы» үғымдарына түсініктеме береді [3].
Физикалық қүбылыс ретіндегі мүғалімнің оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру жөніндегі кәсіби-педагогикалық даярлығын сипаттау үшін қажетті негізгі үғымдарға анықтама береміз:

физика пәні мүғалімдерінің оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру іс-әрекеті деп, олардың оқушыларға ғылыми үғымдарды төменірек қалыптасқан деңгейден әлдеқайда жоғарырақ қалыптасқан деңгейге көшіруімен байланысты педагогикалық мәселелердің шексіз қатарын шешуін айтамыз;
физика пәні мүғалімінің оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру жөніндегі іс-әрекетінің қаруы - оқушылардың ғылыми үғымдарды игеру іс-әрекетінің түрлері;
физика пәні мүғалімдерінің оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру жөніндегі даярлығы деп, олардың оқушыларға ғылыми үғымдар жүйесін қалыптастыру жөніндегі іс-әрекетті игеру үдерісін және осы үдерістің нәтижесін айтамыз [4].

Атом физикасы курсы атомдардың, электрондардың, фотондардың, кванттардың т.б. қасиеттері жайлы білімдерді қүрайтын физикалық үғымдар жүйесімен сипатталады. Ендеше, атом физикасы курсын оқытудағы негізгі міндеттердің бірі - үғымдар жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Атом физикасы курсынан Резерфорд тәжiрибесi, атомның ядролық моделi тақырыбында алдымен, атомдар, электрон, атомдық масса т.б. жеке үғымдар түсіндіріліп, оның негізінде атомның ядролық моделі жайлы үғымдар жүйесі түсіндіріледі. Ең алдымен осы үғымдарға анықтама беріліп, оның ғылымилық маңыздылығына мән беру қажет.
Сол себепті, атом физикасындағы үғымдарды қалыптастыру мақсатында Резерфорд тәжiрибесi, атомның ядролық моделi тақырыбының мазмүнын қарастырсақ.
Барлық заттар бөлшбейтш аса үсақ бөлшектерден - атомдардан түрады деген үғым ерте қалыптасқан болатын. Егер атом шындығында заттың бөлшбейтш алғашқы кiрпiштерi болса табиғаттағы кездесетін сан алуан заттарға сан алуан атомдар сәйкес қойылуы тиіс. Бұлай болуы бір жағынан күмән туғызады.
Физика ғылымының дамуы барысында ХІХ ғасырдың аяғына қарата атомның қасиеттеріне байланысты жаңа тәжірибелік деректер жинала бастады. Мысалы М.Фарадей 1833 жылы электролиз құбылысын зерттеу барысында электролит ертінділеріндегі ток иондардың реттелген қозғалысы екенін анықтады. Ал 1897 жылы Дж.Томсон сиретілген газдардағы электр разрядын зерттеу барысында қыздырылған немесе ультракүлгін жарықпен сәулелендірілген кез-келген химиялық элементтің атомы өзінен теріс зарядталған бөлшектерді шығатынын анықтады. Осылай алғашқы элементар бөлшек - электрон ашылды. Атом құрлысының күрделілігіне нұсқайтын тағы бір бұлтартпас факт 1869 жылы орыс ғалымы Д.И.Менделеев ашқан химиядық элементтердің периодтылық заңы. Атомдық масса өскен кезде элементтердің қасиеттерінің қайталануын атомның құрамына кіретін бөлшектердің саны өскен кезде оның ішкі құрылымының қандай да бір ерекшелігінің қайталануымен түсіндіруге болатындай.
Атомды күрделі жүйе деп ұйғарып, оның алғашқы моделін үсынған ғалым - Дж.Томсон. Томсон моделі бойынша атом дегеніміз радиусы шамамен 10"¹⁰ м болатын шар. Бүл шардың бүкіл көлемі оң зарядталған, ал теріс зарядталған электрондар оның ішінде су тамшысының ішінде жүзіп жүрген түйіршіктер тэрізді қозғалып жүреді (1 - сурет) . Томсон моделі атомның бірқатар қарапайым қасиеттерін сэтті түсіндіргенімен көп жағдайда қиыншылыққа тірелетін.
Осы түрғыдан атом қүпиясына
тереңірек үңіліп, оның жаңа бір моделін
1 - сурет ұсынған ғалым ағылшын оқымыстысы
Э.Резерфорд болатын. Ол өз
тәжірибелерінде аса шапшаң а-бөлшектер жұқа алтын фольгадан
шашыраған кездегі бұрыштық таралуын зерттей келе атомныц
планетарлық моделі деп аталатын моделін ұсынды. Оны атом
ядросы деп атайды. Ал электрондар болса Күн жүйесіндегі
планеталар тәрізді ядроны айнала қозғалып жүреді (2 - сурет).
Электрондардың массасы аса аз болғандықтан атомның бүкілдей
дерлік массасы ядрода шоғырланған. Ядроның өлшемі атомның
өлшемімен салыстырғанда шамамен 10 еседей кіші екендігін ^JV
дәлелдеді.
Физикалық ұғымдардың оқушылардың санасында берік ұялаттыру процесіндегі ең жауапты соңғы кезең - ұғымға анықтама беру (логикалық тұрғыдан дефиниция), оның тұжырымдамасын түсіндіріп, талдау жасау. Ұғымға тұжырымдама беру логикалық ойлау тәсілінің ақырғы нәтижесі болып саналады. Ал, ғылымда оны табиғат құбылысын бақылап, зерттеп, біліп-тану процесінің соңғы қорытындысы деп есептейді [1, 22 б].
Атом физикасында алғаш рет Томсонның моделі бойынша атом дегеніміз радиусы шамамен 1О^-10 м болатын шар деп анықтама беріледі. Онан соң, ағылшын ғалымы Э.Резерфорд атомның планетарлық моделі деп аталатын моделін ұсынды. Резерфордтың бұл моделі бойынша атомдағы оң зарядтар Томсон моделіндегідей бүкіл көлемде таралмай, керісінше, оның орталығында жинақталады. Оны атом ядросы деп анықтама берді.
Физикалық ұғымдарды қалыптастыру үдерісі нәтижелі болу үшін, оның білімділік, практикалық, ғылыми маңыздылығын ескеру қажет деп санаймыз. Пайдаланған әдебиеттер

Құдайқұлов М., Жаңабергенов Қ. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. -Алматы:Рауан, 1998. -21-22 б.
Орехова В.П., Усова А.В. Физиканы оқыту методикасы. -Алматы:мектеп,1978, -56-57

б.
3. Усова А.В. Обучение студентов педвузов методике формирования у учащихся
научных понятий . М.: Педагогика, 1986. - С.173.
4. Алимбекова Г.Б. Физика мүғалімінің кәсіби даярлығын ғылыми үғымдар
жүйесін қалыптастыру негізінде жетілдіру. -Пед. ғылымының докторы дисс-сы: 13.00.08 - Алматы, 2009. - Б. 331.
МЕКТЕП ТРЕНЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН МІНДЕТІ
А.Б. Нуркеева
Жамбыл облысы, Қордай ауданы, Б.Бөлтірікова атындагы №4 орта мектебінің тарих
пәнінің мүгалімі
Мұғалім ісі сырттай қарапайым болғанымен- тарихтағы ең ұлы істің бірі
А.С.Макаренко.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы оқытудың жаңа түрлерін меңгеріп, өз жастарының болашағына қатты көңіл бөлуде. Қазіргі кезде ескі кеңестік заманның үғымдары заманауи, бәсекеге қабілетті мемлекет болуға қатты кедергілер келтіреді, сондықтан біз дамыған мемлекеттерден жаңашыл идеяларды үйреніп, келер үрпаққа дүрыс білім мен тәрбие беруіміз қажет. Курстың негізгі идеясы қүзыретті мүғалімдердің нені білуге және үйренуге тиіс екендігін анықтау. Біз ең бастысы тренерлік курсты аяқтаған соң не жасап жатқанымызды білу керекпіз. Ол бізге көмектесу қажет. Бүл курсқа келместен бүрын мені көптеген сүрақтар мазалады және сол сүрақтарыма мен жауап таптым. Деңгейлік курсты аяқтаған соң мен жеті модульды толық оқып меңгердім, бірақ практикада қолдану барысында менде көп кедергілер мен білмейтін ақтаңдақтар пайда болды. Атап айтсам мысалы: бағалауға қойылатын критерийлер мен дескрипторлар, смарт, lesson stady және т.б. Осы курстың күнделікті өткен сабақтарында біз көптеген әдіс тәсілдерді, модульдерді талқыладық. Үнемі әр адамнан сан түрлі мәлімет алдық оның ешқайсысын дүрыс емес деп айтуға болмайды, себебі оның өзінің түбінде қүнды идеялар жатыр. Тренер қойылған мақсаттарға жетуге және мүғалімдерді сапалы оқыту үшін бағыт-бағдар беріп, біздің өз өзімізді реттеуімізге көп көмегін тигізді. Қанша заман өтсе де ең бастысы мүғалім білім, білік, дағдыны алдыға қою қажет және осы үшеуінің ішінде үнемі дағды дамып отыратынын білдім. Менің бүл екі аптаның ішінде алған білімім өте ауқымды. Тренер және топтағы мүғалімдер менің кейбір заттарға басқаша қарауыма үлкен ықпалын тигізді. Ең бастысы мен мектеп тренері болған кезде қандай да бір істі бастамастан бүрын мына сүрақтарға қарап жүмыс істеуім керек екендігін білдім.

Қандай өзекті мәселелер шешіледі?
Қаншалықты үстаздарға қажет?
Қандай нәтижеге жетуге болады?
Мүғалімдер сабақта қалай қолданады?

Осы 4 сүраққа жауап беру үшін жүмыс істесем мен көп кедергілерді жеңе алатыным сөзсіз. Алдымда көптеген жүмыстар күтіп түр, кейде бойымды сенімсіздік пен қорқыныш мазалайды. Білгенімнен білмейтінім көп сияқты. Осы курста оқып жүріп, мынандай сөздерді естідім: «Сабақ өте күрделі процесс, мемлекетті басқарудан да өте ауыр». Осы сөздердің өзі оңай сөздер емес себебі үлкен жауапкершілік сезіліп түр. Қүзыретті мүғалімдердің нені білуге және үйренуге тиіс екендігін анықтау қарапайым міндет болмағандықтан, жоғарыда аталған мәселелер күрделі дүниелер. Бүкіл мүғалімге бір ғана тиімді әдіс- тәсілдер үйретуге болмайды себебі әр мүғалім өзінше индивид және оның басқалардан ерекшеліктері көп, сондықтан мінсіз тренердың критерийлерін үстанып, үнемі жүмыста тек дүрыс бағытпен жүмыс істеуім қажет. Ең бастысы мектепке барған кезде сол мектепке даму жағынан көмегім тисе екен деген ойдамын. Мақсатым мен міндеттерім анық болып, жүмысым нәтижелі болса деймін.
Қазақстан Республикасы әлемдік мемлекеттердің ішінде экономикалық даму жағынан 53 орында, Финляндия мемлекеті 44орында түр, былтырғы 2016 жылғы көрсеткіш бойынша. https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_стран_по_ВВП_(номинал).
Әлемнің дамыған елу елінің көшбасшысы болып түрған Финляндиядағы білім беру жүйесі кімді болса да қызықтырары сөзсіз. Бүл елдің балалары бүкіл әлемдік сарапшылардың есебі бойынша 2000 жылдан бері өз білімдерімен бүкіл әлемді таң қалдырып келеді. Біздің мемлекетіміз де білім беру жүйесіне көптеген жаңа, оңтайлы жаңалықтар енгізіп келе жатыр. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ашылып, өз жүмысын бастады. Бүл мектептердің мақсаты- әлемнің дамыған мемлекеттерімен бәсекеге түсе алатын білімді, үлтжанды ел патриоттарын оқытып, тәрбиелеп шығару.
2012 жылдан бастап Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының үш деңгейлі бағдарламасының еліміздің білім беру жүйесіне енгізілуі осындай үлы істерге апаратын бірден бір жол екенін практика жүзінде көрсетіп отыр. Өз басым 2012 жылы ең алғашқылардың қатарынан болып ІІІ базалық деңгейді оқыдым. Бастапқы кезде қорқынышты түс көргендей бәріміз түсінбей, түсінгеннің өзінде өзімізге сенімсіздік танытып едік, міне биыл сертификатталған мүғалім болғаныма бес жыл болыпты. Осы бес жылдың ішінде көптеген жетістіктер мен жаңалықтарға қол жеткіздім. Ендігі мақсатым: осы тренерлік жүмысымды өте сапалы жүргізіп, мүғалімдерге білгенімді үйрету, бағыт- бағдар беру. Тренерлік курсты аяқтағалы бері үш коучинг өткіздім. Тобыма өзімнен әлдеқайда үлкен, тәжірибесі мол мүғалімдер жиналды. Қуантарлығы көздерінен білімге, білуге, үйренуге қүлшыныс көрініп түрды. Зейнет демалысына шығуға 3,4 жыл қалған әріптесім кейбір скептик мүғалімдер сияқты емес менен көп нәрсе үйренгісі келеді. Әрине оңай жүмыс емес, үнемі ізденісте жүресің және жүмыс барысында олардан көптеген қүнды информациялар өзім де аламын. Көбісінің білгісі келетіндері : критериалды бағалау, смарт мақсат, Блум таксономиясы, ҚМЖ, ОМЖ қүру және жеті модульге қатысты әдіс- тәсілдерді үйреніп, сабақарында қолдану. Бүл өткізген коучингтерімде сүрақ қоюдың қаншалықты маңызды екедігін білдім. «Сүрақ (?)- ақыл аулайтын қармақ » екендігіне тағы да көз жеткіздім.
Бүгінгі таңда мүғалімдер көптеген жаңалықтардың ортасында жүр және тыс қалмай тек алдыға қарай үмтылып жүмыс істеу керек. Көпттеген мүғалімдер жаңалықардан, өзгертулерден қорқып, қатып қалған ескі стереотиптерін үстанады. Бүндай жағдайда білім саласында ешқандай өсу динамикасы болмайды және біздің мемлекет әлемдік жаһанданудан тыс қалып қояды. Сондықтан үстаздар үнемі ізденісте, жаңашыл ойлауда болуы қажет. Себебі оны талап етіп түрған бір орында түрмайтын заман. Әлемнің дамыған елдерінің көбі 80-жылдардың ортасында білім берудің жаңа типіне көшу керек деген қорытындыға келді. Ол білімнің санына емес, функционалдық сауаттылыққа негізделу керек болды. Яғни, адамның көп білуі маңызды емес, оның қолынан не келеді және білімін қалай пайдалана алады деген мәселеге назар аударылды. 1988 жылдан бастап экономикалық әріптестік және даму үйымының елдері бірінен соң бірі мектептердегі осы жаңа мазмүнға көше бастады. Бүл процесс 90-жылдардың ортасына қарай толық аяқталды. 1997 жылы көп елдер PISA деп аталатын ортақ стандартқа көшу туралы келісімге келді. Міне, 1 қыркүйектен бастап Қазақстан да осы жүйені барлық мектептердің бірінші сыныптарына енгізелі. Жүйені толық енгізуге төрт жыл қажет болып отыр.
http://qamshy.kz/home/show/6240 (Ерлан Сағадиев: ҮШ ТІЛДІ ОҚЫТУ - ЖАҢА МИНИСТРДІҢ ЖАҢАЛЫҒЫ ЕМЕС, ЕЛБАСЫНЫҢ ТАПСЫРМАСЫ)
Қорыта келе айтқанда, өзіміздің үлттық қүндылықтарымызды сақтай отырып, дамыған Еуропа елдерінің білім беру жүйесіндегі оң реформалардың үтымды жақтарын білім беру жүйемізге енгізіп, балаларымызды, қоғамымызды, ең бастысы, тәуелсіз жас мемлекетімізді әлем аренасынан орнықты орын алуына бағыттауымыз біз үшін маңызды. Қазақ елінің білім беру жүйесіндегі оң реформалар көп күттірмей, өз жемісін береріне сенімім мол.
УДК 621.
КАШЫКТЫКТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ
СИПАТТАМА
Байзакова Е.М. п.ғ.к. Абай атындагы Қаз.ҰПУ, Алматы Дуйсенбаев Марат. Абай атындагы Қаз.ҰПУ, Алматы
В статье рассматриваются виды инновационных методов, а также особенности технологии дистанционного обучения, его внедрение в учебный процесс.
The arfiche considers the types ob innovation methods. Italso considers the peculiarities of technology ob distant education and its introducfion into educational process.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды. Мектеп практикасымен танысу барысында мүғалімдердің инновациялық технологияларды біртіндеп қолдануға үмтылғаны байқалады. Бірақта олар инновациялық әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары қандай деген мәселелерді анық-айқын біле алмайды.
Инновация (латын сөзінің - жаңа ) жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. 1957-1964ж. он жылдық тарихқа американдық білім жүйесіндегі инновациялар жаңа өзгерістер кезеңі ретінде енеді. Қазіргі кезде педагогикалық технология үғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы пікірлер алуан түрлі.
Технология - Теһпе - искусство, ремесло, мастерство, учение - деген мағынаны білдіретін грек сөзі [1] . Технология - оқушы мен үстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін үйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. Педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық дара, инструменталдық және методологиялық қүралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді .
Осы заманғы жаңа инновациялық технологияларда, педагогикалық технология -практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің жобасы. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз - белгілі бір қабілеті бар дара түлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді үйымдастыруға қажет қүралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі. Оқыту технологиясы - оқытудың тиімді жолдарын зерттейді, ғылымда оқыту процесінде қолданылатын эдістер, тәсілдер мен қағидалар. Ол оқыту процесінде нақты жүйе қызметін атқарады.
Инновациялық технологияның түрлеріне: 1. Саралап оқыту. Өткен ғасырдың 30-жылдарьшда Америкада, ал 60-жылдары білім беру мен оқытуда саралау үрДІсІ кеңінен етек алғаны мәлім. Бүл үрдіс бүгінгі таңда Қазақстан мектептеріне де келіп жетті. Оқушылардың бейімділігін, кызығуын, үлгерімін анықтай отырып оқыту, яғни саралап оқыту қазіргі мектептердің даму бағытына айналып отыр. Саралау - оқу мекемелерінің түрлеріне, бір мектептің кәсіби бағдары мен өз ішіндегі ағымына және сыныптағы топқа бөлінеді. Білім беруде, саралап оқытуда қарама-қайшылық та кездеседі. Саралап оқытудың басты бағытының бірі -толықтыра оқыту, яғни үлгерімі төмен оқушыларға қосымша педагогикалық күш жүмсау.

Дамыта оқыту - күрделі қүрылымды, біртүтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесінде көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың дэстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген максатында, мәнінде, мазмүнында, дамытудың негізгі факторында, мүғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында, танып-білу үрдісін үйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде. т.б.
Деңгейлеп оқыту технологиясы. XX ғасырдың аяқ кезіндегі педагогикалық ой-түжырымдардағы гуманизм идеялары, еркін білім беру, оқушының жеке түлғалық күшін дамыту үшін мектептің алдында оқытудың және тэрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке түлғаның дамуына мектеп ортасында қолайлы жағдай жасау қажеттілігі туындайды. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі - оқушылардың сабақ барысында бірнеше деңгейде жұмыс жасай алатындығында. Сонымен бірге қазіргі жаңа технологиямен оқыту барысында компьютерлер мен оларды басқарушы алгоритмдер біздің қоғамымыздың маңызды бөлігіне айналды [2].

Қашыктықтан оқытуды үйымдастыру технологиялары бұл білім беру жүйесін ақпараттандыру бағыты жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану аркылы дамыта оқыту, кашыктыктан оқыту, дара тұлғаға бағыттап окыту максаттарын жүзеге асыра отырып, оку-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Қашыктықтан оқыту үғымын кең мағынада алсақ, бұл-тыңдаушылар мен окытушылардың бір-бірінен кеңістікте алыстатылған оқу формасы. Ал, тар мағынадағы қашықтықтан оқу ұғымы тындаушылар мен оқытушылар арасындағы, сонымен қатар тыңдаушылардың өзара белсенді ақпаратпен алмасуын қарастыратын және жоғаргы дәрежедегі қазіргі жаңа ақпараттык технологияларды (аудио-визуальды кұралдар, дербес компьютерлер, телекоммуникация құралдары, т.б.) пайдаланатын белгілі бір тақырыптар, оқу пәндері бойынша ұйымдасмрылатын оқу процесі. Қашыктықтан оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі технологиялары бар: Кейс-технология - оқытушы - тьюторлардың дәстүрлі және қашықтықтан консультацияларды ұйымдастыру кезінде мәтіндік, аудиовизуальды және мультимедиалық оқу-әдістемелік материалдарды жинау және оларды пайдаланушылардың өз бетінше меңгеруі үшін жіберуге негізделген. Кейс технологиясы (ағылшынның саве - портфелъ) оқытуда жасалынған әдістемелік материалдармен іске асырылады. Желілік - технология - білім алушы, оқытушылар, әкімшілік арасындағы интерактивті өзара әсері мен оның оқу-әдістемелік қүралдармен жабдықталуын қамтамасыз етуде телекоммуникациялық желіні қолдануға негізделген;
Оқытудың желілік -технологиясына жатады:

Интернет желісін пайдалану; - Әлектрондық поштаны пайдалану;
Телекоммуникациялық қүрылғыларды пайдалану;

- Мультимедиамен жабдықталған, Интернетке шығу мүмкіндігі бар желелік компьютерлік класс [3].
2 кесте
КАШЫКТЫКТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ (ның)

	ПРИНЦИПТЕРІ		ҚҰРАЛДАРЫ
		ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ	МЕН
			ФОРМАЛАРЫ
І.Қашықтан оқыту -	1.Педагогикалық	1. Икемділік	1.Баспалық
	көзқарастың үстемдігі	2. Модульділік	шығармалар
(ББД-ны	2.Педагогикалық түрғыдан	3. Паралельдік	2.Электрондық
қалыптастырудың	тиімділігі	4.Алыстан қызмет	басылымдар
мақсаты, жүйелі	3.Білімберудің мазмүнын	көрсету мүмкіндігі	3.Оқу-ақпараттық
түрде	таңдау принципі	5. Қамту	аудио-бейне-
үйымдастырылған	4.Ақпараттардың	6. Рентабельділік	материалдары
урдісі).	қаупсіздігін қамтамасыз ету	7.Жаңа ақпараттық	4.Комьютерлік
	принципі	технологиялар	жүйелер
2.Қашықтан білім	5.Білім берудің бастапқы		5.Электрондық
беру -	(старттық)		кітапханалар
	деңгейі принципі		6.Эксперттік
(бүл түлғаны	6.Сәйкестілік принципі		оқыту жүйелеріне
оқытудың нәтижесі).	7.Мобилділігі принципі		негізделген
	8.Білім берудің басқа		дидактикалық
	формаларына қарама-қайшы		материалдар
	болмауы принципі .		7.Электрондық
			пошта арқылы
			8.WWW арқылы
			тарату.

Білім берудегі инновациялық технологияның мәнін педагогиканың маңызды екі проблемасы қүрайды. Олар - озық педагогикалық тәжірбиені зерттеу, жинақтау, тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы.
Әдебиеттер тізімі:

Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі.- Алматы, 2006 - 240 бет.
Беспалько В .П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. -М.,

1995
3. Искаков К.Т., Сакаева А.Н. Интегрированная Интернет и кейс-технологии в учебном
процессе. Вестник CAMAN. Выпуск № 1(21), Алматы,2004.-С. 32-36.
О КРИТЕРИЯХ КАЧЕСТВА И ПОКАЗАТЕЛЯХ ЭФФЕКТИВНОСТИ
ВУЗА
Г.А.Шукенова, Усенов А.С., З.К.Абдикулова
Международный казахско-турецкий университет им.Х.А.Ясави
г.Туркестан
Образование как социальный институт всегда играло в обществе ведущую роль передачи и распределения знаний, обеспечения научных исследований и развития новых технологий, поддержки предприятий посредством изобретательской деятельности. В сложных современных условиях общества успешная работа любого вуза невозможна без постоянного совершенствования его деятельности, нацеленной, в первую очередь, на улучшение качества образовательных, научных, информационных и других услуг. Но важнейшим показателем, определяющим долгосрочное развитие общества в том или ином направлении, было и остается качество образования. Ведь именно качество, способность к осуществлению инновационной деятельности определяют имидж любого вуза в общественном мнении, его конкурентоспособность, возможность привлекать интеллектуальные и материальные ресурсы, следовательно, создавать необходимые условия для дальнейшего повышения качества образования.
Качество высшего образования имеет решающее значение для успешного развития любого государства. Уровень интеллектуального потенциала страны, определяемый качеством ее высшего образования, становится важнейшим фактором благосостояния общества.
Анализ развития системы образования Республики Казахстан свидетельствует о существовании устойчивой тенденции ее интеграции в мировое образовательное пространство. Это обстоятельство предполагает обеспечение вузами качества образовательных услуг на уровне мировых стандартов, а соответственно адаптацию к этим стандартам существующих в национальном образовательном пространстве процедур его внешнего контроля и оценки [1].
В настоящее время систему обеспечения качества образовательной деятельности вузов на государственном уровне характеризует многоступенчатость, централизованный характер и ведомственная подчиненность процедур оценки и контроля, дублирование их содержания и выраженная нацеленность на решение проблем, существующих в системе высшей школы, что не позволяет им в полной мере обеспечивать свою основную функцию - стимулирование вузов к повышению качества реализуемых ими образовательных услуг. Не находит в национальной системе регулирования и оценки качества адекватного организационного и содержательного обеспечения и тенденция интеграции вузов в мировое образовательное пространство.
Важнейшим компонентом оценки деятельности вузов является оценка качества образования. Качество высшего образования является многомерным понятием, которое должно включать все его функции и всю деятельность: преподавание и программы обучения, исследования ученых и магистрантов, персонал, студентов, здания, факультеты, оборудование, оказание услуг обществу и академическую среду.
Можно определить три критерия качества образовательной деятельности [3]:

качество персонала, которое определяется степенью академической квалификации преподавателей и научных сотрудников вузов. Качество персонала и качество образовательных программ в сочетании процесса преподавания и научных исследований, при соблюдении условия их соответствия общественному спросу, определяют академическое качество содержания обучения;
качество подготовки студентов - при условии диверсификации образовательных программ, преодоления многопланового разрыва, существующего между средним и высшим образованием и повышения роли механизмов учебно-профессиональной ориентации и мотивации молодежи;

3) качество инфраструктуры и «физической учебной среды» высших учебных
заведений, охватывающее «всю совокупность условий» их функционирования, включая
компьютерные сети и современные библиотеки, что может быть обеспечено за счет
адекватного финансирования.
Качество образования - многоплановая категория и критерии его оценки могут быть самыми разными. Европейский центр по высшему образованию ЮНЕСКО относит к критериям оценки качества образования:

институциональную миссию и цели учебного заведения;
параметры образовательной модели;
определенные стандарты данной программы или дисциплины.

Можно выделить четыре основных аспекта оценки качества образования, которые дополняют друг друга [4]:

гарантированное выполнение базовых стандартов и эталонов;
достижение поставленных целей на разных этапах обучения (на входе, в процессе и на выходе);
способность удовлетворять спрос и ожидания потребителей образовательных услуг и заинтересованных участников образовательного рынка;
стремление к совершенствованию обучения.

Оценка качества требует международного измерения высшего образования: обмена знаниями, интерактивных сетей, мобильности преподавателей и студентов и международных исследовательских проектов, при этом должны учитываться национальные культурные ценности и среда.
Выделяются три основных инструмента контроля качества высшего образования, осуществляемого посредством оценки деятельности вузов:

аудит;
аккредитация;
оценка.

Под аудитом в данном случае понимается аудит качества, который призван оценить адекватность процедур планирования и принятия решений в вузе, соответствие предпринятых действий поставленным целям и эффективность действий с точки зрения достижения поставленных целей.
В ходе аудита качества проводится оценка системы управления в вузе, качества персонала вуза, а также системы внутреннего контроля качества; оценивается участие сотрудников университета и других заинтересованных лиц в процессе такого контроля. В зависимости от национальной специфики задач, стоящих перед системой высшего образования, аудиту подвергаются те или иные характеристики этой системы. Например, часто оценивается доступность образования с гендерной точки зрения, а также для представителей различных стран и национальностей. В ряде стран аудит проводится ежегодно, аудиторское заключение публикуется.
Аккредитация предполагает проверку вузов и программ на соответствие определенным критериям; в результате аккредитации вуз может быть либо аккредитован, либо нет. С ее помощью обеспечиваются минимальные гарантии качества обучения. В разных странах аккредитация осуществляется государственными органами или независимыми агентствами.
Оценка, в отличие от аккредитации, позволяет не просто проверить соответствие вуза неким критериям, но и оценить степень его конкурентоспособности, сравнить разные вузы между собой. Именно этот инструмент наиболее точно отвечает потребностям развития как системы высшего образования в целом, так и отдельных вузов. Оценка предполагает сравнение и ранжирование вузов между собой, а также самооценку вузов в динамике (динамика отдельных индикаторов, прогресс в достижении вузом поставленных целей).
Определение стратегии повышения конкурентоспособности вуза предполагает и ее оценку. Важность проведения такой оценки обусловлена целым рядом причин. Среди главных можно назвать необходимость разработки мероприятий по повышению конкурентоспособности, составление программ выхода на новые рынки, формирование ассортиментной и ценовой политики, привлечение средств инвесторов и другие.
Цель проведения оценки состоит в определении конкурентного положения вуза на рынке. Достижение этой цели возможно лишь при наличии оперативной и объективной методики оценки конкурентоспособности, на базе которой возможно было бы не только оценивать деятельность вуза, но и предлагать конкретные мероприятия по повышению его конкурентоспособности.
Разработка методики оценки, которая включала бы в себя конкретные мероприятия по оценке конкурентоспособности вуза, разработке на этой основе стратегии повышения конкурентоспособности вуза и программы ее реализации позволили бы вузу укрепить свое положение на рынке. Органам, осуществляющим управление системой высшего образования, такой подход позволил бы повысить эффективность управления и наладить индивидуальный поход к каждому вузу.
Необходимость исследования современных подходов к формированию конкурентных стратегий образовательных учреждений и совершенствованию организации образовательного процесса в вузах обусловили актуальность выявления и систематизации маркетинговых механизмов управления конкурентоспособностью высших учебных заведений.
Эффективная и конкурентоспособная стратегия деятельности вуза должна строиться на сочетании методов научно-обоснованного прогнозирования, гибкого планирования и

адаптированных к реальной рыночной ситуации маркетинговых механизмов, которые базируются на следующих принципах: инноваций, диверсификации образовательных программ, непрерывности образования, продвижения образовательных услуг, управления качеством.
Высшие учебные заведения действуют в непрерывно развивающейся конкурентной среде. Усиление конкуренции связано с недостаточной сформированностью рынка труда и инвестиционных ресурсов образовательной деятельности.
Повышение конкурентоспособности вуза связано с его способностью удовлетворять имеющиеся и предполагаемые требования потребителей, изучение которых должно стать выделенным направлением его деятельности. Фокус на потребителя, создание долгосрочной клиентской базы - основа эффективной рыночной стратегии.
Качество образования связано с общим развитием и улучшением научно-образовательно-производственного потенциала вуза, особое внимание должно уделяться формированию инновационной среды образовательных процессов с целью создания образовательных услуг с новым конкурентоспособным качеством [5].
Для успешной научно-образовательной деятельности вуза в условиях рыночной экономики необходимы кооперация, партнерство и взаимодействие вуза с правительством, промышленностью, обществом в целом, другими образовательными структурами, успешная деятельность в конкурентной среде рынка образовательных услуг и рынка интеллектуального труда при сохранении вузом своего академического характера, моральной и интеллектуальной независимости от любой политической власти и экономической силы. Список использованной литературы:

Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 20112020 г.
Болонский процесс: результаты обучения и компетентностный подход. / Под научным ред. д.п.н., профессор В.И.Байденко. 2010.
Киянский В.В. Менеджмент качества - философия конкурентоспособности. Уральск: Полиграфсервис, 2002. - 114с.

Хачатуров А.Е, Куликов Ю.А. Основы менеджмента качества. - М.: Дело и сервис.

2003.
5. Болотов В.А. Ефремова Н.Ф. Системы оценки качества образования:
учебное пособие. М.: Логос. 2007.
ОҚУШЫЛАР ҰЖЫМЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІНДЕГІ ІС-ӘРЕКЕТІ МЕН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ Оқытушы Уразбаева Жадыра Аблаханқызы
Қазақстан, Түркістан қ., Қ.А.Ясауи атындагы халықаралық қазақ-түрік университеті Психологиялық көзқарас түрғысынан үйым - баланың қоғамдық байланысы қалыптасатын, оның психикалық дамуы жүретін қоғамдық организм. Кез-келген үйым оны әлеуметтік орта ретінде, тәрбие шарты және т.б. ретінде сипаттайтын белгілермен бірге балалар үйымында біз кемелденіп бітпеген, қалыптасып келе жатқан жеке адамдармен істес боламыз. Оның ерекше тәрбиелік функциясы да нақ осыған байланысты.
Оқушылар үйымының айрықша ерекшелігі - ересектердің балаларды біріктірген кезде, олардың қатынастарын қүрған кезде көздеген мақсаттарының бағыттылығында. Балалар үйымы өсіп келе жатқан адамды біріктіре отырып, бүл түрғыда тәрбие функциясын жүзеге асырудың шарты мен қүралын жасайды. Қоғамның неғүрлым белсенді де мақсатты түрде ықпал ету шарты бола отырып балалар үйымы өз мүшелерін тәрбиелеу функциясын атқарады.
Балалар үйымын үйымдастыруда балалардың өздерінің қарым-қатынасқа деген қажетсінуі мен үлкендер алға қойған міндеттердің арақатынасы ерекше маңызды. Балаларды қоғамдық маңызды міндеттерді шешуге белсенді қатыстыра отырып, үйым жеке адамды дамыту үшін кең мүмкіндік ашатын қарым-қатынастардың сай түрлі формаларына өріс
101
жаюын қамтамасыз етеді. Бүл жағдайда балалардың үйымы тек сырттай лайықты деп қабылдамауының психологиялық маңызы зор. Балалардың өздерінің көзінше үйымның тәрбиелеу функциясын гөрі екінші орынға шегіндірілуі тиіс, әйтпесе оның тәрбиелік ықпалы жойылады.
Балалар үйымының әлеуметтік-психологиялық ерекшелігі мынада: үлкендер үйымдастырған балалар бірлестіктері қоғамның осы типіне тән қарым-қатынастардың үлгісін жасауға мүмкіндік береді. Әрине, сондықтан да коллектів ішіндегі балалардың өзара қарым-қатынасының олардың жеке басын қалыптастыру үшін шешуші маңызы бар.
Қоғамда балалар үжымы - баланың барлық қарым-қатынасын қалылтастырып қана қоймайды, сонымен бірге өріс жайып, сапалы өзгеріп отыратын ерекше әлеуметтік орта мен жағдай болып табылады. Осы қатынастарды дүрыс қүрып, үйымдастыру - тәрбие міндеттерінің бірі. Баланың ерекше икемделгіштігі коллектлвтің оған белсенді ықпал жасауына мүмкіндік береді. Атап айтқанда, коллектив - мектеп оқушысының жеке басының түрақты адамгершілік қасиетін неғүрлым белсенді, мақсатты түрде қалыптастырудың шарты. Баланың өткен буынының тәжірибесін, жинақталған білімдерді, үғымдарды қабылдау процесі дегеніміз өту жағдайлары бойынша да, сондай-ақ механизмдері бойынша да жеке-дара тәжірибені қалыптастыру процесінен ерекшеленетін өзгеше бір процесс. Бүл процесс баланың айналасындағылармен қарым-қатынасында, өріс жаятын іс-әрекетінде, өскелең адамды тәрбиелеуді, оны жеке адам ретінде қалыптастырып, дамытуды мақсат түтқан қарым-қатынастардың үлкел де арнайы үсынған жүйесінде жүзеге асады.
Іс-әрекеттің көп қырлы жүйесінде балалардың барлық қарым-қатынастары қалыптасады, олар осы жүйеде көрінеді. Балалар бірлескен іс-әрекеттің алуан түрлеріне түрлі бірлестіктер де қатысады. Алайда бүл бірлестіктердің балалардың өзара қарым-қатынасын қалыптастыруға психологиялық ықпалы бірдей емес [1].
Психологтар мен педагогтар балалар конгломераты, ассоциациялық топ, кооперативтік топ және қоғамның рүқсатымен қүрылған іс-әрекет пен дамудың әр түрлі деңгейіндегі бірлестіктер, ақырында балалар коллективі деп бөледі. Жеке адамды тәрбиелеудегі қоғамның міндеті балалардың кез келген кездейсоқ бірлестігін қүру емес. Тек оның жоғары формасы — қалыптасқан-дамыған балалар коллективі ғана қоғамның қойып отырған міндеттерін аша алады, сонымен бірге балалардың бір-бірімен араласу қажеттігін іске асыруға мүмкіншілік береді.
Дамыған балалар коллективі тек қана толық белгілі бір жас кезеңдеріндегі баланың психикасын қалыптастыратын іс-әрекеттерінің белгілі түрлері негізінде қажет және мүмкін болады. Шын мәніндегі әрі дамыған балалар коллективі үшін қоғамның пайдасына мақсатты түрде бірлескен мазмүнды іс-әрекеттің үйлесімді мотивтері мен мақсаттарының ортақтығы, жалпы нәтижеге жету қамы, белгілі бір үйымдастыру мен байланыстар тән. Сонымен бірге оған барлық мүшелерінің жоғары өзіндік іс-әрекет ету дәрежесі, коллективтік өзара қарым-қатынастың жоғары дәрежесі мен кеңдігі тән. Дамыған коллективке баланың қарым-қатынасының өріс алған жүйесі, оның басқа адамға ерекше қарым-қатынасы іс-әрекет қүралы емес, мақсаты ретінде болуы тән. Мүндай коллективті қалыптастыру - іс-әрекет пен балалардың қарым-қатынасының сипатын сапасын өзгертуге негізделген үзақ процесс.
кластардағы мектеп оқушылары арасындағы қарым-қатынасты, әдетте балалардың коллективтік қызметін үйымдастыратын, қоғамдық тапсырманы бөлетін мүғалімдер жасайды.
III-IV кластарда балалардың өз жолдастары арасында белгілі орын алуға қажеттілігі өседі де, тәрбиенің шарты мен әдісі ретінде балалар коллективінің қүрылуы басталады. Жеткіншектік шақтағы балаларға өзара қарым-қатынасы кең қүшақ жайған өзіндік іс-әрекеті бар коллективті үйымдастыру тән. Бүл осы кезеңде баланың әлеуметтік позициясының сапа жағынан өзгеруіне, оның басқа адамдармен қарым-қатынасының қайта қүрылуымен байланысты, ол қарым-қатынас әр түрлі ситуацияға сәйкес қүру, реттеу, бөгде адамның позициясын ескере отырып, өзінің қимылын бағалау мен бағыттау іскерлігін үйренеді. Өзін шыңдаудағы талабы саралау үстінде 10-16 жасар мектеп оқушысының бүл ерекшеліктері дәл осы түста оны қоғамдық пайдалы іс-әрекеттің түрлі формаларының ішіндегі көп жақты қатынасқа неғүрлым икемді етеді. Оны іске асыру жеткіншектердің қоғаммен қарымқатынасының сапа жағынан жүзеге енгізілгендегі негізгі психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Бұл іс-әрекеттің ішінде коллективті шыңдауың психологиялық шарты болып табылатын жеткіншектердің өзін белсенділікпен бекітуі жүріп жатуы мүмкін.
Сонымен дамыған коллектив өзінен-өзі дүниеге келмейді. Оның қалыптасуы, дамуы кіші шәкірттік шақта басталады да, ал түп-тамыры одан да гөрі ертерек неғұрлым сәбилік шақта жатады.
Балалар коллективін дамыту дәрежесі балалардың өзара қарым-қатынастарын дамыту деңгейлерімен және сипатымен анықталады. Балалардың қарым-қатынасының өріс алған жүйесін құрудың негізі - олардың іс-әрекеттерін мақсатты бағытта ұйымдастыру.
Мектеп оқушысы, әдетте, бір қатар түрліше, бірдей жастағы (мысалы, оқу), түрлі жастағы (спорт, керкемөнер, қоғамдық-ұйымдастыру) тұрақты, уақытша және басқа коллективтерге кіреді. Тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастырса, негізгі міндеті мен функциясы қоғамдық пайдалы іс-әрекет, қоғамдық өмір мен қоғамдық мінез-құлықты қалыптастыру деп есептелетін, коллективтер, шәкірт үшін неғұрлым референтті болады. Барлық бұл коллективтерде бала басқа балалармен және үлкендермен белгілі қарым-қатынасқа түседі, өзіндік орын алады, оның жеке басын қалыптастыратын, жетілдіретін белгілі бір талаптар жүйесінде болады [2].
Балалар ұжымын мектеп оқушыларының өміріндегі негізгі орта деп қарай отырып, біріншіден олардың ұжымдық қызметін өзіндік іс-әрекет сипатына ие болатындай, яғни іс-әрекет түрінде ұйымдастыру қажет, онда мақсаты балалар үшін тартымды болғандықтан әрбір оқушының белсенділігін оятатындай мотивке айналуы керек. Екіншіден, істі ұйымдастыру әрбір коллектив мүшесінің творчестволық, тең праволық позициясын, оның даму, өзгеру мүмкіншілігін қамтамасыз етуі керек. Тұрақты күрделіленетін бірлескен іс-әрекет алғаш қатысы бар коллектив үшін, содан соң мектеп үшін, кейіннен аудан, қала үшін орындалады. Үшіншіден, мектеп оқушыларының бірлескен жұмысын, әрбір оқушының іс-әрекетінің нәтижесін жалпы нәтижеге жетудегі қажетті буын болатындай етіп құрған жөн. Коллективтік іс-әрекетті осылай ұйымдастыру балалардың ынтымақтастығын, жауапкершілігін, демеуді сезінуін, көмектесуге ұмтылысын оятады, қоғамдық пікірді пәрменді түрде қалыптастырады.
Балалар ұжымының тәрбиелеу мүмкіндіктері мыналармен:

балалар әрекетінің мазмұнымен;
бұл ұжым қаншалықты тұтас іс-әрекеттің субъективті ісі ретінде болатындығымен;

3) іс-әрекет процесінде ұйымдастырылатын барлық қарым-қатынастардың жүйесімен
айқындалады.
Барлық ұжым мүшелеріне әрбір бала үшін орнықты жағдай туғызатын қамқорлық қарым-қатынас ұйымдастыру аса маңызды.
Балалар ұжымы тәрбие объектісі ғана емес, оның субъектісі де. Әрбір бала - осы ұжымның мүшесі, сондықтан да мектеп оқушысына ұжымдық іс-әрекеттің мақсатын таңдауға нақтылы қатысып, оны өмірде іске асырып, көпшіліктің пікірін ұйымдастырып отыруы қажет. Жеке адамға балалар коллективінің тәрбиелік ықпалы, баланы белгіленген қатаң талаптарға бағындыруға мұқтаж ететін қысыммен емес, балаларды олардың творчестволық белсенділігін жан-жақты ашуға итермелеуімен анықталады. Әрбір баланың дербестігін, инициативасын көрсету, даралығын дамыту үшін жағдай жасау жеке адамның адамгершілік өрісінің байлығын ашып, оның моральдық-ерік сапаларын қалыптастырады.
Ұжымшылдық - жеке адамның өзінің нақтылы іс-әрекетіне көзқарасының бірден-бір маңыздысы — қоғамдық іске творчестволық көзқарас, бірақ тек өз тобының жай қоғамдық ісіне ғана емес, жалпы барлық іс-әрекетке творчестволық көзқарас. Нақ осы жағдайда қоғамдық іс-қажеттілік болып есептелетін қалыптасқан жеке адамның өзін-өзі көрсетуі болып өтеді. Мұндай қажеттілікті тұйық топта, оның тар шеңберлі істеріне ғана көзқарасып қалыптастыру арқылы қалыптастыруға болмайды, өйткені жеке адамды жан-жақты дамыту бір бөлігі ұжым болып табылатын кең шеңберлі мақсаттарға бағдар алумен қамтамасыз етіледі.
Бұл кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ұжымдық іс-әрекетін ұйымдастыру, оларды өр түрлі іс-әрекеттеріне қатыстыру, ұжымды балаға педагогикалық ықпал жасайтын құралға айналдыру. А.С.Макаренко ұжымды нығайту үшін тәрбие жұмысын барлық ұжымды тәрбиелеуден бастау қажет дейді. Екінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқаруға, сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі тұрақты ұжым органдарына көшеді. Бұл кезеңде белсенді топпен жұмыс істеудің маңызы зор. Мысалы: жұмысты бірігіп жоспарлау, әр түрлі оқу, қоғамдық еңбек тапсырмаларын орындау, әрбір ұжым мүшелеріне көмектесу, іс-әрекеттерін бақылау, т.б. Мұғалімнің қызметі - коммуникативті, балалармен байланыс жасау, ұжымның өмірі үшін оқушылардың ынтасын қуаттау, жалпы міндеттерді орындауда барлық оқушылардың күш-қуатын нығайту.
Ұжымның бұл даму кезеңінде қатар ықпал жасау принципі қолданылып, тұлғаға талап қою ұжым арқылы жүзеге асырылады. Үшінші кезең - белсенді топтың және ұжым іс-әрекетінің дамуымен сипатталады, қоғамдық өмірдегі деректерді, құбылыстарды бағалауда қоғамдық пікір пайдаланылады. Бұл саты ұжымның өрлеу кезеңі. Ұжым өмірінде, оқушылар арасында жалпы істі бірлесіп орындаудық арқасында ұжымдық, гуманистік қатынастар дамып, ұжымда тілектестік, бір-біріне ілтипатты болу, жолдастарының қуанышына, мұқтаждығына үн қатуға дайын тұру, мінез-құлық нормасын сақтау, нормаға бағыну сияқты қасиеттер пайда болады. Ұжым қоғамдық пікірмен сипатталады.
Қоғамдық пікір - бұл ұжым мүшелерінің талаптарды, пікірлерді бағалаудағы бірлігі. Бұл бірлікті ұжым одан әрі дамытып, кейбір ұғымдар және құбылыстар жайындағы пікірлерді мақұлдайды немесе теріске шығарады. Демек, ұжымдықталқылау, бағалау жариялылық, әрекеттілігі - қоғамдық пікірдің негізгі ерекшелігі.
Оқушылар ұжымын нығайту мен қалыптастыруда аса маңызды мәселелердің бірі -ұжым алдындағы мақсатты - перспективаны тандау. Осыған орай А.С.Макаренконың теориялық мұрасына сүйеніп, оның жақын, орта және қашық атты перспективаларын еске түсірген жөн. Жақын перспектива - бұл күнделікті өмірдегі әр түрлі іс-әрекетке жеке тұлғаны ынталандыру, қызықтыру. А.С.Макаренко: "Егер балалар алдында қуанышты, қызықты, істер болмаса, онда олар өмір сүре алмайды. Адам өмірін шын ынталандыру - ертеңгі қуанышты сезіну".Жақын перспектива: жарыс, саяхат, жексенбілік серуен, цирк, мұражай және көрмеге бару, үйірмелердегі қызықты жұмыстар. Орта перспектива: балалар лагеріне бару, жылсайын өткізілетін ән, сурет сайыстарына қатысу, әдебиет, эстетикалық және этикалық тақырыптарға пікірталас өткізу. Қашың перспектива -ұжымның немесе жеке адамның ұзақ мерзімге созылатын бір істі орындауға талаптануы. Қашық перспектива: келешек мамандықты таңдау, білім алу, мектеп бітіргеннен кейін халық шаруашылығында жұмыс істеуге тілек білдіру немесе кәсіптік оқу орындарына түсу.
Қоғам адамдары кашық перспектива арқылы мүмкіндігінше ұжымға, Отанға пайда келтіруі тиіс. Бұл перспектива жақын және орта перспективалармен мызғымас байланыста іске асырылады. Әрбір мұғалімнің міндеті - перспективаларды оқу және тәрбие барысында тиімді пайдалану, перспективаны баланың, сыныптың, мектептің пайдасы үшін таңдап ала білу, оқушылардың жас ерекшеліктерін және жалпы дайындық дәрежесін еске алу.
Ұжым өмірінде дәстүрдің тәрбиелік маңызы зор. Дәстүр - бұл тарихи қалыптасқан, бір буыннан екінші буынға беріліп отыратын қоғамдық өмірдегі, ұжымдағы адамдардық қатынастарын көрсететін нормалар мен принциптер [3].
А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда, дәстүр ұжымды бекітіп, нығайтып, оны толық, тұрақты, ықпалды және тартымды етеді. Ұжым өміріндегі дәстүрдің түрлері: мектеп мерекесі, сайыстар, олимпиадалар, соңғы қоңырау, аға ұрпақтың мұрасын ұқыптылықпен күтуге үйрену, ұжым абыройы үшін күресу.
Қандай болмасын ұжымды ұйымдастыру негізі оның мүшелерінің қоғамдық ортақ мақсатқа бағытталған ісі болады. Ұжым құруды мақсат ете отырып балалар ісін ұйымдастыруда ең алдымен педагогикалық міндеттерді шешу керек: іс-әрекетті таңдау және сол істің мақсаты мен мазмұнына балаларды қызықтыру істің әр түрлі саласында қалыптасады. Мысалы, еңбек ету де, ойын ойнауында, сабақ кезінде, мәдени көпшілік және спорт жұмыстарының барысында т.б.
Кез-келген оқушылар ұжымын тәрбиелеуді ұйымдастыруды тәрбиеші ең алдымен талап қоюдан басталады. А.С. Макаренко талап қоюды, ең алғашқы кездесуді жалпы оқушылар жиналысынан бастау пайдалы нәтиже екенін көрсетеді. Талап қою ережесінің педагогикалық негізі - талаптың бір-бірімен байланыстылығы, талап қоюға дайындық алдын-ала үжым ережелерін зерттеп білу, бірінші күннің шешуші ролін түсіну, талап түсінікті, нанымды, балалар орындай алатын нақтылы, жігерлі түрде айтылуы керек. Пайдаланылған әдебиеттер
1 Макаренко А.С. Педагогическая поэма // Соч. В 8 т. -Т 3. - 426 с.

Луначарский А.В. Очередные задачи и перспективы народного образования в республике. Свердловск, 1928. 32 с
Крупская Н.К. Педагогические сочинения в 10-ти томах. Т.2. Общие вопросы педагогики. М.: Изд-во АПН, 1958.

КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ФИЗИКА ПӘНІНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНДА ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ Абдуманапов У.Ж. ф-м.ғ.к., аға оқытушы. Түйебаев М.К. х.ғ.к., аға оқытушы
Қазіргі таңда білім берудің әлеуметтік қүрылымы маңызды элементтердің біріне айналып отыр. Дүние жүзінде білімнің ролі артып, әр елдің өзіндік білім беру жүйесі тағайындалған. Қазақстан Республикасындағы үлкен өзгерістердің білім беру саласында қамтылуы маңызды іс-шара болып табылады. Осы орайда білім сапасын арттыру мақсатында критериальдық бағалау жүйесін дамыту маңызды екендігі сөзсіз. Мектеп дамуының қазіргі кезеңінде білім сапасын бағалау жүйесін өзгерту немесе жаңарту мәселесі неліктен пайда болды? Ол үшін ең әуелі, мәселенің туындауына себепші болып отырған мынадай қайшылықтарды қарастыру қажет:
-бес балдық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйесін қанағаттандыра алмауы (бағаның субьективтілігі, нақты бағалау критериінің болмауы - бағалаудың дүрыс немесе дүрыс еместігі туралы ақпараттың болмауы);
-оқушы танымындағы өзгерістер мен білім саласындағы қалыптасқан қарым-қатынастар сипаты арасындағы қайшылықтар;
-білім беру жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер мен осы жүйені басқарудың сипаты арасындағы қайшылықтар.
-әлеуметтік сүраныстардың өзгеруі. Қазіргі білім беру жүйесінің ерекшелігі оның негізгі тауары - қүзіреттілік, яғни білім алушының қандай да бір іс-әрекетке қүзіреттілігін дамыту, арттыру, қалыптастыру. Біз оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бағалаудан оның қүзіреттілік қасиетінің қалыптасуын бағалауымыз керек. Оқушының қүзіреттілігін дамытуда педагогикалық технологиялар мен бағалау жүйесінің алатын рөлі зор. Ал бүл өз кезегінде бағалау жүйесіндегі дамытушылықты қажет етеді. Қазіргі 5 балдық бағалау жүйесі қалыптасқан уақытта ол оқушының білім деңгейін көтеруді негізге алып қүрылған болатын, ал қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының қүзіреттілігін, оның жеке түлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дүрыс қарым-қатынасу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты мақсаттар қойылған.
Әлемдегі бағалау жүйелерінің көпшілігі - нормативті, яғни қандай да бір белгіленген нормамен салыстыру арқылы бағаланады. Критериалдық бағалау жүйесі нормативті бағалау жүйесіне жатады. Критериалдық бағалау жүйесі - Халықаралық бакалавриат мектептерінде кең қолданылады. Бүл бағалау жүйесі - білім алушының қүзіреттілігін дамытуға, түлғаның қалыптасуына бағытталған бағалау жүйесі.

Критериалды бағалау - оқушылардың білім жетістіктерін үжыммен келісілген, оқу
үрдісіне қатысушыларға алдын-ала белгілі, оқушылардың негізгі қүзыреттіліктерінің
қалыптасуына жағдай жасайтын, білім берудің мақсаты мен мазмүнына сәйкес нақты
анықталған критерийлер бойынша салыстыруға негізделген үрдіс.

Критерийлер		Дескрипторлар		Балл
		Өлшеулер мен тәжірибелерді қажетті реттілікті
		сақтай толық көлемде орындаса.
Өте жақсы	Тәжірибеге қажетті барлық қүрылғыларды өзбетінше және түсініп таңдады және дайындады, барлық тәжірибелерді алынған нәтижелер мен қортындылар үлкен дәлдікті көрсететіндей жағдайда жүргізілді		26-30
	Барлық жазбаларды, таблицаларды, суреттерді, сызбаларды, графиктерді, есептеулерді және қортындыларды өте үқыпты орындады
	Қателіктерді талдауды дүрыс орындады
	Қауіпсіздік ережесін толық сақтады
Жақсы	«Өте жақсы» критеийлеріне қойылған талаптар орындалса және сонымен қатар төменгі талаптар орындалса		18-25.9
	Тәжірибе қажетті дәлдікті қамтамасыз ететін жағдайда жүргізілмесе.
	Егер 2-3 ескертулер берілсе, немесе бір дөркі қателік және бір ескерту берілсе.
Қанағаттанарлық	«Қанағаттанарлық» критерийіне сәйкес келеді, егер жүмыс толық орындалмаған, бірақ жүмыстың орындалған бөлігі арқылы қортынды жасауға болады немесе өлшеулер мен тәжірибелер жүргізу кезінде төмендегідей қателектер жіберілсе		13-17.9
	Тәжірибе түсінбеген (нерациональных) жағдайда жүргізілудің салдарынан аланған нәтижелерде үлкен қателіктер орын алды.
	Егер есептеулерде жалпы саны екіден аспайтын қателіктер жіберілсе(жазбадағы бірліктерде, өлшеулерде, есептеулерде, графиктерде, таблицаларда, схемаларда, қателіктерді талдағанда және т.с.с.) берілген жүмыс үшін түсінбеген сипатта болып, бірақ жүмыстың нәтижесіне әсер етпесе.
	Қателіктерді талдау қате жасалынса немесе тіпті жасалынбаса
	Жүмыс толық жасалынбаған, бірақ оның орындалған бөлігі жүмыстың негізгі, принципиальді тапсырмалары туралы дүрыс нәтижелер мен қортындылар жасауға мүмкіндік береді.
Шекті	Жүмыс толық орындалмаса, және жүмыстың орындалған бөлігі арқылы дүрыс қортынды жасауға болмайды.		0.1-12.9
	Тәжірибелер, өлшеулер, есептеулер, бақылыаулар дүрыс орындалмаса.
	Жүмыс барысында және есепте «қанағаттанарлық» критерийіне қойылатын кемшілік талаптарының бірнешеуі орын алса.
Қанағаттанарлықсыз	Жүмыс толық орындалмаса, және жүмыстың орындалған бөлігі арқылы дүрыс қортынды жасауға болмайды.		0
	Тәжірибелер, өлшеулер, есептеулер, бақылыаулар дүрыс орындалмаса.
	Жүмыс барысында және есепте «3» бағасына қойылатын кемшілік талаптарының бірнешеуі орын алса.

Оқушы жұмысты үлгі боларлықтай етіп, және жұмыс барысында жұмыстың орындауынына пайыммен қараса, бірақ қандайда бір кемшіліктер жіберіп алса мұғалім бағаны беріглен нормадан да жоғары қоюға мүмкіндігі бар.
ӘОЖ 378:342.51
ЖОҒАРЫ БІЛІМДІ БАСҚАРУДАҒЫ ҮКІМЕТТІҢ АТҚАРАТЫН РӨЛІ
Садырқұлов Рауан Нұрғалиұлы
Пекин педагогикалықуниверситетінің докторанты (ҚХР. Пекин)
АНДАТПА
Басқару бүгінде ғылым мен өнер ретінде табысты еңбек етіп отырған кез келген ұйым үшін аса маңызды. Білім беру саласы да бұдан шетте қала алмайды, себебі қазіргі нарықтық және бәсекелестік жағдайда жоғары оқу орындарын басқару ісіне ғылыми негізделген сипат беру қажеттігі туындап отыр. Осыған байланысты жоғары оқу орындарын басқарудың ғылыми ережелері мен заңдылықтары, принциптері мен әдістері салыстырмалы түрде баяндалған.
Кілт сөз: Білім беруді басқару, автономия, Германия, жоғары білім
ROLE THE GOVERNMENT'S OF MANAGEMENT HIGHER EDUCATION
Sadyrkulov Rauan
Beijing Normal University, Beijing 100875 ABSTRACT
Which have been successful as the science and art of management is important for any organization. Can not remain on the sidelines in the field of education and so on, because the current market and competitive conditions in the administration of the institutions of higher education based on scientific evidence, there is a need to give. In this regard, the management of higher education, scientific rules and laws, principles and methods set out in the relative. Key words: Education management; autonomy; Germany; higher education;
Кіріспе
Басқару - өте ежелгі тәжірибе болып табылады. Адамдар топтар мен ұйымдарға бірігіп өмір сүре бастаған кезден басқару қажеттілігі пайда болған. Ерте кездегі Египет пирамидаларын, Римді т.б. еске алатын болсақ, соның барлығы да үлкен үйлестіру, ұйымдастыру қызметтері арқылы жүзеге асырылып келген.
Кең мағынасыда алғанда, басқару дегеніміз - қоғамдық ұдайы өндірісті нысаналы түрде үйлестіріп отыру. Басқару табиғаттың барлық құбылыстарына тән.
Білім беру мекемесін басқару іс-әрекетінің басқа мекемелер немесе өнеркәсіп орындарындағы басшылықтың жұмысынан едәуір айырмашылығын көрсете отырып, К.Д.Ушинский былай деп жазған: «Егер қаржы немесе әкімшілік әлемде олардың идеяларының орындаушыларға ұнайтын-ұнамайтынын ескермей, ұйғарыммен, жарлықпен қызмет етуге болса, қоғамдық тәрбие беру әлемінде ашық айтылып, ашық қабылданған пікірден басқа идеяны жүзеге асырудан басқа амал жоқ».
Зерттеудің мақсаты - жоғары білімді басқаруды дамытудың негізгі бағыттарын анықтау және ұсыныс беру.
Зерттеу нәтижелері. Білім зияттық қана емес, сонымен бірге қоғам өркендеуінің экономикалық базасын құратын маңызды сала болып табылады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты Қазақстан Республикасының Президенті белгілейді, ал оны іске асыруды Қазақстан Республикасының Үкіметі жүзеге асырады.
Қазақстандық жоғары білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі мәселелер мыналар болып табылады:
- ҚР Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарды орталықтан басқаруы және академиялық еркіндіктің болмауы;
- мемлекеттік және жеке жоғары оқу орындарында мамандық даярлаудың қайталануы. Жоғары білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі оның басқарылуын
орталықсыздандыру және академиялық еркін болуы болып табылады.
Қазақстандағы жоғары оқу орындарының басқарылуын орталықсыздандыру және академиялық бостандық беру:

шығармашылық бастамаларды тежейтін ортақ стандарттар мен ортақ оқу жоспарлардың жойылуы, сондай-ақ олардың білім сапасы үшін жоғары оқу орындары арасындағы бәсекелестіктің артуына;
мамандар даярлауда жоғары оқу орындарының жауапкершілігінің артуына жол ашады.

Германиядагы жогары білімді басқару. Германияда жоғары білімді басқарудың үш деңгейлік жүйесі орнаған: федералды орталық деңгейде, федералды жергілікті деңгейде және оқу орны деңгейінде.
Федералды деңгейде Германияның жоғары білім жүйесін реттейтін негізгі заң 1998 жылы қабылданған «Жоғары білім аясындағы федералды заң», ол заң 1976 жылғы «Жоғары білім аясындағы федералды заң» негізінде жасалған. Федералды орталық жоғары білімді жалпы басқару қызметін атқарады: ГФР білім министрлігі білім саясаты концепциясын жасап, білім жүйесінің жалпыүлттық заңдық шеңберін анықтайды, ЖОО-ның кеңеюіне және нәтижелі жүмыс істеу үшін инфрақүрылымды дамытуға қаржы бөледі.
Жоғары білімді ағымдағы басқару Конституция бойынша Федералды жергілікті басқарудың қүзырына кіреді және Білім саласы аясындағы Федералды заң негізіндегі Жергілікті басқару жүйесінің жоғары білім туралы заңымен реттеледі. Жергілікті деңгейде білім беруді Жергілікті министрліктер басқарады және ол көп жағдайда қаржыландыру, әкімшілік (кадрлық) мәселелерге байланысты болды.
Ғылыми және білім беруді жоспарлау, үйымдастыру дәстүрлі түрде ЖОО-ның қүзыретіне кіреді. Қазіргі таңда ЖОО-ның қүзыреті күннен-күнге кеңейіп жатыр, бүл Германия жоғары білімін модернизациялаудың негізгі міндеті болып табылатын орталықсыздандыру саясатын іске асыруға максималды үмтылумен байланысты. Жергілікті билік ЖОО-ларға барлық биліктерді, соның ішінде қаржылық, әкімшілік биліктерді беріп, өзіне тек страгеиялық басқару қүзыретін сақтап қалған. Дәстүрлі түрде Германияда университетті президент немесе ректор, немесе президенттен, вице-президенттен және канцлерден (бас администратор) түратын президенттік комитет басқарады. Соңғы кездері ЖОО-ны корпоративті басқару концепциясына қатты көңіл бөлінуде. Осыған байланысты оқу процесі мәселесін шешуге қатысуға қүқығы бар басқарудың әріптестік органдарының (ЖОО деңгейіндегі сенат және ассамблея, ЖОО-ның бөлімшелері негізінде департаменттер кеңесі) рөлі арта түскен. Неміс университеттерінде тамырын терең жайған «академиялық еркіндік» принципі бойынша, студенттер лекция мен семинарларға қатысуға толықтай ерікті. Осыған қарамастан оқу бағдарламаларының маңызды шарттары жалпыүлттық заң мен жергілікті заңмен белгіленген Академиялық тәртіппен анықталады.
Жоғары білім саласын мемлекет тарапынан қаржыландыру жыл сайын азайып келеді. Бүл ЖОО-ның қаржылық мәселелерде және ресурстарды басқаруда автономдығының кеңейіп келе жатқандығымен түсіндіріледі.
2000 жылға дейін жергілікті билік ЖОО-ның барлық қаржылық шығындарын қатаң бақылауда үстап, ЖОО өз еріктерімен штат санын көбейте алмаған. 2000 жылдан бастап ЖОО-ларды қаржылық бақылау әлсірей бастап, олардың автономдығы кеңейе түсті. Осыдан бастап жоғары оқу орындары кейбір мәселелер бойынша қаржы жүмсау мәселесінде толық ерікті.
Осылайша Германия жоғары білім жүйесі жоғары білімді дамытуда, сапалы білім беруде, әлеуметтік қолдауда, мемлекеттік реттеуде және өзге де салаларда көптеген елдерге үлгі болып отыр.
Қытай Халық Республикасындагы жогары білімді басқару. Білім беру жүйесін реформалау Қытай Халық Республикасы 1949 жылы қүрылғаннан бері жүзеге асырылуда.
Қытай Халық Республикасына 1978 жылғы ҚКП Орталық комитетінің он бірінші кезекті, үшінші пленумы үлкен өзгерістер алып келді. Осы пленумнан кейін халықтың мүддесін қорғайтын экономикалық реформалар жүргізіле бастаған. Алғашында экономикалық реформадан басталып, көп үзамай саясат пен қоғамның және басқада салалардың дамуына терең әсер еткен.
Қытай Халық Республикасының білім беру жүйесінің заманауи қайта құрылуын ҚКП Орталық комитетінің 1985 жылы мамыр айында қабылдаған «Білім беру реформасы туралы шешімдері» құжатымен байланыстыруға болады.
Бұл құжатта мемлекет пен жоғары оқу орындары арасындағы қарым-қатынастардың моделін өзгертіп, жоғары оқу орындарының өкілеттігін кеңейту ұсынылған.
Аталған құжаттың қабылдануы жоғары оқу орындарының реформалау жөніндегі қоғамдық пікірталас тудырды.
Осы уақытта мамандардың біліктілігінің төмендігі, бітіруші түлектер арасында жұмыссыздықтың жоғарылығы, білім беру жүйесін реформалау қажеттігі айқындалды.
Жүйенің негізгі кемшіліктернің бірі жоғары оқу орындарының дамушы нарықтық экономиканың қажеттіліктері мен қоғамның түрлі талаптарына бейімделе алмауы болды.
1993 жылдың ақпанында орталықсыздандыруға негізделген білім беру реформасын іске асыруды бастады.
Құрылымдық реформа барысында екі деңгейлі басқару құрылды:

Мемлекеттік әкімшілік (Мемлекеттік кеңес және Білім министрлігі) білім беру саласында даму жоспарларын анықтау, бюджеттік жоспарлау, ресурстарды бөлу, т.б.;
Аймақтық басқару органдары (Жоғары оқу орындарына тікелей басшылықты және басқаруды жүзеге асырушы).

1995 жылы мемлекеттік білім беру комиссиясы жоғары оқу орындарының реформасының негізгі төрт принциптерін жариялады. Бұл бірлесе даму (joint development), қайта құрылымдау (restructuring), бірлестік (merger) және ынтымақтастық (cooperation).
Бірлесе даму (joint development) принципі инновациялық даму тетіктерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін билік және бизнеспен бірлесіп жоғары оқу орындарының жобаларын әзірлеу және іске асыру болып табылды. Бұл принціп университеттерді аймақтық билікке және бизнес қажеттіліктеріне неғұрлым ашық болуға шақырды: университеттер қолданбалы білім беру бағдарламаларын әзірледі және олар отырған аумақтың ерекшеліктерін ескере отырып ғылыми зерттеулер жүргізді.
ЖОО-ды қайта құрылымдау (restructuring) барлық білім беру мекемелерін Білім министрлігінің басқаруына ауыстыру үшін қажет болған. Реформаға дейін жоғары оқу орындары профильдік министрліктерге және университеттің түрлі факультеттері бірнеше министрліктерге бағынысты болған.
Активтерді қайта құрылымдау жоғары оқу орындарының бірігуіне, бірлестік (merger) жасауына алып келді.
ЖОО-ның ынтымақтастығында (cooperation) - жоғары оқу орындарының филиалдар желісін / бір кампустық университет қалашығын құрудан бастап, студенттерге өз саласының ғана емес сонымен қатар, басқа да салалардың оқытушыларының дәрістерін тыңдауға мүмкіндік жасау үшін оқытушылар одағын қалыптастыруға дейінгі түрлі нысандар жасалған.
Жоғарыда айтылғандай университетті басқарудың әкімшілік құрылымы реформалау барысында екі деңгейден құрылған. Білім министрлігі білім беру саясатын жасау, білім дамуын ұлттық деңгейде жоспарлау, мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, білім реформасын жоспарлау және жүзеге асыру сияқты кейбір өкілеттіктерін өзіне қалдырған.
Сонымен қатар аймақтық органдар өздершщ қарауындағы жоғары оқу орындарының басқаруына және қаржыландыруына жауапты.
Жаңа білім беру жүйесінің басты міндеті түлектердің біліктілігін аймақтардың (провинция) ерекшелігіне сәйкестендіру болды. Қытай аймақтық органдары аймақтың ерекшелігін ескере отырып, жоғары оқу орындарымен ынтымақтастықты құруда.
Қытайда білім реформасының екінші бағыты - озық академиялық жаңа әлемдік деңгейдегі университеттер құру.
Қорытынды. Қазіргі таңда, Қазақстанның жоғары білім реформасын зерттеу үшін ғылыми әдебиеттік теориялық база құрылған, бірақ жоғары білім саласын басқару жайлы тереңірек зерттелмеген.
Әлемдік аренада жоғары білім саласында қазақстандық үлттық брендтерін жақсарту мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін одан әрі іс-қажет. Осыған орай жоғары оқу орындарын автономиямен қамтамасыз ету мақсатында мынадай үсыныстар жасаймын: 1. Жалпы жүйелік бойынша. 1.1 Үлкен автономияны және үлкен жауапкершілікті қамтамасыз ететін жаңа үйымдастыру-қүқықтық нысанындағы білім беру мекемелері мен үйымдарын қүру;
1.1 Мекеменің мүлігіне иелік етудегі мемлекеттің және жоғары оқу орнының рөлін, бағыныстылығын және өкілеттіктерін анықтау, оның ішінде бюджеттен тыс қаражатқа (оқу орындарының үйымдық-қүқықтық нысандарын қоса алғанда) сатып алынған.
2. Жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ету бойынша.

Орта және үзақ мерзімді еңбек нарығының конъюнктурасын ескере отырып, кәсіптік білім мамандықтарының бағыттары мен тізбесін оңтайландыру.
Жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын әзірлеу және түзету үшін жоғары білім беру мазмүнын басқаратын сараптамалық кеңес қүру. Мүндай кеңестерде жүмыс берушілердің, салалық және ғылым академиясы өкілдерінің рөлдері басымырақ болатыны анық.

3. Басқаруды үйымдастыру саласы бойынша.
3.1 Жоғары оқу орындарының бастамасымен жоғары оқу орындарының басқару
қызметіне аудит жүргізу мүмкіндігін қамтамасыз ететін аумақтық жүйелерді қүру.
3.2 Университеттің басқару тиімділігіне мониторинг жасайтын жүйе қүру.
4. Білім беру саласы бойынша.
4.1 Сапалы білім беру қызметінің кешенді жүйелерін әзірлеу және енгізу.
4.2 Жаңа білім беру технологияларын енгізу және оған университет басқару
жүйесінің бейімделуі.
5. Білім беруді интернационализациялау және халықаралық қызмет бойынша.

Университеттің бейіні бойынша халықаралық нарықтағы білім беру қызметтерінің маркетинг жүйесін қүру.
Білім беру қызметтерінің халықаралық нарықтағы бағдарламасын әзірлеу, сонымен қоса филиалдар және өкілдіктер желісін қүру.
Студенттер мен оқытушылардың, сондай-ақ әкімшілік персоналдың шет тілдерін белсенді пайдалануына және олардың тереңірек меңгеруіне жағдай жасау. Ұсынылатын әдебиеттер:

Дархан Ө. «Германиядағы жоғары білімді басқару және қаржыландыру жүйесі» http://old.el.kz , 2015
История менеджмента / Под ред. Д. В. Валового. М., 1997.
Рахымбаев А. Б., Сабатаева Б.О. Менеджмент. Алматы,2006

Внедрение реформы образования и превращение в жизнь образования, направленного на формирование качеств личности (Сучжи Цзюоюй) / под ред. Ян Хун. Пекин, 1999.
Ма Ваньхуа. Глобализация и смена парадигм в высшем образовании: Опыт Китая // Вопросы образования. 2008.

ТӨРТІНШІ СЕКЦИЯ МЕДИЦИНА ЖӘНЕ ФАРМАКОЛОГИЯ
ДИНАМИКА ПАТОЛОГИЧЕСКОГО ВЛЕЧЕНИЯ У ПАЦИЕНТОВ С СОЧЕТАННОЙ ЗАВИСИМОСТЬЮ ОТ ОПИОИДОВ И СИНТЕТИЧЕСКИХ
КАТИНОНОВ
Мария Валерьевна Прилуцкая
Республика Казахстан, г. Павлодар, ул. Торайгырова 72/1, Павлодарский Филиал Государственного Медицинского Университета г. Семей
Актуальность
Значительную опасность для мирового общественного здоровья представляет повсеместный рост популярности новых психоактивных веществ (НПВ). Так, по данным Управления ООН по наркотикам и преступности за период с 2009 по 2013 годы были выявлены 348 неизвестных ранее токсических субстанций [7]. Среди наиболее распространённых химических классов НПВ определены: синтетические каннабиноиды, синтетические катиноны, фенилэтиламины, пиперазины и триптамины [4].
В Республике Казахстан употребление НПВ стало регистрироваться с 2008 года [2]. Так, по данным отчета Министерства внутренних дел в 2015 году при пилотном мониторировании 4 регионов страны (Астана, Алматы, Павлодарская и СевероКазахстанская области) было зарегистрировано 419 случаев госпитализации лиц, страдающих зависимостью от НПВ [3]. Врачи-наркологи все чаще сталкиваются с употреблением НПВ в сочетании с традиционными психоактивными веществами (опиоиды, каннабиноиды, алкоголь) [2].
В связи с этим целью настоящего исследования стало выявление особенностей клинического течения патологического влечения сочетанной зависимости, вызванной употреблением опиоидов и синтетических катинонов в ближайшем постабстинентном периоде.
Материалы и методы исследования
Объектом исследования стали пациенты Республиканского научно-практического центра медико-социальных проблем наркомании г. Павлодар, проходившие курс медикаментозной коррекции и реабилитации в течение 40 дней после купирования симптомов сочетанной абстиненции, вызванной употреблением опиоидов и синтетических катинонов. Предмет исследования - психопатологическая структура патологического влечения в ближайший постабстинентный период (в течение 40 дней). Дизайн исследования «случай-контроль» с подбором пар 1:3. Группа «случаев» (далее исследуемая группа - ИГ) состояла из 47 пациентов с установленным диагнозом сочетанной зависимости - F19.21 «Психические и поведенческие расстройства вызванные употреблением опиоидов и синтетических катинонов». Группа «контролей» (далее контрольная группа - КГ) состояла из 146 пациентов, страдающих только монозависимостью от опиоидов - F11.21 - «Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением опиоидов». Материалы исследования: данные медицинских карт стационарного больного и исследовательской карты. Сбор информации проводился в рамках лонгитудинального-проспективного метода. Регистрация данных производилась с помощью серии повторных клинико-психопатологических оценок. Методы исследования: 1. клинико-психопатологический, социологический, 2. психометрический, 3. статистический (пакет программы SPSS 20 версия). Формирование выборки проводилось сплошным методом с 1 декабря 2015 по 30 ноября 2016 года. Протокол исследования одобрен Этическим комитетом Государственного медицинского университета г. Семей.
Результаты исследования и их обсуждение
ИГ и КГ были сопоставимы по ключевым социально-демографическим характеристикам. Для исключения влияния гендерного фактора на изучаемый признак намеренно были подобраны только мужчины. По этнической принадлежности в обеих группах превалировала азиатская этническая общность (казахи, татары, узбеки): ИГ - 32 (68,1%), КГ - 84 (57,5%). Европейская этническая группа (русские, украинцы, немцы, поляки, белорусы) составила соответственно в ИГ -15 (31,9%), в КГ 62 (42,5%) (критерий хи-квадрат =1,65, p=0,19). Средний возраст участников групп был также сопоставим (Критерий Манна-Уитни = 3167, p=0,42): ИГ - 24,17±2,89 лет, КГ- 25,04±4,23 лет.
ИГ и КГ были сопоставимы по стажу употребления основного наркотика (опиоидов). Так, средний возраст первого употребления опиоидов в ИГ был 21,3±3,6 лет, в КГ- 20,3±2,5 лет (U=2934, p=0,13). Продолжительность употребления опиоидов в ИГ - 2,7±1,3 лет, в группе сравнения - 3,1±1,2 лет (U=6451, p=0,67). Возраст первой инъекции наркотика в группе исследования составил 23,2 ±4,1 лет, в группе сравнения - 24,1±4,3 лет (U=2873, p=0,08). Таким образом, можно заключить, что анализу были подвержены случаи, сопоставимые по клинической стадии заболевания (у всех пациентов в обеих группах была диагностирована II стадия зависимости). Согласно рекомендациям Американской психиатрической ассоциации (DSM-5) была проведена стратификация степеней опиоидной зависимости у пациентов обеих групп. По данному признаку группы также не обнаружили значимых различий (хи-квадрат=0,59, р=0,74). В обеих группах превалировали пациенты со средней степенью зависимости от опиоидов.
ИГ характеризовалась установленной зависимостью от синтетических катинонов: инъекционное потребление (31 человек - 65,9%), интраназальное употребление - 16 человек (34,1%). Стаж потребления НПВ в среднем в ИГ составил 1,28±0,45 лет.
Для определения степени тяжести патологического влечения в постабстинентом периоде использована шкала патологического влечения Винниковой М.А. (2001) [1]. Измерения производились на 1 -е, 10-е, 20-е, 40-е сутки постабстинентного периода. Выявлено отсутствие достоверной разницы между тяжестью патологического влечения сразу по миновании абстиненции. Однако в динамике, нарастала разница между редукцией симптоматики в ИГ и КГ. Патологическое влечение в ИГ отличалось длительной персистенцией, вплоть до конца ближайшего постабстинентного периода (8,21±1,02 балла). В КГ патологическое влечение редуцировалось быстрее, достигнув уровня легкой степени тяжести к концу наблюдения (6,78±1,26 баллов).
Полученные результаты косвенно свидетельствуют о взаимосвязи между потреблением НПВ и скоростью редукции патологического влечения при опиоидной зависимости. Такие данные согласуются с литературными указаниями на значительный аддиктогенный эффект современных психоактивных веществ [5, 6]. На фоне проводимой терапии патологическое в КГ редуцировалось с большей скоростью, достигнув субклинического уровня в среднем по группе уже на 20-е сутки, что соответствовало консолидации ремиссии. В ИГ к 20-м суткам ПВ оставалось выраженным, что во многом замедляло процесс получения полноценных психотерапевтических интервенций и требовало дополнительной медикаментозной коррекции психического состояния у пациентов.
Выводы
Характер течения постабстинентного периода является одним ключевых в определении прогноза и качества устанавливаемой ремиссии. Патологическое влечение, являясь одним из основных психопатологических синдромов при аддиктивных заболеваниях, позволяет клиницистам судить о проградиентности болезненного процесса. Динамическая оценка течения той или иной стадии зависимости происходит неотрывно от верификации степени тяжести патологического влечения. Особенно актуальным такойдиагностический процесс становится при работе с пациентами, страдающими сочетанными видами аддикций, в том числе при зависимости от НПВ. В настоящее время изучение клинического течения таких патологий находится на стадии накопления эмпирического материала на примере отдельных выборокпациентов. Проведенный нами фрагмент исследования свидетельствует в пользу потенциирующего аддиктивного эффекта НПВ на течение традиционных зависимостей, в том числе опиоидной.
Выявленная разница в скорости редукции патологического влечения между ИГ и КГ позволяет определить дальнейший задел для исследований.
Список литературы:

Винникова М.А. Клинико-диагностические критерии патологического влечения к наркотику // Вопр. наркологии. 2001. - № 2. - С. 20 - 27
Ескалиева А.Т., Мусабекова Ж.К., Аяганова Д.Е., Прилуцкая М.В. Методы диагностики, лечения расстройств, связанных с употреблением новых психоактивных веществ (синтетические каннабиноиды). Методические рекомендации. Павлодар 2015. С. 6-9
ПРЕСС-РЕЛИЗ о состоявшемся заседании Межведомственного штаба по координации деятельности государственных органов, направленной на противодействие наркомании и наркобизнесу [Электронный ресурс] URL: http://mvd.gov.kz/portal/page/portal/mvd/MVD/mvd_nav_main1/Comitet_dep/Dep_anti_narkobesi ness (дата обращения: 01.02.2015)
Hohmann N, Mikus G, CzockD.Effects and risks associated with novel psychoactive substances: mislabeling and sale as bath salts, spice, and research chemicals // DtschArzteblInt.

2014, 111(9), p. 139-47.

Hone-Blanchet A. Wensing T., Fecteau S. The use of virtual reality in craving assessment and cue-exposure therapy in substance use disorders // Frontiers in human neuroscience 2014, 8, p. 1-15
Tiffany S.T., Carter B.L., Singleton E.G. Challenges in the manipulation, assessment and interpretation of craving relevant variables// Addiction, 2000, 95 (2), p. 177-187,
United Nations Office on Drugs and Crime, World Drug Report 2014 (United Nations publication, SalesNo.E.14.XI.7). p.51-55

УДК 618.4-036
ЗӘР ШЫҒАРУ ЖҮЙЕСІ ИНФЕКЦИЯСЫ БАР ӘЙЕЛДЕРДЕГІ ЖҮКТІЛІК
АҒЫМЫ МЕН НӘТИЖЕСІ Нұрбекова Р.А., Ержанова Г.Б., Ерғабылова А.Е., Аренова Ш.Б., Бисенова Г.Ж.
№1 акушерия мен гинекология және жогары оқу орнынан кейінгі білім беру кафедрасы Марат Оспанов атындагы Батыс Қазақстанмемлекеттік медицинауниверситеті
Актөбе қаласы, Қазақстан Республикасы
Ғылыми жетекшісі: Рыжкова С.Н., М.г.д., профессор, №1 акушерия мен гинекология және жогары оку орнынан кейінгі білім беру кафедрасының меңгерушісі
Қазіргі заманғы акушерия және перинатология тұрғысынан қарағанда жүктілердегі зәр шығару жолдарының инфекция мәселелерін зерттеу өзекті болып қалуда, өйткені көбінесе гестационды процесс ағымының және осы патология бар анадан туған нәрестелердің жоғары аурушаңдығының асқынуына себепші болатын ауру алғаш рет жүктілік кезінде пайда болады немесе білінеді. Сондай-ақ зәр шығару жолдарының инфекциясы босану ағымы және босанғаннан кейінгі кезеңді асқындырады. Осы патологиясы бар босанушыларда мерзімінен бұрын немесе ерте қағанақ суының кетуі, жіті интранатальды гипоксия, жатырдың жиырылу белсенділігінің және бала жолдасының бөліну мен шығу процесінінің бұзылысы жиі кездесетіні анықталды [1].
Зәр шығару жолдарының инфекциясы жүктілік кезінде, соның ішінде қалыпты бүйрек қызметі мен зәр шығару жолдарының құрылымдық өзгерістері жоқ дені сау әйелдердегі ең көп таралған ауру болып табылады. Соңғы жылдары жүктілік кезіндегі зәр шығару жүйесі патологиясының өсуі байқалады. Бұл перинаталдық аурушаңдылық пен өлім-жітімнің өсуіне әкеледі. Симптомсыз бактериурия, дизуриялық белгілердің көрінуінсіз зәр шығару трактісі мүшелеріндегі персистирлеуші бактериялық колонизация жүктілерде 2-11% жағдайда анықталады [3]. Гестационды пиелонефрит жүктілерде 1 -12% жағдайда кездеседі[2]. Инфекциялардың таралуы жүктілерде 1,3% жағдайда анықталатын симптомсыз бактериурия, жедел цистит, сонымен қатар организмдегі инфекциямен байланысты болуы мүмкін. Жүктілерде жедел пиелонефрит 1 -2,5%, созылмалы пиелонефрит - 10-18% жағдайда анықталады [3].
Жүктілердегі инфекцияның біріншілік ошағы кез келген іріңді-қабыну процесі болып табылады. Инфекцияның бүйрекке ену жолдары әр түрлі: гематогенді, уриногенді (қуықтық
зәр шығару рефлюкс бар болған жағдайда) және т. б. Жүқтыру негізінен гематогенді жолмен жүреді. Пиелонефрит жиі алғашқы жүкті болушыларда анықталады, бүл гестационды процесс кезінде әйел организміне тән өзгерістерге бейімделу (иммунологиялық, гормональды және т. б.) тетіктерінің жеткіліксіздігімен түсіндіріледі. Әйелдердің көпшілігінде пиелонефритің өршуі жүктіліктің екінші триместрінде (22-28 апта) байқалады[2]. Қазіргі уақытта, барлық жүктілерде клиникалық хаттамаға сәйкес осы патологияны анықтауда "алтын стандарт" болып табылатын зәрді коректі ортада зерттеу жүктіліктің 12-16 апталық мерзімінде жүргізіледі.
Түйінді сөздер: пиелонефрит, симптомсыз бактериурия, жүктілік, қатерлі факторлары.
Зерттеу мақсаты: Зәр шығару жүйесі инфекциясы бар әйелдердегі жүктілік ағымы мен нәтижесін бағалау.
Материалдар мен әдістері. 2015 жылғы Ақтөбе қаласындағы қалалық емханаларда бақыланған 142 әйелдің жүктілік ағымы мен нәтижесіне ретроспективті талдау жүргізілді.
Бүл жүмыс үшін анамнез, паритет, жүктілік ағымы мен нәтижесін қамтитын сауалнама әзірленді. Негізгі топқа зәр шығару жүйесі инфекциясы (ЗЖИ) бар 66 жүкті әйелдер кірді, бақылау тобын физиологиялық жүктілікпен 76 әйелдер қүрады. Зертелетін топтағы жүктілер жасы, жүктілік саны бойынша статистикалық сәйкестендірілді.
Зерттеу нәтижелері және талқылау: 457 жүкті әйелдер ішінен 28,5±2,0 жастағы негізгі топты қүраған 66(14,4%) әйелдерде зәр шығару жүйесі инфекциясы (ЗЖИ) анықталды. Бақылау тобына 29,4±1,1жастағы соматикалық патологиясыз 76 жүкті әйел кірді.
Негізгі топ анамнезінде 1,3 жүктіліктен келетін жалпы 85 жүктілік болған, олардың 45 (53%) мерзімінде босанумен, біреуі (1,2%) - мерзімінен бүрын босанумен, 15 (17,6%) -өздігінен түсікпен, 24 (28,2%)-медициналық түсікпен аяқталған. Бақылау тобында әрбір әйелге1,4 жүктіліктен келетін жалпы 104 жүктілік болған, олардың ішінде мерзімінде босану-77 (74,1%), өздігінен түсік -6 (5,8%), медициналық түсік-19 (18,3%), жатырдан тыс жүктілік-2 (1,92%) болды.
Сонымен қатар осы жүктіліктің нәтижесі бойынша: негізгі топта мерзімінде босану-48 (72,7), оперативті босану -10 , олардың 2-еуі -мерзімінен бүрын оперативті босану (15,1%), 4 (6,1%)-өздігінен түсік (2 - ерте мерзімде, 2 - кеш мерзімде). Оперативті босану себебі: миоматозды түйіннің мойындық орналасуы, симфизопатия, жамбас-бас диспропорциясы, егіз үрықпен мерзімінен бүрын босану, ауыр дәрежелі преэклампсия фонындағы қалыпты орналасқан плацентаның мерзімінен бүрын ажырауы (ҚОПМБА), тар жамбас, жол-транспорттық апатқа байланысты ҚОПМБА, жатырдағы тыртықпен үрық жағдайының нашарлауы. Осы жүктіліктің нәтижесі бойынша бақылау тобында:мерзімінде босану-62 (81,6%), мерзімінен бүрын босану -5 (6,58% - ға), оперативті босану - 5 (6,58%), кеш мерзімдегі өздігінен түсік -3 (20,21,23 апта мерзіміндегі-3,94%), медициналық түсік-1 (1,3%). Оперативті босану себептері: үрықтың жамбаспен келуі, жатыр тыртығының шамасыздығы,
ірі үрық, ҚОПМБА.
Зерттелетін топтар жасы, жүктілік саны бойынша статистикалық сәйкестігіне қарамастан соматикалық патологиясыз жүкті әйелдермен салыстырғанда зәр шығару жүйесі инфекциясы бар жүктілердің анамнезі 3 есе жиі өздігінен түсікпен асқынған. Негізгі топта зәр шығару жолдарының инфекциясы келесідей түрде кездесті: бактериурия-19 (28,7%), созылмалы пиелонефрит - 39 (59%), гестационды пиелонефрит-7 (10,6%), цистит-1 (1,5%) (диаграмма 1).
Диаграмма 1
Симптомсыз бактериурия және пиелонефриттің дамуы жүктілік ағымы, босану, босанғаннан кейінгі кезеңнің бүзылысына алып келуі мүмкін. Мәселен, пиелонефрит кезінде 40-70% жағдайда жүктілік гестозбен асқынуы [3], мерзімінен бүрын босану жиілігінің артуы, үрықтың гипотрофиясының, созылмалы плацентарлық жетіспеушіліктің дамуы мүмкін[2].
Пиелонефрит кезінде гипертония, азотомия, бүйрек ауруының үзақтығы және бүйректің зақымдану айқындығына байланысты 3 қатер дәрежесі бар:
1 дәрежесі - жүктілік кезінде туындаған жедел пиелонефрит. 2 дәрежесі - жүктілікке дейінгі болған созылмалы асқынбаған пиелонефрит.
3 дәрежесі - гипертония, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі, жалғыз бүйрекпен қосарланған
пиелонефрит.
Бүйрек аурулары бар әйелдерді жүктіліктің алғашқы мерзімінен бастап барлық жүктілік бойы бүйректің қызметтік жағдайын, жүктілік ағымын мүқият бақылау қажет.

дәрежелі қатер кезінде жүктілік пен босану әдетте қолайлы өтеді. Анемия, жүктіліктің үзілу қаупі, кеш токсикоз сияқты асқынулардың жиілігі дені сау жүктілердегі-дей жиілікте кездеседі. Алайда, үрықтың қүрсақ ішілік инфицирленуі жиі байқалуы мүмкін.
дәрежелі қатер кезінде асқынудың (өздігінен түсік, мерзімімнен босану, үрықтың гипотрофиясы, кеш токсикоз, перинатальдық өлім-жітім жоғарлайды) жиілігі айтарлықтай 20-50 % жағдайда байқалады, пиелонефриттің ағымы ауырлайды. Тактика индивудальды түрде жүргізіледі. Зерттеу нәтижесі бойынша созылмалы пиелонефрит 39 (59%) әйелде анықталды. Аталған асқынулардың ішінен жиі өздігінен түсік, мерзімінен бүрын босану, кеш гестоз кездесті. Бүл зерттеушілердің жүкті әйелдердегі пиелонефрит мәселесіне аса көңіл аудару қажеттілігін көрсетеді.
дәрежелі қатер кезінде әдетте жүктілік қарсы көрсеткіш болып табылады, себебі кеш токсикоз, үдемелі бүйрек жетіспеушілігі дамиды. Жалғыз бүйрекпен қосарланған пиелонефрит кезінде бүйректің жақсы қызметтік жағдайында ғана жүктілік рүқсат етіледі. Бүйрек қызметінің сәл нашарлауы гестациялық мерзімге қарамастан тез арада жүктілікті үзуге көрсеткіш болып табылады [4].

Жүкті және жүкті емес әйелдерде зәр шығару жолдары инфекциясын шақыратын миркоорганиздер түрлері, сондай ақ олардың вируленттілік факторлары үқсас болып келеді, өйткені зәр жолдарына инфекцияның ену механизінің ортақтақтығы тән. Гестационды пиелонефриттің этиологиясы ішектің облигатты және факультативтік микрофлорасымен тікелей байланысты. Ауруханадан тыс пиелонефриттің ең жиі қоздырғыштары Enterobacteriaceae түқымдасының бактериялары болып табылады, олардың ішінде 80-90% -жағдайда ауру Escherichia coli үлесіне тиеді . Грамтеріс (Proteus, Klebsiella, Enterobacter, Pseudomonas, Serratia), сондай-ақ грамоң бактериялар (Enterococcus faecalis, Staphylococcus sp (saprophyticus және aureus) сияқты басқа да микроорганизмдердің мәні госпитальдық инфекция жағдайында айтарлықтай өсуде. Сирек кездесетін қоздырғыштар ретінде жыныс жолымен берілетін аурулар (Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae) қоздырғыштары, Candida, Blastomyces түқымдастығының саңырауқүлақтары болуы мүмкін. Вирустар және клеткаішілік паразиттер дербес этиологиялық фактор болып саналмайды, бірақ бактериялар қауымдастығында іске қосу механизмі рөлін атқаруы мүмкін [4].
Негізгі топтағы 57 әйел стерильдікке зәрдің бактериологиялық себіндісін тапсырды. Нәтижелері бойынша 34 әйелдер -стерильді, 23 әйелдерде- бактериурия. Зәр себіндісі кезінде зәрдің төмендегі қоздырғыштар анықталды: E. coli - 11 әйелде (47,83%), S. aureus - 4 әйелде (17,39%), S. agalacticae - 4 әйелде (17,39%), S. Epidermidis - 2 әйелде (8,69%), S. vividans - 1 әйелде (4,3%), Enterecoccus - 1 әйелде (4,3%). Анализде көрсеткендей қоздырғыштардың арасындағы негізі үлесті энтеробактериялар тұқымдастығы, ең алдымен ішек таяқшасы құрады (диаграмма 2).
1. E.coli
2. 47,83%
ГфіЛгтіо^ 4,3%
S. aureus 17,39%
Диаграмма 2
Алынған мәліметтеріміз бойынша, әдеби деректерде көрсетілгендей, жүктілердегі пиелонефрит дамуында зерттелген қоздырғыштар арасында E. coli үлесі басым, екінші орында S. Aureus микроорганизмдері түрды. Балалардың ішек құрамынан алғаш рет E.coli-ді бөліп алушы, неміс педиатры Теолора Эшериха құрметіне бактерияға өз атауы берілді. Адам организмінде қоздырғыш зиянды бактериялардың өсуін басу және кейбір витаминдерді синтездеу сияқты пайдалы қызмет атқарады. Бірақ, E.coli-дің патогенді емес (резидентті), патогенді (диареегентті) және ішектен тыс зақымдау қоздырғаштарының (уропатогенді E.coli) серотоптары мен О және H-Ar антигенді құрлымын екшеулей отырып Ф. Кауффманн ашақандай екінші жағы бар.
Қорытынды: 1. Осылайша, симптомсыз бактериурия мен гестоз жиілігі, жүктілікті көтере алмаушылық, босану және босанғаннан кейінгі кезең асқынуы арасында өзара байланыс бар екендігі анықталды.

Демек, пиелонефриттің клиникалық белгілерінсіз бактерурияны қауіп факторы болып табылатын инфекцияның жасырын ошағы ретінде қарау керек, осыған байланысты бактериуриясы бар жүктілердегі гестационды кезең ағымын және бүйректің қызметтік жағдайын мұқият бақылау қажет.
Алынған мәліметтерді талдау кезінде бақылау тобына қарағанда негізгі топта жүктілікті көтереалмаушылық 1,6 есе, ал мерзімінен бұрын босану 2,3 есе көп кездесетіні анықталды. Негізгі топта бақылау тобына қарағанда себебі гестоз болып табылатын оперативті босану жиілігі 2,3 есе жие кездесті.

Әдебиеттер:
1. Стяжкина С.Н., Черненкова М.Л., Кривенко П.А., Гайлямова Л.И. "Течение и исходы
беременности у женщин с хроническим пиелонефритом".
2. Экстрагенитальная патология. Под редакцией Соколовой М.Ю.
3. Клинический протокол 2016 г. Инфекционные заболевания мочеполовых путей,
осложняющие беременность, роды и послеродовый период.
4. Экстрагенитальная патология и беременность 2012г . М.М. Шехтман, Т.П.
Бархатова.
СТОМАТОЛОГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮИЕСІНІҢ ДАМУ
ТАРИХЫ Искендиров М. Ә
Стоматология кафедрасыныц меңгерушісі, м.г.к.доцент м.а. Тарих деректеріне сүйенсек стоматология және жақ-бет хирургиясы жалпы медицинаның бөлімдері ретінде бірден пайда болмағандығы белгілі. Аталған бөлімдердің дамуына білім мен төжірибенің жинақталуымен осы мамандық бойынша Европа, Ресей,КСРО елдерінің ғалым-дәрігерлерінің толағай табыстары ықпал етті. Осыған орай әдебиет беттерінде көптеген қызықты мәліметтер бар, айта кетсек: ақыл тістердің жарып шығуы барысындағы асқынулары, ауру туралы деректер, ауыз қуысының гигиенасы мен тістерді, қызыл иек ауруларын емдеу туралы қалдырған ертедегі ғүламалардың суреттеу жазбаларынан аңғаруға болады (Гиппократ, Саран Эфесский, Абу Али Ибн Сина) Алғашқы болып Еуропа елдері ішінде Ұлыбритания (1859), Финляндия (1880), Швейцария (1881) және Ресейде (1891) стоматология мамандығы бойынша тәуелсіз оқу жоспарларын оқыту бағдарламаларына енгізе бастады. Көптеген Шығыс және Оңтүстік Еуропа елдерінде стоматология мен медициналық білім беру жүйесі арасындағы байланыс сақталып күшейе түсті. Қазақстан стоматологиясы бірнеше жүзжылдар бойы Ресей стоматологиясымен бірге дамыды, сосын КСРО қүрамында стоматология бағытында мамандар дайындала бастады. XVII ғасырларда тіс дәрігерлік ісі бойынша оқымысты мамандар Ресейге Батыс Еуропадан шақырыла бастады, ал алғашқы тіс дәрігерлері Ресейде тек қана XVIII ғасырда пайда болып, XIX ғасырда олардың саны арта бастады. 1810 жылдары заңға сәйкес тіс дәрігерлерінің көбеюіне байланысты мамандарға арнайы емтихандар үйымдастырылып, жақ анатомиясы, тістер және қызылиек аурулары туралы сынақтар үйымдастырыла бастады. Маман шығару мақсатында А.К.Лимберг тіс және ауыз қуысының шырышты қабат ауруларын студенттерге оқыту үдерісін,тек қана тіс дәрігерлеріне ғана емес медицина факультетінің басқа мамандарына да оқытуды жүктеді. Халыққа білім беру министірлігіне А.К.Лимбергтің бірнеше дүркін арыздануының арқасында ерекше қаулымен 04.12.1898 жылы Петербург әйелдер медициналық институтында (қәзір, И.П.Павлов атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік медицина университеті) тіс дәрігер бөлімшесін үйымдастыруға рүхсат алған болатын. 1899 жылы Ресейде аталған институтта одонтология кафедрасы ашылып, кафедраның негізін қалаған профессор, А.К.Лимберг болды және ол кісі орыстардың ғылыми стоматологиясының негізін қалаушы ретінде дүние жүзіне таныла бастады. Ресейде 1902 жылы Одесса қаласында өткен 3-ші одонтологтар съезінде одонтологтарға жалпы медициналық білім беру қажеттілігі айтылып кетті. XIX ғасырда стоматология ғылымының дамуына жалпы медицинаның мамандықтарының ішінде,әсіресе хирургия бөлімі көп ықпал етті,соның арқасында жақ-бет хирургиясы жеке сала болып дами бастады осы аталған түбегейлі өзгерістерге Ресейдің үлы хирургі Н.И.Пирагов тікелей ат салысты және де басқа да белгілі хирургтар жақ-бет аймағындағы ісіктерге,жарақаттарға,пластикалық ақауларға көп көңіл бөле бастады.Сонымен XIX ғасырдың соңына қарай тіс дәрәгерлерінің жүмыстары хирургия бөлімшесімен біріге бастады..Одонтология бойынша алғашқы приват-доцентура 1885 жылы Мәскеу қаласында қүрылды,1893 жылы Санкт-Петербургтың Әскери-Медициналық академиясында және 1899 жылы Жоғарғы әйелдер медициналық курстарында пайда бола бастады.1917 жылы Кеңес Үкіметінің пайда болуына байланысты Ресей империясының бүрынғы территориясында стоматологиялық білім беру жүйесін түбегейлі қолға алып, жалпы денсаулық сақтау саласында аурудың алдын алу шаралары,оның ішінде стоматологиялық науқастарды емдеу барысында профилактикалық шараларға аса көңіл бөліне бастады.
Осы кезеңнен бастап дәрігер-стоматолог мамандарын дайындау барысында жалпы медициналық білім беру жүйесі тереңдетіле оқытылып, жандана бастады.1918 жылдың 1 қазанында Халық комиссариаты денсаулық сақтау және білім беру саласының үйғарымы бойынша тіс дәрігерлік білім берудің реформасы туралы декрет шықты, ол жерде "Қазірден бастап тіс дәрігерлік білім беру жүйесі жоғарғы медициналық білім беру жүйесімен ажырамас байланыста болу керек делінген.."Кейбір университеттердің медицина факультеттерінде одонтологиялық бөлімшелер ашыла бастады, олардың қүрамына үш профильді кафедралар кірді, олар: тіс ауруларының патологиясы мен емі, протездеу техникасы және жақ сүйектері мен ауыз қуысы хирургиясы еді, дегенмен материалдық базасы мен білікті мамандардың тапшылығына байланысты аталған бөлімшелер сол жылдары толық қанды жұмыс атқара алмады. 1920 жылдың 24 наурызында Халық коммиссариатының денсаулық және оқыту-ағарту істері жөніндегі бөлімі мемлекеттік университеттердің медицина факультеттерінде клиникаларына сәйкес одонтологиялық кафедралар ашылып стоматологияның барлық бөлімшелерінен арнайы сабақтар жүргізіле бастады. 1922 жылдың 2 сәуірінде РКФСР-ның (РСФСР) Халық коммиссариат коллегиясы тіс дәрігерлері институтының (ТДИ) ашылуына қаулы шығарды, 1927 жылы аталған институт мемлекеттік стоматология және одонтология институты болып (МСОИ), ал 1932 жылы-мемлекеттік стоматология және одонтология ғылыми зерттеу институты(МСОҒЗИ) болып өзгерді. Аталған институттың директоры болып профессор М.Б. Янковский тағайындалған болатын, алайда ол кісі қайтыс болғаннан кейін директор қызметін профессор А.И.Евдокимов жалғастырды. Стоматологиялық білім беру жүйесінің дамуын 1935 жылы сараптау барысында стоматологиялық профильдердегі мамандарды даярлау жүйесі бірегей болмай шықты, сондықтан көптеген мәселелер шешімін таппады. Медицина факультетін тәмамдаған мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесі толық дамымауына байланысты болашақ дәрігер-стоматологтардың мәселесі толығымен шешімін таппай жатты. 1935 жылдың 9 шілдесінде Халық коммиссариатының денсаулық сақтау бөлімінің бұйрығы шықты, аталған бұйрықта стоматологиялық институттардың ашылуына байланысты стоматолгиялық кафедраларды дайындаудағы кешенді шараларға жіті көңіл бөлінсін делінген. Стоматология мамандықтарының оқу мерзімі төрт жылдық болып айқындалды.1935 жылы МСОҒЗИ базасында Мәскеу стоматологиялық институты, қазіргі таңда Мәскеу мемлекеттік медициналық стоматология университеті (МММСУ) ашылды. 1949 жылы стоматологиялық институттар атауларын өзгертіп медициналық стоматологиялық институттары қайта құрылды. Жылдық оқу мерзімі 5 жылдан кейін өз кезегінде сол кездегі мамандарды дайындау сапасын көтеруге септігін тигізді. Алғашқы 2 курстың бағдарламалары мен оқу жоспарлары емдеу профилактикалық факультетінің бағдарламаларымен сәйкес келіп стоматология пәндеріне көптеп сағат мөлшері бөліне бастады. 1950 жылы МММСУ-де аспирантура бөлімі ашылды. 1957 жылдан бастап КСРО-да медициналық институттардың ішінен стоматология факультеттері ашыла басталуы, оның ішінде 1959 жылы Алматы Мемлекеттік медицина институтында стоматология факультеті есігін айқара ашты. Жоғары дәрежелі мамандар дайындауда дәрігерлердің біліктілігін арттыратын институттар маңызды рөль атқара бастады. 1976-1977 жылдары стоматология факультеті жаңа оқу жоспарына көшіп, соған сәйкес дәрігер-стоматологтардың оқу барысында біріншілік біліктілікті жетілдіру субординатура және дипломнан кейінгі бітірушілерге арналган бір жылдық - интернатура курсы енгізілді. 1999 жылы Ресейдің Мәскеу мемлекеттік медициналық стоматология университетінде стоматологиялық білім беру жүйесінің концепциясы жасалынып, жалпы тәжірибелік дәрігер-стоматологтар шығарыла бастады. Кеңес үкіметі күйрегеннен кейін Ресей Федерацисы территориясында 42 стоматологиялық факультеттер және классикалық үлгідегі университеттерде 6 факультет өз жұмыстарын жалғастырды.[1]
Соңғы 30 жыл ішінде стоматологиялық білім беру жүйесінде біршама өзгерістер болды, аталған өзгерістер Еуропада жүріп жатқан жоғарғы оқу орындарындағы гармонизациялану бағдарламаларына байланысты болды. Еуропа қауымдастығы комитеттер құра отырып денсаулық сақтау саласындағы мамандықтарға бағдарламалар құрып бүкіл Еуропаға таратты. 1978 жылы осыған орай тәуелсіз стоматологиялық білім берудің 5 жылдық оқу жоспары құрылып, бекітілді. 1975 жылы құрылған білім берудегі Еуропалық ассоцияциясы (ADEE) стоматология бағытындағы білім беру жүйесіне жетекшілік ете бастады [2]. Аталған ұжым білім беру үдерісінің сапасын арттыру мақсатында жоғарғы деңгейдегі стандарттарды белсенді түрде шығара бастады. 1997 жылы аталған ұжымның қолдауымен DetEd тақырыптық торапты жоба жұмысын бастады. DetEd жобаның жұмысы арқасында ауқымды стоматологиялық мектептер торабы пайда болып 30 елдің ішінде 120 факультеттермен толықтырылды.2000 жылы 456 миллион адамы бар Еуроодақ пен
Еуропалық экономикалық аймақта 900 000-нан астам дәрігер-стоматологтар халыққа қызмет көрсетті. Стоматологиялық көмекке жүмсалған қаржы көлемі 54 000 000 000 еуроны қүрады. (Денсаулық саласына жүмсалған қаржының 8%-ын қүрайды) Мамандардың ішінде 298 000 дәрігер-стоматологтар, 19 000 гигиенистер, 150 000 тіс-техниктер, 300 000 стоматологиялық медбикелер қызмет көрсетті. Қазіргі таңда Еуроодақтың 161 стоматологиялық факультеттерінде 50 000-ға жуық студенттер оқуда. Студенттердің 66%-ы Еуропаның 6 елінде: Германия, Польша, Италия, Испания, Ұлыбритания және Францияда оқиды.[2] Қазақстан Республикасында егемендік алғаннан кейін білім беру жүйесінде күрделі өзгерістер жүрді. Атап айтатын болсақ ҚР заңнамасында жазылғандай:"Мемлекеттік білім беру жүйесінің пәрменді дамуына кепілдік бере отырып, білімдарлықты көтеруге қаражат және материалды - техникалық жабдықтау білім беру жүйесі тарапынан мейлінше қолдау табу керек"- делінген. Демек мемлекет әлемдік стандарттарға жауап бере алатын мамандарды дайындауға ынталы болды. Осыған қарамастан шындығында стоматологиялық профильдегі мамандарды дайындау көп жылдар бойы қалыптасқан шаблонды түрде жалғасын тауып келеді. Сондықтан да кадр дайындау дер кезінде қайта қарап білім деңгейін көтеру, заманауи технологияларды игеру, дипломнан кейінгі оқытуды дүрыс жолға қою және оларды аттестациялау, аккредиттеу және сертификациялау мәселелерін түбегейлі шешуді қажет етеді. Стоматологиялық профильдегі мамандарды дайындау барысында мынандай фактілірді ескеру қажет. Мысалы көрсетілген стоматологиялық көмектің 99%-ы емханалық жағдайда көрсетілсе, ал қалған 1% -ы стационарлық жағдайда, ауруханаларда көрсетіледі. Қазақстанның алғашқы тәуелсіздік алғаннан кейінгі қалыптасу кезеңдерінде стоматологиялық профильдегі мамандарды дайындаудағы айқындалған 5 мәселе осы күнге дейін әлі шешімін тапқан жоқ. Олар:
1. Мамандардың оптимальды номенклатурасы
2 .Стоматологиялық профильдегі мамандарды дайындау жүйесі
3.Мамандарды аккредитациядан өткізу жүйесі және лицензиялау,аттестациялау
4.Дипломнан кейінгі оқыту жүйесі.
5.Жоғарғы квалификациялық мамандар дайындау
Стоматологиялық профильдегі мамандарды дайындаудағы оларға қойылатын негізгі талаптар:

Бірегей талап,мамандарды дайындаудағы кешенді ыңғай.
Үздіксіз оқыту приципі.

Тәжірибелік денсаулық саласының талаптарының кадрлар номенклатурасына сәйкестігі.
Стоматологиялық профильдегі кадрларының барлық деңгейлерін аттестациялаудан,аккредитациялаудан және лицензиялаудан өткізу міндеті.

• Кадрлар дайындаудағы басшылықтың кәсіби деңгейі
ҚР жоғарғы медициналық оқу орындары жалпы тәжірибеге дәрігер-стоматолог мамандарын 2006 жылғы Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандартына сәйкес 2007 жылдың 1 -қыркүйегінен бастап шығара бастады.
Аталған стандартты қолдану келесі мақсаттарға жетуге қол жеткізді:

Талаптарды міндеттеу негізінде білім алушылардың дайындық деңгейін және бақылау жүйесін жетілдіре отырып, қүқықтарының реттелуімен және білім беру бағытындағы барлық себептерді, жауапкершіліктерді күшейту арқылы білім беру сапасын көтеруге;
Білім алушылар дайындығын бағалау арасында объективтік пен ақпараттылықты көтеруге оқу-әдістемелік жүмыстары мен жоғарғы оқу орнын аттестациялаудың сапасын дүрыстауға;
Жоғарғы оқу орындарында білім алушылар мен оқытушы-профессор қүрамының академиялық үтқырлығын қамтамасыз етуге;
Жоғарғы білім алғаны туралы қүжаттардың айырбастылымдылығын халықаралық білім беру кеңістігінде Қазақстан Республикасының тең қүқықты қатысуын қамтамасыз етуге;
Қойылған мақсаттарға жету үшін ҚР-ның жоғарғы оқу орындарына әртүрлі бағытта таңдау құқығы берілді. Оның ішінде оқыту технологиясы, ұйымдастыру формасы мен тәсілі және оқу үдерісін бақылау бағыттары болды. Алайда стоматологиялық бағытта білім беру жүйесінде көптеген ерекшеліктері есепке алынбай қалды.
Қазіргі таңда студенттерді оқыту барысында оңтайландырылған, жүйелендірілген компетенцияға негізделген әр жоғарғы оқу орындары мен мамандықтардың ерекшеліктерін ескере отырып оқу бағдарламаларын құруды талап етеді. Соңғы жылдары ҚР-ның медициналық білім беру жүйесі Боллон үдерісіне қосылып Еуропалық білім беру кеңістігіне

енді.
• Жоғарғы кәсіби білім беру жүйесінің Боллон үдерісімен интеграциялануы келесі мәселелерді шешеді:
1.Трансұлттық білім беру жүйесін ендіру.
Аталған жүйе заманауи Еуропалық стоматологтың "Профиль және компетенттілік концепциясына негізделген "және "ECTS" (Europen Credit Transfer System, 2004) Бас ассамблеясының қабылдауымен Еуропалық стоматологиялық білім беру ассоциясының бағдары болу керек.
Аталған құжатқа сәйкес заманауи стоматология факультетін бітіруші:

Толық қанды академиялық білім алып стоматология мамандығының барлық бағыттарында тәжірибе жүргізуге қабілетті болу керек;
Стоматология ғылымдары негізін жеткілікті дәрежеде меңгеру қажет;
Басқа мамандармен біріге отырып денсаулық сақтау жүйесінде жұмыс істеуге қабілетті болу керек;
Коммуникативті машықтарды жақсы игеру керек;
Өмір бойы біліктіліктерін шыңдауға және өздерінің кәсіби деңгейін ұдайы көтеруге дайын болу керек;
Дәлелді медицина принциптеріне сүйене отырып теориялық білімдері мен тәжірибелік машықтарын қолдана отырып негізделген жаңа шешімдерді табуға қабілетті болу керек;[3]

Әдебиет
1 .Пашков К.А. Подготовка специалистов стоматологического профиля-зубных врачей и врачей -стоматологов в советский и постсоветский период // Российский стоматологический журнал.-№ 1.-2008.-С.142-145.
2.http://www.adee.org
3.DIRECTIVE 2005/36/EC OF THE EUROPEAN PARLAMENT AND OF THE COUNCIL of 7 September 2005 on the recognition of professional qualifications (THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION).
РЕАЛИИ ПИТАНИЯ БЕРЕМЕННЫХ ЖЕНЩИН И РОДИЛЬНИЦ С.С. Искаков, Б.С. Малгаждарова, А.А.Тулемисова, К.М. Агубаева,
М.С. Тулебаева
Республика Казахстан, Акционерное общество «Медицинский Университет
Астана», г. Астана.
Здоровое питание беременных в современных условиях является актуальной проблемой. Питание женщины во время беременности влияет не только на состояние ее организма, но и на полноценное развитие и здоровье будущего ребенка{1}. Как известно, диета будущей мамы должна быть сбалансированной и содержать суточные нормы витаминов и минеральных веществ на протяжении всей беременности. Нерациональное питание во время беременности приводить к увеличению осложнений беременности (гестоз, невынашивание, анемия), родов (аномалии родовой деятельности, родовой травматизм), задержке развития внутриутробного плода и патологии новорожденного, гипогалактии в послеродовом периоде{2}.
Цель исследования - изучение особенности пищевого поведения родильниц, проживающих в районе вблизи столицы.

Материалы и методы. Материалом явилось 63 случая госпитализированных беременных и родоразрешенных в Акмолинской областной больнице №2 за март 2016г., которые проживали в близлежащих районах Акмолинской области. Использовался метод анкетирования родильниц для оценки особенностей характера питания в течение беременности и послеродового периода. Всего было проведено анкетирование 63 родильниц (таблица №1). Анкетирование проходило после родов, перед выпиской родильницы в спокойной обстановке анонимно, с информированного согласия. Возраст анкетированных составил 18 - 41 год. По паритету первородящих - 21, повторнородящих - 42 .

	экстрагенитальное заболевание	(специалиста)
17	Кого родила
	Мальчика/девочку
	Вес и рост новорожденного
18	Приложили к груди
	Сразу же
	В течении 30 минут
	В течении 2-х часов, при
	переводе в послеродовое
	отделение
	После перевода в послеродовое
	отделение
19	Сейчас кормит грудью, сколько раз в день
20	Отпала пуповина у ребенка
	На 3 сутки
	Выписываемся с пуповиной	Когда отпадет, позвоним
21	Клинический диагноз

Результаты и обсуждение. В результате исследования установлено, что в 100% женщины принимали традиционную пищу. Большинство не меняли свой рацион. Получали совет по поводу диеты при первом же приеме от участкового акушера-гинеколога. Терапевт и ВОП неоднократно вели беседу с беременной, страдающей анемией и дополнительно они получали антианемическую терапию. По данным анамнеза 57 (90,5%) женщины страдали экстрагенитальной патологией (ЭГП), из них 36(57,1%) женщины имели несколько ЭГП, причем у двух женщин имело место 5 нозологий. У 38 (60,3%) женщин умеренная анемия и у одной (1,5%) тяжелой степени.
Установлено, что 8 % беременных принимают пищу более 5 раз в сутки, 24% - 5 раз в сутки , 50% - 4 раза в день и 18 % женщин - 3 раза. Одна повторнородящая прием пищи участила по мере прогрессирования беременности от 3 (в I триместре) до 5раз (в III триместре). При этом отказавшейся от ужина не было, прием пищи большинство осуществляли более, чем за 2 часа до сна. Перед сном принимали пищу 14% беременных. При изучении рациона беременных, мясо употребляли в 100%, причем несколько раз в день употребляли 34 % женщин, в 100% употребляли ежедневно. Свой рацион расширяли приемом овощей и фруктов все беременные, а в послеродовом периоде несколько ограничивали употребление фруктов, но расширяли свой рацион приемом грецких орехов. Молочные продукты были излюбленными у 100% беременных, это они объясняли тем, что они легкодоступны (свое хозяйство). Прием экзотических фруктов был среди первородящих только у одной (1,5%) и среди повторнородящих -5 (8 %). Прием фруктовых соков отмечено у 43 беременных (68,3%). Объем приема жидкости был оптимальным, в среднем 1,5 литра в сутки. У 22 (34,9%) женщин перед родами отмечены отеки на нижних конечностях, что трактовано как физиологическое явление. Прием таблеток и витаминов был только по назначению врача (акушер-гинеколог, терапевт, ВОП).
Все новорожденные были исключительно на грудном вскармливании. Родильницы не меняли свой рацион питания, случаев гипогалактии не отмечено. Отпадание пуповинного остатка у новорожденных был ранним (совместное прибывание матери с ребенком и налаженная техника, частота грудного вскармливания).
Вывод. Таким образом, пищевое поведение у большинства обследованных родильниц явилось оптимальным. Прием мясных, фруктово-овощных и молочных продуктов хорошо
обеспечивал организм матери и плода белком и необходимыми микроэлементами, витаминами.
Литература.
1. Малышкина А.И., Назарова А.О., Батрак Н.В. и др. Особенности пищевого
поведения беременных женщин.// Российский вестник акушера-гинеколога. - 2014. -№ 3.- с.
73 - 75.
2. Биарсланова Л.Б. Лактационные расстройства у женщин после
программированных родов. /Научный форум «Мать и дитя», 8-й: Материалы. Москва. -
2006. - с.42-43
ПИТАНИЕ ЖЕНЩИН В КЛИМАКТЕРИЧЕСКОМ ПЕРИОДЕ С.С. Искаков, Б.С. Малгаждарова, А.А.Тулемисова, К.М. Агубаева, М.С. Крылдаков
Республика Казахстан, Акционерное общество «Медицинский Университет Астана»,
г. Астана.
Климактерий - физиологический период жизни женщины, в течение которого на фоне возрастных изменений организма доминируют инволюционные процессы в репродуктивной системе. Климактерический синдром - патологическое состояние, возникающее у женщин в климактерическом периоде и характеризующееся нервно-психическими, вегетативно-сосудистыми и обменно-трофическими расстройствами [1,2]. Ежегодно в мире около 25 миллионов женщин вступают в климактерический период. К XXI веку женщины научились выглядеть молодыми и привлекательными и в 40 лет, и в 50, и в 70, в какой - то степени благодаря питанию и заместительной гормонотерапию. Но возраст биологического старения, возраст менопаузы не изменился - после 40 лет у каждой женщины снижается функция яичников.
Цель - изучить особенности питания женщины в климактерическом периоде в современных условиях.
Профилактические мероприятия (профилактика осложнений, первичная профилактика для уровня ПМСП, с указанием факторов риска) предложенные у нас в РК:
- Рекомендации по здоровому образу жизни (А). Физическая активность: оптимальное количество физических упражнений - минимум 150 минут умеренной активности в неделю
(А)[3].
Здоровое питание: потребление несколько раз в день фруктов и овощей, клетчатки цельного зерна, рыбы 2 раза в неделю и общее сокращение потребления жиров (за исключением оливкового масла), сокращение потребления соли (риск сердечно-сосудистых заболеваний) [4]. Желательно женщине в этом периоде придерживаться в питании следующих принципов:

Исключить из рациона насыщенные жиры, рафинированный сахар, кофеин и переработанные изделия (колбасы, консервы), красное мясо и алкоголь.
Есть больше продуктов с низким содержанием соли и холестерина и с высоким содержанием клетчатки и углеводов.
Увеличить потребление кальция до 1—2 г в сутки (в перерасчете на чистый кальций).
Есть чаще, но малыми порциями — лучше есть 6 раз в день понемногу, чем 3 раза много.
Не следовать никаким диетам для снижения веса, если их не рекомендовал врач. Тело очень плохо реагирует на резкие колебания веса, точно так же как на сильные гормональные изменения. Во время менопаузы лучше иметь два лишних килограмма как защиту от ломкости костей.
Пить больше воды. Она поможет выводу из организма шлаков и будет питать кожу.
Если женщина не в силах отказаться от любимой, но «запретной» пищи, можно позволить себе такую роскошь — съедать регулярно малую порцию любимого кушанья. Таким образом, женщина сможет легко ограничить себя в порции съеденного и держать вес под контролем.

8. Исключить вредных привычек: курение, алкоголь.
Таким образом, у женщины в климактерическом периоде возникает немало проблем. Во многих случаях врачи рекомендуют принимать гормоны. Есть мнение, что помогают также фитогормоны (только по совету врача специалиста, так как в фитогормонах нет гестогенной защиты). Но есть способы и самой поддержать себя, что отнюдь не отменяет медицинской помощи. Совершенно естественным считается факт, что в сорок лет женщина одевается не так, как в двадцать. Точно так же в зависимости от возраста должно меняться и питание у женщин.
Литература.

Клинический протокол диагностики и лечения «Менопауза и климактерическое состояние у женщины» протокол № 10 от «04» июля 2014 года МЗ РК.
Национальное руководство. Гинекология под ред. В.И. Кулакова, Г.М. Савельевой, И.Б. Манухина. Москва. 2009.-с.462-463.
Старди Д.У. Пайнс А. от имени авторской группы Международного общества Менопаузы //Обновленные рекомендации Международного общества менопаузы касательно гормональной терапии в постменопаузальный период и стратегий сохранения здоровья в среднем возрасте. Опубликовано Международным обществом менопаузы Интернет-страница: www.imsociety.org. Первая публикация в: Climacteric 2011;14:

р. 302-20.
4. Чазова И.Е. Сметник В.П., Балан И.Е. Ведение женщин с сердечно -
сосудистым риском у женщин в пери- и постменопаузе: Консенсус российских
кардиологов и гинекологов. Consilium Medicum 2008;10: 5-18с.
ОӘК 612.018.2:612.751.3
ЖЫНЫС ГОРМОНДАРЫНЫҢ ДӘНЕКЕР ТІНІНІҢ ЖҮИЕЛІ АУРУЛАРЫНЫҢ
ДАМУЫНА ӘСЕРІ
Ауанасова А.Т.- 2-жыл магистранты, ғылыми-педагогикалық бағыт, "Медицина" мамандығы (6М110100), E-mail: erkesha_med@mail.ru Ғылыми жетекші: Туртаева А.Е., м.ғ.к., профессор м.а., E-mail: curtcha@mail.ru
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы, Қазақстан
Республикасы, Шымкент қ.
Көптеген зерттеулерге сүйенетін болсақ, дәнекер тінінің жүйелі ауруларының дебюті мен асқынуының әйел ағзасының гормоналды қайта қүру кезеңдерімен байланысын байқаймыз: менструальды функцияның қалыптасуы, жүктілік, босанулар, экзогенді эстрогендерді қабылдау [3, 4]. Сондай-ақ, жүйелі менструалды циклы бар пациенттерде ауру асқынуының көп эпизодтары (80% A.D. Steinberg және т.б. авторлар деректеріне сай) лютеинді фаза кезеңімен сәйкес келеді [5]. Әйелдер фертильдігінің төмендеуі мен менопаузаның келуі ауру ағымының қолайлы болуына септігін тигізеді [6, 7]. Жыныс гормондарының аутоиммунды аурулар дамуына әсері жүйелі қызыл жегі (ЖҚЖ) және ревматоидты артрит (РА) модельдерінде көбірек зерттелген [1, 2].
Қазіргі таңда РА пен ЖҚЖ ауыратын науқастарда жыныс гормондарының жоғарылаған метаболизмі, дәлірек айтсақ, андрогендер мен эстрогендердің күшейтілген конверсиясы дәлелденген. Ароматаза ферменттерінің әсерінен эстрогендердің синтезі жол салушы гормондар, оның ішінде, DHEA, тестостерон және прогестерон , конверсиясы жолымен іске асады. Расымен, соңғы 20 жылдық зерттеулер қатарында ЖҚЖ мен РА ауыратын әйелдер мен ерлерде DHEA, тестостерон мен прогестерон деңгейінің төмендеуі анықталды [8, 9].
ЖҚЖ ауыратын науқастардың терісі мен теріасты клетчаткасында табылған ароматазалардың жоғары белсенділігі бақылау тобындағы көрсеткіштерден айқын ерекшеленеді [10]. ЖҚЖ-мен ауыратын науқастарда ароматаза белсенділігі әрқашан ауру белсенділігімен қатынасады, ал науқастарда андрогендердің төменгі деңгейі мен эстрогендердің жоғары деңгейі көрінеді [10].
РА науқастарында эстрогендердің жоғары концентрациясы және синовий сүйықтығындағы андрогендердің төмен деңгейі (жыныстық қажеттілікке тәуелсіз) және олардың жасушалар пролиферациясы мен апоптозына әсері жыныс гормондарының РА кезіндегі синовиальды тін гиперплазиясына және синовиальды жасушалар белсенділігіне әсерін болжауға мүмкіндік береді. Жыныс гормондарының үқсас әсері әйелдердің сүт бездерінің ісігінің жасушаларында табылған .
М.Ю. Фоломеева және т.б. авторлар зерттеуінде эстрадиол, ЖҚЖ-мен ауыратын науқастардағы перифериялық мононуклеарлы жасушалармен IgG және IgM өндірілуін арттыратыны көрсетілді, бүл ИЛ-10 көмегімен В-жасушалардың белсенділенуі жолымен, IgG анти-ДНК антиденелерін қоса отырып, поликлональды IgG деңгейінің жоғарылауына алып келді. Басқа зерттеулер деректері бойынша , ЖҚЖ белсенділігі науқастардың зәріндегі 2-гидроксиэстрогендардың болуымен негативті корреляцияланады [11].
Жыныс гормондарының әсерімен жүретін аутореактивті В-жасушаларының толеранттылығының бүзылуы J.F.G. Cohen-Solal және т.б. авторлардың R4ABALB/c тышқандарының сызығына жасаған жүмыстарында көрсетілген [12]. Бүл тышқандарды үздіксіз эстрогендермен стимуляциялау жоғары аффиндік ДНК-реактивті В-жасушалар иммунокомпетентті жасушаларға дейін жетілуін көрсетті, ал төмен аффинді ДНК-реактивті В-жасушалар бақылау тобымен салыстырған азайтылған көлемде анықталды. Төмен аффинді патогенді ДНК-реактивті В-жасушалардың дамуының алдын алып және протективті рөл ойнай алатындықтан, олардың көлемінің төмендеуі ЖҚЖ дамуына бейімдеуі мүмкін. Бүдан басқа, эстрогендерді енгізу В-жасушаларының популяциясын аутоиммунды реактивтілікке қарай өзгертетін қандағы В-жасушасының белсенділенген факторының (BAFF) көлемінің үлкеюіне алып келеді [12]. В-жасушаларының қүрамында эстрогендердің рецепторлары бар (ERa и ERP), бүл эстрогендердің осы жасушаларға тікелей әсерін дәлелдейді.
Андрогендер, эстрогендерге қарама қарсы, иммунитеттің гуморальды жүйесіне басушы әсер көрсетеді. ЖҚЖ кезінде тестостерон В-жасушалық белсенділікті ингибирлеу және ИЛ-6 өндірілуі төмендеуі нәтижесінде ДНК антиденелелерінің өндірілуін төмендетеді .
ЖҚЖ-мен науқас әйелдерге қандағы прогестерон мен оның метаболиті - 17-гидроксипрогестерон деңгейінің төмен концентрациясы тән [13]. ЖҚЖ-мен науқас әйелдердің жартысында ,аурудың жоғары белсенділігімен байланысты, қандағы прогестерон деңгейінің төмен екендігі анықталды [13].
Жоғарыда көрсеткеніміздей, жыныс гормондарының дәнекер тінінің жүйелі ауруларының дамуына әсері бойынша елімізде және шет елдерде бірқатар зерттеу жүмыстары жасалған. Бүл зерттеулер көбіне ЖҚЖ және РА модельдерінде жүргізілген. Ал жыныс гормондарының жүйелі склеродермия дамуына әсері бойынша ешқандай зерттеу жүмыстары жасалмаған.
Әдебиеттер тізімі
1. Фоломеев М.Ю. Системная красная волчанка у мужчин: Автореф. дис. ... канд. мед. наук. М., 1984.

Прокаева Т.Б. Ревматоидный артрит у мужчин (клиническая характеристика и особенности гормонального статуса): Автореф. дис. ... канд. мед. наук. М., 1991
Lahita R.G. Sex hormones and systemic lupus erythematosus. Rheum Dis Clin North Am 2000;26(4):951—68
Buyon J.P., Wallace D.J. The use of exogenous estrogens, endocrine system and urogenital tract. In: Dubois' Lupus erythe matosus. Philadelphia, 2002; p. 821—41.

Steinberg A.D., Steinberg B.J. Lupus disease activity associated with menstrual cycle. J Rheumatol 1985;12(4):816—7
Алекберова З.С., Карабаева А.С., Кошелева Н.М. СКВ: начало у лиц в возрасте старше 45 лет. Клин геронтол2002;8(3):16—21.
Mok C.C., Lau C.S., Ho C.T.K. Do flares of systemic lupus erythematosus decline after menopause? Scand J Rheumatol 1999;28:357—62.
Bijlsma J.W., Straub R.H., Masi A.T. et al. Neuroendocrine immune mechanisms in rheumatic diseases. Trend Immunol 2002;23:59—66.
Lahita R.G., Bradlow H.L., Ginzler E. et al. Low plasma androgens in women with systemic lupus erythematosus. Arthritis Rheum 1987;30:241-8.

Folomeev M.Y., Dougados M., Beaune J. et al. Plasma sex hormones and aromatase activity in tissues of patients with systemic lupus erythematosus. Lupus 1992;1(3):191—5.
Weidler C., Harle P., Schedel J. et al. Patients with rheumatoid arthritis and sys temic lupus erythematosus have increased renal excretion of mitogenic estrogens in relation to endogenous antiestrogens. J Rheumatol 2004;31:489—95.
Cohen-Solal J.F.G., Jeganathan V., Hill L. et al. Hormonal regulation of B-cells function and systemic lupus erythematosus. Lupus 2008;17:528—32.
Shabanova S.S., Ananieva L.P., Alekberova Z.S., Guzov I.I. Ovarian func tion and disease activity in patients with systemic lupus erythematosus. Clin Exp Rheum 2008;26(3):436—

41.
ОПТИМИЗАЦИЯ ЛАПАРОСКОПИЧЕСКОЙ АППЕНДЭКТОМИИ Р.И.Ашурметов, Ж.Б.Оразбахов, А.Р.Ашурметов
МКТУим. Х.А.Ясави г.Туркестан Актуальность проблемы: Хирургическое лечение острого аппендицита даже после внедрения эндовидеохирургических методов продолжает оставаться в центре внимания экстренной хирургии.
Актуальность проблемы обусловлена высокой заболеваемостью, частотой послеоперационных осложнений у которых сменился профиль. Среди них вопрос выбора адекватного способа обработки культи червеобразного отростка и метода ее перевязки при измененных стенках слепой кишки.
Поэтому проблеме профилактики различного рода осложнений одной из самых распространенных хирургических операций в наши дни придается особо важное значение (Исаков Ю.В., 1993; Кукош М.В. и др., 2003).
Несмотря на обшеизвестные недостатки типичной лигатурно-инвагинационной аппендэктомии ряд авторов считает, что техника этой операции отработана предельно и в хирургическом лечении острого аппендицита вряд ли возможно новое слово (Веллер Д.Г.,
1971г.).
Получившая в последние годы широкое признание и распространение лапароскопическая аппендэктомия в большинстве своем в техническом аспекте при обработке культи червеобразного отростка является вариантом лигатурного способа в современном техническом исполнении. Следовательно для нее характерны осложнения типичные для лигатурного способа открытой аппендэктомии.
Широко применяется перевязка культи червеобразного отростка с помощью узла Реддера, который формируется следующим образом: экстракорпорально формируют свободную плоскую петлю и кладут палец сверху на троакар между двумя ветвями нити. Конец нити обвивают тремя с половиной витками вокруг плоской узловой петли в виде направленной вниз (к троакару) спирали. Теперь оба конца нити находятся на одной и той же стороне петли (справа). После этого тот же конец нити просовывают за последним (низшим) витком и натягивают. Одновременным натягиванием другого верхнего конца нити образуется узел. Верхний конец нити вдевают в узлопереместитель, а нижний конец отрезают. Узел затем перемещают вниз. Для этого подтягивают верхний конец нити вверх и одновременно перемещают вниз по направлению к ткани.
Недостатками данного способа: три с половиной витка вокруг плоской петли в виде спирали увеличивают объем узла, но не способствуют его крепости. В узле Редера отсутствует двойной противоразвязывательный замок, основанный на давлении лигированной ткани на узел внутри завязанной петли.
Применяется способ перевязки культи аппендикулярного отростка по методу Мельзе, включающий экстракорпоральное формирование плоской узловой петли, спирали и узла. Спираль формируют из 3-х витков, при этом один конец нити обвивают витком вокруг плоской узловой петли и располагают оба конца нити на одной стороне, затем тот же конец нити вводят в виток и натягивают с одновременным натяжением другого конца и с образованием узла, причем вокруг каждой ветви петли последовательно каждым свободным концом нити завязывают два узла в виде противоразвязывающего замка.
Недостатком данного способа является то, что при этом также увеличивается объем узла и сохраняется возможность прорезывания культи.
Цель исследования: Разработать новые оперативные технологии в хирургии лапароскопической аппендэктомии, обосновать клиническую целесообразность их использования.
Материалы и методы: В хирургическом отделении ЦГБ г.Кентау с ноября 2012 года больным поступающим с диагнозом острый аппендицит проводится, если нет разлитых гнойных осложнений и инфильтрата, лапароскопическая аппендэктомия с перевязкой культи разработанным в отделении способом. Перевязка культи происходила одной нитью с двумя петлями которые зеркально расположены относительно друг друга, а затягивающие концы нити располагаются в противоположных сторонах по отношению к петле и при затягивании одного конца второй держат в натянутом состоянии что позволяют затягиванию петли. После необходимого стягивания концы завязывают в противоразвязывающий замок. Петля формируется экстракорпорально, желательно применять мононить.
Результаты обсуждение: За период с ноября 2012 г. по настоящее время в хирургическое отделение поступило 900 больных с диагнозом острый аппендицит, из них 638 произведена лапароскопическая аппендэктомия. Первоначально (первые 3 месяца) лапароскопическим методом оперированы 46 детей до 14 лет. В послеоперационном периоде осложнений не было. В последующем мы начали проводить лапароскопические аппендэктомии с перевязкой культи по предложенной нами методике и у взрослых. Данная перевязка культи проводилась у больных с катаральным, флегмонозном и гангренозном (без вовлечения в процесс основания) аппендицитах. В ближайщем и отдаленных периодах осложнений со стороны культи не наблюдалось.
Узел формируется вне брюшной полости затем при помощи лопаточки вводится через троакар в брюшную полость и одевается на червеобразный отросток предварительно отделенный от брыжейки (по методике предложенной F.Gotz). Червеобразный отросток отсекается с оставлением культи 5-6мм. Далее натягиванием одного конца затягивают шов на основании культи, после чего накладывают противоразвязывающий замок, который также формируется эстракорпорально.
Осложнений у оперированных лапароскопическим методом больных связанных с несостоятельностью узла на культе мы не наблюдали.
Наложение двухпетлевого узла позволило надежно фиксировать основания культи червеобразного отростка.
Таким образом, за время применения двухпетлевого метода перевязки культи червеобразного отростка мы не отметили осложнений в виде несостоятельности узла. Мы надеемся что в арсенале хирургов этот метод займет достойное место при проведении лапароскопической аппендэктомии.
КЛИНИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ КОЛОРЕКТАЛЬНОГО РАКА В ЮЖНОМ, ЦЕНТРАЛЬНОМ И ВОСТОЧНОМ РЕГИОНАХ КАЗАХСТАНА Керимов Р.А. , Жантеев М.Е. , Баймагамбетов А.К. , Сексенбаев Б.Д. , Нурмашев Б.К.
Междунароный Казахско-Турецкий университет имени Ходжи Ахмеда Ясави (161200, Казахстан, г. Туркестан, проспект Б. Саттарханова, 29)
Южно-казахстанская государственная фармацевтическая академия (160019, Казахстан, г. Шымкент, площадь Аль-Фараби, 1)
Введение
Согласно ежегодно публикуемым статистическим данным по показателям онкологической службы республики Казахстан, количество впервые выявленных случаев колоректального рака непреклонно растёт из года в год. Так, 2010 году было зарегистрировано 2372 случая рака толстой и прямой кишки, в 2011 - 2563 (+8,05%), в 2012 - 2766 (+7,92%), в 2013 - 2948 (+6,57%), в 2014 - 3086 (+4,68%) [1]. Средний прирост уровня заболеваемости составил 6,8%. Данный показатель в процентном выражении превышал средний годовой прирост населения республики за этот же период (1,45%). Это может свидетельствовать о том, что увеличение заболеваемости колоректальным раком не может быть объяснено лишь естественным ростом населения, а связано с другими более значимыми причинами.
Ряд исследований показал, что 70% всех случаев рака толстой и прямой кишки возникает вследствие таких предотвратимых факторов, как характер питания (малое количество растительной клетчатки, высокое потребление алкоголя, красного мяса, жирной и углеводистой пищи и др.) и образ жизни (гиподинамия, курение) [2]. В условиях, когда рост заболеваемости в большей мере зависит не от наследственности, а от вполне предотвратимых факторов риска, значимый вклад в его профилактику внесут исследования по изучению распространения рака толстой и прямой кишки в масштабе популяции.
В рамках данного исследования были поставлены следующие цели: изучить среди пациентов с впервые выявленным колоректальным раком лабораторные показатели, распределение групп крови, доли каждой из стадий заболевания.
Материалы и методы
В ретроспективное исследование вошли случаи впервые установленного рака толстой и прямой кишки за 2013 год. Истории болезней были предоставлены в областных онкологических центрах городов Шымкент, Караганда, Усть-Каменогорск (соответственно южного, центрального и восточного региона республики). Заболеваемость на 100 тысяч населения: по Южно-казахстанской области (ЮКО) - 5,3, по Карагандинской области - 27, по Восточно-казахстанской области (ВКО) - 20,9. С целью увеличения выборки для ЮКО в анализ дополнительно были включены случаи, зарегистрированные в 2012, 2014 и 2015 годах. Всего в исследование вошли 597 случаев заболевания.
В основу анализа данных легло сравнение между данными фактическими (полученными от пациентов) и ожидаемыми (общепопуляционные показатели). Для оценки статистической значимости расхождений между группами применялся критерий хи-квадрат. Критическое значение теста принималось за 7,81 для степени свободы равной 3. Критический уровень статистической значимости принимался равным за 0,05. Сила корреляции анализировалась по критерию V Крамера и оценивалась согласно рекомендациям Rea & Parker (0,0-0,1 - незначительная; 0,1-0,2 - слабая; 0,2-0,4 - умеренная; 0,4-0,6 - относительно сильная; 0,6-0,8 - сильная; 0,8 - 1,0 - очень сильная корреляция).
Для количественных данных рассчитывали выборочное среднее, его стандартное отклонение, медиану. Коэффициент корреляции для количественных данных рассчитывался при помощи метода ранговой корреляции Спирмена.
Результаты

Всего в анализ было включено 597 случаев колоректального рака (43,4% - мужчин,
56,6% - женщин). Средний возраст пациентов - 62 года, медиана возраста - 63 года.
Таблица 1. Распределение групп крови среди пациентов

Группа крови	Количество пациентов	Ожидаемое количество
0	210	198
A	194	196
B	133	155
AB	60	48
Всего	597	597
Хи-квадрат, значение p, V Крамера	Х²(3) = 6,87, p = 0,076, V=0,06

Однако, при анализе данной корреляции для каждой локализации опухоли в отдельности (таблица 2) была обнаружена слабая ассоциация между левым отделом толстого кишечника и 1-ой группой крови системы AB0 (х (₃) =14,6, p = 0,002, V=0,19).

Таблица 3. Лабораторные показатели пациентов

Лабораторный показатель	ЮКО	Карагандинская область	ВКО	Норма показателя
Гемоглобин	108,4 (28,9)*	110,4 (25,9)	118,1 (26,6)	М.** 130-160 г/л Ж. 120-140 г/л
Эритроциты	3,8 (0,8)	4,24 (0,62)	4,35 (0,76)	М. 4-5 млн. на 1 мм³Ж. 3,9-4,7 млн. на 1 мм
Лейкоциты	8,1 (3,7)	7,6 (3,2)	8,2 (2,7)	4-9 тыс. на 1 мм
Тромбоциты	328 (130)	315 (119,9)	344 (141,7)	180-320 тыс. на 1 мм³
СОЭ	30,6 (17,1)	22 (14)	29,4 (17,4)	М. 2-10 мм/ч Ж. 2-15 мм/ч
Общий белок	62,2 (7,9)	68 (7,5)	68 (7,0)	66-87 г/л
Мочевина	5,9 (2,1)	5,5 (1,9)	5,7 (2,4)	2,3-8,3 ммоль/л
Креатинин	90 (33,8)	86 (26)	107 (57)	45-115 мкмоль/л
Глюкоза	5,7 (2,4)	6,02 (4,5)	5,5 (1,03)	3,05 - 6,38 ммоль/л
АлаТ	17,2 (15)	19,2 (10,2)	16 (18,6)	0-40 Ед/л
АсаТ	20 (19,6)	20,8 (11,5)	20,4 (32,6)	0-37 Ед/л
Общий билирубин	14,2 (5,9)	15 (4,5)	9,7 (6,2)	22 мкмоль/л

*стандартное отклонение
**М. - для мужчин, Ж. - для женщин
При анализе лабораторных данных пациентов (таблица 3) были отмечены низкие по сравнению с нормой средние показатели гемоглобина (108, 4 г/л для ЮКО, 110,4 -Карагандинская область, 118,1 - ВКО) и высокие средние значения СОЭ (соответственно 30,6; 22; 29,4). Средний показатель тромбоцитов был выше нормы или же приближался к высокой границе нормы (328 и 344 для ЮКО и ВКО, 315 для Карагандинской области при норме 180-320 тыс. на 1 мм³). Средние значения биохимических показателей не продемонстрировали отклонений от нормы, кроме незначительно пониженного показателя общего белка для ЮКО (62,2 г/л при норме 66-87 г/л).
Таблица 4. Стадии заболевания

	ЮКО			Карагандинская область			ВКО
	абс.	%	абс.		%	абс.		%
I	9	3,4%	25		16,4%	26		15%
II	80	30,7%	85		55,5%	75		42%
III	128	49%	29		18,9%	52		29%
IV	44	16,9%	14		9,2%	24		14%
Всего	261	100%	153		100%	177		100%

Распределение стадий заболевания было неоднородно в различных областях республики (таблица 4). Так, I стадия в ЮКО была наименее распространённой (3,4%), по Карагандинской области и ВКО она составлялала 16,4% и 15% соответственно. Наибольшая доля заболевания приходилась на III стадию для ЮКО (49%) и на II стадию для остальных областей (55,5% для Карагандинской и 42% для ВКО).
Обсуждение и выводы
На основании полученных данных можно сделать вывод о том, что такие лабораторные показатели, как СОЭ, уровень гемоглобина и тромбоцитов могут быть включены в дальнейший анализ с целью определения диагностических критериев колоректального рака в Казахстане. Значительная разница в распределении стадий заболевания (малая доля I и II стадий для ЮКО и их значительно большая представленность в Карагандинской области и в ВКО) может свидетельствовать о том, что качество ранней диагностики данного недуга варьирует среди разных областей Казахстана. Предположение о проблемах ранней выявляемости колоректального рака в ЮКО может косвенно подкрепить самая низкая заболеваемость для данного региона - 5,3 на 100 тыс. населения, что в значительной степени уступает показателям данной заболеваемости в других областях Казахстана (для сравнения в Карагандинской области он равен - 27, Восточно-казахстанской - 25,8).
Выявленная ассоциация между 1 -й группой крови системы AB0 и левосторонним раком толстого кишечника требует дальнейшего изучения.
Использованные источники
1. Камхен В.Б. Преобладающие локализации в структуре заболеваний злокачественными новообразованиями в Казахстане / В.Б. Камхен, М.Н. Турбекова // Медицина. - 2015. - 6 (156). - С. 25-27, URL: http://medzdrav.kz/images/magazine/medecine/2015/2015-6/M_06-15_25-27.pdf.
2. Anand P. Curcumin and cancer: An "old-age" disease with an "age-old" solution / P. Anand, C. Sundaram, S. Jhurani, A.B. Kunnumakkara, B.B. Aggarwal // Cancer Lett. - 2008. - V. 267(1). - Pp. 133-164.
СИСТЕМНАЯ КРАСНАЯ ВОЛЧАНКА И БЕРЕМЕННОСТЬ Сулейменова А.С., 1 курс, Медицина Тлеужан Р.Т., к.м.н.,и.о. доц.
Южно- Казахстанская государственная фармацевтическая академия г Шымкент Респубики Казахстан Жүйелі қызыл жегі-ішкі ағзалардың иммунды қабынуын тудыратын,ядроның әртүрлі компоненттеріне және иммунды кешеннің арнайы емес кең спектрлі аутоантиденелердің түзілуін көрсететін,этиологиясы белгісіз жүйелі аутоиммунды ревматикалық ауру.Ауру,көбінесе репродуктивті жастағы әйелдерде кездеседі.Аутоиммунды аурудың ағымының ауырлығына және жиілігіне жыныстық айырмашылық осы иммунды жүйеге әйел жыныс гормондарының әсерімен түсіндіріледі.[1]ЖҚЖ-ның таралуы 500 әйелге бір жағдай.Ал жүктілік кезінде ЖҚЖ-ның кездесуі 1500-3000 босануға бір жағдайды қүрайды.[2]Аутонтиденелердің түзілуінің себептері,ол генетикаық бейімділік,қоршаған ортаның токсиндерімен жасушаның зақымдануы(шылым шегу,газдың түтіндері және т.б.),вирустық инфекциялар. Генетикалық бейімділігі бар адамдарда ЖҚЖ түрткі болып келетін,ол ауыр эмоциональді күйзеліс және күннің ауыр экспозициясы.Аурудың дамуына ең негізгі әрі күшті түрткі,ол жүктілік және әсіресе түсік(жасанды және табиғи).
ЖҚЖ-нің ағымы үзақ уақытқа созылып,соңында тіндердің зақымдануына алып келетін,аурудың индукциясы,өршуі және қозуы кіретін бірнеше сатыдан түратын үрдіс.
Аутоиммунды үрдістің негізін қүрайтын,ол поликлональді В-жасушасының
гиперактивтілігінің нәтижесінде әртүрлі арнайылықтағы антиденелердің өндірілуінің
жоғарылауы және иммунды реттеудің тепе- теңдігінің бүзылуынан дамиды.В-жасушасының
бөлінуінің ауытқуы аутоиммунды ауруларға әкелуі мүмкін немесе ЖҚЖ-не тән қабыну
процессінің екіншілік себебі болуы мүмкін.Жасуша бетіндегі ядролық және цитоплазмалық
аутоантигендеріне қарсы бағытталған аутоантиденелердің түзілуі және көптеген В-
жасушаның патологиясы ЖҚЖ-н ауыратын науқастарда кездесетіні көбімізге мәлім.В-
жасушаның активтелген фенотиппен және стимуляцияға олардың жауабының
төмендеуі,жасуша субпопуляциясының өзгеруі,иммунологиялық жадының
бүзылуы,айналымдағы плазмалық жасушасанының жоғарылауы В-жасушалардың ауытқуында көрініс береді.[3]
ЖҚЖ-нің клиникалық көрінісі,ағымы мен нәтижесі кең ауқымды.Алғашқы клиникалық көріністерге бастапқыда бір мүшені зақымдау мүмкін,ал баска мүшенің зақымдануы кейіннен қосылады.
Тез шаршағыштыққа,бүшықетінің ауырсынуына,бас ауыруына,әсіздікке,себепсіз дене қызуының көтерілуіне науқастар жиі шағымданады.Әрине бүл симптомдар арнайы емес,бірақ басқа да арнайы симптомдармен қосылып ЖҚЖ-н науқастану болжамын жоғарылатады.
Дерматологиялық көріністер
ЖҚЖ-н науқастардың 65%-ында ең бірінші терілік көріністер болады, алайда тек 30-50%-ында көбелек пішіндес бет-мүрын аймақтарында классикалық макулопапулезді бөртпе болады,қолда дискоидты ошақтар, теріде қалың қызыл қабыршақты дақтар болады.Алопеция мен мүрын, ауыз шырышты қабықтардың ульцерациясы.Кейде трофикалық жаралар,шаштың түсуі,тырнақтың сынғыштығы көрінуі мүмкін.
Ортопедиялық көріністер
Науқастардың көбісі буындардың ауырсынуына шағымданады,жиі қол буындары.Артралгиямен көрінеді,сирек буындармен біріккен симметриялық полиартрит.Ревматоидты артритке қарағанда ЖҚЖ-де артропатия сүйек тінінін зақымдамайды,бірақ ЖҚЖ-мен тудырылған буынның деформациясы науқастың 20%-ында қайтымсыз сипатта болады.
Гематологиялық көріністер
ЖҚЖ-не LE-жасушалық феномен тән,оған LE-жасушаның қүрамында басқа жасушаның фагоциттерленген ядро фрагменттері кіретін нейтрофильді лейкоциттердің пайда болуы тән (өз жасушаларын өзге жасушаға теңеп,соған сәйкес аутоантиденелердің түзілуі,осындай жасушаның фагоцитозы мен ыдырауы тән). Науқастың тең жартысында қаназдық байқалады.ЖҚЖ-нің нәтижесінде немесе емінің жанама әсерінен лейкопения,тромбоцитопения болуы мүмкін.
Жүрек- қан тамыр жүйесі бойынша көріністер
Перикардит,миокардит және эндокардит көрініс береді.ЖҚЖ-де жүқпалы емес эндокардит дамиды(Либман-Сакс эндокардиті),екі жармалы немесе үш жармалы қақпақшалардың зақымдануы тән.Сау адамдарға қарағанда ЖҚЖ-мен науқастарда атеросклероздың дамуы тез,әрі жиі.
Нефрологиялық көріністер
Люпус-нефрит.ЖҚЖ-де бүйрек тінінің зақымдануы шумақшаның базальді мембранасының қалыңдауы,фибриннің жиналуы,гематоксилинді деншіктерінің және гиалинді тромбтың түзілуі көрініс береді.Жиі жалғыз симптом-протеинурия немесе ауырсынусыз гематурия. ЖҚЖ-де ерте диагностика мен уақытылы емінің арқасында жедел бүйрек жеткіліксіздігінің жиілігі 5%-дан аспайды.Қауіпті мүше зақымдануы есебінде бүйректің люпус-нефриті болуы мүмкін.Люпус-нефриттің дамуының жиілігі аурудың белсендігі мен ағымының сипатына орай,жедел және жеделдеу ағымында бүйрек зақымданса,ал созылмалы ағымында сирек зақымданады. Психикалық және неврологиялық көріністер
Психоз,энцефаопатия,тырысу синдромы,парестезия, цереброваскулиттер дамиды және барлық өзгерістер қарқынды ағымда жүреді. Т-жасушаның ауытқуы
СД45-фосфатаза құрамының төмендеуі, СД40-лиганд белсенділігінің жоғарылауымен ЖҚЖ-ін байланыстырады.
Жүктілік кезінде ЖҚЖ келесі түрде өтеді:

Жүктілікке байланысты аурудың өршуі(62%)
Жүктіліктің 2-ші және 3-ші триместрде ремиссияға тенденциясы байқалады

(72,7%)
3. Түсіктен кейін,босанудан кейінгі кезеңде және лактация кезеңінің соңында
аурудың өршуі (50%)
Егер жүктілік кезінде ремиссия болса,онда босанудан кейін ауру көтергенге дейін қандай фазада болса да, сол фазаға оралады немесе күшейе түседі.Аурудың өршуі жиі босанудан кейін алғашқы екі айда көрініс береді,тек әйел туып болған соң алғашқы күндер немесе аптасында емес.Босанудан кейінгі асқынуларға:сепсис,нефропатияның қалдықты көріністері және т.б. жатады.
ЖҚЖ-і науқастардың жүктілігіне соның ішінде анасына да, жатырішілік ұрыққа да кері ықпалы тиюі мүмкін,сонымен қоса аурудың ағымына жүктіліктің кері әсері байқалған.Кеш токсикоз,бала жолдасының уақытынан бұрын бөлінуі,жатырішілік ұрықтың өлуі,жүктілікті көтереалмаушылық деген асқынуының жиілігі жоғары.Босанудың 3 кезеңі мен босанудан кейінгі ерте кезеңде қан ағудың жиілігі жоғарылайды,жатырдың бұлшықет қабатының жеткіліксіздігінен және ЖҚЖ-нің гематологияық көріністермен түсіндіріледі.
ЖҚЖ-мен ауырған әйелдерден туған балалар көбінесе бұл аурумен ауырмайды және бала жолдасы арқылы берілген ЖҚЖ факторы анықталса да баланың дамуы қалыпты болады.Жүктіліктің 12-16 аптасында ЖҚЖ факторы анықталады,бірақ ұрыққа теріс әсер етпейді.Сирек жағдайда ұрықта жүректің туа біткен- толық блокадасы дамиды,бұл антинуклеарлы антиденелердің бала жолдасы тосқауылынан өтіп,жүректің өткізгіш жүйесін зақымдайды.Кейбір балада туылғаннан кейін геморрагиялық диатездің өтпелі көріністері болуы мүмкін.Ол ЖҚЖ-нің факторымен байланысты, ал осы көрініс фактордың физиологиялық ыдырауынан кейін жойылады.
ЖҚЖ-мен науқастанған әйелдердің жүктілігін сақтау және жүргізу жоспарының сұрақтарын акушер-гинеколог пен терапевт-ревматолог аурудың сәйкес зерттеулерінен кейін бірлесіп шешуі керек.ЖҚЖ жедел ағымында жүктілік қарсы көрсеткіш болып табылады,әсіресе бүйрек және жүрек ақаулары болса.Ал клиникалық және зертханалық белгілері ұзақ уақыт бойы аурудың белсендігіне тән көріністері жоқ болғанда жеделдеу,созылмалы ағымы керісінше жүктілікті сақтап қалуға көрсеткіш.
ЖҚЖ-нің көріністері айқын емес және ұрыққа әсері болмаған кезде босану табиғи жолмен рұқсат етіледі.Жалпы жүктіліктің нәтижесі жақсы,егер:ұрықтануға дейін 6 айдың ішінде ЖҚЖ-нің белсендігі минимальді болса,бүйрек зақымдануы көріністері болмаса,гестоздың көріністері жоқ болса,антифосфолипидті антиденелері жоқ болса. Әдебиеттер:
1. Клинико-иммунологическая характеристика беременных женщин с системной красной волчанкой. Авторы: Федорова Е.В.; МатвееваН.К.;Ванько Л.В.;Климеченко Н.И. http://www.fesmu.ru/elib/Article.aspx?id=290614 стр46-47
2.M.Petri,2006;M.E.Clowse et al.,2008
2.Системная красная волчанка при беременности статья http://vestnik.ukgfa.kz/vestnik/2012/vest_2_59_2012.pdf стр107
3. Особенности клеточного звена иммунитета у беременных с СКВ и их новорожденных. Статья http://www.fesmu.ru/elib/Article.aspx?id=308277 стр48-49
СТРУКТУРНЫЕ ИЗМЕНЕНИЯ СЛИЗИСТОЙ ОБОЛОЧКИ ЖЕЛУДКА И ЭКСТРАОРГАННЫХ АРТЕРИЙ У ПОДОПЫТНЫХ КРЫС В УСЛОВИЯХ ГИПО- И ГИПЕРКИНЕЗИИ Нарымбетова Т.М., Ишигов И.А.
Международный казахско-турецкий университет им. Х.А. Ясави г. Туркестан, Казахстан
На сегодняшний день существует довольно обширная литература, посвященная изучению механизмов воздействия гипо- и гиперкинезии, а также разработки мер профилактики их вредного воздействия на организм [1, 2]. Многообразные рецепторные приспособления сосудистой стенки направлены к факторам среды и воспринимают огромное количество раздражений [3,4].
При воздействии на организм гипо- и гиперкинезии, остается мало изученным влияние этих экстремальных факторов на нервный аппарат кровеносных сосудов.
Во многих работах последних лет, посвященных иннервации сосудистой стенки, подчеркивается важность исходного морфофункционального состояния нервных элементов кровеносных сосудов для формирования адекватных ответных реакций и изменения гомеостаза. Причин, ведущих к гипокинезии у современного человека недостаточно. Это, например, профессии в высокоавтоматизированных и механизированных отраслях производства, обучение в школе и институте, привычка к комфортному образу жизни, а также длительный постельный режим при некоторых заболеваниях (травмы, параличи, инфаркт миокарда и т.д.). В связи со ставшими сегодня «обыденными», длительные космические полеты выделилась так называемая космическая форма болезни движения [5, 6, 7].
На сегодняшний день известны многие аспекты отрицательного влияния гипокинезии на организм, который приводит к серьезным морфофункциональным изменениям.
В связи с изложенным большой интерес представляет изучение отрицательного воздействия неблагоприятных факторов на строение слизистой оболочки желудка и стенки экстраорганных артерий.
Материал и методы исследования. В данной работе в качестве экспериментальных животных были использованы белые беспородные крысы- самцы массой 180-200 г, в количестве - 110 шт. В период экспериментов животные находились в состоянии ограничения двигательной активности и без ограничения в течение определенного периода времени.
Опыты проводились при постоянной температуре воздуха в помещении от +30 до +35^оС, что соответствует условиям жаркого климата. Материал для морфологического исследования брали через 6 и 12 недель после начала экспериментального воздействия. Для изучения строения стенки магистральных сосудов и слизистой оболочки желудка у здоровых были использованы 10 интактных животных.
Органы фиксировали в 10% растворе нейтрального формалина. Изготовливали парафиновые срезы толщиной 5-7 мкм, которых окрашивали гематоксилин-эозином, орсеином.
Результаты исследования и их обсуждение. Через 6-и недельного воздействия эксперимента наметилась тенденция к утолщению внутренней эластической мембраны стенки крупных артерий и слизистой оболочки желудка (различие с контролем было недостоверным). Складчатый рельеф мембраны не был изменен по сравнению с контролем. В отдельных участках мембрана была набухшей. Эндотелиальные клетки внутренней оболочки плотно прилегали к внутренней эластической мембране. Их ядра на поперечном срезе артерии преимущественно были овальной формы; некоторые из них располагались в глубине, а другая часть - на вершине складок внутренней эластической мембраны.
Средняя оболочка содержала несколько рядов гладкомышечных клеток (ГМК), что достоверно не различалось с контролем. Ядра ГМК широкого циркулярного слоя имели удлиненную форму. Между ними были видны тонкие полосы межклеточного вещества, в которых при окрашивании орсеином определялись многоскладчатые эластические волокна, некоторые из них были несколько утолщены. Наблюдалось статистически достоверное уменьшение толщины средней оболочки по сравнению с контролем (p<0,5).
Наружная эластическая мембрана на всем протяжении сохраняла складчатое строение, характерное для интактных животных. Сеть соединительнотканных волокон наружной оболочки была во всех срезах равномерной и тонкой.
При изучении слизистой оболочки желудка под малым увеличением железы были представлены разнообразными по длине и направлению тубулярными, ячеистыми структурами. Большинство из них доходили до апикальной части слизистой оболочки желудка. В них за счет нарушения дифференцировки и развития различных функционирующих клеток отмечалась гиперплазия слизистых клеток. В отдельных из них определялось наличие клеток с гиперхромными ядрами. В отдельных случаях метаплазированные железы подвергались разнообразным структурным изменениям. В большинстве из них наблюдалась гипоплазия и слияние со стромальными клетками. Другие были гиперплазированы и приобретали неправильные формы, в них было много бокаловидных клеток. Подслизистый слой был полностью замещен соединительной тканью.
Через 12 недель воздействия экстремальных факторов толщина внутренней эластической мембраны стенки бедренной артерии было достоверно увеличено по сравнению с контролем. Некоторое её увеличение по сравнению с предыдущим сроком воздействия экстремальных факторов не было статистически достоверным. На протяжении внутренней оболочки складки эластической мембраны были распределены неравномерно, местами были образованы мешотчатой формы углубления, местами - узкие борозды. Вход в борозды в одних местах был закрыт сблизившимися складками мембраны. На дне углублений и борозд часто располагались ядра эндотелиальных клеток. Местами определялись участки отсутствия эндотелиоцитов.
Толщина средней оболочки вновь уменьшалась по сравнению с контролем и с данными через 6 недель эксперимента. Эластические волокна средней оболочки местами были слегка растянуты, некоторые из них были утолщены. Количество рядов ГМК несколько достоверно уменьшалось по сравнению с контролем и предыдущим сроком воздействия. Некоторые ядра ГМК располагались между складками волокон, поэтому они выглядели как бы сложенными вдвое. В средней оболочке определялось значительное увеличение количества эластических волокон, а также утолщение и огрубление некоторых их фрагментов. Местами эластические волокна были разглажены и атрофированы. По ходу средней оболочки определялись безъядерные зоны, свидетельствующие об отсутствии ГМК. Между ними в некоторых участках при окраске по ВанГизону были видны тонкие коллагеновые волокна. Содержание кислых гликозаминогликанов было больше, чем в контроле, распределение их в стенке артерий было неравномерным. Наружная эластическая мембрана была складчатой, а в отдельных участках была несколько уплотнена. К ней прилегали немногочисленные грубые эластические волокна наружной оболочки. Просветы капилляров и венул были расширены и содержали скопление масс эритроцитов, расположенных в виде «монетных столбиков».
При 6-и недельном сроке эксперимента слизистая оболочка преджелудка была подвергнута разнообразным гемодинамическим, альтеративно-некротическим и отечно-воспалительным изменениям. Покровный эпителий был значительно утолщен за счет дистрофического набухания поверхностных слоев его с появлением очагов ороговения. Базальные слои были представлены гиперхромными клетками, которые местами имели тенденцию к акантозу. В собственной соединительнотканной основе обнаружено увеличение количества клеток воспаления. Подэпителиальная мышечная прослойка была разрыхлена и местами метахромазирована. Подслизистый слой был расширен за счет отека, кровоизлияния, мукоидного и фибриноидного набухания. Следует отметить, что в этот срок опыта к гемодинамическим нарушениям присоединялось периваскулярное накопление тучных клеток, которые возможно участвовали в осуществлении дисциркуляторных изменений. Волокнистые структуры были разрыхлены, с очагами мукоидного и фибриноидного набухания, которые были выражены в периваскулярных зонах подслизистого слоя.
Таким образом, в развитии морфологических изменений в стенке желудка и экстраорганных артерий у подопытных крыс лежит влияние гипо- и гиперкинезии.
Литература

Агеев В.А. Влияние двигательной активности на морфологию инфаркта миокарда в эксперимента (эксперим.исслед.). - Автореф. дис.... канд. мед. наук. - Новосибирск, 1982.
Зезеров А.Е., Иванова С.М., Ушаков А.С. Перекисное окисление липидов в тканях крыс при антиортостатической гипокинезии, действии физической нагрузки и иммобилизационного стресса //Косм.биология и авиакосм. медицина. -1987, т.21.- №60. -С.39-43.
Григорьев, Оганов B.C., Бакулин В., Поляков В.В., Воронин Л.И., Моргун В.В., Шнайдер, Мурашко Л.М., Новиков В.Е., Лебланк А., Шейклфорд Л. Клинико-физиологическая оценка изменений состояния костной ткани у космонавтов после длительньгх космических полетов. Авиакосм. и экол. мед. -1998, т.32. -№1. - С.21-25.
Акопян В.П. и др. Материалы рабочего совещания по междисциплинарной программе «Мозговое кровообращение». - Санкт-Петербург, 1995.

5. Баевский P.M., Гончарова А.Г, Фунтова И.И., Черникова А.Г. Изменение
вариабельности сердечного ритма и артериального давления в эксперименте со 120-суточной
гипокинезией. В кн.: Гипокинезия. Медицинские и психологические проблемы. - Москва,
1997. - С.9-10.

Егоров А.Д. Механизмы снижения ортостатической устойчивости в условиях длительных космических полетов //Авиакосм. и эколог. медицина. -2001. -№ 6. - С.3-12.
Жуманазаров Н.А., Шапамбаев Н.З., Сматова М.Е., Жакаев М.А. Морфологическая характеристика стенок артерий мышечного типа на фоне интоксикации фосфором

//Актуальные проблемы клинической и теоретической медицины. -Туркестан. -2000. -С.161-164.
МОРФОСТРУКТУРА СЛИЗИСТОЙ ОБОЛОЧКИ ЖЕЛУДКА ПОДОПЫТНЫХ
КРЫС В УСЛОВИЯХ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЙ ГИПОКИНЕЗИИ
Ишигов И.А., Нарымбетова Т.М.
Международный казахско-турецкий университет им. Х.А. Ясави г. Туркестан, Казахстан
В современных условиях диапазон задач здравоохранения расширяется за счет актуальности защиты здоровья населения от воз(действия экстремальных (химических, биологических и.т.д.) факторов [1,2, 3].
Одной из причин, по-видимому, увеличение заболеваемости желудочно-кишечного тракта является «ускорение темпа жизни» и интенсификация производственной деятельности современного человека.
Известно что, гипокинезия вызывает сдвиги обмена веществ в организме, которые в существенной мере могут оказать влияние и на пищеварительные функции. Изменения в метаболизме кальция в условиях гипокинезии необходимо рассматривать как одно из звеньев в патогенетической цепи изменений секреторной функции желудка. В присутствии ионов Са²⁺ происходит высвобождение ацетилхолина и гастрина, а также образование гистамина [4,5].
При 60-суточном ограничении двигательной активности у крыс отмечается уменьшение содержания гликопротеинов в слизистой оболочке желудка, что указывает на снижение ее защитных свойств [6,7].
Изменения мукозного барьера в слизистой оболочке желудка при ограничении двигательной активности могут способствовать развитию гиперсекреторного синдрома [8,9].
При экспериментальной гипокинезии у животных в ряде случаев наблюдаются геморрагические изменения слизистой оболочки желудка, а при иммобилизационном стрессе отмечается появление язв и эрозий [1 0].
В связи с изложенным представляет интерес изучение отрицательного воздействия ограничение движения на слизистую оболочку желудка.
Материал и методы исследования. Для изучения водействия гипокинезии были проведены экспериментальные исследования на 120 белых беспородных крысах-самцах, массой 180-220 г. Для ограничения двигательной активности подопытные крысы на длительное (3, 5, недели) время помещались в специальные клетки, размером (45x45x120мм). Опыты проводились при постоянной температуре воздуха в помещении от +30 до +35^оС, что соответствует условиям жаркого климата.
Для проведения исследований из различных отделов желудка брали кусочки и фиксировали их в 10% растворе нейтрального формалина и растворе Карнуа. Кусочки после обезвоживания на спиртовой батарее в возрастающей концентрации заливали в парафин. Срезы толщиной 5-8 мкм окрашивали гематоксилин-эозином, по ВанГизону и ШИК-реакции, а затем изучали под световым микроскопом; нужные участки для демонстрации фотографировали.
Результаты исследования и их обсуждение. Ограничение двигательной активности в условиях жаркого климата создавалось путем помещения животных в специальные клетки, где они находились от 3 до 5 недель при температуре +30-35⁰С. В течение недели от начала воздействия экологического фактора крысы отказывались от пищи и воды, вели себя очень беспокойно.
В последующие сроки эксперимента животные вели себя спокойно, активно принимали корм и адаптировались к условиям опыта, но значительно теряли в весе. Снижение массы тела, по-видимому, обусловлено с условиями жаркого климата. Результаты морфологических и морфометрических исследований слизистой оболочки желудка интактных крыс показали, что у этих животных желудок имеет две части: первая - начальная часть или преджелудок и вторая - нижняя часть желудка с инстинными железистыми образованиями. Преджелудок был покрыт многослойным неорогевающим эпителием, который имел неравномерную толщину в зависимости от ямок и выступов. В зоне западения слизистой оболочки эпителий был тонким, а на поверхности складок более толстым. Покровный эпителий в основном состоял из 4-5 слоев плоского эпителия. Поверхностные слои были более светлыми и состояли из крупных гиперхромных клеток. Непосредственно под эпителиальным покровом определялась рыхлая соединительнотканная основа.
Под этим слоем лежал небольшой пучок мышечных клеток, идущий параллельно на покровный эпителий. Имелась основная масса волокнисто-клеточных структур, образующих подслизистый слой слизистой оболочки преджелудка. Мышечный слой состоял из трех прослоек - внутренней и наружной, поперечно идущей, и средней, продольно идущей слоев. Между прослойками мышечного слоя и под серозной оболочкой определялись сосуды и нервы. Нижняя часть желудка имела слизистую оболочку, состоящую из железистых трубочек и покровного цилиндрического эпителия. Слизистая оболочка снаружи была покрыта однослойным эпителием, который в области желудочных ямок, утолщаясь, переходила в призматический эпителий. Желудочные ямки были неглубокими, узкими, и дно их сообщалась с шеечной частью железистых трубочек. Последние были представлены ровными к отношению базальной мембраны перпендикулярно расположенными железистыми образованиями. Клеточный состав их почти был одинаковым, состоял из главных, париетальных и добавочных клеток. Результаты микроскопических исследований стенки желудка подопытных крыс показали, что за 3 недели в слизистой оболочке развиваются некротически-деструктивные изменения поверхностного эпителия, гемодинамические и отечно-геморрагические нарушения собственной слизистой оболочки и подслизистом слое. При этом апикальная часть складок слизистой оболочки была отечной и разрыхленной, покровный эпителий за счет дистрофически-некротических изменений была набухшей, большинство клеток были десквамированы, желудочные ячейки были расширены и заполнены слизистой массой. На поверхности слизистой оболочки некротически-деструктивные изменения были более выражены в области перехода многослойного эпителия в железистый, поверхностная часть желез были превращены в бесструктурную массу. В собственной слизистой оболочке соединительнотканные элементы были подвергнуты фибриноидному набуханию и фибриноидному некрозу, вокруг которых появлялись тучные клетки и лимфогистиоцитарные элементы.
В слизистой оболочке верхней части желудка, которая была покрыта многослойным эпителием, отмечалось утолщение, за счет набухания и появления ороговения поверхностных слоев. Базальные клетки были пролиферированы, гиперхромные образованием очагов акантоза. В подслизистом слое определялся отек и разрыхление соединительной ткани.
При изучении железистых клеток под большим увеличением микроскопа отмечалось некоторое разрыхление железистых трубочек за счет отека межуточной ткани и дистрофических изменений основных функционирующих клеток. Особенно дистрофии были подвергнуты главные клетки, в которых цитоплазма была разрушена, ядра были в состоянии гиперхромии.
Париетальные клетки были увеличены в размерах, цитоплазма их была огромной, имела округлую или овальную форму. Ядра были расположены в центре клетки. В области шейки желез определялась усиленная гиперплазия мукоцитов и увеличение количества эндокринных клеток.
Морфометрические исследования структурных компонентов слизистой оболочки желудка крыс на данном сроке эксперимента показали утолщение слизистой оболочки и подслизистого слоя на 10-15% за счет отека и дистрофических изменений клеток. При этом в клеточном составе желез отмечено нарушение соотношения главных и париетальных клеток в пользу последних. На этот срок опыта отмечалось значительное увеличение эндокринных клеток (в среднем на 2 раза).
При ограничении двигательной активности на 3-й неделе в слизистой оболочке развивались альтеративно-некротические и дисциркуляторные изменения с утолщением толщины слизистой оболочки и подслизистого слоя, отмечалось также уменьшение количества главных клеток и увеличение париетальных и эндокринных клеток.
На 5 -й неделе эксперимента слизистая оболочка преджелудка была подвергнута разнообразным гемодинамическим, альтеративно-некротическим и отечно-воспалительным изменениям. Покровный эпителий был значительно утолщен за счет дистрофического набухания поверхностных слоев его с появлением очагов ороговения. Базальные слои были представлены гиперхромными клетками, которые местами имели тенденцию к акантозу. В собственной соединительнотканной основе увеличивалось количество воспалительных клеток. Подэпителиальная мышечная прослойка была разрыхлена и местами была метахромазирована. Подслизистый слой был расширен за счет отека, кровоизлияния и мукоидного и фибриноидного набухания. Следует отметить, что на этот срок опыта к гемодинамическим нарушениям присоединялось периваскулярное накопление тучных клеток, которые возможно участвовали в осуществлении дисциркуляторных изменений. Волокнистые структуры были разрыхлены, с очагами мукоидного и фибриноидного набухания, которые были более выражены в периваскулярных зонах подслизистого слоя.
К вышеизложенным изменениям местами присоединялись очаги кровоизлияний. Мышечный слой также был отечным с разрыхлением мышечных пучков, между которыми сосуды были расширены и гиперемированы.
В области перехода эпителиоцитов в слизистой оболочке желудка отмечалось появление дефекта покровного эпителия за счет его некроза и десквамации. В подслизистом слое нарастали дистрофические изменения в виде фибриноидного набухания и некроза соединительнотканных волокон. Также наблюдалось усиление воспалительный инфильтрации. Слизистая оболочка нижней части желудка была значительно набухшей за счет отечных явлений межуточной ткани и дистрофии железистых клеток. На поверхности слизистой оболочки отмечалось расширение и углубление желудочных ямок, удлинение ворсинок за счет набухания покровного эпителия. В данный срок определялось значительное увеличение эндокринных клеток. Последние располагались на ворсинках и в области шейки желез.
Таким образом, результаты экспериментальных исследований по ограничению двигательной активности показали, что в морфогенезе развития дистрофических, дисрегенераторных и воспалительно-гиперпластических изменений на структурные компоненты стенки желудка лежит воздействие гипокинезии. Это, по-видимому, может быть предпосылкой для структурных изменений слизистой оболочки желудка.
Литература
1. Шарманов Т.Ш. Влияние характера питания на физиологическое
состояние и некоторые функциональные системы организма в условиях длительного
ограничения двигательной активности// Сб.научных трудов института питания АМН СССР.
- Москва. 1986,т.7. - С.20-33.

Маркарян С.С. Роль сердечно-сосудистой системы в адаптации к физической нагрузке // Клиническая медицина. 1984, т.62. №11 - С.7-1.
Меерсон Ф.З. Адаптация к стрессорным ситуациям и стресслимитирующие системы организма // Физиология адаптационных процессов. - Москва. 1986. - С.521 -621.

4. Газенко О.Г. Физиологические проблемы невесомости. - М.: 1990. - С.286
5. Воробьев Д.В., Ларина И.М. Гормональные механизмы поддержания водно-
электролитного гомеостаза в условиях длительной гипокинезии. В кн.: Гипокинезия.
Медицинские и психологические проблемы. - Москва. 1997. - С.26-27.

Измеров Н.Ф. Актуальные проблемы медицины труда и промышленной экологии //Медицина труда и промышленная экология. - 1996. - N 1. - С. 1 -4.
Егоров А.Д. Механизмы снижения ортостатической устойчивости в условиях длительных космических полетов //Авиакосмическая и экологическая медицина. 2001. № 6.

- С.3-12.
8. Toda Т., Tsuda N., Nishimori J., Leszczynski D.E., Kummerow F.A.
Morphometrical analysis of the aging process in human arteries and aorta //Acta Anat. -1980,
Vol.106, -№1, P.35-44.
9. Steffen J.M., Robb R., Dombrowski M.J., Musacchia X.J., Mandel A.D., Sonnenfeld G. A
suspension model for hypokinetic /hypodynamic and antiortostatic responces in the mouse // Aviat.
Space Environ.Med, 1984, Vol.55, №7,P.612-616.
ӘОЖ 617.63
НАСЫБАЙДЫҢ ТІСТЕРГЕ ӘСЕРІ Бегалиев Б.С., Пернебеков Е.А., Байтұрсынов Ж. И.
Қ.А.Ясауи атындагы ХҚТУ-нің, Медицина факультеті, Адам морфологиясы және
физиологиясы кафедрасы
Насыбайға құмарлықтың қазіргі уақыттағы ауқымы бүкіләлемдік сипатта, оны түлынудың ұлттық шекарасы жойылған.
Темекі тарту, арақ құмарлық, нашақорлық және насыбайға әуестілік жасөспірімдердің жүйкесіне зиян келтіруде [1,2,3]. М.А.Каримовтің мәлімдеуі бойынша насыбай ауыз қуысының қатерлі ісігін туындатады деп айтылады, бірақ оның ауыз қуысы тістеріне әсері келтірілмейді [4]. Біз насыбайдың ауыз қуысы тістеріне әсерін зерттедік, зерттеу материалдары біздің ойымыздың дұрыс бағытта екендігін дәлелдеді.
Зерттеудің мақсаты: Жеткіншектердің ауыз қуысы тістеріне насыбайдың әсерін анықтау.
Зерттеу әдістері мен материалдары: Кентау қаласындағы "Ыбраим" жеке шаруашылық серіктестігінің орталығымен бірлестікте 15 мектеп оқушылары (7047 адам) стоматологиялық скрининг зерттеу әдісімен тексеруден өткізілді. Олардың 14 жасқа дейінгілерінің саны 1906 (27%), 14 жастан жоғарылары - 4231 (60%) және 910 оқушы жоғары сынып оқушылары (13%) болды. Барлық тексерілгендердің тістерінің жағдайына медициналық анықтама берілді, ауру тістері бар оқушыларға дәрігерлік көмек көрсетілді және жалпы сауықтыру шаралары ұйымдастырылды. Жұмыстың алдына қойған мақсаты мен міндеттерін орындау үшін сараптама, статистикалық, әлеуметтік, эпидемиологиялық және математикалық модельдеу әдістері қолданылды.
Нәтижелер мен талқылаулар: Статистикалық талдау арқылы зерттеуге қамтылған жеткіншектердің насыбайға қатынастары анықталды. Жинақталған материалдардан 3 топ айқындалды: 547 оқушы насыбайды пайдаланбайтындар болып табылды (1 -ші топ), 131

я й

о Яс 43 я

■о

я

О

2 * я ф

g⁴³

Е я

Е о

ю В О

Ё Н Й

о 43

^ э

о н

я ^ «

J , рз

^S я

W °

о н

я н

Рз Я

^ Р⁵о

Е ^

я. я'

^ н<

О из рз •

д сг

СП о Р⁵

сг Е

43 Д

ж РЗ рз ^

Я 3=1

Ё р=

^ ол о

L я 2

^л Е

я Е

2 д

Я рз 43

Н 3=1

43' Е

Е *

О П>

я

^н я

^ 43

о о о

*^ сг>

^ 43

ЧО Я О О

ол §

Р я

₁₃

Е н
е 43

Е сг

оч о

я

о „ _

н я а

. > рз Рз

? Е

н о я я

рз

2 ^

Е д

я 3=1

Ё Е

рз _я

Я -Я
^ й

43 Я

43 рз

Е Д сг

я н< 2¹ р>

Е ф д д

Е а' о

ОЛ рз рз 43 43 рз

д Е й

н

О

я н

^р ол

ол^

43' ^U

^я ^й

CD ^ Д 43

я ^

н' I.

о я н

рз

Е I
ЧО
1. о
2. РЗ
3. Д
4. сг
в
СГ
сг
СП
„ 9
cd ч
О РЗ н<
Н Я й
^3 ^р н ф
о °
н
я н
РЗ
сг
Е н
о>42
рз И
и ~ рз
д я
^ ни
43 43
за s
РЗ
43 Я
рз ф
1. я
2. РЗ
3. я
4. рз
о ►хз
v О
43 ~
я ^
О я
рз
я Е й
Рз СО
Е
Н рз
2 sc
2 Е
2 w
я И
рз
0^42 о Е
Е cd я я
я н ф о 43 G
° д'
cd в.
н
Е й
1. 43.
2. я'
3. cd
I 3»
рз
д
РЗ
я Е
ол 3
рз рз Яс 3=1 я Е
рз
Д
3 СП
я н<
Д
рз ^
Яс
1. сг
2. 3 сг
3. Е й
4. Si о Я рз
5. о д
6. Яс Е Е о рз сг
7. я 2
8. Я рз
9. Е Д ^1-1 сг
10. о н
11. я
12. о н я я
13. рз
14. Д
1. д
2. 4J
3. 3'
5* о
я сг
я н сг
сг
^ о Е я
Я 3=1
я
оч ^ ►Я Е
43
сг
й н
Hj рз
й ^й
Яс И cd ^ 2
р 3^
1. cd
2. я н
3. я
4. н я
5. cd
6. Д
7. ►rt р
8. 43. Яс
9. я н
10. я" S
11. я
12. рз ».
13. я сг
М о
о
я ^н
рз Я рз
Д
Е й
н я.
Со'
я ^ d
І.І
я н
рз
О 43
н
3 43 43 Е
сг
« S
н
РЗ
я сг
_«3
о Е и •
43
cd
я
рз
о Е
5S
рз Яс
сг
Е я сг
3
Е я
рз
ол
рз Яс Д рз
я
Е о н сг
я
рз 43
я
cd о
d.
я
ф
43
ол я'
в
рз 43
Е й
1. рз 43
2. я Е я
3. сг
о о
н< О
яс 2 2 3 н л
43 рз
я' ^й
я
43 рз
Я Яс
О и
О рз
Id. я сг
Н о о И
н Е
"2. оч
«. о
СП й
►S
43 и<
о
1. Е 3
2. рз -^л43
3. я Й
4. рз о
5. о Яс сг
6. Яс 43
7. -Н РЗ
8. Е я
_1"
Яс
рз «
й 2
S й
я я
рз И
н я
Е ол Я
рз
н о я
pi ^
рз CD
о о н сг
43
О ^w
н
я
ф
43 Ь
н я-
« я
_s_з.
я 5
я я
2 ф
2 43_
о\ я
° н'
и ^я
^ ,
43
_ «1
я
сг Я " и
М ^Sc
CD ^J
я
2 я 2 о
Я
рз 5S ^ й
Н Яс
Е
Й Рз
Е ^ ^ Е
Я рз ег> чз
d.3
я
м РЗ
рз
1. я
2. рз
3. я
4. рз
о сг
рз 43 43 Я
Е я
рз
On g I
У-> _ ю
о 3. оо
ЧО g ю
ч9 Я - •
43 "О
рз И
^ я'
сг ^х
о н
Д,-
_ Я OJ О о I ОНИ
1. н о я н
2. рз
сг 3 Е. " я я о Ф я
' со н
1. я
43
1. I
о
н я
м Я
I н2
1. о
2. и
3. сг
Н 43 00
1. 43
2. я сг
3. 3 сг
^л о _
Е я
н о я
РЗ О О
1. Яс сг
Е яс
О П
d. ^
я'
со 43
я
и я
СГ РЗ « 43
Щ РЗ ^
О Яс Н
- " рз
1. 43
я'^§
Я _vo рз Ф 43
СО - • ^
1. н я
2. СО
* ^ 3 л оо и
' . Сг О "
^ о
чр о о⁴ ц<
^ 43
43 "
Е Д
Я Рз
43 Ц
Е ^
рз Я
я я
43 ОЛ
я ^
д рз
рз а
43 Й
1. Е. Е.
2. н н
3. о о
4. я я
5. н н
6. рз рз
сг S

Барлығы	Перидонтит	Кариес	Ауру түрлері
		ю 00 ю	Абс. сан	I-ші топ насыбай атпайтындар
65,26	13,71	51,55	%	I-ші топ насыбай атпайтындар
о	ю 00	On	Абс. сан	П-топ насыбай ататындар
79,38	21,37	58,01	%	П-топ насыбай ататындар
ЧО о	ю	00	Абс. сан	Ш-топ насыбай ататынын жасыратындар
81,89	18,10	63,79	%	Ш-топ насыбай ататынын жасыратындар
On		О On	Абс. сан	Барлығы
71,53	15,93	55,60	%	Барлығы

о н сг

43

іо* Е

м со
о н

I
и
о н
1. о н
2. 43
3. я'
4. я
5. рз 43 Я сг> о
43
Я
Я
43 Я
о о
я н
рз 43
и
рз 43
Е ол
рз 43
О я
Е сг
3
рз 43
Е й
н о я н Е я
1. 00
On g 43 13
рз СГ
я
1. ^1
2. On
1. ол
2. Со' '
3. О о
4. о н
5. СГ О
6. " я
7. я о
8. Ф я
и сг> о н.

н

О

я н

рз
я'
43 О Н
я ^w
Н 43
Е Е
ег> о 43 а
43 СГ
3 сг
н
О
о

н я

о н я я

рз д Е й

н

рз

д

рз

рз 43

я

СГ

3 Е

о о сг
я я
рз о О CD
Е Яс
рз П>
яс 2 и d.
сг я а ^н
Со 43
я я^-
►в й
а ^св
Й я
сг рз
« 43
« й
о Яс
сг> "
43. ^
Я ^
™ их Я
ф ч?
СО
я. о
Со

жүктеу/скачать 5,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4