Конкурс: «Жас ғалымдар»

1. А.Сейдімбектің шығармаларындағы нақыл сөздерді зерттей отырып, халықтың мәдени мұрасын қайта жаңғырту. Нақыл сөздерін жинақтап, оның мән -мағынасын терең түсіндіре отырып, оқырманның қызығушылығын ояту және қолдану аясын кеңейту, қолданысқа шығару. Нақыл сөздерді жинақтау барысында, оқушылардың қызығушылығын ояту және тіл байлығын, сөздік қорын молайту.

2. Оқушылардың бойына ұлттық мұраны дәріптеу, қысқа қайырымды нақыл сөзбен, тәлім-тәрбие көзін ашып, тіл байлығын жетілдіріп, көркемдік дәрежесін жоғарлату. Нақыл сөз арқылы оқушыларды шындыққа тік қарауға , ойлау қабілетін тереңдетуге, сөйлеу мәдениеттін жоғарлатуға және сөздердің мағынасын аша отырып, білімдерін дамытуға баулу.

3. Халқымыздың нақыл сөздері арқылы жеткіншек ұрпақты адалдыққа, адамгершілікке, жақсылыққа үндеп, олардың сана-сезімін, дүниетанымдық қабілетін дамытуды көздейді.

Ақселеу Сланұлы Сейдімбектің өмірбаяны

ІІ. Негізгі бөлім

Ақселеу Сейдімбектің шығармаларындағы нақыл сөздері

1. «Аққыз» шығармасындағы нақыл сөздер.

2. Повестьтерінен нақыл сөздер.

3.Әңгімелеріндегі нақыл сөздер.

ІІІ. Қорытынды

1. А.Сейдімбектің шығармаларындағы нақыл сөздерді зерттей отырып, халықтың мәдени мұрасын қайта жаңғырту. Нақыл сөздерін жинақтап, оның мән -мағынасын терең түсіндіре отырып, қолдану аясын кеңейту. Нақыл сөздерді жинақтау барысында, оқушылардың қызығушылығын ояту және тіл байлығын, сөздік қорын молайту.

2. Оқушылардың бойына ұлттық мұраны дәріптеу, қысқа қайырымды нақыл сөзбен, тәлім-тәрбие көзін ашып, тіл байлығын жетілдіріп, көркемдік дәрежесін жоғарлату. Нақыл сөз арқылы оқушыларды шындыққа тік қарауға , ойлау қабілетін тереңдетуге, сөйлеу мәдениеттін жоғарлатуға және сөздердің мағынасын аша отырып, білімдерін дамытуға баулу.

3. Халқымыздың нақыл сөздері арқылы жеткіншек ұрпақты адалдыққа, адамгершілікке, жақсылыққа үндеп, олардың сана-сезімін, дүниетанымдық қабілетін дамытуды көздейді.

А. Сейдімбек

1936-1941 жылдары Ақселеу Сейдімбек 1961 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақтың ұлттық университетіне (Алматы) оқуға түсіп, 1968 жылы ҚазМУ-ді журналистика факультетін бітіріп шығады. Университетте оқып жүріп, 1963-64 жылдары Троицк қаласында әскери міндетін атқарып қайтады. Университетте оқыған жылдар ол үшін білім айдынына құлшына құлаш ұрған, әсіресе, тарих, философия, мәдениеттану, этнология, фольклортану салаларына ынта-ықыласпен ден қойған, сөйтіп, жүйелі білім алып шығуды мұрат тұтқан жылдар болды. Сонымен бірге ол университеттің "Журналист" газетін шығарушы алқаның және М.Әуезов атындағы Әдеби бірлестіктің мүшесі, "Қайнар" колжазба журналының бас редакторы, Москвадағы қазақ жастары құрған "Жас тұлпар" атты мәдени қозғалыстың Қазақстандағы өкілі болып, шығармашылық және қоғамдық жұмыстарға сергек араласа бастайды.

1959 жылы Жаңаарқа ауданының орталығында №1 қазақ орта мектебін бітірген соң, комсомолдық жолдамамен Қызылтау, Ақтау кеншарының мал шаруашылығында үш жыл еңбек етеді. Акселеу Сейдімбектің өскен ортасы, әсіресе, аудан орталығынан шалғайдағы мал шаруашылығында еңбек еткен жылдары оның сана-сезімін қалыптастырған, ел өмірінің дәстүрлі болмысына көз қанықтырған, тіптен болашақ шығармашылық ізденістеріне түбегейлі ықпал еткен тағдыр-талайлы жылдар болған.

Тарихтың әр қилы кезеңінде әлеуметтік-саяси ахуалмен тағдырлас ұрпақтың қалыптасып отыруы табиғи үрдіс. Екінші дүниежүзлік соғыстың аласапыранынан кейінгі әлеуметтік ауыртпашылық жылдарында қазақ ауылдары төрт түлік малдың сүмесімен күн көруге мәжбүр болды. Сөйтіп, әлі де болса этностың жадынан көмескіленіп үлгермеген көшпелі өмір салттың шаруашылық-мәдени жүйесін қазақ ауылдары өздерінің әлеуметтік өмірлеріне негіз етті. Сол өмір салтпен өзектес дәстүрлі мәдениет те үзілмей сабақтасып, өмірдің алуан арнасында көрініс тауып отырды. Міне, осындай тарихи - әлеуметтік ахуалда, дәлірек айтқанда XX ғасырдың

40-50-60 жылдарында дәстүрлі тәлім-тәрбие көрген, болмыс-бітімі ұлттық қасиеттерге мейлінше қанық ұрпақ қалыптасты. Бұл ұрпақты қазақ даласында үш мың жылдай дәурен сүрген көшпелі өмір салттың сүт кенжесі деуге болады. Ақселеу Сейдімбектің азамат ретіндегі болмысын айғақтайтын айқын қасиеттерінің ең бастысы — оның жалтақсыз ұлтжандығы. Бұл ұлтжандылық - әйтеуір бір ұлтқа тиесілі болғандықтан, қиқуға ілесетін пендешіліктен ада, халқының қадыр-қасиетін терең танып-түсінуден туындаған құрбаншыл ұлтжандылық. Содан да болуы керек, ол өзінің ғылыми-шығармашылық ізденістерінде ұдайы ұлттың рухани дәулетін еселеп, бұрын із түспеген соныға құлаш ұрып, жаңалыққа жаршы болып, әсіресе, халық мұрасының еленбей жатқан қырларын түгендеп отыруға айырықша құштар болды. Оның шығармашылық және ғылыми еңбегінің бедерлі тұстарын былайша саралауға болады: бұрын жиналмаған да зерттелмеген қара өлең мен күй аңыздарын алғаш рет рухани айналымға түсірді; алғаш рет қазақ эпостарының қара сөзбен насихатталуына мұрындық болды; алғаш рет Гомер туындыларын қазақ оқырманына таныстырды. Алғаш рет тарихты жеке тұлғалар арқылы зерделеу идеясына ден қойды; Қазақстанда этнографиялық және этнологиялық ізденістердің жандануына ықпал етті; сөйтіп, көшпелілердің төлтума мәдениетіне деген категориялық ұғымның орнығуына тегеурінді үлес қосты; қазақтың музыкалық мәдениетінде бес мектептің барын алғаш рет саралап танып, олардың даралық сипаты мен типологиялық тұтастығын айғақтап берді; қазақтың ән өнерінің тарихи-эстетикалық қасиетін алғаш рет кешенді қалпында танытуды мақсат еткен телехабарлар сериясын жасады; әр қилы пікір-бағаға қарамастан халық мұрасы ретінде алғаш рет қазақтың бейпіл, сөздерін жинап, оның ғылыми басылымын жарыққа шығарды; белгілі тұлғалар өмірінің ғибратты сәттерін жинақтауға себепші болған "Деген екен" айдарын бастап берді. Сөз жоқ, мұның бәрі де халықтың рухани дәулетін сабақты жібіне дейін түгендеуді мұрат тұтқан ұлтжанды азаматтың қам-харакеті екені кім-кімге де күмән келтірмесе керек. Осындай қасиеттерінің арқасында оның есімі халық арасында айырықша құрметке ие. Ақселеу Сейдімбек өзінің "Күй шежіре" (1992) атты кітабында былай деген болатын: "Өзіндік қасиеттен айырылған ұлт өледі. Ұлтты өлтірмейтін оның төлтума мәдениеті ғана. Сондықтан, азапты өмірді тәңірдің сыбағасына балай жүріп, өткеннің асылдары болашақ ұрпақтың жан-жүрегін жылытуы үшін қол жалғап жіберуіміз қажет-ақ". Бұл сөз оның өмірі мен шығармашылығының бағдарламасы іспеттес.


Негізгі бөлім
А. Сейдімбек шығармаларына келетін болсақ, жалпы қызмет жолы «Лениншіл жас» газетінің тілшісі (1968-1975), Қарағанды облысы «Орталық Қазақстан»газетінің жауапты хатшысы (1975-1976),

1976-1983 ж. «Социалистік Қазақстан» газетінің бөлім меңгерушісі. 1983-1987 ж. «Білім және еңбек» журналының бас редакторы. 1987-1988 ж. «Әлем» альманағының бас редакторы. 1988-1997 ж. ҚазКСР ҒА-ның Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер , аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі болды. 1997-1998 ж. Қазақтың Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры болып қызмет атқарған.

Ақселеу Сейдімбектің мал шаруашылығында еңбек еткен жылдары жазған мақалалары, өлеңдері аудандық, облыстық газеттерде, республикалық "Қазақстан пионері" газетінде жарияланып тұрды. Бұл ретте, оған ақыл-кеңес беріп, шығар- машылық жолды таңдауына әсер-ықпал еткен адам - сол кезде аудандық газетте қызмет атқарған белгілі жазушы Асан Жұмаділдин болды.

Қазақстан баспасөз беттеріндегі күн құрғатпай жарияланып жататын мақалаларына қоса, бұл жылдары Ақселеу Сейдімбектің әңгімелері мен повестері "Ақиық" (1972), "Қыр хикаялары" (1977), "Тауға біткен жалбыз" (1979), "Аққыз" (1981) деген атпен, очерктері "Кеніш" (1979), "Серпер" (1982) деген атпен жеке кітап болып жарық көреді. Ұлттық-этнографиялық бояуы қанық әңгімелері мен повестері орыс, қырғыз, өзбек, эстон, чех, неміс, ағылшын тілдеріне аударылады. "Кеніш" кітабы үшін Қазақстан Журналистер одағының лауреаты болып, бірінші сыйлықпен марапатталады. Оның 1981 жылы жарық көрген "Күңгір-күңгір күмбездер" атты ғылыми-көпшілік кітабы қазақтың дәстүрлі мәдениетін өзінің төлтума қалпында біртұтас құбылыс ретінде қарастыруымен, тарихи- этнографиялық дерегінің молдығымен, әсіресе, ұлттың рухани әлемін парықтаудағы тың тұжырымдарымен оқырман назарын аударған еңбек болды. Бұл кітап 1985 жылы "Поющие купола" деген атпен Е. Қажыбековтың аударуында орыс тілінде жарық көрді. Әлем әдебиетінің әйгілі туындысы, Гомердің "Илиада" және "Одиссея" атты эпикалық поэмаларын қазақ оқырманына таныстыруға алғаш талпыныс жасаған адам—Ақселеу Сейдімбек. Гомер поэмаларының қара сөзбен әңгімеленген нұсқасын ол қазақ тіліне аударып, бұл еңбегі 1974 жылы жеке кітап болып жарық көреді. Бұл аударма оқырман қауымның, әсіресе, оқушылар мен студенттердің сұранысына ие болып, үлкен тиражбен бірнеше рет қайта басылып шығады.

Ақселеу Сейдімбек университетті бітірген соң, 1968-1987 жылдар аралығында облыстық және республикалық баспасөз орындарында әдеби қызметкер және меншікті тілші ("Лениншіл жас" - "Жас алаш"), жауапты хатшы ("Орталық Қазақстан"), әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі ("Социалистік Қазақстан" - "Егемен Қазақстан"), бас редактор ("Білім және еңбек" — "Зерде" журналы және "Әлем" альманағы) болып қызмет атқарды. Бұл жылдар оның ел өміріне белсене араласқан, жетістікке де, кемшілікке де шырылдап үн қосқан, әсіресе, ел жадындағы рухани қазыналарды жаңаша парықтап, оған құныға ден қойған, сөйтіп ұлттық мәдениетке қатысты эмпирикалық материалдармен қоржынын тоғайтқан кезі еді.

Гомер поэмаларының қара сөзбен әңгімеленуі және оның оқырман көңілінен шығуы Ақселеу Сейдімбекке ой салады. Сөйтіп, 1979 жылы оның "Алпамыс батыр" атты кітабы жарық көреді. Қазақтың эпикалық қарымы кең, поэтикалық қуаты тегеурінді жыр-дастандарын насихаттау мақсатынан туындаған бұл еңбегі эпосты қара сөзбен баяндаудағы алғашқы бастама еді. Кешікпей-ақ, бұл бастама қазақ қаламгерлерінің арасында қолдау тауып, эпикалық мұралардың біразы қара сөзбен баяндалып, жеке кітап болып мол тиражбен жарық көре бастайды. Ал, Ақселеу Сейдімбектің "Алпамыс батыр" кітабы қазақ және орыс тілдерінде бірнеше рет қайта басылып, эстон, чех, неміс тілдерінде жеке кітап болып шықгы. Сол сияқты, Акселеу

Сейдімбектің аударуындағы жарық көрген (1988) И.Можейконың "7 және 37 керемет" атты кітабы да, оның аударма саласында тындырған толымды еңбегі. Бұл кітапта Азия, Африка елдерінің әлемдік кереметтер санатына жататын ғажайып мәдени ескерткіштері мен айтулы өнер туындыларының өзіндік ерекшеліктері және олардың дүниеге келу тарихы қызықты деректермен жан - жақты баяндалған.

Ақселеу Сейдімбектің кәсіпқой журналистік қызметтен 1987 жылы қол үзуіне тура келеді. "Білім және еңбек" журналының тектес басылымдар арасында Одақ бойынша бірінші орын алғанына қарамастан және бас редактор ретінде БЛКЖО-ның (ВЖСМ) еңжоғары марапаты — Құрмет грамотасымен марапатталғанына қарамастан, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына байланысты "Қазақ ұлтшылдығын дайындаушылар" санатында комсомолдың Орталық Комитетінің бюросында ол бас редакторлық қызметтен босатылады. Мұнан әрі Ақселеу Сейдімбекке баспасөз атаулының есігі тарс жабылады (әрине, МҚК-нің нұсқауымен). Содан, МҚК-нің наразылығына қарамастан Ұлттық Ғылым Академиясы М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры Шериаздан Елеукенов еден тазалаушының бос орнына Ақселеу Сейдімбекті лаборант ретінде қызметке алады. Ол кезде уақыт қатал болатын, желтоқсан оқиғасынан кейін ел ішіндегі саяси-идеологиялық ахуал ширығып тұрған. Мұндайда белгілі бір ұжым аясында еңбек етпейтін ел азаматтарының Шона Смаханұлы сияқты тосын мерт болуы оп- оңай еді.

Ақселеу Сейдімбек 1987-1997 жылдар аралығында Ұлттық Ғылым Академиясының М.О.Әуезов атыңдағы Әдебиет және өнер институтында лаборант, кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі (Қолжазба орталығы) болып қызмет атқарады. Бұл жылдары ол ғылыми жұмысқа біржола ден қойып, теориялық білімін одан әрі тереңдетіп, әсіресе қазақ халқының әлі де болса игерілмей жатқан фольклорлық мұрасын жинау, зерттеу, жариялау жұмыстарымен бел неше айналысады.

Ақселеу Сейдімбек 1989 жылы "Қазақтың дәстүрлі халық лирикасындағы қара өлең жанры" деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғайды. Қазақтың қара өлеңі халық арасына ең бір кең тараған, ел ішінде туындауын күні бүгінге дейін тоқтатпаған, өмір бейнелегіш және өмір реттегіш қасиеті аса тегеурінді, поэтикалық болмысы мейлінше төлтума, көпшілік қолды, демократияшыл жанр ретінде тұңғыш рет арнайы зерттеу обьектісіне айналады, сөйтіп, төл сипаты ғылыми байсалдылықпен сараланады (А.Сейдімбек. Мың бір маржан. Алматы. "Өнер" баспасы, 1989, 254 бет). Сонымен бірге, Ақселеу Сейдімбек жинаған қара өлең нұсқалары екі том көлемінде қазақтың фольклорлық мұрасын толықтырды (Қолжазба орталығы, № 898 папка).

Ақселеу Сейдімбектің өнер және өмір туралы, өнердің төлтумалылығы жайында, әсіресе, халықтың тарихи тұлғасын айғақтайтын мәдени-рухани үрдіске қатысты жазылған "Сонар" атты ғылыми-көпшілік кітабы 1989 жылы жарық көреді. Бұл еңбегі үшін Қазакстан Жазушылар Одағы сыйлығының лауреаты атағы беріледі.

Қазақ халқының рухани мәдениетінде музыканың, оның ішінде күй өнерінің алар орыны айырықша. Күй — синкретті өнер. Күйді таратушының шеберлігі, күйді шығарушының өмір дерегі, күйдің шығу себебі туралы аңыз-әңгімесі және күйді түсінетін тыңдаушы бір сәтте тоғысқанда ғана күй өнері біртұтас жанрлық болмысын айғақтай алады. Бұл талаптардың бірі кемшін болған жағдайда күй өнерінің жанрлық болмысы бүтін болмайды. Күй өнері өзінің молдығымен, эстетикалық - эмоциялық рухының асқақтығымен және ғасырлар аясындағы оқиғаларды арқау етуімен ұлттық рухани мәдениетіндегі айырықша құбылыс болып табылады. Бүгінгі таңда тіркеуге алынған, қолда бар күйлердің саны бес мыңдай. Бұл күйлердің барлығының дерлік аңыз -әңгімесі бар. Ол аңыз - әңгімелер өрісі байырғы көшпелілердің, берісі қазақ халқының тарихи-әлеуметтік өмірінің "жанды шежіресі" (М.О.Әуезов) болып табылады.

Өкінішке орай, осы ұлы мұра соңғы кезге дейін музыка зерттеушілері үшін филологиялық обьект больш есептелсе, филологтар үшін музыкалық мұраның обьктісі ретінде ескерусіз қалып келді. Міне, әрі тарихи зердені, әрі музыкалық біліктілікті, әрі филологиялық пайымдауды қажет ететін қазақтың осы сияқты синкретті бітімдегі мол мұрасын жинауда, зерттеуде және халықтың рухани игілігіне айналдыруда А. Сейдімбек тұңғыш рет кешенді зерттеулер жүргізіп, нағыз ғалымға лайық табандылық таныта алды. Осы мәселелерді саралай отырып, ол 1997 жылы докторлық диссертациясын сәтті қорғап шықты.

Ақселеу Сейдімбек 1997 жьшы Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры болып тағайындалады. Ал, 1998-1999 жылдары осы институттың негізінде құрылған Білім Академиясының тұңғыш президенті болады. Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының 50-60 адамдық шағын ұжымын 400-ге тарта адамы бар Қазақтың Білім Академиясына айналдыру, оның ішінен орта білім, кәсіптік білім, жоғары білім институттарын және Республикалық баспа кабинеті сияқты құрылымдарды жасақтау, сондай-ақ, бұл құрылымдардың міндет-мақсатын белгілеу, сөйтіп тәуелсіз Қазақстанның біртұтас білім саясатын жүзеге асыруға жұмылдыру шаралары кыруар күш - жігер жұмсауды қажет етеді. Қазақтың Білім Академиясының президенті ретінде Ақселеу Сейдімбек Республикадағы білім берудің барлық сатысына қатысты білім стандарттарын жасау, сол стандарттармен үндес базистік жоспарлар дайындау, жаңадан жасалатын білім стандарттары мен базистік жоспарларды негізге ала отырып, әр пәннің бағдарламасын әзірлеу, сол бағдарламалардың негізінде жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерін дайындау, бұл оқулықтардың, міндетті түрде алдымен қазақ тілінде жазылуын қамтамасыз ету, сонсоң ғана қажет болатын басқа тілдерге аудару, сондай-ақ білім беру технологиясының сан-сала проблемасына қатысты ғылыми-педагогикалық зерттеулер жүргізу, ең бастысы, білім беру жүйесіне қатысты осынау аса мәнді, өзекті мәселелердің баршасына ұлттық мемлекеттік қадыр-қасиет дарыту сияқты жұмыстарға басшылық жасай білді.

Ақселеу Сейдімбектің 1997 жылы "Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау" атты толымды еңбегі жарық көреді. Бұл кітаптың толыққан нұсқасы орыс тіліне аударылып "Мир казахов. Этнокультурологическое переосмысление" деген атпен 2001 жылы жарыққа шықты. Оқырман кауымның ынта - ықыласына ие болған бұл басылымдарда автор казақтың төл тарихына, дәстүрлі мәдениетіне, фольклоры мен этнографиясына қатысты мейлінше мол деректер келтіре отырып, ғылыми қисындары орнықты тың ой- тұжырымдарын азат рухпен ортаға салған. Астана қаласында жаңадан бой көтерген Қазақстан Президенттік Мәдени орталығы директорының ғылым жөніндегі орынбасары болып Ақселеу Сейдімбек 1999-2000 жылдары қызмет атқарады. Білікті мамандармен тізе қоса жүріп, Президенттік Мәдени орталықтың тұжырымдамасын жасауға ат салысады.

Ақселеу Сейдімбек 2000 жылдың шілде айында Л.Н.Гумелев атындағы Еуразия Ұлтттық университеті журналистика кафедрасының меңгерушілігіне және осы университеттің профессорлығына қызметке шақырылады. Қазір ол өз бойындағы мол білімі мен тәжірибесін болашақ журналист-қаламгерлердің шындалып шығуына жұмсап, "Журналистика және публицистика жанрлары", "Журналистік шығармашылық психологиясы", "Журналистік шеберлік" жалпы курстары бойынша, сондай-ақ өзі негіздеп, оқу жоспарына енгізген 'Журналистика және ұлттық діл: теория мен практика" арнаулы курсынан дәріс оқиды. Ол университет Ғылыми кеңесінің мүшесі, университет аясында жарық көретін Астана қалалық студенттер мен жастардың газеті "Аудиторияның" бас редакторы болып қызмет атқарған.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ғалымдары Мырзатай Жолдасбеков, Қойшығара Салғарин және Ақселеу Сейдімбек үшеуі бірлесе отырып жазған "Ел-тұтқа" атты толымды еңбек Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына орай, 2001 жылы "Күлтегін" баспасынан жарық көрді. "Елтұтқа" кітабында соңы екі жарым мың жыл аясында Қазақстан топырағында ғұмыр кешкен 120- ға тарта тарихи тұлға туралы ғылыми очерктер берілген. Сөйтіп, алғаш рет Қазақстан тарихын, адамзат тарихының құрамдас бөлігі ретінде, жеке тұлғалар арқылы зерделеуге талпыныс жасалған. Кітап айғақ-дерегінің молдығымен, тарихи тұлғаларға берілген бағасының обьективтілігімен және ғылыми ой-тұжырымдарының сонылығымен назар аударады. Ақселеу Сейдімбек ел ішіне кең тараған "Сарыарқа", "Дәурен-ай", "Ақтамбердінің толғауы", "Алтын асық", "Арарай", "Арман-ай", "Есіңде бар ма жас күнің", "Гагигай" сияқты көптеген әндердің авторы. Бұл әндер Жәнібек Кәрменов, Қайрат Байбосынов, Бекболат Тілеуханов сияқты әйгілі әншілердің репертуарларынан орын алған. Оның қазақ ән өнері туралы Жәнібек Кәрменовпен бірлесіп жүргізген сегіз телехабары қазақ теледидарының алтын қорына қосылған рухани қазына. Бұл хабарлар сериясында ол Жәнібек Кәрменовке қазақтың жүзге тарта классикалық әнін айтқызып, тарихи- эстетикалық түсініктер беріп отырады. Қызметтегі орнын айтар болсақ, шығармалары ағылшын, венгр, неміс, орыс, өзбек, чех, эстон тілдеріне аударылған.

Алғашқы әңгімелер жинағы "Ақиық" 1972 жылы жарық көрген.

«Тауға біткен жалбыз» (1979)

«Серпер» (1982)

«Ойтолғақ» (1997)

«Одиссеясын» (қара сөзбен әңгіме, 1974)

«Мың бір маржан» (1989)

«Лениншіл жас» газетінің тілшісі (1968-1975)

«Қыр хикаялары» (1977)

«Құрмет» орденімен марапатталған.[3]

«Қазақтың әйгілі күйшілері» (1992)

«Қазақ әлемі» (1997) атты ғылыми-танымдық еңбектері жарық көрді.

«Күңгір-күңгір күмбездер» (1981)

«Күй шежіре» (2-т.; 1997)

«Күй шежіре» (1993)

«Көшпелілер тарихы» (1995)

«Кеніш» кітабы үшін Қазақстан Журналистер одағының лауреаты болып, бірінші дәрежелі сыйлықпен марапатталады.

«Кеніш» (1979)

«Балталы бағаналы ел аман бол» (1993)

«Алпамыс батыр» (1979)

Мұнан әрі Ақселеу Сейдімбекке баспасөз атаулының есігі тарс жабылады (әрине, МҚК-нің нұсқауымен). Содан, МҚК-нің наразылығына қарамастан Ұлттық Ғылым Академиясы М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры Шериаздан Елеукенов еден тазалаушының бос орнына Ақселеу Сейдімбекті лаборант ретінде қызметке алады. Ол кезде уакыт қатал болатын, Желтоқсан оқиғасынан кейін ел ішіндегі саяси-идеологиялық ахуал ширьнып тұрған. Мұндайда белгілі бір ұжым аясында еңбек етпейтін ел азаматтарының Шона Смаханұлы сияқты тосын мерт болуы оп- оңай еді.

Ақселеу Сейдімбек 1987-1997 жылдар аралығында Ұлттық Ғылым Академиясының М.О.Әуезов атыңдағы Әдебиет және өнер институтында лаборант, кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі (Қолжазба орталығы) болып қызмет атқарады. Бұл жылдары ол ғылыми жұмысқа біржола ден қойып, теориялық білімін одан әрі тереңдетіп, әсіресе қазақ халқының әлі де болса игерілмей жатқан фольклорлық мұрасын жинау, зерттеу, жариялау жұмыстарымен бел шеше айналысады.

Ақселеу Сейдімбек 1989 жылы "Қазақтың дәстүрлі халық лирикасындағы қара өлең жанры" деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғайды. Қазақтың қара өлеңі халық арасына ең бір кең тараған, ел ішінде туындауын күні бүгінге дейін тоқтатпаған, өмір бейнелегіш және өмір реттегіш қасиеті аса тегеурінді, поэтикалық болмысы мейлінше төлтума, көпшілік қолды, демократияшыл жанр ретінде тұңғыш рет арнайы зерттеу обьектісіне айналады, сөйтіп, төл сипаты ғылыми байсалдылықпен сараланады.

Өкінішке орай, осы ұлы мұра соңғы кезге дейін музыка зерттеушілері үшін филологиялық обьект больш есептелсе, филологтар үшін музыкалық мұраның обьктісі ретінде ескерусіз қалып келді. Міне, әрі тарихи зердені, әрі музыкалық біліктілікті, әрі филологиялық пайымдауды қажет ететін қазақтың осы сияқты синкретті бітімдегі мол мұрасын жинауда, зерттеуде және халықтың рухани игілігіне айналдыруда А. Сейдімбек тұңғыш рет кешенді зерттеулер жүргізіп, нағыз ғалымға лайық табандылық таныта алды. Осы мәселелерді саралай отырып, ол 1997 жылы докторлық диссертациясын сәтті қорғап шықты.

Күй өнеріне қатысты Ақселеу Сейдімбектің ғылыми ізденісі докторлық диссертация қорғауымен тынған жоқ. Ұлттың рухани әлемінде күй өнерінің айырықша орынын терең сезінген ол тынымсыз іздене жүріп, тақырыпқа тікелей қатысы бар әлемдік аядағы айғақ-деректерді ерінбей жинайды. Байырғы көшпелілердің музыкалық мәдениетіне қатысты грек, рим, араб, парсы, қытай жәдігерліктерінен мағлұмат сүзеді. Өзі тікелей тұз жұмыстарын жүргізіп, ел ішінен екі мыңдай күй аңызын жинақтайды, оның жүздеген таңдаулы нұсқаларын хатқа түсіреді, 150-ге тарта күйші-композиторлардың өмірі мен шығармашылығы туралы тың деректер жинайды. Сөйтіп, күй өнерінің тарихи-деректік, жанрлық- құрылымдық, философиялық-эстетикалық мәнін ғылыми биік өреде жан-жақты ашып көрсеткен "Қазақтың күй өнері" атты көлемді еңбегін (2002) жарыққа шығарады. Оның бұл кітабы қазақтың төлтума мәдениетін танып-түсіну жолында терең біліктілікпен жазылған, энциклопедиялық мол дерек беретін, ғылыми жаңалығы толымды еңбек ретінде назар аудартады. Ақселеу Сейдімбек 1997 жылы Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры болып тағайындалады. Ал, 1998-1999 жылдары осы институттың негізінде құрылған Білім Академиясының тұңғыш президенті болады. Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының 50-60 адамдық шағын ұжымын 400-ге тарта адамы бар Қазақтың Білім Академиясына айналдыру, оның ішінен орта білім, кәсіптік білім, жоғары білім институттарын және Республикалық баспа кабинеті сияқты құрылымдарды жасақтау, сондай-ақ, бұл құрылымдардың міндет-мақсатын белгілеу, сөйтіп тәуелсіз Қазақстанның біртұтас білім саясатын жүзеге асыруға жұмылдыру шаралары кыруар күш - жігер жұмсауды қажет етеді. Қазақтың Білім Академиясының президенті ретінде Ақселеу Сейдімбек Республикадағы білім берудің барлық сатысына қатысты білім стандарттарын жасау, сол стандарттармен үндес базистік жоспарлар дайындау, жаңадан жасалатын білім стандарттары мен базистік жоспарларды негізге ала отырып, әр пәннің бағдарламасын әзірлеу, сол бағдарламалардың негізінде жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерін дайындау, бұл оқулықтардың, міндетті түрде алдымен қазақ тілінде жазылуын қамтамасыз ету, сонсоң ғана қажет болатын басқа тілдерге аудару, сондай-ақ білім беру технологиясының сан-сала проблемасына қатысты ғылыми-педагогикалық зерттеулер жүргізу, ең бастысы, білім беру жүйесіне қатысты осынау аса мәнді, өзекті мәселелердің баршасына ұлттық мемлекеттік қадыр-қасиет дарыту сияқты жұмыстарға басшылық жасай білді.

Ақселеу Сейдімбектің 1997 жылы "Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау" атты толымды еңбегі жарық көреді. Бұл кітаптың толыққан нұсқасы орыс тіліне аударылып "Мир казахов. Этнокультурологическое переосмысление" деген атпен 2001 жылы жарыққа шықты. Оқырман қауымның ынта - ықыласына ие болған бұл басылымдарда автор казақтың төл тарихына, дәстүрлі мәдениетіне, фольклоры мен этнографиясына қатысты мейлінше мол деректер келтіре отырып, ғылыми қисындары орнықты тың ой- тұжырымдарын азат рухпен ортаға салған. Астана қаласында жаңадан бой көтерген Қазақстан Президенттік Мәдени орталығы директорының ғылым жөніндегі орынбасары болып Ақселеу Сейдімбек 1999-2000 жылдары кызмет атқарады. Білікті мамандармен тізе қоса жүріп, Президенттік Мәдени орталықтың тұжырымдамасын жасауға ат салысады.

1. 
   «Жігіттің өз жұрты күншіл, қайын жұрты міншіл ,нағашы жұрты сыншыл».
   
2. 
   Қарамаса қатын,бақпаса мал кетеді.
   
3. 
   Қыз жат жұрттық.
   
4. 
   Жақсыда кек жоқ, кектіде тек жоқ.
   
5. 
   Азаматтай арудың досы да бар, дұшпаны да бар.
   
6. 
   Қаз тойғанына емес,орғанына семіреді.
   
7. 
   Жақсыда жаттық болмас.
   
8. 
   Ат жалында бесті қымыздың қызуы бар.
   
9. 
   Өлген адам өліп кетті, ердің құнын еселеп даулағанмен қайтып келмейді.
   
10. 
    Жел болмаса, шөптің басы қимылдамас.
    
11. 
    Бір аяғы көрде, бір аяғы жерде.
    

12. 
    Білезігіңді алғаны білегіңнен ұстадым дегені,
    
13. 
    Алқаңды алғаны, кеудеңе шықтым дегені,
    

14. 
    Жас көңілде жарық бар.
    
15. 
    Күтпеген қалжың,шындықтан қатты тиер.
    
16. 
    Не болса да,намысты қолдан берме.
    

17. 
    Ақ түйенің қарны жарылған күн.
    
18. 
    Білектің күшімен бас иілсе де, жүректер иілмес.
    
19. 
    Адам болар жігіттің етек жеңі кең болар.
    
20. 
    Махаббатсыз дүние бос.
    
21. 
    Жігітті ісінен таны.
    
22. 
    Кісі болар баланың, кісінен танимын .
    

23. 
    Жалғызы бар кісінің шығар шықпас жаны бар.
    
24. 
    Жүректілік жігіттің қасиеті.
    
25. 
    Қаз тойғанына емес, орғанына семіреді.
    

нақыл сөздер.

1. 
   Жетімнің басын сипасаң, өлгенің риза болар.
   
2. 
   Енесі тепкен құлынның, еті ауырмас.
   
3. 
   Әйелің жаман болса,мейманың кетеді,
   
4. 
   Ұлың жаман болса,жиғаның кетеді,
   

5. 
   Менің қолымдағы сенікі.
   
6. 
   Арамға семіргеннен де таза арықтың өзі жақсы.
   
7. 
   Жүк ауырын нар көтереді.
   
8. 
   Сараңнан сарқыт жегенше, иттен тартып же.
   
9. 
   Теңін тапса,тегін бер.
   
10. 
    Өлгеннің артынан,өлмек жоқ.
    
11. 
    Қыран құстың баласы, ұшса келмес ұяға
    
12. 
    Өлгенім тіріліп,өшкенім қайта жанды.
    
13. 
    Астамшылығың болса, Құдайға тәуба қыл.
    
14. 
    Досқа күлкі,дұшпанға таба.
    
15. 
    Жетімнің қарны жетеу.
    
16. 
    Өткен күннен белгі жоқ.
    
17. 
    Құдай өзінің талайына бермесе,танауын тесіп тартсаң да түк шықпайды.
    
18. 
    Өліге деген құрмет, тірілер үшін.
    
19. 
    Тапқаным тамағыма,жұтқаным жұлыныма жұғын болып жүрген жоқ.
    
20. 
    Ыстығына күйіп,суығына тоң.
    
21. 
    Өтымен кіріп,күлімен шық.
    
22. 
    Астың аттан,аузың ақтан құрғаған жоқ.
    
23. 
    Иттің аузына түскен май жаншылмай шықпайды.
    
24. 
    Жаттың дәулетіне жанын қинағанды қой.
    
25. 
    Жоқшылық бірді-бірге сүйеу етіп,байлық бірді-бірге күйреу еткен заман.
    
26. 
    Шын жыласа соқыр көзден жас шығады.
    
27. 
    Қазақта бір атым насыбай сұраудың айып-шамы жоқ.
    
28. 
    Адамның басы-Алланың тасы.
    
29. 
    Қыстың көзі-қырауда.
    
30. 
    Не аламын,не қолыңнан өлемін.
    
31. 
    Көз бір уыс топыраққа тояды.
    
32. 
    Алмақтыңда, салмағы бар.
    
33. 
    Алтын тыққан аштан өледі.
    
34. 
    Тоты құс бойына қарап, зорланады, аяғына қарап қорланады.
    
35. 
    Ат тұяғын ат басар.
    
36. 
    Сабыр түбі, сары алтын.
    
37. 
    Жазымыштан,озымыш жоқ.
    
38. 
    Құс патшасы патшаға лайық.
    
39. 
    Қан соқтаның қаңсығы.
    
40. 
    Оқу-инемен құдық қазғандай.
    
41. 
    Мал төлді болсын.
    
42. 
    Жақсы арына құл, жаман малына құл.
    
43. 
    Сегізде тісім түсті, сексенде ісім түсті.
    
44. 
    Тайдың жүрісі,баланың жұмысы білінбейді.
    
45. 
    Аузы қисық болса да байдың ұлы сөйлесін.
    

1. 
   Сақтықта қорлық жоқ.
   
2. 
   Табиғат тылсым дүние.
   
3. 
   Құланның қасынуына, мылтықтың басылуы.
   
4. 
   Аңшылық кәсіпте, нәсіпте болмас.
   
5. 
   Ат өледі, құс қашады.
   
6. 
   Боз тоқтыда құйрық қалды,бозша қызда бұғақ қалды.
   
7. 
   Қыстың басы мүйіз болса,аяғы киіз болар.
   
8. 
   Құзғын ас таңдамайды
   
9. 
   Құс қанатымен ұшады, құйрығымен қонады.
   
10. 
    Табиғат тал бесігің
    
11. 
    Табиғат тіршілік аясы.
    
12. 
    Аңды ерінбеген атады, я көрінбеген атады.
    
13. 
    Бөрік кигеннің намысы бір.
    
14. 
    Ит тамақ үшін үреді, құс тамағы үшін ұшады.
    

Ақселеу Санұлы Сейдімбектің шығармаларындағы нақыл сөздерді жинақтау арқылы, жастарымызға тәлім-тәрбие бере отырып, қолданыстан шығып бара жатқан нақыл сөздерді қайта жаңғырту және мәдени мұраға бай екенімізді оқушыларға терең түсіндіру. Сонымен бірге ата -баларымыздың қалдырып кеткен мұрасымен таныстыру. Ақселеу Сейдімбектің шығармалварымен және өмірімен танысуға жол ашу. Оқушыларымызды көркем әдеби тілде сөйлеуге, шығармаларда, сондай-ақ мақала, эссе жазуда, көркем әдеби шығармаларды оқуға, ізденіспен талдауға, кітап оқуға деген қызығушылықтарын арттыруға көмек көрсету. Жоғалып бара жатқан мұрамызды келешектегі ұрпақтар үшін сақтап қалу. Сол себепті оқушылармыздың рухани байлығын кеңейту мақсатында осы тақырыпты зерттедім. Мен ата-бабаларымыздың еңбектерін еш уақытта жоғалып кетпеуін және қолданыстан шет кетпеуін қаламаймын. Қалай болғанда да, үлкен үмітпен тапсырған асыл мұрамызды көзіміздің қарашығындай қорғап, кейінгі ұрпаққа пайданың көзі ретінде қолдануына жарауын қадағалаймын.Сондықтан қолымнан келгенінше еңбектенуге дайынмын.

1. Салғараұлы Қ. Ақселеу Сланұлы Сейімбек. Өмірі мен шығармашылығы туралы қысқаша очерк // Ақселеу Сейдімбек : библиографиялық көрсеткіш = Библиографический указатель / Құраст. М.Б.Шындалиева; бас ред. М.Ж. Жолдасбеков. - Астана : KUL TEGІN, 2002. – 5-16 б.

2. А. Сейдімбек. «Аққыз» «Атамұра» кітапханасы, 2002ж

3. (А.Сейдімбек. Мың бір маржан. Алматы. "Өнер" баспасы, 1989, 254 бет). Сонымен бірге, Ақселеу Сейдімбек жинаған қара өлең нұсқалары екі том көлемінде қазақтың фольклорлық мұрасын толықтырды (Қолжазба орталығы, № 898 папка