Көрсеткiштердiң туындыларының оның негiзiнде табылу мүмкiн
Биологиялық шөлдену индикаторы
жүктеу/скачать 8,98 Mb.
|
экологиялық мониторинг каз (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Әлеуметтік шөлдену индикаторы
- «Шөлдену түрі»
- «шөлдену тереңдігі»
| Биологиялық шөлдену индикаторы. Өсімділігі: 1) климакстық және басқа жақтан кірген өсімдіктердің арақатынасы; 2) ксерофиттық және мезофиттік түрлердің арақатынасы; 3) өсімділік қабатының қалыңдығы; 4) биологиялық өнімділігі мен астық қоры. Жануарлар: 1) негізгі түрлері; 2) үй жануарлары; 3) жануарлар саны; 4) популяция құрылысы; 5) көбею ерекшеліктері; 6) екінші реттік өнім.
Әлеуметтік шөлдену индикаторы: 1) жерді қолдану тәртібі суармалы жерлер, мал шаруашылығы, туризм және т.б.; 2) орналасу тәртібі; 3) тұрғындардың биологиялық көрсеткіштері; 4) әлеуметтік үдерістердің көрсеткіштері. Шөлдену мониторингі кезінде шөлдену тереңдігі және деңгейі деген терминдер жиі қолданылады. «Шөлдену түрі» терминін шөлдену үдерісін тудыру жолдарына көрсететін жетекші себептерді көрсетуде пайдаланады және шөлдену түрін анықтауда негіз болады. Шөлдену деңгейі түсінігінің астарында табиғи ортаның шөлді ортаға айналу тәртібі қарастырылады. Шөлдену кезіндегі табиғи ортаның байқалатын және байқалмайтын өзгерістерін «шөлдену тереңдігі» терминінде қарастыруға болады. «Шөлдену жылдамдығы» термині шөлдену индикаторларының әр уақытта өзгеруі айтылады. Қарастырылғандығымен шөлдену мониторингындағы индикаторлардың жалғыз даралары спецификалық болып табылмайды. Мысалы, биологиялық өнімділіктің төмендеуі, шөлдену индикаторы барысында емес тек уақытша су жетіспеушілік салдары. Индикаторларды қолдануға арнайы ұсынылған комплекстік жүйені ұстану қажет. Жерлердің тұздануы немесе тұзсыздануы жөнінде ешқандай тұжырым жасаудың еш қажеттілігі жоқ. Алайда бұл үдерістер болашақта шөлденуге алып келуі мүмкін деген тұжырымдар бар және мониторинг кезінде ол қауіп-қатер бағасымен және шөлденудiң пайда болуы мүмкіндігімен қаралуы керек. Шөлденудi бақылауда қолданылатын индикаторлардың сандық немесе сапалы жолдарын анықтау да әр түрлi. Бұл жолдардың бағыты - шөлденудi бақылауда қолданылатын сапасы әртүрлi көрсеткіштер, олар нақты жер бедерiнің дамуын анықтауға мүмкiншiлiк беру үшiн өте қажет. Сонымен бiрге мұндай сипат шөлденудiң тараптарының бағасы үшiн кестеде көрсетілгендей әр түрлi көрсеткіштерге топталады, тереңдiк, дәреже, жылдамдық бұл құбылыстың потенциалдық қауiп-қатерiнiң мiнездемесi. 11.1 кестеде топырақтардың тұздалуының көрсеткіштерi бойынша мұндай құрастырулардың мысалдары келтiрiлген. Қазiргi күйдiң бағасын бағалау үшiн ұқсас кестелер берілген, олар су топырақтардың су тәртiбi, өсiмдiк индикаторлар бойынша, қарқынды шөлденудi қарқын, судың ықтимал қауiп-қатері және желдiң эрозиясының көрсеткіштерi бойынша жасалған. Топырақ ақпарат базасы - шөлденудi экологиялық мониторинг топырақтардың шөлдену үдерісiндегi күйін бағалайтын көрсеткіштерге ғана емес, сол шөлденуге топырақтар және экожүйеларының тәуекел және орнықтылықтарын тексеруге мүмкiндiк беретінен топырақ параметрлерін де қосуы керек. Шөлденудiң қауiп-қатері ортақ құрғақшылықпен немесе аумақтың ауа райының құрғақшылығымен ең алдымен анықталады. Шөлдену экожүйеларының орнықтылығы шөлденудiң бастапқы шарттарының кешенiмен байланысты. Құрғақшылық аумақтарының экожүйесындағы шөлдену әсерiнiң жылдамдығы және дәрежесi қазiргi шөлденуге қауiп-қатер және орнықтылықтың осы кезiнгі балансымен анықталады. Жалпы түрде белгілеуге болады, егер шөлденудiң жұмыс iстейтiн факторлары мен уәкiлдерiнiң жиынтық әсерi жер бедерінің орнықтылықтығынан асып кетсе, онда жылдамдығы және дәрежесi асып кету шамасына тәуелдi болатын шөлдену басталады. Кесте 11.1 Топырақтың тұздану көрсеткіштері бойынша шөлденуді бағалау (Рафиков, 1988; Харин, 1983)
жүктеу/скачать 8,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|