11.2 Жайылымдық жерлердегі топырақтардың бұзылыссын бағалау
Ауылшаруашылық аумағындағы егін шаруашылығы мен мал шаруашылығын игеру негізгі бағыттардың бірі болып табылады. Мұның екеуі де таулы жерде шаруашылықты енгізу ерекше тәсілдерінің молдылығы бар. Егiн шаруашылығында - бұл агротехникалық эрозияға қарсы шараларды өткізу, қысқа мерзiмдi пiсіп жетілуі бар дақылды таңдап алу. Мал шаруашылығында - оның қысқы және жазғы мал жайылымдарында жайылым кезеңдері бар отарлы формасы болып табылады. Сонымен бiрге егiн шаруашылық мүмкiн емес альпiлiк және субальпiлiк шабындықтар жазғы мал жайылымдар ретiнде қолданылады. Таулы аудандарының көпшiлiгiнде, биiк таулылық әсiресе, мал шаруашылық бағыты (жайылым) басым болады. Сондықтан жайылым жүктемесінде және олардың топырақ жамылғысында болатын тау экожүйелерінің жағдайын бақылау - олардың орнықтылығының бастаушы факторы – таулы жағдайдағы табиғи ортаның күйiн бақылауының міндетті элементi.
Шымның топырақта барын және мол жайылымның жағдайын морфологиялық белгілерге қарап анықтау оңай, сол себепті мол жайылымның топырақ жағылмысының жағдайына баға беруге қолдану ыңғайлы. Орталық Кавказдың Ниуасынан мол жайылымдарының топырақ жамылғысы үшін келесі қарапайым критерилер ұсынылған, топырақ дигресия кезеңі бойынша топталған.
1) шымның қалыпты болуы, механикалық зақымдалулардың және эрозияның жоқтығы.
2) шымның механикалық зақымдануы, қарашірік көкжиегінің орындары тақырланған.
3) Алаңдардың белгілі бір бөлігін шым қалдықтары алды, шымнан айырылған топырақтың бөлігі эрозияға ұшырайды.
Бұл топырақтардың морфологиялық қасиеттері басқа да топырақтың қасиеттерін түзейді, біріншіден үшінші топқа дейін гранулометрлік құрамы жеңілдейді, топырақтың тығыздығы өзгереді, қарашірік құрамы 12-ден 4% аралығына дейін азаяды.
Топырақтың физикалық бұзылысға ұшырауы, таулы мал жайылымдары үшін де, олардың қасиеттерінің кешенді өзгеруі бойынша анықталады. Таулы мал жайылымдары үшін қосымша, оңай бақыланатын морфологиялық белгілер - «соқпақтық» деп аталатын қасапханалы аян жолдардың болуы және торларының тығыздығы. Қасапханалық аян жолдар беткі ағынның қалыптасуына және су эрозиясының дамуына мүмкіндік туғызады. Бұдан басқа олар топырақ жамылғысын биологиялық өнімдерін қалыптастыру саласындағы топырақ жамылғысының едәуір бөлігін алмағанда, мал жайылымдарының өнімдерін күрт төмендетеді. Зотов және т.б. мал жайылымы жағдайының диогностикалық белгілері ретінде жайылымының жалпы ауданындағы аян жол торлар аудандарының бір бөлігін қолдануды ұсынады.
Кесте 11.2
Мал жайылымдық жерлердің соқпақтығына байланысты олардың жағдайы
Достарыңызбен бөлісу: |
