Кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚм у бак, ж эне баспа орталығы, 2007
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
сімдіктер систематикасы О у ралы
- Бұл бет үшін навигация:
- Сфагнум мүктер класс тармагы - Sphagnales
- Ж асыл мүктер класс тармагы - Bryales
| Мүктер класы - Musci
Бұлар кәдімгі радиальды күрылымды жапырак сабақты мүктер. Ш амамен 15700 түрі, 700 туысы белгілі. Екі ж арты ш ардың орманды аймактарында таралған. Дене мөлшерлері 1 мм-ден (эфемеропсис) 20-30см-ге дейін. Ж аңа Зеландияда кездесетін доусониянын көлемі 60 см-ге жетеді. М үктердін ішіндегі ен биігі - кекек зығыры, биіктігі 30-40 см. Тропикалық аймақта сирек кездеседі. Элатер түзбейді, бірак ерекше аппарат - перистомы бар. Протонемасы жаксы дамыған. Систематика түрғысынан 2 класс тармағына бөлінеді: Сфагнум мүктері - Sphagnales, Ж асыл мүктер - Bryales Сфагнум мүктер класс тармагы - Sphagnales Сфагнум мүктерінің 300-350 түрі белгілі, ал оның ТМ Д -елдерінде 42 түрі кездеседі. Н егізінен солтүстік жарты ш ардын салкын аймактарында таралған, онтүстік жарты шарда сирек кездеседі. Сфагнумдар ақш ыл түсті мүк (ак мүктер), түсі жапырағының ішкі күрылымынын ерекшелігіне байланысты. Хлорофилл барлык клеткаларда емес, тек хлорофилл тасушы клеткаларда ғана болады, сондықтан «ак мүктер» деп аталады. Сфагнум суды өзінін салмагынан 37 есе көп жинайды. Сабактары нэзік, шымтезек түзеді. Бүтактарынын 3 түрі бар: төбе, косалкы, жанама. Ж апырақтары үсақ, бірқабатты. Ризоидтар тек жас фомаларында болады, одан кейін мүк төбе нүктесімен еседі, ал төменгі кабаты өліп, шымтезек күйінде жинала береді (1000 ж ы лда 1 м етр шымтезек жиналады). Сондыктан бұл мүктерді «шымтезек мүгі» депте атайды (планетада корға жиналған шымтезек көлемі 160 млрд. тоннаны кұрайды). Сфагнум мүктерінен балауыз, парафин, кышкыл алады. Ол бактерицидті, гигроскопиялы, стерилді жэне сфагнол (бактерияға карсы заттар) бөледі. Ж асыл мүктер класс тармагы - Bryales Ж асыл мүктердің 14 мьщнан астам түрі белгілі. Ж ер бетінін барлык аймағында таралған. Ә сіресе, тундра зонасында олар жер бетін түтелдей жауып жатады. Сонымен катар арнайы маманданган топ болып табылады. 34 Спорофитінің құрылысы күрделенген (кауашақтың аяғы жаксы дамыған, колонкасы толык, ерекше аппараты - перистома бар, ол споралардың таралуына септігін тигізеді), протонемасы д а күрделенген, жіпшелі, бұтактанған. Ішкі кұрылымы д а күрделі (карапайым өткізгіш шок-буда пайда болған (алғашқы буда, стель), жапырактын ортаңғы бөлігі көп қабатты. Негізгі өкілі көкек зығыры (Polytrichum commune), оның 100 -д е н астам түрі белгілі, ал ТМ Д елдерінде 13 түрі кездеседі. М үктің сырткы пішіні зығырға, ал оньщ төбесінде орналасқан кауашағы отырған көкекке ұксайды. Сабактын жоғарғы бөлігіндегі жапырақтары жасыл, ал төменгі бөлігіндегілері - буырыл реңді. Топырақтағы тамырсабағы төселіп жатады, ал одан ризоидтар таралады. Дене мөлшерлері 10, 20-40 см. Бүл ТМД флорасындағы ең биік мүк. Ол екі үйлі өсімдік. Бір дараларының төбе ұш ында антеридия дамыса, екіншілерінде архегония дамиды. Олар дамығаннан сон, тамшылы-сулы орта болған жағдайда ұрықтану процесі жүреді. Қауашағының үсті түкті калпакшамен жабылған, кауашақтың ұзын аяғы бар, калпағы жэне споралардын шашылуын реттеп отыратын перистом - тісшелері болады. Ылғалды күндері тісшелері жабылып қалады да қауаш ақ ашылмайды. Қауашақтың ішінде кақпакқа дейін жететін толы қ колонка бар, оның айналасында ерекше ілмешектерге ілінген каптэрізді спорангийлер орналасады. Редукциялы бөліну нэтижесінде гаплоидты споралар түзіледі. Қауаш ақ пісіп жетілгеннен кейін қалпағы түсіп қалады да, какпағы аш ылады, перистом тісшелері ажырап, эпифрагма жарылып споралар шашылады. Қолайлы жагдайға тап болғаннан кейін олардан жіпшелі бұтактанған, торлы протонема дамып жетіледі. П ротонемада бүршік түзіліп, одан жас мүк өсіп шығады. Ж асыл мүктердін практикалық маңызы: көпшілігі шымтезектүзушілер болып табылады, бірак шымтезек отын емес, тыңайгкыш ретінде колданылады; жинактаушы материал; малға төсеніш ретінде пайдалы; тіршіліксіз кеңістіктерде алғашкы тіршілік пионерлері. Сонымен катар жер бетін түгел жауып топы рак аэрациясын нашарлатады, бұл топырактын кыш қылдануына экеледі, ал ол өсімдік бірлестігіне зиянды эсер етеді. жүктеу/скачать 3,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|