Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
жүктеу/скачать 3,16 Mb.
|
| Тірек сөздер:
Дәрістің мазмұны: . 1.Кеңірдектыныстылар типтармағының ерешелігі. 2.Көпаяқтылардың морфологиясы, көбеюі және дамуы. Техникалық оқу құралдары: сызба-кестелер, коллекциялар, бейнефильмдер 1-сұрақ. Кеңірдектыныстылар – құрлық жәндіктері. Тыныс алу мүшесі – кеңірдек, ұсақ өкілдері тері арқылы тыныс алады. Екінші рет суда тіршілік етуге бейімделген формаларда да (су сүйгіш қоңыздар, су кандалалары т.б.) кеңірдек сақталған, бұл олардың тегі құрлық жәндіктері екеніне дәлел. Кеңірдектыныстыларға тән ерекшеліктер: 1. Кеңірдектыныстылар ауамен кеңірдек арқылы тыныс алады. 2. Денесі бастан және көпбунақты тұлғадан (көпаяқтытыларда) немесе бастан, үшбуынды көкірек және сегменттелген құрсақтан (бунақденелілерде) тұрады. Аяқтары бір бұталы. Көпаяқтыларда жүру аяқ тұлға сегменттерінің көбінде, ал бунақденелілерде үш көкірек сегментте орналасады. 3. Басы біріккен акроннан және 4 сегменттен тұрады. Басында акрон өсіндісі – бір жұп мұртша және 2-3 жұп жақтар болады. Бастық І-нші сегментінде (интеркаляр) аяқ болмайды. Басқа буынаяқтыларда І-нші бас сегментте аяқ болады. 2-4-нші бас сегментте мандибула және 1-2 жұп максилла болады. Кеңірдектыныстылардың құрлықта тіршілікке бейімділіктері: өткізбейтін кутикула – кутикуланың тығыздалу және қалыңдау немесе су өткізбейтін беткі қабат – балауызда заттан тұратын – эпикуланың пайда болу нәтижесінде қалыптасқан. Бірақ ылғалды ортаны мекендейтін түрлерде жартылай өткізгіш кутикула сақталған. Кеңірдектыныстыларда өткізбейтін кутикуланың дамуына байланысты тері арқылы тыныс алу жүрмейді, сондықтан аранайы ауамен тыныс алудың мүше кеңірдек пайда болған. Ылғалды экономды пайдалануды қамтамасыз ететін зәр шығару мүшесі – эктодермальды мальпигиев тамырлары, ал өрмекшітәрізділерде мальпигиев тамырлары - энтодермальды, сондықтан бұл мүшелер оларда конвергентті. Мальпигиев тамырларында енген экскрет ылғалы артқы ішек қабырғаларында сорылып қайтадан зат алмасу процесіне қатысады. Зәр өнімі – несеп қышқылы кристалл түрінде организмнен бөлінеді. Кеңірдектыныстыларда қоректік зат және метаболиялық ылғал қоры – май дене болады. Сондықтан кеңірдектілер қорексіз және ылғалсыз ұзақ өмір сүре алады. Сыртқы-ішкі және ішкі ұрықтану – құрлықта тіршілік етуге бейімділік. Көптеген су буынаяқтыларында ұрықтану суда жүреді. Сыртқы-ішкі ұрықтану кезінде аталық салған сперматофорды (спермиялармен) аталық қабылдайды, ал ішкі ұрықтануда аталық жыныс өнімі аналық жыныс жолына тікелей енеді. Кеңірдектыныстылар тип тармағы Көпаяқтылар (Мyriapoda) және Алтыаяқтылар (Hexapoda) класс үстіне бөлінеді. жүктеу/скачать 3,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|