Лекция № Кәсіби бағдар кешенді ғылыми пән ретінде
Лекция № 13. Адамның өмірлік жоспары және өмірлік перспективасы
жүктеу/скачать 195,4 Kb.
|
Кәсіби диагностика негіздері пәнінің лекция жинағы
| Лекция № 13. Адамның өмірлік жоспары және өмірлік перспективасы
Өмірлік жоспар - бұл біздің жеке дамуымызды қолдайтын барлық жобаларды жасауға көмектеседі. Біздің өмірімізде біз бақыламайтын нәрселер болғанымен, үздіксіздік ұғымы әлемнің біз үшін не дайындағанын толық сезіну үшін маңызды. Бұл мақалада біз көреміз өмірлік жоспар құруға қатысты түрлі кеңестер және оны қалай қолдануға болады. Қатысты мақала: «Тұлғаның дамуы: өзін-өзі көрсетудің 5 себебі» Өмірлік жоспарды қалай құруға болады Бұл парадоксальды болып көрінуі мүмкін, бірақ біз бірнеше рет біз барлық тақырыптар бойынша өз пікірлерімізді өте айқын деп санаймыз, бірақ өз өмірімізбен не істейтініміз туралы түсініксізбіз. Дәл осы себепті өмірлік жоспарды құру және қолдану қызықты: бұл бізге мүмкіндік береді біз әрқашан байланыстыра алатын жобаны табыңыз уақыт өте келе айналамыздағы барлық нәрсе өзгеретініне қарамастан. Әрине, кейде өмірлік жоспардың мағынасы тоқтайтын дағдарыс сәттері болады. Бірақ бұл белгісіздік кезеңдері оларға жақындаудың мақсаттары мен стратегиялары туралы идеяның өзін жарамсыз етуі керек емес; бұл бізге жаңа өмір жоспарын құруды талап етеді. Бұдан шығатыны, кез келген уақытта оның бірін бастауға жақсы, сіздің жасыңызға қарамастан. Сонымен, мақсатымызға сай өмірлік жоспар құру үшін қандай қадамдар жасауымыз керектігін қарастырайық. 1. Сіздің өмір жасыңыздың ұзақтығын талдаңыз Алғашқы қадамда сіз тоқтап, біздің ойымызша ойлауыңыз керек біздің өмір сүру жағдайымыздың өзгеруінің шынайы шегі. Егер біз, мысалы, миллиардер болу арқылы ғана қол жеткізе алатын мақсаттарға әуестенсек, бұл бізді қайта-қайта көңілсіздікке ұрындырады немесе өз мақсатымызға жетуді кешіктіретіні соншалық, біз өмір жоспарымызды біртіндеп ұмытып кетеміз. 2. Өз құндылықтарыңызды анықтаңыз Ешқандай өмірлік жоспар біздің құндылықтарымызға қайшы келсе сәтті болмайды. Сондықтан қайсысына үлкен мән беретініміз туралы нақты болуымыз керек. Мұны істеу үшін сіз өзіңіз маңызды деп санайтын негізгі мәндерден тұратын тізім жасағаныңыз жөн, содан кейін оларды маңыздылығына қарай сұрыптаңыз. Егер сізге бірнеше туралы ойлау қиын болса, сіз осы мақаладан мысал таба аласыз: құндылықтардың 10 түрі: біздің өмірімізді басқаратын қағидалар 3. Сіздің қажеттіліктеріңізді анықтаңыз Сізді ең көп қанағаттандыратын нәрсе туралы ойланыңыз, бірақ тек осы сәттегі қалауыңызды таңдап қана қоймай, сіздің өмірлік жобаларыңызды қамтуы мүмкін жалпы мақсаттар. Алдыңғы қадамдағыдай әрекет етіңіз: қажеттіліктер тізімін жасаңыз және сіз үшін ең маңыздыларына басымдық бере отырып тапсырыс беріңіз. Содан бері олардың үшеуін сақтаңыз егер сіз бірнеше мақсатты көздегіңіз келсе, сіз оған тым араласа алмауыңыз мүмкін олардың барлығында. Екінші жағынан, көптеген адамдар бақытты болу үшін ең жақсы мақсаттар деп ойлаңыз, өйткені олардың белгісі сіз оны бағалайтын жалғыз адамға қарағанда ұзақ және тұрақты болып қалады. Қалай болғанда да, бұл бақылаудан тыс өмірді ұзақ жылдар жұмысының жемісін көретін жалғыз адамға айналдыратын мақсатқа бағыттау өте дұрыс. 4. Өз қажеттіліктеріңіз бен құндылықтарыңызды іс-қимылдар тізбегіне айналдырыңыз Мақсаттарыңыз бен құндылықтарыңыздан бастап, қазіргі жағдайдан мақсатыңызға жетелейтін бірқатар іс-қимылдар тізбегін жасаңыз. Яғни, мақсаттарыңыз бен құндылықтарыңыздың рефератынан нақтыға ауысыңыз, бірнеше жылдан кейін сіз қалаған жерге жеткізетін стратегиялар мен әдістер. Мұның жақсы тәсілі - абстракцияның бірнеше қабаттарынан өту, жалпы мақсаттарды тудыру, содан кейін одан кіші мақсаттарды құру. Екінші жағынан, өзіңіздің өмір жоспарыңызға деген адалдығыңызды арттыру мерзімдерін белгілеуге тырысыңыз. 5. Басқа адамдардың сіздің өміріңізде алатын рөлі туралы ойланыңыз Онсыз өмірлік жоспар құру қате болар еді айналамыздағы және болашақта бізді қоршайтын адамдардың қалған бөліктерін ескеру. Сіз белгілі бір жағымсыз әсерлерден аулақ болғыңыз келе ме? Сіз жақсы көретін және бағалайтын адамдармен көбірек уақыт өткізгіңіз келе ме? Мұны мақсатыңызбен қалай үйлестіресіз? 6. Өмірлік жоспарыңызды қолданыңыз және оны қадағалаңыз Өмірлік жоспарды жасау үшін қажетті әрекеттерді орындау жеткіліксіз. Сонымен қатар, біз алға қойған мақсаттардың біз үшін мағынасы бар екенін бақылауды жалғастыруымыз керек. Уақыттың қарапайым өтуі және біздің жетілу мен оқу процесі бұл қажеттіліктер өздігінен өзгереді, сондықтан біз соқыр жоспарларды жалғастырмауға тырысуымыз керек. Лекция № 14. Тұлғаның кәсіби бағытын диагностикалау Кәсіби іріктеу мен кәсіби бағыт-бағдар психодиагностикасы. Кәсіби әрекеттердің психикалық процестерінің ерекшеліктерін анықтаудың психодиагностикалық бағыттылығы. Жұмысқа қабілеттіліктің темпераментпен байланысы. Болжамалы іс-әрекет түрлерін анықтау тестісі. ДДО - Дифференционалдық – диагностикалық сұрақнама. Холланда сұрақнамасы. Ақпараттың психодиагностикалық конфиденционалдылығы. Адамды нақты психологиялық типтерге жатқызуды құру тестері. Стандартталған және эксперттік әдістер. Психодиагностика бойынша әдістемелік орталығы мен қолданушылардың өзара әрекеті. Әдістердің бланкісі мен мәліметтердің бланкісі. Тәжірибелік бағыттылыққа ғылыми бастау негіздері - өткен ғасырдың ортасынан бастап құрала бастады. Тәжірибелік таңдаудың бірінші, алғашқы теорияларының бірі – Ф. Парсонстың (1908 ж) кәсіптік кеңес берудің үш факторлы теориясы болды. Ең басты идеясы ол – үш факторлардың бөлінуінен тұрады, фазалардан тұрады, тіжіридедегі бағыттылық жұмыстардан тұрады: оның біріншісі – психикалық және жеке ерекшеліктері қамтылушы адамның мамандыққа деген томасының оқытылуымен қосылады. (психологиялық диагностикалық фаза), екіншісі – мамандықтың талаптарының оқытылуы мен оның психологиялық терминдерде формалануын негіздейді.(тәжірибелі графикалық), үшіншісі – осы екі қатардағы факторлардың және қабылданған шешімдердің мамандақ жайлы тұрақталуымен тұрады. Яғни, мұның бәрі мамандық талабы бойынша адам ерекшеліктерінің сәйкестігін қалыптастыру негізінде базаланады.(шешім қабылдаушы фаза). Кеңес берудің бұл типі диагностикада кәсіптік кеңес беру қатарына жатқызылады. Сөйтіп, мамандықты таңдау – ұзақ уақыттар бойы мамандық талаптары арасындағы сәйкестік арасындағы іздеу салу ретінде қарастырылған. Мұндай бастауды диагностикалық деп атай бастаған және кәсіптік бағыттылық немесе кәсіптік кеңес беру формаларының дерективтік қатарына жатқызған. Мамандықтар барған сайын көбеюде. Әсіресе қандай мамандықтар дейтін болсақ, адамдырдың еңбек ету барысындағы барлық оқылу кезеңі кезіндегі жеткілікті білімдерінің жұмсалуы ескеріледі. Адамдар белгілі бір мамандықты таңдау барысында, болашақтағы жұмыс таба алу жоспарларын да қарастырады. Егер адамдардың баолығы тек сонымен ғана шектелетін болса, онда берілген мамандықтары бойынша білімберінің көбейтілуі, айтатын болсақ, әрбір 12 жылда жоғары мамандықты адамдар да жұмыс жоспарларын 23 – жастарында бастап, ал 35 жасында тек жартысын ғана қамти алады. Ал 47 жасында төрттен бір бөлігімен және 59 жасында тәжірибелік қажетті жіктелген лайық болады. Мұғалім және мектеп психологы үшін - мамандық өмірдегі бұндай өзгерістердің болуы ықтимал екендігіне дайын болу. Алайда, жобалауымыз бойынша, қандай жас мөлшерде мамандықты ауыстыруға болады немесе ауыстыру қажет екендіктерін білмейді. Ең басты психологиялық жайт директивті – диагностикалық қалыпты жағдайды қалыптастырушы адамдардың ерекшеліктерін ескерулері. Яғни, бұдан шығаратын қорытынды - өзі көмек сұраушы кез – келген адам, өмірлік маңызды шешім қабылдаудан әр уақытта бас тартады. Дерективті емес кеңес берулердің классикалық типтері болып табылатын психоанализдік, гумнаистік және дамытушы. Психоаналитикалық кеңес беру – адамның танымдық импульстерінің, мамандықтарының таңдауымен шығаратын принциптер арқылы құралады. Мұндай кеңес берудің басты принципі болып – қандай да болсын өзін - өзі тәрбиелеу белгілерінің, дамыту түрлерінің толықтай араласпау болып табылады. Ең бастысы - өзіңді - өзің қандай болсаң да, кемшілігіңмен қабылдай білу. Яғни, өзіңді өзгертетін мамандықтардан бас тартпау. Кеңес беру – ортақ психология принциптері арқылы құралады. Ерекше жағдаяттардың кеңес берумен бірге әсер етуі арқылы жүзеге асады. Өзің жайлы айтып беру, сөйлей білу, өз проблемеларына үңіліп, оларды қабылдай білу. Осының бәрі жеке шешімдерді қабылдауға әкеп соғады. Қандай да болсын сыртқы қызығушылықтың қамтылуы арқылы мұндай сызба практика, іс – тәжірибелерде болып көрмеген, зерттелмеген жағдай. Біріншіден, кәсіптік білім беру өзінің айтарлықтай маңызды уақытын қалай өткізудегі ерекшеліктерін талап етеді. Екіншіден, мұндай кәсіптік білім беруде оның құралы жоғалады. Басты мақсат болып – жеке басқа қатысты жұмысшылар саналады. Психологиялық стимулдардың, оның дамуының қамтамасыз етілуі айтарлықтай маңызды. Бірақ, мамандықты таңдау барысында тура жол табудан аулақ болады. Сондай – ақ, кейбір гуманистік психология принциптері – активтелген кеңес беруді құруда қолданылады. С.С. Гриншпун кәсіптік кеңес берудің бірнеше түрлерін бөліп қарастырады: диагностикалық, медициналық, сұраулы – информациялық, формалаушы. Осы кәсіптік кеңес беру түрлерінің әрбіреуі бірнеше қызметтерді атқарады. Жеке менінің психологиялық оқылуын көздейді, адам денсаулығының жағдайын бірінші кезекте бақылау, мамандық дүниетанымы жайлы оқушылардың білімдерінің бағытын тексеру; Атауы бойынша кеңес берудің бірінші типі классикалық бастаумен сәйкес келеді. Алайда, қалыпты жағдайы мазмұны бойынша ерекшеленеді. Арнайы түрде, қолданбалы әдістердің міндеті: Жеке бастың өзін - өзі тануына және дамуына әкелетін, тигізетін әсері Мамандықты таңдау барысындағы өзіндік тәжірибеге ие болу Даму принциптерін ескеру және жеке бастың жас ерекшеліктерін ескеру Мектептегі кеңес берушінің жалпы бірнеше бағыт беру жұмыстарын қарастырайық. Жоғарғы сынып оқушыларында қазіргі кездері мынадай жоба қалыптасқан. Олар өздерінің болашақ таңдаулары жөнінде психологтан көмек сұрағылары келеді. Өйткені, оларға берілетін тапсырма, болашақтағы мамандықтарын дұрыс таңдау. Олардың тәжірибелік жоспарларына тәуелсіз. Олардың даму деңгейлері қазіргі уақытта, бұрынғыға қарағанда жақсы дамыған. Оқу барысындағы жақсы білім беру деңгейі жоғарғы дәрежеде жоспарланған. Мамандық таңдау барысында, жоғары сынып оқушылары мектеп психологының кеңес беруін қажет етеді. Қысқа түрдегі кеңес берулер психологтың қатысуымен, мамандық таңдауда өзіндік өмірлік мақсаттарына бағытталған. Шұғыл көмектің қажеттілігін дұрыс сезіну үшін, басқа адамдарға қажетті көңіл аудару керек. Психолог оқушылардың білімге деген талпыныстарын сыныптан кеш бастамауға тиіс. Яғни, оқушылардың тәжірибелік деңгейлерін бақылау шарт. Мысалға, оқушылардың кейбірі 9 – сыныптан кейінгі оқуларын колледж, техникумдарда жалғастыруды жоспарлайды. 8 – сыныптан бастап олармен индивидулдық түрде жиналыстар өткізіп отырған дұрыс. 11 – сыныпты аяғына дейін оқып бітіруге талпынған оқушылар психологтың аса көп көңіл аударуын қажет етеді. Яғни, 8 – 11 сыныптардағы оқушылар психологтың кеңес беруін қажет етеді. Кәсіптік кеңес беруді жүргізудің бастапқы жолдарын оқыа – білу қажет. Оқушылардың даму деңгейіне бақылау жүргізу қажет. Олардың кейбір мүмкіншіліктерінің даму деңгейлерін тексеру қажет. Ең басты қызығушылық көрсеткіші – ұзаққа созылған және систематикалық сабақ түрлеріне, арнайы шығармашылық түріне ұмтылыс, тырысуға бейімделу болып табылады. Сондықтан да, қарапайым бақылаулар мектеп ішінде және мектептен тыс оқушы өміріндегі әңгіме жүргізулер, таңдаған шығармашылық өнері жайлы, әңгіме – сұхбат жүргізу, оның ата – анасымен мұғалімдері тарапынан сын айтуды ұйғарады. Оқушылардың қызығушылықтарының тұрақтылығы мен мүмкіншіліктерін әр қырынан зерттеу қажет. жүктеу/скачать 195,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|