Лекция 1-2 Қазақстандағы өлкетанудың міндеті мен мақсаты



бет3/3
Дата08.06.2018
өлшемі72,25 Kb.
#42088
түріЛекция
1   2   3

күтуде, солар

дың бірі мұражай мекемелері жұмысының ғылыми

-

методикалық



мәселелері. Сонымен қатар, мұражайлар бойынша жеке мұражайлық

әдебиеттер, нормативті мұражай құжаттарын жүйелеу, көптеген тарихи

археологиялық экспозициялардың мазмұнын ашу, мұражайдағы археологиялы



қ

қорларындағы жәдігерлерінің жинақталуы мен сақталу жағдайы және тағы

басқалар шешімін күттірмес мәселелер болып табылады.

Мұражай


-

тарихи


-

ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер

туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап,

ғылыми


-

танымдық қызмет атқаратын мекеме. Мұражай гректің «museіon»

сөзінен алынған, «муза сарайы» деген мағынаны береді.

Мұражай алғашқыда аса бағалы бұйымдар мен мәдени жәдігерлерді

сақтайтын қазыналық қор ретінде қалыптасты. Уақыт өте келе ол әдістеме

лік


қызметі жетілген функционалдық институттарға дейін дамып жетілді. Жаңа

мыңжылдықта адамзаттың жаһандану дәуіріне аяқ басу кезеңінде мұражай

қызметіне жаңа ақпараттық құрал

-

жабдықтар мен интеграциялық үрдістер



дендеп енуде.

Мұражай ерекшелігі

оның қ


ызметінің негізгі табиғаты материалдық және

рухани өмірдің ескерткіштері болуымен анықталады. Мұражайлық заттар

табиғаттағы және қоғамдық өмірдегі процестер мен оқиғалардың,



құбылыстардың түпнұсқалық айғақтық жәдігерлері. Заттың мұражайлық

маңызы әлеумет

тік, ғылыми, мәдени, тарихи құндылығымен бағаланады.

Мұражай ісі мен қызметін дамыту мақсатында 1889 ж. 20 маусымда

халықаралық “Мұражайлар ассоциациясы” құрылды. 1918 ж. Халықаралық

мұражайлар Бюросы құрылып, “Музеон” журналын шығарды. Бұл ЮНЕСКО

-

ның “Му


зеум” журналының шығуына негіз болды. 1946 ж. Луврда (Париж)

ЮНЕСКО


-

ның құрамына енген Халықаралық мұражайлар кеңесі ІCOM

құрылды. ІCOM

-

ға 1948 ж.



29 мемлекет, 1950 ж.

43 мемлекет, 1977 ж.



109


мемлекет, 1999 ж.

135 мемлекет мұражайлары мүше болды.



ІCOM әр үш

жылда өзіне мүше бір елде бас қосу өткізеді. 2002 ж. мамыр айынан бастап

“Қазақстан мұражайлары” журналы шыға бастады. 1977 ж. Халықаралық

мұражайлар Кеңесінің 11 конференциясында 18 мамыр Халықаралық мұражай

күні болып белгіленді.

[2

-



579

б

]



Мұра

жайлық өлкетанудың дамуы «Қазақ АКСР

-

інің


құрылуы туралы»

декретке қол қойылғаннан кейін 5 жыл

уақыт өткен соң Орынбордағы

мұражайды кеңейтіп, Халық

ағарту комиссариатының құзырына өткізу туралы

шешім


қабылданады. Сөйтіп, 1831 жылы орыс ғалымы В.И.Даль

дің


ұйымдастыруымен құрылған мұражайдан Қазақстанның

мұражай тарихы

басталады.

1922 жылы 24 қаңтарда Халық ағарту комиссариаты

Орталық өлкелік

мұражай туралы ережені бекітті. Бұл ереже

бойынша Орталық өлкелік мұражай

қазақ халқының мәде

ниетіне байланысты

барлық заттарды, мағлүматтарды

жинап, бүкіл халықтың қолданысына айналдырды және

барлық губерниялық

мұражайлармен тығыз қарым

-

қатынас



та болып отыруды міндеттеді. Осы

күннен бастап жалпы

өлкетану

жұмысымен, яғни табиғатты, шаруашылықты,

әдет

-

ғұрыпты, мәдени



етті зерттеумен тарихи

-

өлкетану



мұражайлары айналыса

бастайды. Орталық өлкетану мұражайының

алғашқы есебіндебірінші жарты

жылдықта (1922 ж.) мұражай

93 күн жүмыс істеп, оған 10770 адам немесе күніне

орта


есеппен 137 адам келгені айтылады.

Мұражай жанынан

құрылған

балалардың қолөнер үйірмесі ерекше назар

аударған. 1921 жылы 7 ақпанда Қазақ АКСР Халық

ағарту комиссариаты

тарихи, мәдени ескерткіштерді қорғау

туралы қаулы қабылдады. Онда Халық

ағарту комиссариа

ты ғылыми бөлімінің шешімінсіз бірде

-

бір қорған н



емесе

ескерткіш орындарын қазуға тыйым салынды. Жергілікті

жердің оқу

бөлімдеріне ескерткіштерді іздеп табу және

есепке алу жүктелді. 1920

-

жылдары өлкелік, аудандық



өлкетану

бюролары құрылды. Оның міндеті өнер

бұйымдарын, ескерткіштерді, көне заттарды

қорғау


болды. 1923

-

24 жылдары



Қазақстанның Орталық мұражайының жұмысы Қазақстанды зерттеу

қоғамымен тығыз байла

нысты жүргізілді. Мұражайдың мәдени

-

ағартушылық



қызме

тін, тәрбиелік рөлін көтеру мақсатында тақырыптық

көрмелер

ұйымдастырылды.

1924 жылдан баста

п

Орынбор мұражайын Қазақ республикасының жеріне



көшіруге дайындық басталады. Экспонаттардың үштен

бірі Орынборда қалып,

үштен екісі Орталық өлкелік

мұражайдың қорына беріледі. Алматыға

мұражай 1929

жылдың мамыр айының соңында көшіріледі. 1927 жылы

мұражай

директоры болып тағайындалған А.С.Махонин Ор



талық мұражайға

экспонаттарды көшіруге және ұйымдас

тыруға көп күш салады. 1930 жылы

сәуірде Бүкілқазақ

стандық ғылыми өлкетанушылық съезд жұмысына

қатысып


, мұражай өз экспонаттарын көрмеге кояды. 1897

жылы негізі қаланған

Жетісу губерниялық мұражайы орталық

мұражаймен біріктіріледі. Кейінгі

жылдары мұражай қоры

Жетісу облысының, қазақ әскерлері мен

республикалық

дінге қарсы мұражайларының коллекциясымен

толықты

рылды. Мұражай 1931 жылы Алматы қаласындағы



бұрынғы

Кафедралық собордың ғимаратына орналасты.

[3

]

Қазіргі заманғы мұражайлар қызметі қоғамдық институт ретінде әлеуметтік



қоғамдық

-

экономикалық жағдайға сай жүргізілуде. Мұражайлардың



құрылымы, ұйымдастырылуы және қызметі негізінен сол қор жинағын

ың


бағыты мен мазмұнына сай қалыптасады. Ғылыми

-

зерттеу жұмысының негізгі



міндеті

коллекцияларды жүйелеу және зерттеу болып табылады. Оның



нәтижесі мұражай қорындағы шығармалардың толық каталогында, ғылыми

мақалаларда, мұражай жолсеріктерінде, буклеттері

нде, арнайы ғылыми

-

көпшілік кітаптарда көрініс табады. Мұражайлар қазіргі таңда ғылыми



-

зерттеу


бағыттарының тақырыптары аясында симпозиумдар, семинарлар,

конференциялар өткізуді жүйелі жолға қойған. Мұражайлар тәжірибесінде

мемлекеттер арасында мәдениет іс

індегі тәжірибе алмасу аясында мәдени

диалог ретінде мұражай қорындағы коллекциялар көрмесін ұйымдастыру ісі

қалыптасқан. Қазіргі таңдағы мұражайлардың ағартушылық ісі экскурсиялар,

экскурстар, лекциялар жүргізуден көрінеді. Мұражайлар ғимараты арнайы

жабд


ықталған кешенді орындармен, ғылыми

-

көмекші бөлімдермен,



экспозициялық залдармен, қор сақтау орындарымен, көрме залдарымен,

реставрациялық шеберханал

армен, ғылыми кітапханамен жабдықталады.

[4]


Мұражай

жалпы адамзат баласының өмірінде заттық және рухани



мәдениетті танытуда, зерттеу мен насихаттауда үлкен рөл атқарады. Әсіресе,

ұлттық, мәдени, азаматтық, әскери, еңбек жетістіктерін, әдет

-

ғұрып, салт



-

дәстүрдің ерекшеліктерін оқып

-

үйренуге



оның көмегі зор. Мұражай ісі

-

ғылымның, білім беру ісінің маңызды бір саласы. Осы уақытқа дейін



Қазақстандағы мұражайлар көбінесе тарихи бағытта жұмыс істеп келді. Кеңес

дәуірі кезеңінде жалпы тарихи, тарихи

-

революциялық, әскери



-

тарихи,


этнографиялы

қ, өлкетану мұражайы болып бөлінді де,

олар жалпы

мұражайлардың 63%

-

ын құрады. Қазір Қазақстанда тарихи, өлкетану



бағытындағы мұражайлар басым. Оларға мемлекет тарапынан көп көңіл

бөлінуде. Себебі, ондағы ғылыми жинақтау, ғылыми қор, экспозиция, көрме,

үгіт

-

насихат бағыттары жұмыс істеп, жас ұрпақты тәрбиелеу жұмысында



маңызды рөл атқаруда.

Мұражайлар өзінің қызметі мен бағытына қарай бірнеше

топ

тарға


бөлінеді: тарихи

мұражайлар

(жалпы тарих, археологиялық,

антропологиялық,

этнографиялық, нумизматикалы

қ, т.б.), көркемөнер мұражайлары (көркемөнер,

мүсін, қолөнер, қолдaнбалы өнер, театр, музыка, кино, т.б. мұражайлар),

жаратылыстанумұражайлары (биологиялық, зоологиялық, геологиялық,

минералдық, палеонтологиялық, т.б), техникалық мұражайлар (авиация,

авток


өлік, кеме жасау, тау

-

кен ісі, өнеркәсіп, өндіріс өнімдері, т.б.), кешенді



мұражайлар (тарих, шаруашылық, жаратылыстану, т.б. бағыттарды біріктіріп,

жұмыс істейтін кең профильді өлкетану мұражайлары), мемориалдық

мұражайлар (мемлекетке, өнерге, әдебиетке ғ

ылымға еңбегі сіңген белгілі

адамдардың жеке өнері мен қы

зметіне арналған мұражайлар)

.

[5

-



7

б

]



Қазақстан

Республикасы өзінің тәуелсіздігін алған кезден бастап, басқа да

ғылым салалары сияқты мұражайтану ғылымы да түбегейлі өзгерістерге енуде.

Тарихи дәуірл

ердегі және қазiргi кезеңдегі мұражайтану ғылымын зерттеу,

мұражай туралы танымдарды қалыптастыру бұл динамикалық көп мәндi

әлеуметтiк мәдениет институты ретінде қызмет етеді.

Мұражай ісі және ескерткіштерді қорғау саласы бойынша білім алушы

болашақ маманның тарихи

-

мәдени құндылықтарды сақтау және қорғау



жөніндегі халықаралық және отандық заңнамалар туралы нақты білімі мен

көзқарасы болуы тиіс. Сондай

-

ақ мұражайлық тіркеу құжа



тымен жұмыс жасау,

мұражайлық экспозиция және көрме жобалау ісімен, мұражай мекемелерін

басқару және маркетингімен, мұражайлық коллекцияларды сақтау және қорғау

ісімен, мұражайлық коммуникация және экскурсия қызметімен таныс болуы,

отандық және шетелдік му

зеология ғылымының алдында тұрған негізгі

мәселелерге байланысты сұрақтарға жауап беруі тиіс.

Жасыратыны жоқ, туған тарихымызды көрсетуде айтарлықтай кемшіліктер

мұражай экспозицияларында баршылық. Өйткені қазіргі барлық тарихи және

тарихи


-

өлкетану мұража

йларының бәрі дерлік кешегі Кеңес дәуірінде тарихқа

тар шеңберде, негізінен тек таптық тұрғыдан қарап келген кезеңде қалыптасты.

Экспозициялардың барлығы тек осы тұрғыдан, осы талап діңгегінен ғана

құрастырылды. Ұлы есімдер, тарихи тұлғалардың еңбектері ес

керусіз қалып,

кемшіліктер мен қиыншылықтар бүркемеленді, кеңестік табыстар мен

болмашы жетістіктер асыра мадақталды. Осыдан келіп мұражай

экспозицияларын бүгінгі талап, бүгінгі жаңа концепция тұрғысынан қайта

жасақтау қажеттілігі туды.

Еліміз тәуелсіздік

алғаннан, Қазақстанда аса күрделі, қарама

-

қайшылыққа



толы мәдени үрдістер жүруде. Бұл республиканың мәдени

-

ағарту



мекемелерінің жүйесіндегі мұражайлардың жұмысынан айқын көрініс тапты.

Қазақстан мұражайлары еліміздің тәуелсіздігі мен ұлттық тарихы мүдделе

рін

насихаттауда. Сонымен қатар, мұражай ісі үшін маңыздысы



Халықаралық

мұражайлар кеңесінің ұлттық комитеті мекемесінің жұмыс істей бастауы

болды.


1991

-

2012 жылдары Тәуелсiз Қа



зақстан мұражайларының

қызметi атап

айтарлықтай дамыды. Тәуелсіздіктің алғаш

қы жылдарындағы өтпелi кезең

қиыншылықтары

мұражайларды

ң материалдық техникалық және кадрлық

әлеуетiн әлсiреткенiмен олардың мәдени үрдiстегi орнын төмендеткен жоқ.

Қазіргі өскелең жастарды қоғам және мемлекет қайраткерлерінің тағылымы,

өмір жолдары негізінде тәрбиелеу

жастарға патриоттық тәрбие берудің бір



саласы болып табылады.

Қазақстанның

мұражайларын дамыту мен қалыптастыру ісінде қазіргі

заман талабына сай сын көтермейтін де м

әселелер баршылық. М

ұражайлардың

зерттеу барысында олардың қызметінде

келесідей кемшіліктерді байқалады

:



М



ұражайлар iсiнiң

нығаюында адам факторы мәселесін жолға қою

шешімін таппаған мә

селе, атап айтқанда

мұражайлардың кадрлық әлеуеті,

еңбек ақысы, білім жетілдіру саласын дамыту мәселесі, жаңа ақпараттық

технологиялармен қамтамасыз ету мәселесі әлі де болса өз шешімін таппай

к

еледі.



-

Қазақстандық мемориалдық мұражайларға туристерді тарту ісі мүлдем

жоқтың қасы деуге болады.

-

мұражай қорларын өңдеу, мен электронды саяхатын жүзеге асыру



мақсатында инновацияллық қадамдар жасалмаған.

Қ

азақстандық



мұ

ражайлардың қызметін жетілді

ру мақсатында мынадай

ұсыныстар жасағым келеді:

-

мемориалдық мұражайлардың экспозициясын жетілдіру мақсатында



мемлекеттік қаржыландыруды күшейту керек;

-

мұражай саласы қызметкерлерінің өз қызметіне қызығушылығын



арттыру мақсатында еңбекақысын көтеру ке

рек;


-

М

ұражайлардың электронды аудиогидтерін, электронды саяхатты жүзеге



асыра алатын электронды жолсеріктерін шығару керек;

-

Қазақстандық мемориалдық мұражайлардың қызметі мен бағытын



жетілдіру мақсатында мұражай қызметкерлерін әлемдегі тәжірибесі озық

мұражайларға тағылымнамаға жіберу керек;

Қазақстандық



мұражайлардың виртуалды мұражай ретінде электронды

саяхатын жасап, ғаламторлық сайтын жасау керек, электронды жолсеріктерін

жасау керек, себебі виртуальды мұражайларға саяхатқа шығу арқылы

визуальды турист болуға болады. Бұл ХХІ ғасыр мұражайлары жолға қойып

отырған инновациялық қадам.

Осындай іс

-

шараларды кешенді іске асырған жағдайда,



қазақстандық

м

ұражайлар, әлемдегі



мұражайлар кеңістігі қатарына енетіні сөзсіз.

Пайдаланылған

әдебиеттер

:

1



.

Музеи занимают особое место в культурной жизни страны. Поздравление

Президента РК Н.А. Назарбаева работников музеев Казахст

ана с


Международным днем музеев//

Казахстанская правда.

-

1998.


-

19 мая.


-

С.


1.

2

.Қазақстан. Ұлттық энциклопедия.



-

6 том.


Алматы: қазақ энциклопедиясының

Бас редакциясы,2004

жыл

-

696 б



3.

Кайназарова А.Е. Музейное дело в Казахстане (1831

-

1925 гг.): Авт



ореф. канд.

дис. истор. наук.

-

А., 1995.



-

25 с.;


4.

Санақұлова Б.Қ. Қазақстан Республикасындағы музей құрылысы мен қызметі

(1991

-

2



004 жж.): Та

р. ғыл


-

ң. канд. дис. автореф.

-

Ора


л, 2006.

-

30 б.;



5

.

Т.Е.Картаева Әлемдік музейлер кеңістігіндегі қ



азіргі мәселелер. Оқу құралы.

-

Алматы



«Қазақ университеті», 2013 ж.

-

150бет
Каталог: ebook -> umkd
umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені
umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы
umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет