Лекция №1 Химиялық эксперименттің химиядан білім берудегі рөлі және орны Жоспары

Зертханаға қажет реактивтер арнайы ыдыстарда, құрғақ, желдетілген, қатаң жағдайда жылумен қамтамасыз етілген жерде сақталуы тиіс. Зертхана қоймасы сенімді бір адамға тапсырылуы керек. Ол адам реактивтердің шығымы мен толтырылуын қадағалап отыруы керек.

Реактивтерді қоймада сақтаған кезде жанғыш және жарылғыш заттарды тәртіппен орналастыру керек.

Бір-бірімен әрекеттескенде жылу және жанғыш газдар бөлетін заттарды бірге сақтауға болмайды.

Бір-бірінен бөлек келесі заттарды сақтау керек.

1) Қатты тотықтырғыштар. Олар жанғыш заттармен әрекеттесіп гипохлорит, перхлорат, хлорат, перманганат, нитрат, хромат, дихромат т.б сияқты жанғыш және жарылғыш заттар түзеді.

2) Сұйық тотықтырғыштар, неорганикалық қышқылдар, қышқылдық қасиетә бар буланғыш неорганикалық заттар – күкірт, тұз, азот, хлорлы қышқылдар, олеум, 30% сутек пероксиді, бром, тионил хлорид ж.т.б. буланғыш заттарды тартқыш шкаф астында сақтау керек.

3) Қысылған және ерітілген газдар. Ацителен, сутегі, пропан, бутан сияқты жанғыш және жарылғыш газдарды жануды қолдайтын оттегі, ауа, хлор сияқты газдардан бөлек сақтау керек.

4) сумен немесе ауамен байланысқанда, сілтілік және сілтілік жер металдарды, карбидтерді, силицидтерді, сілтілік және сілтілік жер металдардың гирбидтері, ақ фосфорды қыздырғанда жалындайтын заттар.

5) оңай тұтанатын және жанғыш сұйықтар оңай тұтанатын заттарды температура 50⁰С тан төмен болғанда салқын жерде немесе тоңазытқышта сақтау керек.

6) оңай тұтанғыш қатты заттар қызыл фосфор, күкірт, нитроцеллюлоза т.б

7) күшті у цианиттер, мышьяк қосылыстары, метанол. Оларды арнайы құрылғыларда сақтау керек. 5-20 мл реактиві бар шыны құтыны арнайы қаптамада сақтау керек. Ағаш ыдыстардың сыртын оттан қорғайтын заттармен қапталуы керек.

Күнделікті жұмысқа қажет реактивтерді аз мөлшерде зертханада сақтауға тура келеді. Реактивтерге арналған шкафтарда, ашық зертхана үстелінде ұшқыш емес , өртке қаупі жоқ, аз токсикалы қатты және сұйықттар заттар сапалық анализге арналған заттарды сақтауға болады.

Тұз , азот, күкірт қышқылдары, күкірт қышқылымен концентрленген хромды қоспаны бір-бірімен бөлек, түбінде құмы бар керамикалық немесе эмалирленген ыдыстар тартқыш шкаф астыгда сақтау керек. Қышқыл бар құты 1 л аспауы керек.

Буланғыш минералды қышқылдарды тартқыш шкаф астында, арнайы асбесті жәшіктерде сақтауға болмайды. Ол аз мөлшерде ауаға шығатын болса адамның кариесін бүлдіріп, шкафтағы сантехникалық құралдарды бүлдіреді.өте активті сұйықтықтардың орнын ауыстыру өте қауіпті.

Тарқыш шкафта кейбір ұшқыш және активті заттарды сақтауға болады. мысалы : бром, хлорлы тионил, концентрлі аммиак ерітіндісі.

Күнделікті жұмысқа қажет заттар оңай тұтанатын және жанғыш сұйықтар. Олар ішіне асбест салынған қатты жабылған металл жәшікке салынады. Зертханада оңай тұтаратын заттар 1 л артық сақталиауы керек. Жәшіктерде қайнау температурасы 50⁰С аспайтын оңай тұтанатын заттар сақталады (пентан, диэтилэфир т.б.)

Реактивті қолданар алдында негізгі қасиеттерін біліп алған дұрыс:

оталғыштығын, улылығын, тұтанып басқа реактивтермен қопарылғыш затқа айналу мүмкіндігі.

Улы немесе қатты иісі бар заттармен жұмыс істегенде барлық

жұмысты арнайы тартқыш шкафтың ішінде жасаған дұрыс.

Заттардың қасиеттерін өз бетінше зерттеуге, сондай – ақ химиялық

Ыдыстан су ішуге болмайды.

Кір ыдыста жұмысты орындауға тыйым салынады.

Мұғалімнің рұқсатынсыз қосымша реакцияларды жасауға болмайды.

Газдарды, ыдысқа тым қатты еңкейіп иіскеуге болмайды. Газды иісі

Бойынша анықтаған кезде немесе сұйықты, ыдыстан ауаны қолмен мұрнына қарай желпілдетіп анықтау керек.

Реактивтерді құйған кезде ыдысқа тым еңкеюге болмайды, тамшылар

көзіне немесе киіміне тиюі мүмкін.

Сынауықты қыздырған кезде аузын өзіне немесе жанындағы балаға

қарай қаратпа.

Ыстық сұйығы бар химиялық стаканды екі қолмен ұстап, оның астына

орамал сал.

Күкірт қышқылының сулы ерітіндісін дайындағанда ең алдымен

сынауыққа су, содан кейін қышқылды құямыз. Резеңке қолғаппен жұмыс істеген дұрыс.

Қатты сілтілік металдарды еріткенде аздап қана белгіленген

мөлшеріне дейін су қосамыз. Калий мен натрийді ұсатқанда, шүберекке орап ұсатқан дұрыс.

Ашық жалынмен жұмыс істегенде оталғыш сұйықтары бар ыдыстарды

1 м қашықтыққа қою керек.

Оңай от алатын сұйықтарды (бензин, спирт, эфир) бір ыдыстан екінші

ыдысқа құйғанда ашық жалыннан 3 м қашықтықта болуы керек.

Есіңде сақта: концентрлі азот қышқылы кейбір оталғыш органикалық

заттармен жанасқанда (скипидар, эфир майы, майлы қағаз, ағаш үгіндісі, ескі шүберектер және т.б.) жануы мүмкін.

Электролиз кезінде барлық байланыс жақсы изоляцияланған болуы

керек, өйткені шоқтар сутегіні қпарылысқа келтіруі мүмкін.

Газ шамдарымен жұмыс істегенде ерекше сақтықпен жүргізу керек.

зертханадан шығар алдында, газ шамдарының ауыздары жабық екеніне көз жеткіз.

Оталғыш және қопарылғыш заттардың қалдықтарын қоқыс салатын

жерге тастауға, раковина ішіне құюға болмайды. Оны арнайы ыдысқа құяды.

Сілтілік металдар (литий, натрий, калий) өте активті заттар екенін есте

ұста. Олармен жұмыс істегенде ерекше сақтық қажет.

Сілтілік металдардың қалдығын жинауға болмайды. Олар шыны

ыдыста кептірілген (суы буландырылған) керосиннің астында сақталады.

Тартпа шкафта жұмыс істегенде оның терезесін 1/4 - 1/5 бойына дейін

көтеріп, жұмыс аяқталғанда жауып қою керек.

Егер оталғыш сұйықтықтар немесе заттар жанса, спирт шамының тез

өшірілуі, электр қондырғыларын суырылып тасталуы, оталғыш заттар басқа жерге әкетілуі тиіс. Жанған ыдыстарды қалдырып, мынадай қауіпсіздік шараларын жаса: а/ жанған сұйықты асбест, жай көрпемен немесе құммен жабады; б/ жанған фарфорды сулы құммен немесе сумен өшіреді.

Киім жанса, көрпеге немесе пальтоға орап өшіру керек, еш уақытта

қашуға болмайды.

Егер электр сымы жанса, тез электр тогын өшіріп, мүмкін әдістермен

(құм, су, асбест) өртті өшіреді.

Химия кабинеті өрт сөндірудің алғашқы құралдарымен арнаулы киіммен жеке басты қорғау құралдарымен ( халат, қолғап, көзілдірік, алжапқыш), дәрі – дәрімек топтастырылған қобдиша , сейфпен, оңай жаңып өртенгіш заттарды сақтайтын металл контейнерлермен, тартпалы шкафпен жабдықталу керек.

Термитке кұйгенде: 12, 13 немесе 3, 2

Қышқылға күйгенде : 14, 13 немесе 3,2

Сандар қобдишадағы дәрілердің мынадай тізбесіне сай келетін болады:

Қобдишадағы алғашқы көмек препараттары мен құралдарының қажетті тізбесі:

Қобдишадағы алғашқы көмек препараттары мен құралдарының қажетті тізбесі:

1. 
   Дәке, бір бума
   
2. 
   Залалсыздандырылмаған дәке, бір бума
   
3. 
   Залалсыздырылған салфетка, бір бума
   
4. 
   Гигроскопиялы залалсыздындырылған мақта тампондарда 50г. Тығыздап тығындаған залалсыздындырылған әйнек ыдыста сақталады.
   
5. 
   Кескен , жаралаған жерге мақта тампонын салуға керекті пинцет
   
6. 
   Шағын жарақатты өңдеуге керекті БФ- 6 желімі , 25-50 мл бір флакон
   
7. 
   Жара болған жердің аймағын тазартатын йод тұнбасы , ампулдарда немесе қараңғылаған флакондарда 25-50 мл
   
8. 
   Қан ағысын тоқтататын құрал ретіндегі масса үлесі 3% -дық сутегі асқын тотығы 50мл
   
9. 
   Активтендірілген түйіршік көмір, порошокты немесе таблеткалы (« Карболен») уланғанда бір асхана қасығымен суға езген ботқа немесе 4 – 6 таблетка ішкізеді. ( асқазанды жуғанға дейін және кейін.)
   
10. 
    Аммиактың 10% - дық су ерітіндісі. Естен танғанда және бром буына уланғанда мақтадан иіскетеді.
    
11. 
    Альбуцид ( натри сульфаты) 30% , 10-20 мл, көзді жуғаннан кейін 2-3 тамшы тамызады. Бөлмедегі жылылықта 3 аптадан асырмай сақтайды.
    
12. 
    Этил спирті 30-50 мл , күйген жерді өңдеу және денеге тамған бром тамшысын аластау үшін.
    
13. 
    Глицерин 20 – 30 мл , күйген жердің ауырғанын азайту үшін
    
14. 
    Натрий гидрокарбонатының , қышқылмен зақымданған жерді тазарту үшін , 200 -250мл.
    
15. 
    Бор қышқылының 2 % - дық су ерітіндісі , сілті тамған көзді немесе денені тазарту үшін. Жуатын ыдыс спетті сосудта сақталады , 200 – 250 мл. 14, 15 ерітінділерді қобдишадағы сыртында ұстауға болады. Пипетка 3 дана , көзге альбуцид тамызу үшін қажет қажет