ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ, ОНЫҢ ОҚУ

1. 
   Курстың мақсаты: Пәндi оқытудың мақсаты – студенттердi жаңа замандағы Еуропа мен Америка елдерiнiң тарихы мен, негiзгi дүниежүзiлiк маңызды тарихи оқиғалармен таныстыру. Европа мен Америка елдерiнiң тарихын оқып үйрену – тарихтың қағидалары негiзiнде, тарих ғылымының ең соңғы жетiстiктерi негiзiнде бұл елдердегi жаңа дәуiрдегi экономикалық, саяси және мәдени даму заңдылықтарының негiзiн ашуға мүмкiндiк бередi. Курсты оқып үйрену буржуазиялық революциялар туралы, капитализмнiң орнауы, оның монополиялық сатыдан өсуi туралы оқып үйретедi.
   
2. 
   Пәндi оқытудың мiндеттерi:
   

• 
  адам мен дүниежүзiлiк ғылымның дамуындағы жалпы-тарихи объективтiк заңдылықтарды ашу:
  
• 
  қоғаммен жеке адамның дүниеге көзқарасының дамуындағы бiлiмнiң маңыздылығы:
  
• 
  қоғамдық процестердiң дамуын талдауда тарихи амалдың методологиясы:
  
• 
  экономика мен саясаттың себеп-салдарлық байланысын:
  
• 
  адамзат тарихының өткенiнен тағылым алу:
  
• 
  елiмiздiң бүгiн және болашақта дұрыс жолмен дамуы үшiн адамзаттың жаңа дәуiрдегi тарихи тағылымын терең бiлiп, бүгiнгi күнге ой өлшемiмен байланыстыра бiлу, игi дәстүрiнен сусындау:
  

3. 
   Пән мұғалiмнiң мақсаты мен мiндеттерi.
   

Болашақ тарихшы-педагог фактiлер мен еркiн iс жүргiзiп және ой негiздерiне талдау жасау, тиiстi қортынды жасай бiлудi толық меңгеру.

4. 
   Студенттерге қойылатын талаптар:
   

Жұмыс бағдарламасында (силлабус) сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, ОБСӨЖ (оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы), СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС-лабораториялық сабақтар.

Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Семинар сабақтарында – студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек

ОБСӨЖ – оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы.

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқып меңгеру.

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент СӨЖ тапсырмаларын кестеге сәйкес белгіленген мерзімде оқытушыға тапсыруға міндетті.

Лабораториялық сабақтарда студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.

Сабаққа кешікпеу керек.

Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.

Сабаққа іскер киіммен келу керек.

Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.

Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.

Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.

8. ОҚУ САЃАТТАРЫНЫЊ ТАҚЫРЫП БОЙЫНША БӨЛІНУ КЕСТЕСІ

№	Тараулар атауы, реті	Аудиториялыќ сабаќтар				Аудиториядан тыс сабаќтар
		лекция	прак	сем	лабор	ОБС¤Ж	С¤Ж
1	Кіріспе	1		1			3
2	Ағылшын буржуазиялық революциясы	1		1			3
3	Солтүстiкамерикан революциясы.АЌШ-тыњ ќ±рылуы.	1		1			3
4	Ұлы Француз революциясы .	1		1			3
5	ХҮІІ-ХІХғ 60-шы жылдарындағы Англияның саяси дамуы.	1		1			3
6	ХҮІІғ екінші жартысы мен ХҮІІІғ Ресей.	1		1			4
7	ХҮІІІғ аяғы мен ХІХғ 60-шы жылдарында Еуропада,АҚШ пен Ресейде капитализмнің дамуы.	1		1			3
8	ХҮІІІғ аяғы мен ХІХғ 60-шы жж Еуропа мемлекеттерінің, АҚШ, Латын Америкасы мен Ресейдің саяси даму	1		1			3
9	1848-1849жж Еуропадағы революциялар	1		1			3
10	Италияның бірігуі	1		1			3
11	АҚШ – ғы Азамат соғысы .	1		1			3
12	ХІХғ аяғы мен ХІХғ 60жж Латын Америкасындағы ұлт-азаттық қозғалыс	1		1			3
13	1801-1860жж Ресей	1		1			3
14	ХІХғ 40-60жж жылдарындағы халықаралық жұмысшылар қозғалысы	1		1			4
15	ХҮІІғ аяғы мен ХІХғ 60жылдарындағы мәдениеттің дамуы	1					3
16	Индустриялық өркениеттің жаңа кезеңі (1870-1918жж)						3
17	Париж коммунасы						3
18	ХІХғ аяғы мен ХХғ басындағы алдыңғы қатарлы Еуропа елдерінің,АҚШ пен Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуы						3
19	1870-1914жж алдыңғы қатарла Еуропа елдерінің,АҚШ пен Ресейдің саяси дамуы Германия						3
20	Франция						3
21	Англия						3
22	Англия						3
23	Италия						3
24	АҚШ.						4
25	Ресей						4
26	ХІХғ аяғы мен ХХғ басындағы Латын Америка елдері						4
27	ХІХғ соңғы ширегі мен ХХғ басындағы халықаралық жұмысшы және социалистік қозғалысы						4
28	1871-1914жж халықаралық қатынастар						4
29	Бірінші дүниежүзілік соғыс						4
30	ХІХғ 70жж мен ХХғ басындағы мәдениет						4
Барлығы		30		8			97

9. 
   ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
   

1. 
   лекция. Таќырыбы:
   

1.Жаңа тарих курсының мазмұны мен оқыту мақсаттары

2.Жаңа тарих дәуірінің хронологиялық шеңбері және оның кезеңделуі мәселелері

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Хрестоматия по новой истории. Под. Ред. А.А. Губера. М., 1963
   
2. 
   Новая история. Под. ред. Нарочницкого. М., 1986
   

Адамзат өзінің дамуында бірнеше кезеңдерді бастан өткізді. Әр бір кезең уақыттың – ежелгі дүние, орта ғасырлар сияқты белгілі бір бөлігін қамтиды және алғашқы қауымдық, қул иеленушілік, феодалдық сияқты қоғамдық құрылыстардың кезекті даму сатысы ретінде сипатталады.

Қазіргі тарих ғылымында жаңа тарих пен капитализмнің туып, орнығу дәуірлерін айтамыз. Сонымен бірге бұл – материалдық және рухани мәдениеттің, өркениеттің (цивилизация) дамуындағы жаңа саты.

Капитализім феодализммен салыстырғанда қоғамның өндіргіш күштерінің дамуына үлкен серпін берді. Кәсіпкерлік пен рухани іс-әрекет еркіндігі, өмірдің барлық саласындағы бәсекелестік қоғамның саяси өмірдегі демократиялық құрылым – осының бәрі феодализімге қарағанда капитализімде динамикалық даму мүмкіндіктері анағұрлым молырақ екендігін, өз бетімен даму үшін икемділік қасиеттері қажеттігін көрсетеді.

Жаңа тарих дәуірі адамзаттың дамуындағы заңды үрдіс. Ежелгі дүние тарихынан көне Шығыс өркениеті Грекия мен римнің ұлы мәдениетіне жол салғаны белгілі. Бұл мемлекеттердегі құлиеленушілік құрылыс біздің заманымыздың ІІІ-ҮІ ғасырларында жойылды. Азияда ертерек, Еуропада бірінші мыңжылдықтың ортасында экономикалық жағынан неғұрлым тиімді, шаруалар еңбегіне негізделген құрылыс – феодализім орнады. Алайда бұл барлық жерде бірдей өткен жоқ. Континенттің көп жерінде және аралдарда әлі де алғашқы қауым жағдайында тұрып жатқан халықтар болды. Колумб ашқанға дейінгі Америка халқында біздің заманымызға дейінгі неолиттік мәдениет болғаны, Бұл – бүкіләлемдік тарихи заңдылықтардың біртұтастығын дәлелдейді, барлық даму орталықтан басталады дейтін теорияны жоққа шығарады.

Бұрынғы Еуразияның материалдық және рухани мәдениеті жетістіктерін бойына сіңірген еуропа феодалдық дамудың бір мың жылдық дәуірінде Шығыс елдерімен деңгейлес сияқты еді. Тіпті ХҮ ғасырдың ақырына шейін Еуропа Шығысқа қарағанда өркениеттің кейбір жетістіктерінен, мысалы Қытайдан артта қалған еді. Бірақ 1500 жылдан бастап ғаламат өзгеріс басталды: бір ғасырдың шеңберінде (ХҮІ) Еуропа мәдениеті қарыштап дами бастады.

Орта ғасырларда Еуропа үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Бұл континенттің жетістіктеріне жер жыртатын құрал-сайман, соқа, доңғалағы сумен айналатын қуатты диірмен, темір қорыту және өңдеу, кеме жасау және теңізде жүзу, кітап басу, т.б. жатады.

ХҮ-ХҮІ ғасырлар аралығындағы кезең интелектуалдық (рухани ғылыми) гүлдену уақыты деп есептеледі. Бұл Леонардо да Винчи мен италияндық Қайта өрлеу дәуірі. Феодализім мен абсолютизмге қарсы батыл күрес заманы басталды.

Кереметі сол, Еуропа неғұрлым жоғары өндіріс тәсілдеріне – капитализмге көшуге қабілетті болып шықты. Ал кезінде дүние жүзіне оқ-дәрі мен магнитті инені, жібек мата, қағаз жасау тәсілін үйреткен Шығыс бұл жерде капитализмге өтуге дайын болмай шықты.

Оның себептері қандай?

Еуропаның алға басуын тездеткен екінші жайт- ұлы географиялық ашулар. Американың ашылуы және Африканы айналып өту жолын табу өсіп келе жатқан буржуазияға жаңа іс-әрекет серпінін берді. Шығыс Үндістан мен Қытай тауарлары, ашылған аралдар байлығы, Американы отарлау сауда мен тауар алмасу ісін алға бастырды.

ХҮІ ғасырдың соңында Нидерланды революциясы, ХҮІІ ғасырдың ортасында ағылшын революциясы жеңді. Сауда капиталы дамыған кішігірім ел Нидерландыға қарағанда, 1640-1689 жылдардағы ағылшын революциясы мануфактуралық өндіріс дамудың нәтижесі дейміз. Бұл капиталистік қатнастардың бекуіне негіз болды.

Осы кезден бастап Еуропа буржуазиясы шаруалармен және қолөнершілермен одақтаса отырып, феодализм мен абсолютизмге үлкен соққы берді. Еуропада буржуазиялық және буржуазиялық ұлттық қозғалыстар мен революциялар жиеленді. Соның нәтижесінде ХІХ ғасырдың 70-жылдарында континенттің ең ірі елдерінде капитализм біржолата орнықты.

Бұл даму процесінің маңызды өзгерісті бөлігі Англияда ХҮІІІ ғасырдың орта шенінде басталып, 100 жылға созылған, кейін басқа елдерді де қамтыған өнеркәсіп төңкерістері болды. Қолөнермен мануфактуралардан машиналық өнеркәсіпке ауысу бүкіл өндіріс тәсілдерін өзгертті, капитализмге өзіндік экономикалық база жасады. Әлуметтік қатнастарда да үлкен өзгерістер болды. Капитализмнің негізгі таптары - өнеркәсіптік капиталистер (құрал-жабдықтар иесі) және өндіріс құралдарынан аластатылған жұмысшылар-пролетарлар қалыптасты.

Өте қуатты қаржы капиталы отарларды бөлісуді аяқтап, оларды және нарық пен шикізат қорлары кеңестігін қайта бөлісуге кірісті. Империалистік соғыстар басталды.

Бүгінгі жаңа замандағы тарихты кезеңдерге бөлу мәселесі, тікелей осы ғылым саласының күрделі мәселелерінің бірі ретінде саналады. Ал, оның төңірегіндегі туындап отырған шетел тарихымен айналысатын ғалымдар арасындағы ұстанымдармен пікірталасы, әр дәуірлердегі пайымдауларға қатысты өзіндік жетістіктері талқылау мен негізге алу төңірегінде де өрлеп отыр. Әсіресе, шетел елдерінің тарихын зерттеу ғылыми орталықтары біраз уақыт өлшемінде қалыптасқан, немесе кеңестік мүмкіндіктерді мұра етіп алаған орыс тарихшыларының бүгінгі ортақ шешімдерімен сабақтар болса, 1934 жылғы И.В.Сталиннің нұсқауымен қабылданған әдеттегі жаңа және қазіргі заман тарихын кезеңдерге бөлу дәстүрінен бас тартудың алға қойылып отырғандығын айтуға болды. Жалпы осыған дейін Еуропа және Америка елдерінің жаңа заман кезеңдері тарихын оқытудағы негізге алнып келген дәстүрлі кезеңге бөлу, өзінің әдістемелігі жағынан шын мәнінде түбегейлі емес және тарихи мәліметтерге қарама-қайшылау болғаны да рас.

Еуропа және Америка елдерінің жаңа уақыт ауқымында дамудың алғашқы белесін сипаттауға негізделген осы оқу құралы. ХҮІІ ғасырдың басы мен ХІХ ғасырдың басындағы тарихына арналып отыр. Бұл келісімді атау ,ана. Алайда, бұл дәуір толғақты оқиғалар мен аумақты қоғамдық нысаналардың жүзеге асуы, халықтардың өміріндегі - жаңа өркениеттіліктің қалыптасуы мен ерекшеленеді.
Батыстық жаңа өркениеттілік негізінен Атлант мұхиты жағалауларына орналасқан Еуропа және Америка елдері қалады.

Міне, осы тұжырымдамаға Еуропа және Америка елдерінің жаңа тарихының алғашқы кезеңі ХҮІІ ғасырдан бастап ХІХ ғасырдың басындағы атланттық өркениеттің дағдарысқа ұшрап, еуропалықтардың өздері пайымдайтын жаңа мәдениетпен, ғылымға және қоғамдық қатнастарға бағышталған батыстық өркениет деген ұғымның қалыптаса бастауы негізделген. Жаңа заман тарихының алынып отырған уақыттағы жетістігінің маңызды тұс, адамдарджың қоғамдық құрылымындағы табиғатты бағындыру ұранымен атқарған әрекетінің біршама табыстарға қол жеткізгендігі. Сонымен қатар, жаңа өркениеттің пайда болуы мен дамуы индустриялды түрінің қалыптасуымен тығыз байланыс орнатты.

Жаңа заманддың маңызды жетістіктері феодалдық сананы қирату және адам мен адамзат бостандығы құқығының салтанат құруы болып табылады. Бұл батыстық әлем келбетін өзгерткен аумақты құрылым күштерін байланстырғанымен, меншіктің және биліктің азғана топтың қолында шоғырлануына ыңғайлана, халықтар мен көптеген жеке тұлғалардың қордалануына әлі де болса кедергі келтіре алмады.

Жаңа тарихты танып білу «шынайы социализмнің» күйреуінен кейін басталған қоғамдық ғылыми танымның жаңа кезеңдегі негізі қаланған жаһанды өркениеттілікке қайта оралуы мен байлансты өте өзекті мәселе. Оның зерттелуі маңызды құндылықтарға қол жеткізуге, әсіресе азамат және адам бостандығы мен құқығының барлық ауқымына, оының кең сипатталуына қажетті демократия мен нарықтық шаруашылыққа, оларсыз өндіріс тиімділігін арттыру, жеке тұлға бостандығы мен әл-ауқатының жақсатуын қамтамасыз етілмейтіндігіне бағытталады.

Мұндай құндылыққа қол жеткізу үшін жаңа заманға әр түрлі идеологиялық кертартпалықтардан таза тәсілдермен қару қажет.

Тарихтың кезеңге бөлініп қарастырылуының сұранысы туған тұстағы оның шындығын ашуды мақсат тұтқан пікірталас ауқымы кең. Ол тарихшылармен бірге қоғамтану ғылымдарының басқа да өкілдерімен қатар, экономистері де толғандырады. Тарихшылардың көбісі ХҮ-ХҮІ ғасырлардағы Ұлы жағрапиялық ашулармен, Ренесанс және Реформация дәуірінен жаңа кезеңдегі бастағанды жөн дейді.

Бүгінгі заман кезеңіндегі өркениеттілік ұғымының ара салмағын түсіну мен оның жалпы танымдық дамуы обьектісі жаңа заманнан қалыптасқан нақты анықтамаларға ие. Тарихты зерттеу әрқашан сұрыпталған жаңа теориялы әдістемелік тәсілдерге сүйенуді қажет етеді, өйткені тарихтың нақты танымдылығын жете меңгеруге қол жеткізбейінше кезеңге бөлу мәселесін түсіну де мүмкін емес.

ХХ ғасырдың басындағы ұлтшылдық бағыттағы батыс тарихшыларының зерттеу әдістемесіне келер болса, олардың кез-келген ғасырлық мәселелер жиынтығын оның өркениеттік жетістіктеріне қарай салалық сипаттамасы деңгейінде қарау тәсілдеріне сүйенетінін көруге болады.

Көптеген онжылдықтар көлемінде КСРО-да жаңа заманды оқып-үйрену және тану капиталистік формация жөніндегі маркстік-лениндік пайымдауларға сүйенетін міндетті бағдарға сай жүргізілгені айтылып өтті. Ендігі бағдар – жаңа өркениеттіліктің қалыптасуын, сонымен қатар қоғамдық тұлға дамуының әлуметтік-экономикалық және материалдық базасын ұлғайтуды, эволюция диалектикасы ауқымымен кеңейту қажет дейтін тұжырыммен қорытындылауға да болды.
Бақылау сұрақтары.

1. Қазіргі таңда жаңа заман тарихын кезеңдерге бөлу мәселесі қандай.

2. Еуропа және Америка елдерінің жаңа тарихының алғашқы кезеңі.

3. Жаңа заманның маңызды жетістіктері.

1.Индустриялық өркениеттің пайда болуы

2.Буржуазиялық революциялар мен олардың негізгі түрлері

3.Жаңа заман дәуірінде әлеуметтік құрылымдардың өзгеруі

4.Жаңа заман дәуірінде саяси жүйелер эволюциясы

1. 
   Революция қарсаңындағы Англияның саяси – экономикалық және әлеуметтік дамуы.
   
2. 
   Революциялық ой – пікірдің қалыптасуы.
   
3. 
   Абсолютизмнің дағдарысқа ұшырауы.
   
4. 
   Революцияның барысы, басталуы, себептері. Азамат соғысы.
   
5. 
   Парламенттік республиканың орнауы.
   
6. 
   Стюарттар билігінің қалпына келтіруі.
   

3. 
   Хрестоматия по новой истории. Под. Ред. А.А. Губера. М., 1963
   
4. 
   Новая история. Под. ред. Нарочницкого. М., 1986
   
5. 
   Английская буржуазная революция. Под. ред Е.Косминского. Т. 1,2М., 1954
   
6. 
   Лавровский В.М. Проблемы исследования земельной собственности в Англии. 17-18 вв. М., 1958.
   
7. 
   Барг И. Кромвель и его время. М., 1960
   
8. 
   Новая история стран Европы и Америки. М., 2004
   

XVII ғасырдың 40 жылдары саяси жағдай шегіне жетіп, абсолютизмді құлату үшін күрес басталды. Стюарттар және ол қорғаған феодалдық тәртіптің мемлекет ішінде капиталистік қатынастар дауында негізгі кедергіге айналды. Экономика мен саяси өмірде тосқауылдар қойылды. Жаңа өндіргіш күштердің дамуы мен ескі феодалдық өндіріс қатынастары арасындағы қақтығыс Англиядағы буржуазиялық революцияның басты себебі болып табылады.

Қысқа парламент таратылғаннан кейін, соғыстың созылуы қаржыны қажет етіп 3.11.1640 жылғы шақырылған парламент құрамында сайлауда жеңіске жеткен буржуазия мен жаңа дворяндар көп болды. Сондықтан парламент көп кәсіркерлікке бостандық, репрессияға тосқауыл сұрады. Парламентсіз басқару кезіндегі ендірілген салық түрлерін жойды. Халық толқуынан қорыққан король бірнеше талаптарды мойындады. Парламент шақыруымен, парламентсіз басқару орнап, абсолюттік монархия жойылды. Парламент корольдің 1629-1640 жылдары, заңсыз қысыммен жинаған салық түрлеріне тиым салды. Парламентті өз қалауынсыз таратуға болмайтын қаулы қабылдады. Корольдың жақын кеңесшілері Страффорд пен лод қамауға алынды. Мамыр айында Лондондағы халық толқуларынан кейін король Карл І 10 мамырда корольдің парламентті тарату құқын жойса, 12 мамырда Страффордты өлім жазасына кесуге келісім беруге мәжбүр болды. жаңа парламент шіркеу эпископтарының билігін шегеруді, атқарушы үкіметтің парламент алдында жауапты болуын талап етті.

1641 жылдың 22 қарашасында бүкіл абсолюттік құрылысты айыптаған жаңа дворяндар мен бржуазия жазған арыз – құжаты Ұлы Ремонстрация парламентте қабылданады. Король жеке билеушілігіне қайшы келеді деп санаған король, оны бекітпеді. Парламентті таратып, көсемдерін ттқындауды талап етеді. 1642 жылы 3 қаңтарда халық назразылығы милиция құрып, парламентті қорғайды. Парламент қарулы күштерді корльге қалдыруды толық жояды. Бұл оқиға корль мен парламен арасындағы соңғы айырылысу еді. 1642 жылы қаңтар-тамыз аралығында король Лондоннан солтүстікке кетіп азамат соғысын бастауға дайындалды.

Тамыз айында парламентке азамат соғысын жариялады.

Парламентің қарулы күштері соғыс ісіне үйретілмеген халық жасақтары, қолөнершілер, ұсақ саудагерлер, дамыған графтықтардың еректі шаруалардан тұрса, ал корль жағынада сауда компанияларының жоғарғы тобы, ағылшын іркеу иелері, корольдің монополиясының қызметкерлері соғысты.

Граф Эссекс бастаған парламентік әскер корль күшін талқандауға мүделі болған жоқ, олар Карл мен келісімгекелуге тырысты. Армия мен парламенттегі индепенденттер шешуші қимылды талап етті. Осы негізде индепенттер мен пресвитериандар арасында қайшылық шиеленісті. 25 қыркүйек 1643 жылы парламент Шотландия мен Салтанатты Лига мен Ковенанқа қол қойды. Англияда пресвитериандық шіркеу жүйесі енгізілді. 1644 жылдың басында шотланд әскері шекарадан өтті, бл парламент әскеріне табы әкелді. 2 маусым 1644 жылы парламент әскері Марстон- Мурх түбінде роялистер әскеріне соққы берді.

Индепендентердің лидері Оливер Кромвель жаңа үлгідегі тұрақты әскер құра алды. 11 қаңтар 1645 жылы әскер құру туралы актіге қол қойды. Оның құрамы алғашқыда 6 мың атты әскер, 1 мың драгун, 14,5 мың жаяу әскерден тұрды. Бұлар негізінен бай емес джентрилерден, шаруалардан, қолөнершілерден, мастерлерден жасақталды. Кромвель әскері 1645 жылы 14 маусымда Нэйзби түбінде роялистерді талқандады. Карл І солтүстікке қарай қашып, шотландықтарға берілді. Роялистерді жеңу парламенттке демократиялық бағыттағы реформа жүргізуге түткі болды.

Пресвитериандар мен королге біртұта күйінде қарсы шыққан армия ішнде офицерлер мен солдаттар күресі левеллерлер идеясын- ұсақ демократиялық буржуазиясы идеологиясын қолдады. Левеллерлер жалпы саяси теңдікті қалады. Сондықтан оларды теңестірушілер деп атады. Олар неге лорд 20 депутат ал, кейде біреуінде де жібере алмайды?,-деп сұрайды. Олардың әлуметтік экономикалық бағдарламаларында метрополияларды, десятинаны, қоршауды жою, сот ісі мен құқықты демократияландыру, шіркеуді мемелекетен бөлу болды.Левеллердің маңызды құжаты Халықтық келісім деп аталады. Көсемі Джон Лильборн (1616-1657) Адал Джон деген атпен белгілі. Левеллерлер сондай -ақ буржуазиялық республика орнауын сайлау құқын кеңейтуді, сауда, сөз , ар бостандықтары берілуін талап етті. Армияның солшыл революциялық күштерінен құралған левеллерлер өз алдарына: корль билігі мен лордтар палатасын жою, жоғарғы билікті қауымдар палатысына беру; сайлаушылар алдындағы жауапкершілік; парламентті жыл сайын сайланып отыратын органға айналдыру; ар бостандығы; қызметкерлердің жауаптылығы мен ауысып отырушылығы; Англия адамдарының тең праволылығы; сөз, жиналыс, петиция, одақ бостандығы; жекеменшікті пайдалану бостандығы т.б. мақсаттар қойды.

Левеллерлер программасы революциялық буржуазияның жүйеге келтірілген програмасы болып табылады.

1647 жыл ағылшын революциясы буржуазиялық – демократиялық жаңа кезеңіне өтті. Революциялық инициатива халық қолына көшті. Парламенттің королімен қайткенде де компромисске келуге тырысуы, монархия мен екі палаталық парламентті сақтауы, революциялық армияны тарату жөніндегі шешімі бүкіл елде халықтың наразылығын тудырды. Оның үстіне төменгі офицерлер мен солдаттар көп айлар бойы жалақысын ала алмаған еді. Полктарда насихатшыларды сайлау жүргізілді. О. Кромвель, Пйртондардың конфликті басуға ұмтылуынан нәтиже шықпады. Бағынбаушылық өсті, сондықтан парлмент мамырдың соңында Армияны тарату жөнінде бұйрық берді. Бұл қатты қарсылық тудырып, Кромвель мен Ферфакс парламенттік юасым көпшілік пресвитериандардан қатынасты үзуіне алып келді. 1647 жылы маусымда Кромвельдің бұйрығы бойынша король тұтқындалып, армияның Бас штабына әкелінді. өздеріне тиімді жағдайда индепендентердің лидерлері Карлмен келіссөз жүргізді. Олар Армияда ықпалын өсіру мақсатында Кеңеске әр полктан екі офицерден, полковниктен бастап барлық жоғарғы шендерді мүше етті. Бұл солдаттар мен төменгі офицерлердің арасында наразылық тудырды. Олар Парламент алдына лондон милициясын қаруландыруды тоқтатуды, жалақыны төлеуді, корольмен қайшылықты жоюды талап еткен ультиматум қойды. Осыған жауап ретінде офицерлер – индепеденттер конституция жобасын – Ұсыныстар тарауын жасады. Онда өмір сүріп отырған Парламент таратылсын, екі жылдық өкілеттігі бар жаңа парламент шақырылсын, сайлауға салық төлейтіндер қатыстырылып, депутаттық орын теңдей бөлінсін, монархиялық құрылым және лордтар палатасы сақталсын, милиция мен қарулы күштерді басқару парламент қолына көшсін, епископтық пен пресвитериандық міндетті емес, петиция беру еркінлігі, қажетті товарларға салық жойылсын, саулаға шектеу қойылмасын деген нақты талаптар қойылды. Осы талаптар негізінде феодалдық рыцарлықты ұстау толық жойылған жоқ, сот органдарына реформа жүргізілді, армияның барлық қарыздары төленді, жалпы амнистия жарияланды.

Осы келісімпаз жоба корольге табыс етілді, алайда ол қабылданбады. Лондонда роялистік элементтер мемлкеттік төңкеріс жасауға шешім қабылдады. 6 тамыз 1647 жылы Армия астанаға енді. Ұсыныстар тарауы жарияланды. Осы тұста левеллерлер өз программасын орындауды талап етті. Олар елдің конституциялық құрылым жобасын көрсеткен “Армия ісі”, “Халық келісімі” атты құжаттар жариялады: корольдік билікті жою, екі жылда бір сайланатын бір палаталық парламент, халық алдында дапутаттар мен қызметкерлердің жауаптылығы, салық алудың прогрессивті формасы, қоршалған жерлерді өз иелеріне қайтару көзделді. 28 қазан 1647 жылы Петниге Армия Кеңесі жиналды. Кеңестегі қызу талас левеллерлер арасында келіспеушіліктің бап екендігін көрсетті. Мемлекет құрылымы, бостандық, халық құқылығы жөніндегі мәселелерде бір – бірімен келіспеді. Мәжіліс тоқтатылды. Армия Кеңесі өз өмір сүруін тоқтатты. Бұл пресвитериан – роялистік реакцияның күшеюіне әкеп соқты. 1647 жылдың қарашасында Карл І Уайт аралына кетіп, желтоқсанда шотландиялық пресвитериандармен құпия келісімге қол қойды. Бұл құпия ашылғанда парламент корольмен барлық қатынасты тоқтатты.

1648 жылы көктемде ІІ-ші азамат соғысы басталды. Бірақ ол ұзаққа созылмады. Роялистердің нашар ұйымдастырылған аз күшін Кромвель Уэльс, Престон түбінде талқандады. Ферфакс ұзақ айқастан соң, Кольчестрді алды. 164 жылдың қыркүйегінде соғыс қимылдары негізінен тоқтады. Қауымдастыр палатасы пресвитериандардың ықпал етуімен корольмен тағы да келіссөз жүргізе бастады. Олар Парламентке қарсы бағытталған барлық декларацияларды, жою, заң алдында барлығы тең үш жылға шіркеуге пресвитериандық құрылым ендіру, милицияны басқаруды 20 жылға парламентке беру деген сияқты талаптар қойды. Карлдың таққа қайтып келу қаупі төнді.

Бұл жағдай индепенденттерді левеллерлермен жақындастырды. Левеллерлер парламентке жолдаған қыркүйектегі петициясында: қауымдар палатасының үстем болуын қамтамасыз ету, заң, алдындағы бәрінің теңдігі, ар бостандығы, заңдарды жеңілдету, феодалдық сословиелік жеңлдіктерді, шіркеу десятинасын, қосымша салықтарды жою, король мен лордтар басқаруына тоқтату т.б. талап етті. Сонымен қатар левеллерлер жекеменшікті жоюға қарсы болоды. Осы принципиалдық негіз индепенденттермен жақындастырды.

Карлмен келіссөз нәтиже бермеген соң, пресвитериандық парламент халық қозғалысын басуға ұмтылуынан соң, Армия шешуші әрекетке көшті. Король Херс түрме – бекінісіне әкелінді. 2 желтоқсанда әскер Лондонды алды. 3 желтоқсанда полковник Прайд өз солдаттарымен пресвитериандарды қауымдар палатасының мәжілісіне жібермеді. Парламенттен король жақтастарын қуу оқиғасы тарихта Прайдтық тазалау деген атқа ие болды. Жоғарғы сот Карл Стбарттың қылмысын қарады.

Арада көптеген пікірталастардан кейін 4 қаңтар 1649 жылы қаумдастар палатасы жабық есік жағдайында Англияны республикаға айналдырған шешім қабылдайды. Қауымдастар палатасы осы шешім негізінде өзіне мемлекеттегі жоғарғы биліктің өтетіндігі туралы төмендегідей шаралар белгіледі. 6 қаңтарда палата жаңа формасына байланысты жаңа үлкен мемлекеттік мөрдің жобасын жасау жөнінде комиссия тағайындады. 27 қаңтар күні қауымдастар палатасына бұдан былай барлық сот ісінде, сондай – ақ барлық шешімдерде және басқа құжаттарда “король атына ” деп басталатын сөздің орнына “ағылшын бостандығын сақтаушылар, парламент билігі атынан” деген сөздң ендіру қабылданды. Сол күні парламент талқылауына корольдің парламент келісімінсіз жарияланған кез келген құжатын заңсыз, сатқындық деп жариялаған акт қабылданды.

17 наурыз 1649 жылы король билігі қажетсіз және қауіпсіз ретінде жойылды. Екі күннен кейін лордтар палатасы да оның тағдырын кешті. Лордтар палатасы қауымдастар енгізген 1649 жылдың екінші қаңтарында корольді соттау туралы ордонансын бекітуден бас тартқандығы үшін таратылды. 19 мамырда республика жарияланды. Декларацияда: Бұдан былай, Англия парламенттегі халықтар өкілдері мен басқаралатын болады –деп көрсетіледі.

Республиканың заң шығарушы билігін бір палаталы парламент атқарды. Атқарушы билік құрамында 41 мүше бар оның 31 –і парламент мүшесі болып табылатын/ Мемлекеттік кеңес атқарды. Оның ішінде армияның жоғарғы офицерлері /Ферфакс, Кромвель, Айртон, т.б./ болды. Жоғарғы кеңес мүшелерін 5 пэр, жоғарғы аристократияның өкілдері графтар – Пемброк, Солсбери, Денби т.б. құрады.

Мемлекеттің Кеңес парламент орган ретінде құрылып және алғашқы кезеңде парламентке түгелдей тәуелді парламент комитетінің ролін ғана атқаруы тиіс еді. Оның мөрінде ағылшын парламенті тағайындаған Мемлекеттік Кеңес мөрі деп жазылған. Алайда өз қызметінің бас кезінде – ақ Мемлекеттік Кеңес республикадағы маңызды және ықпалды органға айналды.

Жаңа республика демократиялы болмады. Республика орнаған соң левеллерлер жаңа режимді сынады. 1649 жылдың алғашқы айларында лильборн екі памфлет жариялады. Ол онда: парламент халыққа шынайы құқық пен ерік берген жоқ деп көрсетті. Елді Кромвель бастаған Армияның жоғарғы тобы мен беделді юристер басқарды, парламент мүшелері жеке бастарының мүддесін ойлады. Левеллерлердің іс- әрекетін соғыстың әсерінен ашынған, жағдайы нашарлаған халық қолдады. Республикадағы өкімет орта буржуазия мен орта жаңа дворяндар қолында болды. олар өкіметті сыртқы жауымен бірге халық қозғалысын басу үшінде қолданды. Левеллерлер қозғалысы басылды. Дж.Лильборн сотталып, қуғындалды.

Левеллерлердің қала мен деревня кедейлерінің мүдделеріне қайшы әрекеті 1649 жылы нағыз теңестірушілер қозғалысын тудырды. Осы жағдайда 1649 жылдың көктемінде жаңа қозғалыс “нағыз теңестірушілер” немесе диггерлер (жер қазушылар) пайда болды: кедей шаруалар, жұмыссыздар, қайыршылар т.б. көсемі Джерард Уинстенди. Ол 1649 жылдың көктемінде Серри графтығындағы Әулие Георгий төбешігіне бірнеше кедейлерді жинап, юос жатқан жерді өңдеп, әр түрлі егін екті. Қарапайым теңдік түрінде бірнеше қожалықтар пайда болды. Алайда барлығы да талқандалды, қудаланды. Дж. Уинстенди: Құдай алдында адам тең – деген діни идеологиядан жекеменшікті әділетсіз, деп түсіндіреді. Мүлік теңдігін насихаттады. Бос жерлерді басып алып, егін салғандықтан, оларға “жер қазушылар - диггерлер” аты берілді.

Өздерінің бейбіт түрде қойған талаптарының орындалмайтынына көзі жеткен левеллерлер 1649 жылы көктемде Солсбериде көтеріліс ұйымдастырды. Кромвель мен Ферфакс оларға қарсы каваллерия күшін жұмсап, 14-15 мамырда талқандады. Англияда күзге қарай левеллерлер қозғалысы толық талқандады. Екі қозғалыстың да күшпен басылуы индепенденттердің революцияны тереңдетудің кез келген түріне қарсы екендігін көрсетті.

Ағылшын республикасының алдында индепенденттің дженти мен буржуазия билігін нығайту тұрды. Оппозицияны талқандаған олар Ирландия мен Шотландиядағы роялистік қауіп ошағын талқандауға тиіс еді. 1649 жылы шілдеде Кромвель армиясымен Ирландияны жаулап алуға аттанды. Ирландия қанға боялды. Ирландияны басып алудың, екі маңызды нәтижесі болды. Ирландия жері тоналды, ол арқылы қоғамның жаңа таптары байыды. Солдаттар мен офицерлерге жалақы орнына Ирландиядан жер бөліктері берілді. Ақшаға зорыққан олар жерді арзан бағаға сатты. Осылайша ирланд жерлеі арқылы контрреволюциялық күшке айналды. Стюарттар реставрациясын қамтамасыз еткен лендлордтардың жаңа тобы қалыптасты.

Ирландияны тонау халықтық революциялық армияны басып алушыға айналдырды. Халықтың революциялық инициативасы жойылды. Дегенменде, роялистердің қаупі жоғалған жоқ. Карл І-нің баласы Шотландияда үш мемлекеттің короліболып жарияланды. Карл ІІ – і ковенант қабылдап, Шотландияға пресвитериан шіркеуін орнатуға келісті. Ағылшын республикасына қауіп солтүстіктен туды. Кромвель 3 қыркүйек 1650 жылы Денбар түбінде шотландықтардың үлкен күшін талқандады. Армияны басқарған жас король қашып кетуге мәжбүр болды. кромвельдің даңқы өсті. Оның жеңістерінен соң Ағылшын републикасын ипания, Германия, Швеция, Франция, Итальян қалалары ресми таныды. Алайда республиканың ішкі жағдайы нашарлай берді. Халық реформаны талап етті.

Халық арасында бақарушы топтың әрекетсіздігіне наразылық өсті. Армия да өзгерістер қажет етті. Осындай жағдайда халық толқулары мен феодалдық құрылыстың қайта орнауынан қауіптенген буржуазия мен Кромвель 1653 жылы 20 сәуірде Ұзақ парламентті таратып, өкіметтің жаңа органын белгілейді. Кіші немесе Бэргон парламенті 4 шілде 1653 жылы мәжілісін бастады. Қасиетті адамдардан тұратын Кіші парламент халық мұқтажын қроғағандықтан 1653 жылы 12 желтоқсанда таратылып, 16 желтоқсанда Кромвель лорд – протектор жарияланды. Бұл индепенденттік республиканың буржуазия мен жаңа дв оряндар қолдауынан айырылғанын, халықтың қарсылығын білдіреді. Жаңа конституция бақару құралы мемлекетті әскери округтерге бөлді. Олрд – протекторға армия мен флот бағынды. Ол шет елдермен келісім жасап, указдар шығара алды. Мүліктік ценздің өсуі сайлаушылар санын азайтты. Бақару формасы жағынан басқаруға контрреволюциялық әскери – диктатура болды.

Протекторат сауда мен отарлау мәселесінде ірі жеңістерге жеткенімен ішкі әлеуметтік – саяси өмір тұрақтамады. Жоғарғы топ ғасырлар бойы өмір сүрген монархияны қайтаруды көздеді. Кромвельге к ороль титулын ұсынады. К ромвель ұсыныстан бас тартқанымен, 1657 жылы Бағынышты петиция және кеңес конституциясын протектор билігін мұрагерлік де жариялайды. Лордтар палатасы қалпына келтірілді. Бұл монархия ны қайта қалпына келтіруг жасалған қадам еді. О. Кромвель екі рет парламент шақырғанымен, екеуін де мемлекеттік форманы өзгерткісі келді деген айыппен тартты. 1658 жылы Кромвель қайтыс болғаннан соң, әскеде беделі жоқ баласы Ричард ел басқаруға жарамай 1659 жылы протекторлықтан бас тартты. Протекторлықты сақтау үшін құрылған әскери – полицейлік режимде құлады.

1. 
   Революция қарсаңындағы өнеркәсіп пен сауданың дамуы
   
2. 
   Ауыл шаруашылығындағы аграрлық қатынастар
   
3. 
   Революция қарсаңындағы саяси жағдайдың қалыптасуы
   
4. 
   Пуританизм – революцияның идеологиясы
   
5. 
   Революцияның басталуы
   
6. 
   Оливер Кромвельдің диктатурасының орнауы
   
7. 
   Диггерлер қозғалысы
   
8. 
   Англиядағы 2 – ші республика. Стюарттардың билікке келуі
   

1. 
   Ағылшын отарларының экономикалық және саяси дамуы.
   
2. 
   XVIII – ғасырлардың 70 – ші жылдарындағы метрополия мен отарлар арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі.
   
3. 
   “Тәуелсіздік декларациясы”
   
4. 
   Тәуелсіздік жолындағы күрестің басталуы.
   
5. 
   Соғыстың барысы.
   
6. 
   АҚШ Конституциясы қабылдануы. АҚШ – тың құрылымы.
   
7. 
   Тәуелсіздік жолындағы күрестің қорытындылары және тарихи маңызы.
   

1. 
   История США. В 4 – т. М.1984-1987 г.г.
   
2. 
   Краткая история США. Перс анг. М. 1993 г.
   
3. 
   Аптекер Г. Американская революция. 1763-1815. М.1980 г.
   
4. 
   Аптекер Г. История американского Народа. Колониальная Эра. М. 1961 г.
   
5. 
   Болховитинов Н.Н. Война за независимость и образование США. М.1976г.
   
6. 
   Розовский М.И. Бенджамин Франклин. 1709-1790 г.г Л:1965 г.
   
7. 
   Согрин В.В. Джефферсон. Человек, мыслитель, политик. М.1989 г.
   
8. 
   Фурсеико А.А. Американская революция и образование США. Л. 1978 г.
   
9. 
   Яковлев Н.Н. Вашингтон. М. 1976 г.
   

Американы Колумбтың ашылуымен және оны Европалықтардың игере бастауымен Солтүстік Америкада өркениетке қадам басталды. Әсіресе ағылшын колониялары 160 жылдан астам өмір сүріп Батыс жарты шарда дербес мемлекеттің пайда болуына әкеліп соқты. Жалпы тарихта батыс жарты шарды игеріп оның мол байлығына ие болған испансдар еді. Олардан соң Франция оташылары Америкаға кем бастады. Қымбат бағалы металдар, құнарлы топырағы, жергілікті халықтың әлі де рулық қоғамда өмір сүрді. Колонизаторларға еркін қимылдауға мүмкіндік берді.

Ағылшын Лондон жәнре Плимут жеке акционерлік компаниялары Яков І стюарттан қаржы Солтүстік Америка ға барып қоныстана бастады. Т жаңа жердің иесі король болды , колонистер оның бағыныштысына айналды. Ағылшындардың тұңғыш рет Солтүстік Америкадағы мекені форт, поселке Джеймстаун 1607 ж май айында қазіргі Вирингия штатында пайда болды. Алғашқы колонистердің тұрмысы өте ауыр болды, олардың көпшілігі штықтан аурулардан, жергілікті үндіс тайпаларымен қақтығыста қаза болды. тек 1616 ж темекіні Англияға әкеліп сату олардың беделін арттырып ол жерге жаңа қоныс аударушыларды көптеп келуге мүмкіндік жасады. 1625 ж король колонисі меншігі деп жариялап оған өз губернаторын тағайындады. Вирингияның қоғамдық құрылысы әлеуметтік қатынастары басқа колонияларға үлгі болды. алғашқы он жылдықтарда онда колониалдық әкімшілік губернатор, орта тап ағылшын – джеитрилары, акционерлік компениялары болды. олардың барлығы тек құқықты азматтар еді. Халықтың төменгі табы компанияларға контрактпен келгендер, олар мерзімі біткендер жер ала бастады. Жер алып байығандар жергілікті аристократияны құрады. Темекі өсіретін плантациялық шаруашылық өте көп жұмысшы күшін талап етті. Ерікті колонистер мұндай жұмысқа бармады. 1619 ж бастап Вирингия штатын еріксіз құлдарды алып бара бастады. Ірі шаруалар күту мүмкін емес еді. Индеецтер де ерікті болды.

Солтүстік Америкадағы Вирингия колониясынан басқа ерікті колониялардың типі пайда бола бастады. Король ағылшын аристо к раттарына, феодалдарға Солтүстіктен жер бере бастады. 1632 ж Карл І Балтимордың екінші лорды Сессил Кольвертке Вирингия штатының солтүстігін хартиямен берді. Мэриленд штаты пайда болды. Ол Балтимор лордының жеке меншігі болып есептелді. Ол жерде шексіз билік жүргізді. 1681 ж Карл ІІ аристократтар жанұясы Ульям Пенноға Пенсильвония жерін берді. Келесі жылы Пенн Америкаға келіп Филодельфия қаласын негіздеді. Лорд Балтимор Мэриленд штатына катлоиктерді әкелсе, Пенн протетантарды көптеп әкеле бастады. Бірақ екі колонияда дін еркіндігін сақтады. Пенсильвания штатына неміс менноциттер де көптеп келді.

Колониялардың қожайындары қоныс аударшылардың көптеп келуіне мүдделі болды, себебі олардан жер рентасын ендіреді. Бірақ плантацияда құл еңбегі кеңінен пайдаланылды. Солтүстік және оңтүстік Каролина, Нью-Иорк деп аталды. 1685 ж. герцорг Иоркски Яков ІІ король деп аталды, колониялар король меншігі болып жарияланды. Нью – Джерси, Джорджия колониясы пайда болды. Солтүстік Шығыс бөлігінде француз колониясы пайда болды.

1620 ж сентябрьде бір топ пуритан – сеператистер діні қудалауға ұшырап “Мэифлауэр” кораблімен Плимут компаниясымен келісіп Массачусетс штатына жаңа Плимут қаласын негіздеді. Келесі жылдары қоныс аударушылардың жаңа легі келіп қоныстана бастады. Бұл колонистер азаматтық “қоғам” құрды. Мэйфлауэр кемесі бортын да олар жалпы болашақ үшін жаңа заңмен өмір сүруге әрекет етті. Колонистер сайланбалы үкімет губернатор жалпы фримендер жиналысын енгізді. Ерікті колонистер жерді өзара келісіп бөліп ала бастады.

Солтүстік Америкада феодализм терең тамыр жая алмады, себебі жерге деген монополия жоқ болатын. Феодальдық және плантациялық шаруашылықтың айырмашылығы болды. Солтүстік Америкада феодальдық қатынастарды күштеп енгізу перспективалы болмады, себебі адамдар ерікті болатын. Плантациялық шаруашылық сервенттер мен құлдар еңбегіне негізделді. Құл саудасы да табыс көзінің бірне айналды. Колонияларда үндістермен тең емес сауда да өрістеді. Ауыл шаруашылығы 80% халық фермерлер болды. Шеткі аймақтарда өзінен - өзі асыраушы патриархалдық шаруалар да болды.

Америкада басқарудың олигархиялық типі қалыптасты. Ұрпақтан – ұрпаққа беделді кландар семьясы басару тізгініне ие болды. Колонистер бірнеше рет губрнаторлардың шексіз билігіне қарсы көтеріліске шықты. Бұл қозғалысқа оппозициядағы жоғарғы таптар да қосылды. 1681-1691 ж.ж. плантатор Нотаниэл Бэкон Вирингияда көпес Дженкоб Лейслер Нью – Иоркта көтерілісі күшпен басылды. Оған қатысушылар сайлау құқы мен демократиялық талаптар қойды.

Жаңа Англияда алалық митинг үлкен роль атқарды, бұл шіркеу қоғамының алғашқы мүшелерінің традициялық жиналысынан бастау алды. Митинглерге ерікті колонистер сайлау құқы болмаса да қатысты. Бұл митинглердің мақсаты әр түрлі топтар арасында саяси тепе – теңдікт сақтау жолында үлкен роль атқарды.

Ерікті қоныс аударушылардың – колонистердің материалдық жағдайы орта европалықтарға қарағанда әжептеуір жақсы болды. Алғашқы қоныс аударушылар аштықты онша көрмеді. Тарихи антопометриялық зерттеулер қоныс аударушылардың ұрпақтары европалықтарға қарағанда бойы ұзын болды жақсы тамақтанды, олардың рациондарында етпен овощ мол болды. колонияларда Англиядағы Тюдорлар мен Стюардтар заманындағыдай қаңғыбастар да аз болды. европада соғыстар мен төңкерістер көп болып адам шығыны көп болса, колонияларда халық тыйыш өмір кешті. Олар метрополиялардың салығынан көп зардап шекті.

Европадан тағы бір ерекшелігі мұнда ерікті еңбекпен іскерлікке мол жағдай жасалды. Протестанттық сенім адамдарды еңбек мәдениетіне тәрбиелейді, құдай алдында ешкімге қиянат жасамауды қырғынға ұшырату кең көлемде жүргізілді. Еркін колонистерді метрополия үкіметі бағындыруы қиынға соқты.

Америкалықтар саяси, экономикалық, дінм бостандыққа ие бола отырып метрополияның саясатына король мен парламентке сенімсіздік білдіре бастады.

Тәуелсіздік жолындағы соғыстың алғышарттары:

Солтүстік Америка колонияларының (1775-1783 ж.ж) тәуелсіздік жолындағы соғысы Америка мен Англиядағы қиын процесеттердің заңды жалғасы болатын. XVIII ғасырдың ортасында колонияларда шаруашылық қатынастар, ішкі сауда мықты дамыды, экономикалық байланыстар күшейді. Флот, орманы т.б. сыртқа темекі, күріш, мақта өсіру басталды.

Халық саны тез өсіп 1688 ж 200 мың. 1775 ж. 2,7 млн адамға оның 18 % негрлер болды.

Колониялар бірақ Англия короліне тәуелді болып Европаның көптеген еллерінен қоныс аударушылар ағылып келді, әсіресе Ирландия мен Германия дан көп келді. Колониялардың әлеуметтік – экономикалық дамуында порттар Бостон, Нью – Иорк, Фильяделфия, Балтимор, Чорлстан, т.б. үлкен роль атқарды. Мәдениет пен ғылым өркендей бастады. Колониалдық колледждер базасында әлемге әйгілі университеттер Гарвард, Ииель, Пристон, Колумбия т.б. Қоныс аударудың соңғы кезеңінде үлкен талантты, дарында ғалымдар, ойшылдар өсіп шықты. Беиджамин Франклин, Джон Адамс, Джаимс Мэдисон, Томос Джефферсон.

Экономикалық даму барысында ұлттық рухани даму дәрежесі жетлді.

XVII ғасырда колониялар король парламенттін қамқорлыққа зәру болса, XVIIІ ғасырда керісі.ше болды. колониялар тәуелділікке ұмтылды, бірақ 1756-1763 ж.ж. Англия Франциямен жеті жылдың соғыс нәтижесінде күшейіп шығып Солтүстік Ам ерканың бірден – бір қожайыны болып қала берді. Олар Канада мен Францияның басқа отарларын басып алды. Метрополияның колониялардың эконоимкалық дербестігін шектеуі тәуелсіздік жолындағы соғыстың алғы шарты болды.

Парламент колонияларға басқа державалармен саудаға тиым салды, және өңдеу өнеркәсібіне тиым салды. 1763 ж Аппалог тауларынан ары қоныстануға тиым салу. 1764 ж жаңа бож салығы, 1765 ж 10мың король солдатын Америкаға жіберу, осы әскерді ұстау үшін герб салғын енгізді. Герб салығы барлық құжаттарды рәсімдеу баспа істеріне салық салу үлкен қарсылық туғызды. Колонстер бұл салыққа ғана емес, Англия парламентінде өз өкілдері жоқ екенін мәлімдеді. Халық көшеге шығып митингілер өткізді. Бейбітшілік ұлдары (сыны свободы) клубын ұйымдастырды. Олар бірде бір салық жинау шыға ррұқсат бермеді. 1770 ж 5 мартта Бостон қаласында колонистер мен солдаттар арасында қатығыс болды. Көптеген колонистер қаза болды. “Бейбітшілік ұлдары” клубы мұны сәтті пайдаланып Англиядан келетін товарларға бойкот жариялады. 1773 ж индесцтер киімін киген колонистер Бостондағы ағылшын шайын суға лақтрыды.

1774 ж Филадельф ияда бірінші континентальды к онгресс шақырылып оған барлық колония кеңестерінен өкілдер барды. Мұнда “Құқық деклорация” қабылданып онда к олонистердің құқықтары мен өзін - өзі бақаруы өмірі мен бостандығы анықталды.

Бұл әрине тәуелсіздікті жариялау емес еді, бірақ оны жариялау қарсаңы болатын. Соғыс 19 апрель 1775 ж Америкадағы ағылшын бас қолбасшысы генерал Гейдж Бостон маңындағы патриоттардың қару-жарақ қоймасын асып алуға жасаған әрекеттінен басталды. Онда барған әскерлер фермерлердің қарсылығына тап болды. алғашында ағылшындар жеңіп, қайтып келе жатқанда патриоттар тосқауылдан оқ атып үш солдатты өлтірді.

1775 ж май айындағы екінші Континентальдық конгресс американ үкіметін құрды. Бұл үкімтте де метрологиямен келісуге ұмтылушылар болды. конгрес жаңа армияны жасақтауды майдан етіп қойды, қарулы күштер қолбасшысы ірі вирингия плантоторы, тәрбиелі әскери полковник Джордж Вашингтон сайланды. Июнь айында әлі жасақталып үлгермеген ерікті американотрядтары Бостон жанындағы Банкер – Хиль елді мекенінде ағылшындарға үлкен соққы берді. Томос Пейнней “Здровый мысль” памфлеті әскер жасақтауда үлкен орль атқарды. Онда метрополиядан мүлде қол үзуге шақырды. Егер Англиядан тәуелділік алмасаң онда олармен соғысу керек емес деді. Америкада республикалық басқару америка болашағына үлкен маңызы болады деді.

АҚШ тәуелсіз мемлекет батыс шекарасы Миссисипи Оңтүстік Флорида, Канада Англияға қарады. Бұрынғы колониялар штаты құқын алды, республика формасын алды. 1776-1780 ж.ж. конституциялар қабылданды. Азаматтық үкіметтің жұмысы үшін негізгі заңдарға баса назар аударылды. Көптеген штаттарда сайлау үшін мүлік цензі алынып тасталды. Губернаторлар сайланып қойылды. 13 штаттың 10-да Легислатура (пер-т) екі палатадан тұрды. Алғашқы кезеңде мемлекет құрылысы штаттардың дербес конференциясы болды ол штаттардың өзара келісімі негізінде болды. 1781 ж Конфедерация статьясы және мәңгі одақ заңы бекітілді. Континентальды конгресс үкіме т болып есептелді. Президент , Жоғарғы сот, сенат болмады. Бұл үкімет номинальды үкімет болды, әр штат өз басшысы, өз қаржысы, өз кеден бекеті болды. көреген саясаткерлер федеративті мемлекет жасау жолына кірісті. олар ортақ консультац иясы бар күшті мемлекет құру идеясын ұсынды. Соғыстан кейінгі экономикалық қиындықтардан соң штаттар арасында сауда, қаржы мәселені қиындады. Конфедерация үкметі бюджет банк болмады. Кейбір штаттар құнсыз ақша айналымға шығарды. Бір орталыққа біріккен мемленкет өмір талабына айналды. 1986-87 ж.. Массгусете штаты фермерлері көтерілісі болды. Даниядағы Шейс батыс шығыс графтарды басып алды.

1787 ж Дж Вашингтон, Б. Франклин, Александр, Гамильтон Джеймс Мэдисон бастаған беделді азаматтар федеральды конституция жобасын жасауға кірісті. президенттік басқару тәуелсіз сот системасын енгізу қажет болды. 1788 ж жаңа конституция өз күшіне енді.

АҚШ құрылу процесі революциялық жолмен болды. сыртқы жаулармен күрсеу ішкі жедел өзгерістерге алып келді. АҚШ жаңа заман дәуіріндегәі алғаш демократиялық республикаа болды. кейбір селоларда құлдық т.б. сақталды. Бұл революция террорды қолданбады, бірде – бір губернатор жазаланбады, лоялистер елден өз еркімен кетті.

Колонистердің тәуе лсіздік үшін соғысы және бостандық алуы өркениетті европа үшін керемет оқиға болған жоқ. Англиядан басқа мемлекеттер Америкамен достық қарым – қатынас орнатты. Самодержавиялық Россия Америкамен сауда қатынасын жасады. Солтүстік жарты шардағы тәуелсіз республика феодалдық – монархиялық Европаға ешқандай қауіп тудырған жоқ. Американ революциясы Ағылшын, француз буржуазиялық революциясына да ұқамай Нидерланд революциясына ұқсады, бұл революцияның негізі тәуелсіз негізі тәуелсіздік алу болды. бұл мемлекетте төңкерістер менр заговорлар әдісі мүлде болмады. Американ идеялы жекеменшік және бостандық идеясы болды.

Шейстий көтерілісінің өзін Пугачевпен теңестіруге болмайды. Континентальды конгерсс ешбір жазалау шараларын қолданбады, ал бас қолбасшы ДЖ Вашингтон болса жаңа Цезарь не Кромвель болғысы келмеді, соғыстан соң армия таратылды. Аса көрнекті американ тарихшылар А.Э. Морисон мен Г.С. Коммеджер революцияның халыққа берген игілігін өте жақсы ашып көрсете білді.

1. 
   Ағылшын отарларының экономикалық және саяси дамуы.
   
2. 
   XVIII – ғасырлардың 70 – ші жылдарындағы метрополия мен отарлар арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі.
   
3. 
   “Тәуелсіздік декларациясы”
   
4. 
   Тәуелсіздік жолындағы күрестің басталуы.
   
5. 
   Соғыстың барысы.
   
6. 
   АҚШ Конституциясы қабылдануы. АҚШ – тың құрылымы.
   
7. 
   Тәуелсіздік жолындағы күрестің қорытындылары және тарихи маңызы
   

1. 
   Франциядағы абсолютизмнің дағдарысы.
   
2. 
   XVII ғасырлардағы ағартушылық озық ойлар.
   
3. 
   Революцияның басталуы. 1791 жылғы Конституция.
   
4. 
   Жирондистердің өкімсет басына келуі.
   
5. 
   Якобиншілердің өкімет басына келуі.
   
6. 
   Якобиншілердің әлеуметтік – экономикалық саясаты. Якобин диктатурасының құлауы.
   
7. 
   Напалеон Бонапарттың билікке келуі.
   

1. 
   Документы истории Великой Французской революции. М:1990.
   
2. 
   Новая история в документах и материалах. М.1934.
   
3. 
   Буржуазия и Великая Французская революция. М.1989г.
   
4. 
   Сабуль А. Первая республика 1792-1804г. М.1974.
   
5. 
   Новая история стран Европы и Америки. М.1998г.
   
6. 
   История Франции. 3-х т.М.1972-1973г.г.
   
7. 
   Новая история стран Европы и Америки. М.1990г.
   
8. 
   История Франции 3-х т. М.1972-1973г.г.
   
9. 
   Хрестоматия по новой истории. В. 3.т. 1963-1965 г.г.
   
10. 
    Социальная история французской революции. В ст. 1976-83 г.г.
    
11. 
    Новая история Европы и Америки. М.1998 г.
    
12. 
    Коленкур А. Мемуары. Поход Наполеона в Россию. М.1991 г.
    
13. 
    Талейран Ш.М. Мемуары. М.1959 г.
    
14. 
    Манфред З. Напалеон Бонапарт. М.1980 г.
    
15. 
    Тарле Е.В. соч. 12 –т. М.1957-1962 г.г. VII-т.
    
16. 
    Жилин П.А. Гибель напалеоновской армии в России. М.1974 г.
    

XVIII ғасырдың екінші жартысында Франция Европадағы үлкен орталықтанған мемлекет болды. 30 жылдың (1618-1648) соғыста жеткен жеңістен соң Европадағы әскери – саяси жағынан ең көлемді мемлекеттің біріне айналды. 1648 ж Франция аграрлы мемлекет болып оның халқының 90% шаруалар соғыс ауырпалығын көтеріп, салық мөлшері екі есе артты. Соғыс барысында көптеген азаматтар қаза болды, жараланды. Соғыстан соң мануфактура жедел дами бастады. Бұл негізінен тоқыма өнеркәсібі болды. бұл товар сыртқы және ішкі рынокта жоғарғы сұранысқа ие болды.

Француз өнеркәсібі қымбат маталар, габолендар, сағаттар, вино жасау күшті дамыды. Орталықтанған қару – жарақ жасайтын, қағаз өндіретін және кітап басу ісі өркендеді. Солтүстік Франциядағы кейбір аудандарда жерді арендаға беру жолы мықты қолға алынды.

XVII ғасырда француз дворяндары, буржуазия әлі де әлсіз болды, буржуазия негізінен француз абсолютизміне өте наразы болды. Ришеле кардинал кезінде бұл шегіне жетті.

Анна Австринская кезінде ел абсолютизмі өз шегіне жетті, елді италияндық фаворит Мазарини басқарып, ол кардинал дәрежесін алды. Мазарини өте айлакер, саясаткер елде абсолютизм нығаюына барынша күш салды. Бұл елде саяси күштердің наразылығына әкеліп соқты. Францияның оңтүстік батысында шаруалар көтерілісі болып ол әскер күшімен басылды. Оппозиция мен қала парламенті жаңа салықтарға қарсы болды. Король жарлығымен парламент мәжіліске тиым салды. Париж парламенті корольдің жарлықтарын жоюға қаулы қабылдап, парламентті Париж халқы мен магистраттар қолдады. 1648 ж екі Париж парламенті депутаты тұтқындалды. Бұған жауап ретінде мыңдаған Париж халқы ереуілге шығып баррикада құрды. Бұл қозғалыс фронды деп аталды. 1650-1653 ж.ж. фрондыны Париж аристократтары басқарды. 1661 ж Мазарини қайтыс болды. Людовик XIV елді жеке дара билеуге көшті. Людовик XIV кезінде франция абсолютизмі өз шыңына жетті. Бұл дәуірді “алтын ғасыр”, ол Людовик XIV “күн адам” деп атады. Бұл кезеде король билік күшейтіліп орталықтану нығая түсті. Король құрметіне арналсған салтанаттар көбейіп кетті.

Людовик XIV басқарсған 54 жылдың 33 жылы соғыс болды. Оның Европада үстемдікке ұмтылуы нәтижесіз болды. Ұзаққа созылған соғыстар оның халқына үлкен ауырпалық әкелді. Осы жылдары ел халқы әжептеуір азайды. XVІІ ғасырдың аяғында 15 млн XVІІІ ғасырдың басында 12 млн адам болды.

Әсіресе Испан тағы үшін (1701-1714) соғыс өте ауыр болды. соғыс ел экономикасын қатты күйзелітті. Парижде т.б. қалаларда халық пен дворяндардың наразылығы күшейді. Елде толқулар көбейді.

Людовик XIV қайтыс болған соң билік 5 жасар немересі XV Людовик ие болды. Регент болып Герцорг Филип Орлеанский 8 жыл басқарды.

Жаңа үкіметте бас бақылаушысы болып шотланд Джон Лау болып ел онан әрі дағдарыс тереңдей түсті. 1740-48 ж.ж. Австриямен, Пруссиямен 1756-1763 ж.ж. Англиямен соғысты.

Бұл соғыстың нәтижесінде Америкада және Индиядағы отарларынан айырылды. Финанс дағдарысы күшейіп қаржы сарай маңындағы паразиттік дворяндарды асырауға кетті.

Король өз уақытын аң аулау мен әйелдерге арнады. Маркиз де Помпадур, Гразиня Дюбари. Людовик “менен кейін топан су қаптасын” деді. Барлық финанс соғысқа жұмсалды.

XVIII ғасырдың ортасында елде өнеркәсіп дами бастады. Халық саны 1790 ж 26 млн-ға жетіп 84% халық ауыл шаруашылығымен шұғылданды. Капиталистік қатынатсар аграрлық қатынастарға мықтап ене бастады. Шаруалардың әлеуметтік жіктелуі күшейді. Францияның кейбір аударында ауыл шаруашылығын капиталистік жолмен дамыту ене бастады.

Шаруалардың феодалдар алдындағы міндеткерлігі өте көп болды. дән тазалағаны, нан пісіргені үшін салық төледі. Жол, шіркеу, көпір т.б. салық көп болды. Франция ауыл шаруалығы ел болып қала берді өнеркәсіп дамуымен ішкі және сыртқы сауда да дами бастады. Өнеркәсіпті сауданың кең көлемде дамуына абсолютизм кедергі келтірді.

Ішкі таможня, таразылардың әртүрлі болуы, өлшем әртүрлі болуы экономикаға үлкен кедергі жасады.

Азаматтық жүйеде де теңсіздік болды, сословиялық артықшылықтар болды. Дворяндармен дін иелері салықтан босатылды. Олар сот, армия, әкмшілікте ірі абсолютизмге қарсы күшті оппозиция қалыптасты. Өнеркәсіп иелері король қамқорлығын керексінбей оппозицияда берік орын алды. Оппозицияға халық бұқарасы, шаруалар одақ болды. Париж парламенті де оппозицияны қолдады. Олар абсолютизмнің өз құқығын шектеуін талап етті. XVIII ғасырдың ортасында француз қоғамында антифеодалдық бағыттағы ғалымдар, ағартушылар, ойшылдар шыға бастады. Көп томдық “Естественная история Бюффона”, Ғылым мен қолөнер энциклопедиясы Дидро мен Даламбер авторлары. Энциклопедия 8 томға жетті. Алғашқы рет депутат, деспот, конституция деген сөздерге анықтама берілді. Библиографиялық журналдар шығарыла бастады. Францияда Кук, Лоперуз, Ройнял саяхаттары туралы қызықты материалдар жарияланды. XVIII ғасырға дейін кітапханалар монастырларда болса енді жазушылардың, аптекарлардың, чиновниктердің үйлерінде болды. Франция ірі қалаларында кітап аукциондары өткізілді. Голландия мен Швейцариядан кітаптар көп әкелінді. XVIII ғасырдың екінші жартысында жасырын әдебиеттер көп әкелінді. Король өзгерту ісіне мүлде қарсы болды.

Француз ағартушылары – философтар, жазушылар, экономистер, тарихшылар абсолютизмді барынша әшкереледі, олар азаматтық құқық пен бостандықты жоқтады. Бұл ағымның рухани жетекшілері Вольтер, Руссо, Дидро, Монтескье, Д’. Аламбер т.б. болды. бұлар халық арасында беделі өте зор болып, революциялық идеяның дамуына игі ықпалын тигізді.

1787-1789 ж.. өнеркәсіп сауда дағдарысы болды. бұл 1786 ж Англиямен болған келісім себебінен болды. Елде ағылшын арзан товарлары көп әкелінді. Өндіріс тоқтап, жұмыссыздар саны көбейді. 1788 ж. қатты қыс, егіннің шықпай қалуы халықты қымбатшылыққа ұшыратты. Ел басындағылар дағдарыстан шығу жолын білмеді. Мемлекеттің қарызы 4,5млрд. франк болды. Монархия қаржылық банкротқа ұшырады. Бас бақылаушыы Тюрго жоғарғы сословияға салық салу принциптерін ұсынды.

1787 ж король елдегі бар жоғарғы сословие өкілдерін жинап салық салуға әрекет жасады. Олар Бас штаттарды шақырып король құқын шектеуді талап етті. Бас штаттар 1614 ж бері шақырылған жоқ болатын. Бас штаттарды шақыру 1789 ж көктемде шақырылу белгіленді.

Қалалар мен деревняларда өз депутаттарына аманаттар тапсырып ж атты. Шаруалар саяси талаптар қоймады, олар жанама салықтарды жоюда талап етті.

19 августа Прусс армиясы франция шекарасынан өтіп герцорг Брауншвиг әскері Верден мен Лангвиді алды. 24 сентябрде революциялық армия Вальми елді мекені түбінде прусс әскерлерін тоқтатты. Бұл жеңістен зор тарихи маңызы болды, реолюциялық армияның беделі өсіп ұйымшылдығы күшейе түсті. Революциялық соғыс нәтижесінде Совая, Ницца, Рейн сол жақ бөлігі және Бельгия францияға қосылды.

1792 ж августа ұлттық конвент мәжілісі басталды. Конвентке 749 депутат сайланды. 38 депутат колония өкілдерінен енді. Халық өкілдері мұнда 40 адам ғана болды, қалғандары ірі буржуазия өкілдері болды. Депутаттар Конвентте 165 орын алды олар провинция өкілдері болды. 21 августа Конвент король билігін жою туралы декрет шығарды. 22 сентябрьде Франция республика болып жарияланды. 1792-1793 жж. қыста халық революциясының онан әрі өрістетілуін талап етті. Қала кедейлерінің жағдайы өте ауыр болды. конфентке нан бағасын арзандату жөнінде петициялар түсті. Париж коммунасы нанға тұрақты баға енгізді. 1793 ж париж коммунасы Якобиншілер ұсынысымен байларға 1 млрд заем төлеуге декрет шығарды. 1793 ж көктемде жер мәселесі Конвентке қойылды. Кейбір аудандарды жерді басып алу фактылары болды. Конвент король мен эмиграттардың жерлерін сатуға декрет шығарды. Король паркині арендаға беру ойластырылды. Деревнияларда қауым жерін шараулар бөлісіп алды. Бірақта аграр мәселесінде ешнәрсе істелмеді. Корольды жазалау керек пе деген жиі әңгіме болды, жирондистер оны жазалау жағында болды. Ноябрь – декабрь айларында корольдың шет ел монархтарымен жазысқан хаттары қолға түсті. Бұл мәселені түбегейлі шешті. 30 декабрь күні түнде Конвент мәжілісінде жүздеген депутаттар корольді жазалау керек деген ұсыныс айтты. 17 январда айтыстан саны 387 депутат жазалансын 344 депутат түрмеге камалсын деді. 21 январда мыңдаған адамдар алдында людовик XVI басы шабылды. Мария Антуаннеттаның да басы шабылды, Дофина етік тігу шеберханасына жіберілді, 1795 ж ол өлді.

Ұлттық көтеріліс басына Жирондистер келді. Якобин комитеті халық жағдайын жақсарту үшін бірнеше аграрлық декреттер шығарды. 3 июнь 1793 ж эмиграттар жерлерін аукционда сату ұймдастырылды. 29 июнь 1793 ж Конвент Францияның жаңа конституциясын қабылдады. Ел республика болып жарияланды, бір палаталы жиналыс енгізілді. Демократиялық бостандықтар декларативті ғана айтылды. 13 июль 1793 ж Маратты қанжармен өлтірді. Контрреволюциялық террорға Якобиншілер террормен жауап берді.

1793 – 1794 ж.ж. революциялық соғыс үлкен табыстарға жетті. Якобин блогы өз ішінде алауыздық болды. Робеспьего бастаған ұсақ буржуазия ағымы Якобин блогын бітістіру әрекеттін жасады.

9 термидор 27 июль 1794 ж Конвентте алауыздық болып Робеспьер мен Сен – Жюст және 22 депутат қамауға алып өлтірілді. Париж коммунасының 83 депутаты басы алыды. Якобин диктатурасы құлады. Өкімет билігі және байлардың қолына өтті. Француз буржуазиялық революциясын өрлеу шегі аяқталды. 17 термидорлық конфенттке халық наразы болды. 1795 ж Термизорлық конвент жаңа конституция қабылдап Республиканың үш жылдығының конституциясы деп аталды. Жаңа конституция байлардың құқығын қалыптастырды, заңдастыра заң шығару директорияны сайлады, үш адамнан Конвент таратылып, билік Директорияның қолына көшті. Директория жылдары француз әскерлері үлкен табыстарға жетті. 1797 ж Директ ория жаулап алу соғыстарын онан әрі өрістете түсті. Напалеон Бонопарт Солтүстік Италиядағы армия қол басшысы болып Австрия, Италия әскерлерін талқандап, оларды 1797 ж Комфорлено келісімін жасауға мәжбүр етті. Ломбардияны – Цизальпискии республикасы, Генуяны Лигурия республикасы деп жариялап, оны француздарға тәуелді етті. Француз әскерлері Рим мен Неапольды алды. Венеция республика болу құқығынан айрылы. 80 жастағы Рим папасы Римнен алып кетті. Францияға Пьемонт, Венеция, Истрия, Дольмация басып алған жерлерден өнер шығармаларын алып кетті. Францияның басты қарсыласы Англия болып қала берді. Англияны әлсірету үшін Франция Индияны жаулап алуды жоспарлады, ол үшін Египетті алу керек болды. 1798 ж 20 июнде Египет армиясын талқандап Сирияға өтті. Сирияда ауыз су тапшылығынан, маляриядан француз солдаттары көп қырылды. 1 августа Адмирал Нельсон Абукир түбінде француз флотын тас – талқан етті. Бұл антифранцуз коалициясын нығайтып оған Англия, Россия, Түркия, Неаполитан корольдігі, Австрия қосылды. 1799 ж француз әскері немістерден жеңілді. Италиядан Куворов француз армиясын қуып шықты. Директорияға ел басқару үшін диктатор қажет болды. Ірі әскери қайраткерлер Наполеонға билікті беруді ұйғарды. Египеттен Наполеон 500 гранадёрмен францияға келді. 9 ноябрь 1799 ж Наполеон Банапорт консульдық билікті тартып алды.

18 брюмер мемлекеттік төңкерісінен соң Наполеон өз билігін заңдастыруға асықты. Жаңа конституция қабылдады. 3 мың сайлаушыдан 1,5 мыңы қарсы болды. Плебисцит полиция бақылауында өтті. Жаңа конституция бойынша үкімет республика болды іс жүзінде билік консул қолында болды. Заң шығару органы формальды түрде Мемлекеттік кеңестің қолында болды. Заң шығару корпусы мен Трибунат 10 жылға консул билігіне берілді. Бірінші консул конституция бойынша жергілікті басқару органдары жойылды. Департаменттерді прекфектор басқарды, оларды консул тағайындады. Министрлер консулға тәуелді болды. Наполеон ерекше талантты тұлға еді. Талантты қайраткер Наполеон революцияның жеңістерін пайдаланып қалды. Өнеркәсіп иелері мен бай сенорлор қолдауына ие болды. Тенгелерде Наполеон суреті бейнеленді. 1802 ж бастап Наполеонның туған күні ұлттық мереке болды. Наполеон көптеген королдер жетпеген шексіз билікке жетті. Якобиншілерден оның өзгешелігі шіркеуді мемлекетке қызмет етуге жетісті. Діни мейрамдарды қалпына келтірді.1804 ж Наполеон Рим папасынан император тәжін киді, ол папа қолынан екі тәжді алып біреуін өзі, екіншісін Жозефинаға кигізді.

1804,1808,1811 ж.ж. Азаматтық, Комерциялық, Қылмыстық кодекстер шығарылды. Кодекстер азаматтық қатынастарды реттеу және жеке меншікті қорғады.

Бұл әрине абсолютизм заманынан прогрессивті еді. Өлім жазасы, дене жазалау, әйелдер сайлау, құқы болмады. Ле Шопель заңы бойынша жұмысшыларға кітапшалары болды. Бұл кодекстер Францияда экономикалық дамуға септігін тигізді. Ауыл шаруашылығы дамуы қарқын алды. Тоқыма, жібек металлургия 10 есе өсті. Қаржы системасы ретке келді. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында франция экономикасы 50% өсті. Көп қаржы жаулап алған елдерден түсті. Напалеонның сыртқы саясаты ірі буржуазияның мүддесіне жұмыс істеді. Россия, Австрия, Пруссия тұрақты француз армиясынан әлсіз болды. Әскер ерікті шарулардан құралды, олар жер алды. Әскер басында талантты қолбасшылар, Наполеон сол дәуірдегі ең ерекше әскери қолбасшысы болды. наполеонның кодекстері Францияға тәуелді елдерде Шейцария, Варшава герцоргында, Бельгия, Италиян мемлекеттерінде күшіне енді. Қасиетті Рим империясы таратылды. Наполеонның саясаты Англия үшін өте қолайсыз болды. Россия, Австрия, Пруссия үшін де.1805 ж 21 октябрьде Трафальгар бұғазында адмирал Нельсон флоты француз флотын күйретті. 2 декабрьде Аустерлиц түбінде шайқаста француздар Австрия мен орыс әскерін тамаша жеңіп шықты. Австрия келісім, жасап француздардың Италияға үстемдігін мойындауға мәжбүр болды. Наполеонның ағасы Жозеф Неполитан королі болды, екінші туысқаны Людовик бағынышты Голландияның королі болды. 1806 ж екі шайқаста Иснай, Ауэрштед, түбінде Пруссия армиясы талқандалды. Наполеон армиясы Берлинге кірді.

Континенттік блокада.

Наполеонның енді бір үлкен қарсыласы – Англия болды. Наполеон Англияға экономикалық блокада жариялап Европа державаларын сауда жасауға тиым салды. Ағылшын кемелері француз сауда кемелерін суға батырды, порттарды бомбалады. Россия бұл жағдайда Англияны қолдады.

1807 ж Пруссияда француздар орыс армиясымен екі рет шайқасты. Француздар жеңіп шықты. Екі жақта фридланд, Эйлау аудандарында үлкен шығынға ұшырды. Наполен Англияны Россиямен одақтасып жеңе алмайтынын сезді.

1807 ж 7 июльде Тильзитте қайық үстінде Неман өзенінде Наполеон мен Александр кездесті. Бұл екеуі бейбіт келісім жасады. Россия Наполеонның Европадағы территориялық өзгерістер түгел мойындады. Россия Англияға қарсы Францияның одақтасына айналды. Бірақ бұл келісім ұзаққа созылған жоқ. Наполеонның Европадағы және дүниежүзіне үстемдік етуге ұмтылды. Россияны қанағаттандырмады. Наполеон Пруссияны мемленкет ретінде жойып жіберуге жасаған әрекеті Александр тарапынан қарсылыққа душар болды. Пруссия территориясында қалдырылды. Испания мен Португалия да француздарға қарсы болды. 1809 ж Австрия, Испания Француздармен соғысты. Наполеон ба сып алған елдер халықтарының ұлт – азаттық соғысына ұшырады. 1809 ж Венадла бітім шарты жасалып, 3,5 млн халқы бар Австрия территориясы француздарға берілді. Үлкен соғыстарға көп қаржы керек болды. 1808 ж Францияның сыртқы істер министрлігі Таиран, Эрфуртта Александрмен құпия кездесіп Наполеонға халық риза еместігін білдірді. Император Наполеон өз үстемдгін нығайтуға тырысып бақты. Оның әйелі Жозефинадан баласы болмады, ол Александр І қарындасын сұрады, бірақ ол қарсы болды. Наполеон Австрия императоры қызы Мария Луизаны алды. Үйлену рәсіміне Наполеон келмеді Маршалл Бертьені жіберді.

Француз - орыс қарым – қатынастарының шиеленісуі.

1810 ж Наполеон Россияға жорыққа дайындала бастады. 1811 ж Россия француз товарларына көп кеден салығын салды. Бұл француз – орыс катынасын шиеленістерді. Наполеон Австрия мен Пруссиямен дипломатиялық қатынас жасауға әрекеттенді, бірақ ол сәтсіз болды. Россияны оқшаулау әрекеті нәтижесіз болды. 24 июнь 1812 ж 900 мың әскері Неман өзенінен өтіп Россия жеріне енді.

1813 ж 16-19 октябрьде Лейпцик түбінде одақтастар мен Наполеон әскері арсында шешуші шайқас болды. Жарты миллион солдат қатысты. Бұл тарихта халықтар шайқасы деп аталды. 31 мартта одақтастар Парижге кірді. Парижде уақытша үкіметті Талейрон басқарды. Франция XVIII-XIX ғасырдың басында барлық жерлерінен айрылды. Сенат Наполеонды орнынан түсірді. Людовик XVIII король болып жарияланды. Наполеон эльбаға жер аударды. 1815ж 1 мартта 1 мың адаммен Оңтүстік Францияға түсті. Сол кездегі газеттер Корсикан құбыжығы Жуан бухтасына келіп түсті деп жазды. 3 аптадан соң Парижге келіп кірді. Людовик XVIII қашып кетті. 18 июнь 185 ж Ватерлоо түбінде одақтастар әскерінен жеңіліп 22 июнде қолға түсті. әулеи Елена аралына жіберілді.