Лекция:: 30 Практикалық: Семинар: 8 Лабораториялық: обс¤Ж: СӨЖ: 97

1.Франция-Германия соғысы

2.Париж Коммунасының алғышарттары

3.Париж Коммунасының жеңілу себептері мен тарихи маңызы

1. 
   АҚШ тың экономикалық даму ерекшеліктері.
   
2. 
   Ауыл шаруашылығында капитализмнің дамуының
   

3. 
   Жұмысшы табының жағдайы, социалистік партияның құрылуы.
   
4. 
   АҚШ тың сыртқы саясаты.
   

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1
Лекция маќсаты: ХІХғ аяғы мен ХХғ басындағы алдыңғы қатарлы Еуропа елдерінің,АҚШ пен Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қарастыру.

Лекция мєтіні :

АҚШ XIX ғасырдың басында үндіс тайпаларын ығыстырып, көрші жерлерді басып алып аймағын кеңейтті. Тынық мұхиттағы аралдарды басып алды. Трансконтинентальды аймақ жасалды. 1880-жылы Солтүстік Америка қарамағында 38 штат болды. Батыс Европа аймағынан үлкен болды. 1880-жылы АҚШ- та 50,2 млн. Адам тұрды. Оның тұрғындары 80- жылдың басында 10 есе өсті. 1890-жылы 76,3 млн-ға өсті. АҚШ XX ғасырдың басында тұрғындардың саны жағынан 4 орынға шықты. АҚШ-тың ауыл шаруашылық капитализмі тез қарқынмен дамыды. Жерді өңдеймін деушілерге жер тегін таратылды. Фермерлік шаруашылық негіздері, құл иеленуші латифундиялар қиратылды, орнына квапитализмге ыңғайланған ауылд шаруашылығы жасалды. Әліде қоныстанбай бос жатқан жерлерді тегін таратты. Халықтың әл-ауқаты жоғарылады, ішкі рынок жасалды. Ішкі рынок кеңеюіне байланысты өнеркәсібі дамыды. Мұның бәрі елдегі капитализмнің дамуына әсер етті. XIX-шы ғасырдың соңғы ширегінде металлургия үлкен қарқынмен дамыды. Ұлы көлдер ауданы бүкіл елдегі өндірілетін өнімнің 80 процентін өндірді. Металлургияның дамуы көмір өнеркәсібіне түрткі болды. Аппалач тауында, Миссисипи өзенінің жағалауында көмір өнеркәсібі дамыды. XIX-ғасырдың аяғында Аппалач бассейні 50 процент көмір өндірді. Ірі өнеркәсіптің басқа салалары пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, тоқыма тағы басқа салалар пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, Тоқыма басқа салалар пайда болды. Өнер тапқыштық өмірге кеді. АҚШ-та 1870 жылдан бастап капитализмнің дамуына байланысты монополиялық бірлестіктер пайда болды. “Стандарт ойл” алкен компаниясы құрылды. Ол минай өнімінің 90 % -тін өзі өндірді. Рокфеллер, Морган сияқты миллиардерлер пайда болды. Болат корпорациясының бастығы Моргандар болды. Америкадағы капитализмнің кошті қарқын дамуының себебі: АҚШ та капитализм дамуына кедергі жасайтын карольдің жер иелену болған жоқ, Үндістердің жерлеріә өте құнарлы болды. Америкаға европаның келіп қоныстанушылары өздерімен бірге тәжірибе алып келді. Темір жол салу қолға алынды. Темір жол торабын темір компаниясының өзі билей бастады.

АҚШ-та екі партия өмір сүрді: Республикалық және демократиялық. Осы екі партия түрлі әлеуметтік топтарды өз жағына тартуарқылы елді басқаруды қамтамасыз етті. Олар біртіндеп ірі финансистерге айкала бастады.

АҚШ ауыл шаруашылығы дамудың Американдық жолымен жерді. Ленин бұған сипаттама берді: “Помещиктік шаруашылық болмайды. Ревалюция феодалдық поместьелерді конфискелейді және ұсақтап жіберді. Мұндай жағдайда шаруа басым болады. Ол егіншіліктен бір ден-бір агенті болып алады да біртіндеп капиталистік фермере айналады. Негізгі көрініс патриархалдық шаруаның буржуазиялық фермерге айналуы”.

Америкада фермерлер әлеуметтік топқа айналды. Америкада фермерлердің қозғалысы күшейді. Себебі олар үкіметтің қаржы саясатына қарсы болды. Бұл қозғалысқа қатысуышалр өкіметтің темір жол, салық саясатына қарсы болды. Бұл қозғалыс фермерлердің қозғалысы болғандықтан басылып қалды. Көп замай Гринбекер қозғалысы болды. Балда фермерлердің қозғалысы. 1861-1865 жылдары азамат соғысы болған еді. Сол кездің өзінде Гринбекер суретімен 450 млн. доллар ақша шығарған. Соғыс аяқталды, кейін Гинбекер партиясы құрылды. Қарыздарын Гринбекер ақшамен төлегісі келді. 1870 жылдан бастап: жұмыс күнін қысқарту, еңбек бюросын ұйымдастыру, жұмысшы статистикасын жасау, еңбек ақысын көбейту жолында күресті. 1870 жылы сайлауда бұл партия млн. нан астам дауыс алды.

1870-1880 жылдары АҚШ жұмысшы саяси өмірінде жұмысшы қозғалысының қалыптасқан жылдары болды. 1886 жылы 1мамырда көтеріліс болды. Чикаго қаласында осы кезде Америка үкіметінің әскері арандату арқылы, полиця орталығына бомба тастады. Оған қатысқандар Пирсонс, Фишер, Энгель, Шпиц деген азаматтар дарға асылды.

1876 жылы Америкада социолистік партия құрылды. Екінші съезде 1869 жылы “Рыцары труда” деген орден құрылды. АҚШ тынық мұхит бассейініне ауыз сала бастады. АҚШ тың қарулы күштері 1866-67-71 жылдары Кореяға бірнеше рет нәтижесіз экспедиция ұйымдастырды. Тек 1832 жылы ғана Кореяда Американ саудасы үшін порт ашылды.

1898 жылы АҚШ Испанияға соғыс ұйымдасытырып Пуэрто-Рико, Куба аралдарын тартып алды. Бұл Испан Америка соғысы дүниені қайта бөлу жолындағы ең алғашқы соғыс болып табылады.

Қытайды бөлшектеу үшін АҚШ 1899 жылы “Ашық есік” саясатын ұсынды. Бұның мәін барлық капиталистік елдерге Қытайға баруға ұсыныс жасалды, сөйтіп Қытайды ықпал аймағына бөліп алғысы келді. Оман Ұлы Британия, Германия, Рессей, Италия, Франция, Жапония елдері қатысуға тиіс болды. АҚШтың бұл жердегі ойы мынау: өзінің экономикалық қуатына сүйеніп, Қытай риногының бұл елдерді кейін ығыстырып шығару, сөйтіп Тынық мұхиты “Американ көліне” айналдыру.

АҚШ ХХ ғасыр басында империялизм сатысына аяқ басты. Ел ішінде капиталдың шоғырлануы, қаржы олигархиясының жасауы өте кошті қарқынмен өсті. 1900 жылы деректерге қарағанда АҚШта өндірістің өнімінің бір жылдық құны 20 млрд. доллар болды. Бұл Германия мен Ұлы Британиядан да екі есе артық. Болат өндіріуден Франция, Англия, Германияны қоса алғандағыдан артық өндірді. Қалған өндіріс салаларынан да бір орынға орнықты. Бұл кездегі АҚШтың өндірісіне тән нәрсе ол шоғырлануымен бір орталықтан нәтижесіне ірі корпорациялар мен трестерді жеңіске жеткізді. Тек 1904 жылдың өзін-ақ млн. долларлық өнімі бар өндіріс орындары елдің 0,9 %тін қамтыды, оларда жұмысшылардың 25,6 %ті жұмыс істеді. Трестер барлық өндірістің салаларында құрыла бастады. 1901 жылы Морганның “Болат тресі” құрылды. Ол болат шикі затының 50 % артығын өндірді. 100 деген теңіз кемелері болған. Ол басқа елдердің де кемелерін жалдады. Рокфеллерлер газ, электр өндірісінде өзіне қаратты. Дағдарыстар көбейе бастады. АҚШ ірі трестер еліне айналғаннан кейін империялизм дәуірінде паразитизм көріне бастады. Ірі трестер өзінің сыртқы рыноктағы артықшылығын сақтап қалу үшін техниканың прогресін тежеді. Рантье тобы қалыптан тыс көбейді. Бұл сияқты экономиканың дамуы ішкі рынокты тарылта бастады. Осыған байланыста рынокта талас-тартыс басталған. Дүниені қайта бөлу мәселелері күн тәртібінде тұрды. Олар өзінің идеологиясын АҚШ мәдениетін тарату арқылы жүргізгісі келді. Панама каналын қазуды қолға Ала бастады. АҚШ Атлант, Тынық мұхитта өзінің үстемдігін жүргізгісі келді.

Американдық еңбек федерациясы негізінен алғанда жұмысшы арестократиясынан тұрды. Олар жұмысшылардың жағдайын жақсарту туралы шара қабылдағысы келмеді. 1905-1912 жылдары аралығында жұмысшы қозғалысында жанданулар баталды. И.Р.М. деген ұйым құрылды. Бұл ұйымды құрғандар Юджин Дебс. Леон және Уильям Хэйвуд дегени адамдар. Бұл кейін екіге бөлінді. Уильям Хэйвуд бастаған ұйым Чикаго ұйымы болып бөлініп кетті. Леон Детройт ұйымы болып бөлініп кетті. Чикаго ұйымы 1912 жылы отыз рет стачка жасады. Олар талап етуімен Лоренс штатында еңбек ақы көбейді оның мүшелері тұрақты болмады, көбі маусым сайын, келіп кетіп жұмыс істейндер болатын. 1917 жылы ревалюциядан кейін бұлардың біраз Мішелі анархосиндикализм бағытымен кетті.

1901 жылы үкімет басына Теодор Рузвельт келді. Мұның алдында Мак Кинли еді, оны өлтірді. Тәртіп бойынша елді вице-президент Рузвельт басқарды. Ол Америкада реакциялық саясатты жүргізген белсенді адам. Ол жұмысшылардың наразылығын бәсеңдету үшін уәделер бере бастады. Ірі монополияның үстемдігіне қарсы шықты. Джек Лондон және басқа жазушылар ірі монополияларды синап жазды. 1905 жылдан бастап АҚШ та әлеуметтік қозғалыстың күшеюіне байлансыты Рузвельт бір қатар шаралар қолдана бастады.

АҚШ үкіметі сыртқы саясат жүргізді. Дүние жүзілік ықпал жасағысы келді. Испания мен Португалия әлсіреп отыр еді. АҚШжас империялистік мемелекет. Олар Испаниядан отарларын тартып алусаясатын ұстады. Испанияға Филипиннің құнына 2 млн доллар берді. Испания Ку бадан бір жолата қол үзгендігін мойындады. Келісім жасады. Американың протектораты орнады. Латин Америкасы елдеріне АҚШ өзінің ықпалын орната бастады.Монро доктринасын пайдаланды. Америка Американдықтар үшін. Бұл саясат “Жуан шоқпар” саясатымен жүзеге асырылды.

Баќылау с±раќтары:

1.Германия,Франция,Англия,Италия,АҚШ-ғы империализмнің қалыптасуы, ерекшеліктері

2.1861ж кейін Ресейде капитализмнің дамуы

3.Орыс имперализмінің өзгешелігі

1. 
   Герман империясының ХІХ ғасырдың 4 ширегіндегі мемлекеттік құрылысы және экономикалық дамуы.
   
2. 
   Отто фон Бисмарк үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты.
   
3. 
   ХХ ғасырдың басындағы Германияның саяси экономикалық және әлеуметтік жағдайы.
   
4. 
   Германияның агрессиялық сыртқы саясаты.
   

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Бисмарктың сыртқы саясатының негізгі бағыты Германияның Европадағы беделін арттыру болды. Германия барынша қарулануға бет алды. 1873 жылы Россия Австрия – Венгия үш императорлар одағын құпия жасады. Бисмарк орыс – француз келісімін жасауға кедергі жасады. Бірақ францияны Россиямен Ұлыбританияны барынша қолдады. Бисмарк германияны изоляциядан шығаруға әрекет жасады. Канцлер Бисмарк екі майданда соғысудан сақтанып 1879 жылы Австрия Венгриямен одақ жасасты. 1882 жылы Үштік одақ Австрия Венгрия, Германия, Италия арасында бұл одақ Россиямен Францияға қарсы бағытталды. Германия 80 жылдардан бастап отарлау саясатын үдете түсті. Отарлау үгіт насихатын миссионерлік топтар ірі банкирлердің көмегімен жүргізе бастады. 1882 жылы Герман отарлау одағы құрылды. Бұл одақтың төрағасы Гогонлэо – Лагенбург князы болды және оның құрамында ірі өнеркәсіп буржуазиясы өкілдері болды.

1. 
   Герман мемлекетінің пайда болуы
   
2. 
   Германияның мемлекеттік құрылысы және экономикалық даму ерекшелігі
   
3. 
   Бисмарк үкіметінің сыртқы саясаты
   
4. 
   Культур камьф саясаты және оның күйреуі
   
5. 
   Германияның әлемдік үстемдікке ұмтылуы
   

1. 
   Осы жылдардағы Францияның экономикалық даму ерекшеліктері.
   
2. 
   1875 жылғы Конституция.
   
3. 
   Саяси дағдарыс.
   
4. 
   Отарлық саясат. ж/е жұмысшы қозғалысы.
   
5. 
   Францияның экономикалық дамуы.
   
6. 
   Ішкі саясаты. Орталық агрессиясы.
   

1. 
   История Франции. 3-томдық. 2-том М 1972.
   
2. 
   Ф. Энгельс. Франция мен Германиядағы шаруалар мәселесі. Таңдамалы шығармалары. 2-том.
   
3. 
   А. Манферд. Веншняя политика Франции. М 1953.
   
4. 
   А. Манферд. Франко-руский союз. М 1970.
   

1870-90 жылдың аралығында капиталистік елдердің экономикалық әркелкілігі күшейді. 70-жылдары Франция Англиядан кейінгі екін ші орында еді. Франция дүниежүзілік өндіріс көлемі жағынан төртінші орынға ығыстырылды. 1871 жылғы бірім бойынша Германияға Францияның Эльзес және Лотарингияның бір бөлігі берілді. Көлемі 145 мың кмкв. Бұрын Франция шет елге көмір шығарса, енді көмірді өзі сатып ала бастады. Францияның өндірісі тоқтап қалды деп айтуға болмайды. Францияның солтүстік департаменттерінде өнеркәсіп жақсы дамыды . Тау-кен өндірісі дамыды. Оған түрткі болған нәрсе темір жолдар салу. 1872 ж.1300 тонна болат өндірілді, ал 1891 ж. 740 мың тоннаға жетті. Өндірісті механикаландыру күшейді. 1852-1900 ж. аралығында бу двигателімен істейтін өндірістің саны өсті. 1870 ж. Францияны алғашқы концерндері пайда болды. Францияның Сен-Говен бірлестігі 30 химия зауыттарын біріктірді. Металлургия синдикаты. Шнайдер, Крезо дейтін адамдардың металлургия зауыттарында 14 мыңға жуық адам жұмыс істейді.Англиямен АҚШ тан айырмашылығы Франция әрі аграрлы-индустриялы ел болды. 1880-90 жылдың өзінде Францияда жеңіл өнеркәсіп басым болды. Франциядаөндірістің шоғырлануы артта қалды. Ауыл шаруашылығы экономикада басты роль атқаратын сала болып қала берді. Халықтың 67,6 проценті деревнияда тұрды. 1896 ж. 60,4 процентке азайды. 1880 жылдан бастап ауыл шаруашылығына капитализмнің енуі күшейді. Оған кедергі жасаған нәрсе жер бөліктерінің аздығы. Францияда парцельдік (ұсақ –бөлік) шаруашылық көп болды. 1890 ж. 4млн. 853 мың ұсақ шаруашылықтың әр қайсысында 1-10 ға жер болды. XIX ғасырдың соңғы шитегінде аграрлық дағдарыс болды. Европа рыногына Канаданың , АҚШ- тың арзан астықтары қаптап кетті. Техника пайдалана алмай отырды. Осының барлығыФранцияның тұрғындарының санының өспеуіне алып келді. 1870-1901 жылдары халық 2млн. ғана өсті. Осы кезде Германия халқы 15 млн-ға өсті.

1875 ж. Конституция қабылдады.Сөйтіп Франция республика болып қалды. Мак Магон Францияның президенті болып сайланды. Ф ранцияның билеуші топтары монархиялық тәртіпті қайта орнатамыз деді.1870 ж. қаңтарда жүргізілген съезде республикашылдар жеңіске жеткен еді. Мак Магон отставкаға шықты, орнына буржуазияшылдар- республикашыл Жюль –Греви келді. Бұл басқарған адамдар самарқау буржуазия болатын. Олар негізінен елде кең демократиялық өзгеріс жасағысы келмеді. Оппортунистердіңірі өкілі Гамбетта. Ол елдегі таптық қайшылықты жоққа шығарды. Алайда халықтың талап етуімен реформалар қабылданды. 1880 жылы коммуналарға рақымшылық берді. 14-щілдені “Ұлтық мейрам” деп жариялады. МАРСЕЛЬЕЗАНЫ ұлттық әнұран деп жариялады. Баспасөз бостандығы жариялады. Оппортунистердің бұл саясаты оларға қарсы республикашылардың сол қанат өкілдері тарапынан сынауға ұшырады. Жұмысшылардың бір тобы оларға ерді. Олар радикалдар партиясын құрды. Көсемі Жорж Клемансо болды. Радикалдар; демократиялық реформа жасаймыз , капиталға прогрессивтік салық саламыз, жұмыс күшін қысқартамыз, тұрақты армияны жоямыз , шіркеуді мемлекеттен бөлеміз, президенттің қызметін қысқартып сенатты таратамыз – деді. Осы кезде өкіметтің ішінде дағдарыс болды. Осы жағдайды реттеу үшін оппортунистер мынадай реформа жасады:

1. 
   Кәсіпорындарға ашық жұмыс жасауға рұқсат берді.
   
2. 
   Мэрді сайлауға рұқсат берді.
   
3. 
   Сенаттар тоғыз жылға сайланды. Бұрын өмірлік болатын.
   

Францияның жұмысшы қозғалысында ұсақ буржуазиялық идеология басым болды. Публицист Барбере буржуазиялық ұйым құрды. Ол ұйым жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту жолында күресіп революциялық күрестен аулақ болды. 1879 жылы Францияда жұмысшы партиясы құрылды. 1880 жылы партияның бағдарламасын К.Маркс жазып берді. Бұл бағдарламада сегіз сағаттық жұмыс күні 14 жасқа дейінгі балалардың еңбегіне тыйым салу міндеттері қойылды.

ХХ ғасырдың басында Францияның экономикасында алға басшылық байқалды. 1908 жылы Шойын өндіру 5,4 мың тонна болса 1913 жылы 22 мың тонна өндірілді. өндірістің жаңа салалары пайда болды. өндірістің шоғырлану процесі күшейді. Көмір, химия, машина жасау Рено, Пежо компаниясының қолында болды. Францияның экспортында жүн шығару, мақта – мата, шарап өндіру басым болды. 1916 жылғы есепке қарағанда жұмысшылардың 58,1 % -і ұсақ кәсіпорындарда жұмыс істеді. Францияның халқының саны әлеуметтік жағдайының нашарлауына байланысты саны өспеді. Жұмысшылардың жағдайы ауыр болды. Тұтынатын заттардың бағасы өсті. ХХ ғасырдың басында жұмысшылардың ірі- ірі стачкалары жиіледі. Оның себебі – Францияның жұмысшыларының жалақысы басқа елдерге қарағанда өте аз болды. 1901 жылы Жан – Жорестің бастауымен француз социалистік партиясы құрылды. Француз буржуазиясы бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында “Ұлы және құдыретті францз мемлекетін” жасау идеясын ұсынды. Ол үшін үкіметті күшейту керек болды. Депутаттар осғыс министрі қызметіне Тоефель Делкассена премьер министрлікке Раймон Пуанкарена шақырды. Оған соғысты барынша насихаттағаны үшін халық “Пуанкаре - соғыс” деген ат берді. Францз империализмі әлемдегі ең ірі өсімқор империализм болды. Европа елдеріне 22 млрд марка Америка елдеріне 6 млрд. Азия – Африка елдеріне 5 млрд. қарыз берді. Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Ресейге 12 млрд. Балқан елдеріне 3 млрд. Египетте 3 млрд. Түркияда 3 млрд. фрак алашағы болды.
Баќылау с±раќтары:

1.1870-1917жж Францияның ішкі саяси дамуы

2. 1870-1917жж Франциядағы жұмысшы қозғалысы

3.Францияның отарлық саясаты

1. 
   Экономикалық даму ерекшеліктері.
   

3. Мемлекеттік құрлымы.

4. Англия XX ғасырдың басында.

5. Ішкі саясат.

6. Отарлық саясат.
Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. Н. А. Ерофеев. Очерки по истории Англий. 1815-1917. М.., 1959г.

2. 
   Колониальная политика капиталистических держав.
   

3. В. Е. Кальнер. Том Манн -человек и революционер.

“Новая и Новейшая история”, 1976, И 1,2.

Лекция маќсаты: ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Англияның саяси-экономикалық дамуын қарастыру

Лекция мєтіні

XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап Англия бұрынғы өнеркәсіптік біріншілігі монополиясынан айрыла бастады. Англия отары көп ел және теңізде үстемдігі күшті болып қала берді. Англияның экономикалық даму қарқыны төмендей бастады. XIX ғасырдың 70-жылдары АҚШ-та да Европа елдеріндегідей өнеркәсіп төңкерісі жасалды. Англияда өнеркәсіп төңкерлісі жасалды. Англияда өнеркәсіп төңкерлісі XVIII ғасырдың ортасынан бастап XIX ғасырдың 50-60 жылдары аяқталған-ды. АҚШ Англиядан құрал-жабдықтар сатып алып өздерінің экономикасын күшейтті. Осылайша АҚШ Англияның өзін басып озып өнеркәсіптік қарқыны жағынан Англия АҚШ тан кейін қала бастады. 1873-1900 жылдар арасында Англияның дүние жүзілік шаруашылықта үлесі 3 есе қысқарды. Англияның экспорты 8 процентке ұлғайса, Германияда, 40% ұлғайды. Америкада 230% ке көтерледі. Бұның себебі Англияның зауыттарына капитал өте ертеде салынды. Екіншіден, басқа елдердің ірі өнеркәсіптерінде өнімді жаңа салалар пайда болды. АҚШ пен Германида ірі өндіріс салалары көбейді. Химия өнеркәсіптері пайда болды. Англияның отарлардан келетін табысы өте көп болды. Бірақ бұлар XVIII ғасырдан бергі өндіріс орындарын жаңартпады. Бұл жағдай Англияның экономикалық өмірінде көп ұзамай көрініс тапты. Германия Англияның бәсекелесіне айналды. Англияның артта қалуына 1878 жылғы дағдарыстар, 1890 жылғы ақша дағдарысы, 1892-93 жылдардағы дағдарыстар да елдің орта шаруаларын күйзелтті. Англияда елдің түрғындарының әл-ауқатының нашарлай түсуіне байланысты ішкі рынок тарыла түсті. Енді Англия ақша жасаудың басқа жолына түсті. XIX ғасырдың аяғында шет елге капитал шығару арқылы пайда табу табыстың негізгі көзіне айналды. Ағылшын кәсіпкерлері Голандияда жүн фабрикаларын салды. Белгияда болат зауыттарына капитал салды. Бельгияда болат зауыттарына капитал салды. Көмір шахталарын ашты. Европа елдеріне темір жол салуға Англия буржуазиясы өздерінің капиталын салды. Англияның өзінде де акционерлік қоғамдар құрылды. Ол қоғамдар ұсақ кәсіпорындарға ақша жұмсады.

Елде орталық саясат күшейді. XIX ғасырдың соңы ширегінде Англия бөлінбеген жерлердің көбін басып алды. 1860 жылы Англияның орталық иелігінің көлемі 6 млн шаршы шақырым болса, енді 30 млн шаршы мильге жетті. Онда 300 млн. Тұрғындар болды. Англияның отарларының көп болуына байланысты империализмін отарлық империализм деп атады. Индиядан жыл сайын 60 млн. адамның бір жылдық өндірген өнімін алып отырған.Олар феодалдық институттарды сақтап отырды. (Король үкіметі, лордтар палатасы). Парламенттік орындарда буржуазияның өкілдері отырды. Елдегі маңызды қызмет орындары ірі жер иелерінің қолында отырғанын да көруге болады. Англияда либералдар және консерваторлар партиясы өмір сүрді. Олар үкімет билігіне таласып отырды. Елдің ішіндегі демократиялық қозғалыстардың өсуіне кедергі жасап отырды.

Англияның буржуазиясы отарлық сыртқы саясат жүргізді. Көрнекті өкілі (1874-80) Дизраэли өкіметі отарлау мәселесіне назар аударды. 1874 жылы Суэц каналының құрлысын Египеттің үкіметінен 4 млн фунт стерлингке сатып алды. Сингапур, Малайя аралдарына сүйене отырып Оңтүстік шығыс Азияда үстемдігін жүргізді. Ол жерлер қалайы кеніне бай болатын. Малая княздіктерінің федерациясын құрды. Сөйтіп Англияның отарына айналдырды. Дизраэли үкіметі Оңтүстік Африкадағы зулустардың қарсылықтарын басты. Англия Африкада да отарлау саясатын жүргізді. Англия Ауғаныстанға екі рет шабылу жасады (1878). Гайдамак келісіміне қол қойды. 1880 жылы Ауғаныстанды бағындырды. 1874 жылы Англия Египетті жаулап алды. Египеттің халқы көтерліске шықты.

Ирландия жерін ағылшын ленлордтары бөліп алған еді. Ирландықтар “Ақ балалар ұйымы” деген ұйым құрды. “Жер лигасы” деген лига құрылды. Ленлордтардан жалға тиімді жер алу үшін күресу керек болды. Екіншіден, осы қозғалыс мүшелері күрес тактикасын күшейтті. Ленлордтар “жер лигасы” талаптарына көнбесе, жерді уақытында жыртпау керек деп байкот жариялады. Бұл қозғалыстың барысында Ирландияға өзін-өзі билеу құқығын алу мәселесі күн тәртібіне қойылды. Англияның жұмысшы қозғалысында Тредюниондар болды. Ол кейін оппортунистік ұйымға айналып кетті. Жұмысшылар арасында іріткі салды. Олар жұмысшы категориясын жасады. Англияның буржуазиясы жұмысшыларды революциядан кетіру үшін түрлі қоғамдар құрды. Солардың бірі фабиандық қоғам. Оны құрғандар ағылшын зиялылары – Сидней және Беатриса, Беббтер, Бернард Шоу, Уэльс тағы басқалар. Бұл адамдарды жұрттың бәрі біледі, атақты жазушылар. Бұлар таптық күресті жоққа шығарды. Таптардың бейбіт қатар өмір сүруі, жұмыс істеуі нәтижесінде мемлекеттік социализм құруға болады деді, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару оргндарына халық өкілдерін қатыстыру арқылы социалистік қоғамға өтуге болады деді.

1890 жылдардан бастап Англияда “еңбек партиялары” көптеп құрыла бастады. 1983 жылы осы “еңбек партиясынан” “Тәуелсіз жұмысшы партиясы” (НРП) құрылды. Бұл партияны құрған “марксизм” Англия жағдайына сай келмеді деп, фабиандық көзқарасты қолдады.

Ирландия мәселесі: XIX ғасырдың 80-90 жылдарда Англиядағы мәселелердің бірі – Ирландия мәселесі болды. Олар өзін-өзі билеу құқығын беруді талап етті. Бұл қозғалыс Гомруль-Британия империясының құрамында өзін-өзі билеу құқығын алу деген қозғалыс. Бұл жолда 70-жылдары Ирланд лигасы құрылды, оның көсемі Чарлз Парнелл парламентте Ирланд фракциясының көсемі ретінде өте беделді болды.

1897 жылы “Жер лигасы” құрылды, ол ирланд жалгерлердің, қала кедейлерінің, радикал интеллегенция өкілдерінің ұйымы болды.

1896 жылы Дж. Коннолидің бастамасымен Ирланд социалистік партиясы құрылды, ол Ирландия мәселесін маркстік позициядан шыға отырып шешуді мақсат тұтқан партия болды.

Англия XX басында экономикасы күшті дамыған ел болып қала берді. Дұние жүзілік есеп айырысу Англияның фунт стерлингімен жүрді. Өндірістің жаңа салалары күшейді. Шойын өндіру көлемі өсті. 1900-1913 жылдар арасында 14,5% өсті. Көмір өндіру 30% ке өсті. Дүние жүзілік жарыста АҚШ Германиядан артта қала бастады. 1910-13 жылдары Англияның үлесі дүние жүзілік өндірістегі 29, 7% тен 21% ке төмендеді, шойын өндіруден 22% ден 13% ке төмендеді. Артта қалудың себебі өндіріске капитал өте ерте салынды, оны жаңартпады. Англияның буржуазиясы шетелден. Отарладан келетін табыстарға қанағаттанды. Бұл кезде АҚШ, Германия бірден өндіріс орындарында өнімді техникалық пайдаланды. Англия сыртқа капитал шығаруда бірінші орын алды, 3,7 млрд фунт стерлиг ақша сыртқа шығарды. Соның есебінен байыды. Англияның экономикасы кейін кете бастады. Еңбек етпей өмір сүретін адамдар тобы қалыптасты. Еңбекке жарамды адамдардың 10% ті қызметшілерге айналды. Англияның қоғамы паразиттік қоғамға айнала бастады. Бұлар үкіметке беделді және ықпалды болды. Бұл жағдай елде монополиялық бірлестіктің жасалуына кедергі болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңында Англияда банктің 70% ті шоғырланды. Англияда банктер үлкен күшке айналды. Банктің күшеюі өндірістің шоғырлануымен қатар жүрді.

1900 жылы Англияның отарларының жалпы көлемі 33 млн шаршы км болды.Онда 390 млн. адам тұрды. Англия империясының бұл күшеюуі реакциялық ішкі және сыртқы саясатпен қатар жүрді. Англия Африканы түгелдей отарлау үшін саясат жүргізді. Добрая Надежда мүйісінде Трансваль және Оранжевая тұрғындарыбұлар бағынбады. Егерде бұларды бағындырса бұкіл Африканы отарлаған болар еді. Бұларды өзіне бағындыру кезінде Ағылшын-Бур бур соғысы болды. Бур халқы партизандық әдістермен қарсыласты. Англия 500000 әскер апарды. Бурлардың саны 50 000 еді. Ағылшындар олардың деревняларында қалған кемпір-шалдарды, балаларды концлагерьге қуып тықты. Олар жауынгерлердің бала-шағаларын аштан қатырды.

Осыны көрген тауға кеткен бурлар төмен түсті. Лагерьдің өзінде 40% тен артығы аштықтан өлді. 1902 жылы көктемде бурлар берілді.Келісім жасасты. Ағылшындар Оңтүстік Африканың қожайынына айналды. Ағылшынбур соғысы прогрессифті көзқарастағы дүние жүзі адамдарынан қатты сыналды.Англияның тарапынан болған бұл қаталдық Англияның басқа елдермен қатнасын қиындатты. Ағылшын дипломатиясы Германиямен жанжал бола қалса, Англияны ешкім қолдамайтынын білді. Англия мен Германияияның арасындағы шиеленісу күшейді. Германия имперализімі дүниені қайта бөлуді ойластырды. Ағылшын-Герман күресі саяси күреске айнала бастады. Әсіресе бұл бәсекелестік Германия мен Англия арасында теңіздегі қарулану ісінде қатты көрінді. Англия 1905 жылы ірі браноносецті суға түсірді. Осыдан бастап кемелер түсіруден жарыс басталды. Германия мен мұндай қайшылықтан кейін Англия басқа елдермен қатынасын күшейтті. Англия өзіне одақтастар іздей бастады. Англия АҚШ –тың Панама каналын салуына кедергі жасап отыр еді. Енді оған рұқсат берді. Англия және Франция арасындағфы қайшылықты реттей бастады. 1904 ж 8 сәуірде екі ел арасындағы таластарды тоқтату үшін келісім жасады. Франция мен арада Орта шығыс, Ирак жерлеріндегі қайшылықты бісеңдетті. Дипломатиялық жұмыстың нәтижесінде болашақ одақтың негізі жасалды. Англия дүние жүзінде оқшаланудан құтыла бастады.Англияның империалистері де соғысқа дайындалып жатты. Сонғы он жылдың ішінде ғана соғыстың қаржысы 3есе артты. Англия соғысқа дайындалу барысында іскери теңіз-базасын жасады. Бүкіл Англияны әскери окруктерге бөлді. Соғысқа қажеттінің барлығын дайындады. Милиторизмді, шованизмді уағыздады, соған арнап кітаптар, газеттер шығып жатты. Бұған Англияда мүмкіндік бар . Ол бай мемлекет . Ангия мен Франция арасындағы келісім халықтан жасырылды. Парламент оны халыққа білдірмей бекітті.

ХХ ғ басында жұмысшылардың жағдайы 1890- ж қарағанда нашарлады. Әр бір оныншы жұмысшы 1908 жылы жұмыссыз болды. Олар кәсіп одақ мүшелері еді. Ал кәсіподаққа мүше емес одақтар адамдар арасында бұданда тіпті күшті болды. Англия дүние жүзілік біріншіліктен айырыла бастады. Англия буржуазиясы жұмысшылардың бір бөлігін “сатып” алу жағдайынан айырылды. Жұмышы қозғалысы күшейді. Англияның жұмышы қозғалысында екі бағыт болды. Ол революциялық және оппортунистік тенденция. Осы екеуінің күресі Англияда революциялық партия құруды күн тәртібіне қоя бастады. Лейбористік партия бар еді. Ол оппортунистік партияға айналып кетті. Тәуелсіз жумысшы партиясының сол қанаты және социял демократиялық партия екеуі бірігіп Британ-социялистік партиясын құрды. БСП . Бұл партия өзінің бағдарламасында социялизм үшін күрес деп көрсетті. Бұл партия жұмысшыларды социялистік рухта тәрбиелеуге біраз жұмыстар істеді. Бірақ сектанттық көзқарастағы партия болды. Буржуазиялық үкімет қарап отырмады. Олар ел ішіндегі наразылықтарды бәсеңдету үшін әрекеттер жасай бастады. 1908 жылы жұмысшыларға жұмыс күнін қысқартуға, зейнетақыны көбейтуге уәделер беріп заңдар шығарды, 70 жастан асқандарға зейнетақы тағайындалды. Бұл саясатты Лойд Джорж кедейлікке қарсы күрес ашамыз деп жариялады. Бірақ бұның бәрі азғана күнгі уәде болып қалды.

1.1870-1917жж Англияның ішкі саяси дамуы

2.ХІХғ 70-80жж реформалар

3.Ллойд Джордждің саясаты

1.Англияның ішкі саяси дамуы

2.Англияның отарлық саясаты

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Из истории европейского парламентаризма:Великобритания / Под ред Е.В.Гутновой – М., 1995

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Лекция маќсаты: ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Англияның саяси-экономикалық дамуын қарастыру
Лекция мєтіні :

ХІХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап Англия бұрынғы өнеркәсіптік біріншілігі монополиясынан айрыла бастады. Англия отары көп ел және теңізде үстемдігі күшті болып қала берді. Англияның экономикалық даму қарқыны төмендей бастады. ХІХ ғасырдың 70-жылдары АҚШ-та Европа елдеріндегідей өнеркәсіп төңкерісі жасалды. Англияда өнеркәсіп төңкерісі ХҮІІІ ғасырдың ортасынан басталып ХІХ ғасырдың 50-60 жылдары аяқталғанды. АҚШ Англиядан құрал-жабдықтар сатып алып өздерінің экономикасын күшейтті. Осылайша АҚШ Англияның өзін басып озып өнеркәсіптік қарқыны жағынан Англия АҚШ- тан кейін қала берді. 1873-1900 жылдар арасында Англияның дүниежүзілік шаруашылықта үлесі 3 есе қысқарды. Англияның экспорты 8 процентке ұлғайса, Германияда 40 % ұлғайды. Америкада 230 % ке көтерілді. Бұның себебі Англияның зауыттарына капитал өте ертеде салынды. АҚШ пен Германияда ірі өндіріс салалары көбейді. Германия Англияның бәсекелесіне айналды. Англияның артта қалуына 1878 жылғы дағдарыстар, 18900 жылғы ақша дағдарысы, 1892-93 жылдардағы дағдарыстар әсер етті. 1875-95 жылдары болған ауыл шаруашылығы дағдарысы да елдің орта шаруаларын күйзелтті. Англияда елдің тұрғындарының әл-ауқатының нашарлай түсуіне байланысты ішкі рынок тарыла түсті. Енді Англия ақаш жасаудың басқа жолына түсті. ХІХ ғасырдың аяғында шетелге капитал шығару арқылы пайда табу табыстың негізгі көзіне айналды.

Елде отарлық саясат күшейді. ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде Англия бөлінбеген жерлердің көбін басып алды. Англияның отарларының көп болуына байланысты империялизімін отарлық империализм деп атаған. Индиядан жыл сайын 60 млн адамның бір жылдық өндірген өнімін алып отырған.

Елдегі маңызды қызмет орындары ірі жер иелерінің қолында отырғанын да көруге болады. Англияда либералдар және консерваторлар партиясы өмір сүрді. Олар үкімет билігіне таласып отырды. Елдің ішіндегі демократиялық қозғалстардың өсуіне кедергі жасап отырды.

Англияның буржуазиясы орталық сыртқа саясат жүргізді. Көрнекті өкілі (1874-80) Дизраэли өкіметі отарлау мәселесіне назар аударды. 1874 жылы Суэц каналының құрылысын Египеттің үкіметінен 4 млн фунт стерлингке сатып алды. Сингапур, Малайя аралдарына сүйене отырып Оңтүстік Шығыс Азияда үстемдігін жүргізді.

1890 жылдардан бастап Англияда «еңдек партиялары» көптеп құрыла бастады. 1893 жылы осы «еңбек партияларынан» «Тәуелсіз жұмысшы партиясы» (НРП) құрылды. Бұл партияны құрған «марксизм» Англия жағдайына сай келмейді деп, фабиандық көзқарасты қолдады.

Ирландия мәселесі: ХІХ ғасырдың 80-90 жылдарында Англиядағы үлкен мәселелердің бірі Ирландия мәселесі болды. Олар өзін-өзі билеу құқығын беруді талап етті.

1879 жылы «Жер лигасы» құрылды, ол ирланд жалгерлерінің, қала кедейлерінің, радикал интеллегенция өкілдерінің ұйымы болды.

1896 жылы Дж.Коннолидің бастамасымен Ирланд социалистік партиясы құрылды, ол Ирландия мәселесін маркстік позициядан шыға отырып шешуші мақсат тұтқан партия болды.

Англия ХІХ ғасырдың басында экономикасы күшті дамыған ел болып қала берді. Дүниежүзілік саудада алда болды. Дүниежүзілік есеп айырысу Англияның фунт стерлингімен жүрді. Өндірістің жаңа салалары күшейді.

1900 жылы Англияның отарларының жалпы көлемі 33 млн шаршы км болды. Онда 390 млн адам тұрды. Англия империясының бұл күшеюі реакциялық ішкі және сыртқы саясатпен қатар жүрді. Англия Африканы түгелдей отарлау үшін саясат жүргізді. Добрая Надежда мүйісіндей Трансваль және Оранжевая тұрғындары бурлар бағынбады. Егерде бұларды бағындырса бүкіл Африканы отарлаған болар еді. Бурларды өзіне бағындыру кезінде Ағылшын-Бур соғысы болды. Бур халқы партизандық әдістерімен қарсыласты. Англия 500000 әске апарды. Бұлардың саны 50 000 еді. Ағылшындар олардың деревняларында қалған кемпір-шалдарды, балаларды концлагерьге қуып тықты. Олар жауынгерлердің бала-шағаларын аштан қатырды. Ағылшындар Оңтүстік Африканың қожайынына айналды. Ағылшын-бур соғысы прогрессивті көзқарастағы дүние жүзі адамдарынан қатты сыналды. Англияның тарапынан болған бұл қаталдық Англияның басқа елдермен қатнасын қиындатты. Ағылшын дипломатиясы Германиямен жанжал бола қалса, Англияны ешкім қолдамайтынын білді. Англия мен Германияның арасындағы шиеленісу күшейді. Ағылшын-Герман күресі саяси күреске айнала бастады. Әсіресе бұл бәсекелестік Германия мен Англия арасында теңіздегі қарулану ісінде қатты көрінді. Англия 1905 жылы ірі брононосецті суға түсірді. Осыдан бастап кемелер түсіруден жарыс басталды. Англия дүниежүзілік оқшауланудан құтыла бастады. Англия соғысқа дайындалу барысында әскери-теңіз базасын жасады.

ХХ ғасырдың басында жұмысшылардың жағдайы 1890 жылға қарағанда нашарлады. Әрбір оныншы жұмысшы 1908 жылы жұмыссыз болды. Олар кәсіподақ мүшелері еді. Ал кәсіподаққа мүше емес адамдар арасында бұдан да тіпті күшті болды. Англия дүниежүзілік біріншіліктен айырыла бастады. Жұмысшы қозғалысы күшейді. Англияның жұмысшы қозғалысында екі бағыт болды. Ол революциялық және оппортунистік тенденция. Осы екеуінің күресі Англияда революциялық партия құруды күн тәртібіне қоя бастады. Тәуелсіз жұмысшы партиясының сол қанаты және социал демократиялық партия екеуі бірігіп Британ-социалистік партиясын құрды. Бұл партия өзінің бағдарламасында социализм үшін күрес деп көрсетті. Олар ел ішіндегі наразылықты бәсеңдету үшін әрекеттер жасай бастады. 1908 жылы жұмысшыларға жұмыс күнін қысқартуға, зейнетақыны көбейтуге уәделер беріп заңдар шығарды, 70 жастан асқандарға зейнетақы тағайындалды. Бұл саясатты Лойд Джорж кедейлікке қарсы ашамыз деп жариялады. Бірақ бұның бәрі азғана күнгі уәде болып қалды.

1. 
   ХІХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап Англияның өнеркәсіптік жағдайы.
   
2. 
   ХІХ ғасырдың 70-жылдары АҚШ-та Европа елдеріндегідей өнеркәсіп төңкерісі.
   
3. 
   ХХ ғасырдың басында жұмысшылардың жағдайы.
   
4. 
   Англидағы жұмысшы қозғалысының себебі.
   
5. 
   1900 жылы Англияның отарларының жалпы көлемі
   
6. 
   Англия ХІХ ғасырдың басында экономикасы
   

1.Италияның ішкі саяси дамуы

2.Италияның отарлық саясаты

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Италия 1870 жылы бірікті. Бірігу нәтижесінде елдің тұтастығы қамтамасыз етілді. Бұл ішкі рынокты қалыптастырды. Яғни, елде капитализмнің дамуына қажетті. Алғышарт жасалды. Бірігудің нәтижесінде елдің үкімет басына бай топтың өкілдері келіп отырды. Бірігудің барысында қалыптасқан буржуазиялық мемлекет ортағасырлық мемлекеттің қалдықтарын иемденді.

Бүкіл Италия халқы 3/4 бөлігі ауылда тұрды. Италияның деревняларында жартылай феодалдық қатынас басым болды. Жердің 5/6 бөлігі дворияндардың, шіркеудің, ірі жер иелерінің, буржуазияның қолында болды. Ұсақ шаруа иелігі өте аз болды. Қауымдық жер көп аудандарда сақталды. Жер шаруашылығын ірілендіру баяу жүрді. Шаруалардың басым көбі жерсіз болды. Италияның шаруашылығы өте ауыр жағдайда дамыды. Жер өңдеу қарапайым кетпенмен өңделді. Өнім төмен болды. Осыған байланысты тұрмыс ауыр болды. Аштық, жалаңаштық белең алды.

Ішкі рынок өте тар. Өнеркәсіп өнімдерін сатып ала алмады. Елдің оңтүстігінде феодалдық құрылыстың қалдығы көп болды. 1870 жылы оңтүстіктің аграрлануы бұрынғыдан күшейді. Себебі солтүстікте капитализм азды-көпті дамыды. Соған байлансты оңтүстіктің қолөнер бұйымдары өтпей қалды.

Ауыл шаруашылығына капитализмнің енуі өте жай жүрді. Шіркеу жерін және басқа жерлерді сатып алған буржуазия капитализмді енгізе алмады. Көп жағдайда аренде төлемінің көлемін жоғарылатты, салық төлей алмағаны үшін жерлерді сатып жіберді. Бұл шаруалардың жерсіз қалуына әкелді. Сондықтан олар «бақыт» іздеп шетелге кетті.

Сотүстік Италияда аграрлық құрылыс ерекше болды. Мұнда капиталистік типтегі өнеркәсіптер салына бастады. Ірі жер иелері иеліктеріне, исполщина, батрак еңбектерін пайдаланды. Олар рынок үшін өндірді. Олардың шаруашылығына азды-көпті ауылшаруашылық машиналары, жер өңдеудің жаңа прогрессивтік түрлері болды. Басқа капиталистік елдерге қарағанда Италияда бұл процес жай жүрді. 1800-1900 жылы 11 % өссе, Америкада 57 % өсті.

Тауарлы ақша қатнасының дамуы, ауыл шаруашылығына капитализмнің енуі, Италияның шаруаларының жіктелу процесін күшейтті. Шаруалардың көп бөлігі жерсіздену барысында қалаға кетті. Бірақ қалада өндірістің дамуы төмен болды. Сондықтан олар басқа елге кетті. 1865-1900 жылдар арасында 5,5 млн. Адам шетелге кетті.

Дегенмен Италия біріктірілгеннен кейін өнеркәсіп тез дамыды, саудасы да дамыды. 16 мың шақырым темір жол салынды. Бұл ішкі рынокты кеңейтті.

1872. 
      жылы 100 мың жұмысшы болса, 1900 жылы 1млн. 275 мың адамға жетті. Өнеркәсіптің жай дамуының себебі елде рыноктың тарлығы. Табиғи байлыққа өте аз. Жерінді көмір, темір қоры жоқ. Осының барлығы басқа елдермен салыстырғанда артта қалуына әкеліп соқтырды. 1890 жылы 200 000 тонна шойын өндірсе, Англия 7,13 млн. тонна шойын өндірді. Болат 120 мың тонна болса, Германия 7 млн. тонна өндірді. Өнеркәсіп төңкерісі елдің оңтүстігінде болмады десе де болады.
      

Оңшыо партия үкімет басында болғанда өздеріне қажетті мемлекеттік аппаратты күшейтті. Теміржол құрылысын қолдады. Оған қажетті ақша салықтарды көбейту арқылы жасады. Солшыл партия да болды. Бірақ бұлар да ірі финансистер мен саудагерлердің мүддесін қорғады. Бұл паритяның бағдарламасы:

1. 
   Жоғары кедендік тариф белгілеу
   
2. 
   Ірі өнеркәсіпшілерге тиімді сауда келісімін жасау.
   
3. 
   Ұсақ буржуазияға кредит беру.
   
4. 
   Салықты азайту, сайлау құқығын кеңейту, елді басқаруды демократияландыру
   

1887. 
      жылдары солшылдар партиясы үкіметтің басында отырды. Олар үкіметтің басына келгеннен кейін халыққа қарсы әрекет жасады. Демонстрация, митингілерге қарсы тұрды.
      

1. 
   Италияның бірігуі нәтижесінде еолің жағдайы қандай болды.
   
2. 
   1870 жылдары Италияның экономикасы.
   
3. 
   Ауыл шаруашылығына капитализмнің енуі.
   
4. 
   Сотүстік Италияда аграрлық құрылыс қандай дәрежеде болды.
   
5. 
   Италияның Тауарлы ақша қатнасының дамуы.
   
6. 
   Италия мемлекеті буржуазиялық конституциялық монархиясы.
   

5. 
   АҚШ тың экономикалық даму ерекшеліктері.
   
6. 
   Ауыл шаруашылығында капитализмнің дамуының
   

7. 
   Жұмысшы табының жағдайы, социалистік партияның құрылуы.
   
8. 
   АҚШ тың сыртқы саясаты.
   

1. 
   2.Ф. Энгельс. “Протекционизм и свобода торговли”. 21-том.
   
2. 
   3.Ф Энгельс. Президентские выборы в Америке. 21-том.
   

АҚШ XIX ғасырдың басында үндіс тайпаларын ығыстырып, көрші жерлерді басып алып аймағын кеңейтті. Тынық мұхиттағы аралдарды басып алды. Трансконтинентальды аймақ жасалды. 1880-жылы Солтүстік Америка қарамағында 38 штат болды. Батыс Европа аймағынан үлкен болды. 1880-жылы АҚШ- та 50,2 млн. Адам тұрды. Оның тұрғындары 80- жылдың басында 10 есе өсті. 1890-жылы 76,3 млн-ға өсті. АҚШ XX ғасырдың басында тұрғындардың саны жағынан 4 орынға шықты. АҚШ-тың ауыл шаруашылық капитализмі тез қарқынмен дамыды. Жерді өңдеймін деушілерге жер тегін таратылды. Фермерлік шаруашылық негіздері, құл иеленуші латифундиялар қиратылды, орнына квапитализмге ыңғайланған ауылд шаруашылығы жасалды. Әліде қоныстанбай бос жатқан жерлерді тегін таратты. Халықтың әл-ауқаты жоғарылады, ішкі рынок жасалды. Ішкі рынок кеңеюіне байланысты өнеркәсібі дамыды. Мұның бәрі елдегі капитализмнің дамуына әсер етті. XIX-шы ғасырдың соңғы ширегінде металлургия үлкен қарқынмен дамыды. Ұлы көлдер ауданы бүкіл елдегі өндірілетін өнімнің 80 процентін өндірді. Металлургияның дамуы көмір өнеркәсібіне түрткі болды. Аппалач тауында, Миссисипи өзенінің жағалауында көмір өнеркәсібі дамыды. XIX-ғасырдың аяғында Аппалач бассейні 50 процент көмір өндірді. Ірі өнеркәсіптің басқа салалары пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, тоқыма тағы басқа салалар пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, Тоқыма басқа салалар пайда болды. Өнер тапқыштық өмірге кеді. АҚШ-та 1870 жылдан бастап капитализмнің дамуына байланысты монополиялық бірлестіктер пайда болды. “Стандарт ойл” алкен компаниясы құрылды. Ол минай өнімінің 90 % -тін өзі өндірді. Рокфеллер, Морган сияқты миллиардерлер пайда болды. Болат корпорациясының бастығы Моргандар болды. Америкадағы капитализмнің кошті қарқын дамуының себебі: АҚШ та капитализм дамуына кедергі жасайтын карольдің жер иелену болған жоқ, Үндістердің жерлеріә өте құнарлы болды. Америкаға европаның келіп қоныстанушылары өздерімен бірге тәжірибе алып келді. Темір жол салу қолға алынды. Темір жол торабын темір компаниясының өзі билей бастады.

АҚШ-та екі партия өмір сүрді: Республикалық және демократиялық. Осы екі партия түрлі әлеуметтік топтарды өз жағына тартуарқылы елді басқаруды қамтамасыз етті. Олар біртіндеп ірі финансистерге айкала бастады.

АҚШ ауыл шаруашылығы дамудың Американдық жолымен жерді. Ленин бұған сипаттама берді: “Помещиктік шаруашылық болмайды. Ревалюция феодалдық поместьелерді конфискелейді және ұсақтап жіберді. Мұндай жағдайда шаруа басым болады. Ол егіншіліктен бір ден-бір агенті болып алады да біртіндеп капиталистік фермере айналады. Негізгі көрініс патриархалдық шаруаның буржуазиялық фермерге айналуы”.

Америкада фермерлер әлеуметтік топқа айналды. Америкада фермерлердің қозғалысы күшейді. Себебі олар үкіметтің қаржы саясатына қарсы болды. Бұл қозғалысқа қатысуышалр өкіметтің темір жол, салық саясатына қарсы болды. Бұл қозғалыс фермерлердің қозғалысы болғандықтан басылып қалды. Көп замай Гринбекер қозғалысы болды. Балда фермерлердің қозғалысы. 1861-1865 жылдары азамат соғысы болған еді. Сол кездің өзінде Гринбекер суретімен 450 млн. доллар ақша шығарған. Соғыс аяқталды, кейін Гинбекер партиясы құрылды. Қарыздарын Гринбекер ақшамен төлегісі келді. 1870 жылдан бастап: жұмыс күнін қысқарту, еңбек бюросын ұйымдастыру, жұмысшы статистикасын жасау, еңбек ақысын көбейту жолында күресті. 1870 жылы сайлауда бұл партия млн. нан астам дауыс алды.

1870-1880 жылдары АҚШ жұмысшы саяси өмірінде жұмысшы қозғалысының қалыптасқан жылдары болды. 1886 жылы 1мамырда көтеріліс болды. Чикаго қаласында осы кезде Америка үкіметінің әскері арандату арқылы, полиця орталығына бомба тастады. Оған қатысқандар Пирсонс, Фишер, Энгель, Шпиц деген азаматтар дарға асылды.

1876 жылы Америкада социолистік партия құрылды. Екінші съезде 1869 жылы “Рыцары труда” деген орден құрылды. АҚШ тынық мұхит бассейініне ауыз сала бастады. АҚШ тың қарулы күштері 1866-67-71 жылдары Кореяға бірнеше рет нәтижесіз экспедиция ұйымдастырды. Тек 1832 жылы ғана Кореяда Американ саудасы үшін порт ашылды.

1898 жылы АҚШ Испанияға соғыс ұйымдасытырып Пуэрто-Рико, Куба аралдарын тартып алды. Бұл Испан Америка соғысы дүниені қайта бөлу жолындағы ең алғашқы соғыс болып табылады.

Қытайды бөлшектеу үшін АҚШ 1899 жылы “Ашық есік” саясатын ұсынды. Бұның мәін барлық капиталистік елдерге Қытайға баруға ұсыныс жасалды, сөйтіп Қытайды ықпал аймағына бөліп алғысы келді. Оман Ұлы Британия, Германия, Рессей, Италия, Франция, Жапония елдері қатысуға тиіс болды. АҚШтың бұл жердегі ойы мынау: өзінің экономикалық қуатына сүйеніп, Қытай риногының бұл елдерді кейін ығыстырып шығару, сөйтіп Тынық мұхиты “Американ көліне” айналдыру.

АҚШ ХХ ғасыр басында империялизм сатысына аяқ басты. Ел ішінде капиталдың шоғырлануы, қаржы олигархиясының жасауы өте кошті қарқынмен өсті. 1900 жылы деректерге қарағанда АҚШта өндірістің өнімінің бір жылдық құны 20 млрд. доллар болды. Бұл Германия мен Ұлы Британиядан да екі есе артық. Болат өндіріуден Франция, Англия, Германияны қоса алғандағыдан артық өндірді. Қалған өндіріс салаларынан да бір орынға орнықты. Бұл кездегі АҚШтың өндірісіне тән нәрсе ол шоғырлануымен бір орталықтан нәтижесіне ірі корпорациялар мен трестерді жеңіске жеткізді. Тек 1904 жылдың өзін-ақ млн. долларлық өнімі бар өндіріс орындары елдің 0,9 %тін қамтыды, оларда жұмысшылардың 25,6 %ті жұмыс істеді. Трестер барлық өндірістің салаларында құрыла бастады. 1901 жылы Морганның “Болат тресі” құрылды. Ол болат шикі затының 50 % артығын өндірді. 100 деген теңіз кемелері болған. Ол басқа елдердің де кемелерін жалдады. Рокфеллерлер газ, электр өндірісінде өзіне қаратты. Дағдарыстар көбейе бастады. АҚШ ірі трестер еліне айналғаннан кейін империялизм дәуірінде паразитизм көріне бастады. Ірі трестер өзінің сыртқы рыноктағы артықшылығын сақтап қалу үшін техниканың прогресін тежеді. Рантье тобы қалыптан тыс көбейді. Бұл сияқты экономиканың дамуы ішкі рынокты тарылта бастады. Осыған байланыста рынокта талас-тартыс басталған. Дүниені қайта бөлу мәселелері күн тәртібінде тұрды. Олар өзінің идеологиясын АҚШ мәдениетін тарату арқылы жүргізгісі келді. Панама каналын қазуды қолға Ала бастады. АҚШ Атлант, Тынық мұхитта өзінің үстемдігін жүргізгісі келді.

Американдық еңбек федерациясы негізінен алғанда жұмысшы арестократиясынан тұрды. Олар жұмысшылардың жағдайын жақсарту туралы шара қабылдағысы келмеді. 1905-1912 жылдары аралығында жұмысшы қозғалысында жанданулар баталды. И.Р.М. деген ұйым құрылды. Бұл ұйымды құрғандар Юджин Дебс. Леон және Уильям Хэйвуд дегени адамдар. Бұл кейін екіге бөлінді. Уильям Хэйвуд бастаған ұйым Чикаго ұйымы болып бөлініп кетті. Леон Детройт ұйымы болып бөлініп кетті. Чикаго ұйымы 1912 жылы отыз рет стачка жасады. Олар талап етуімен Лоренс штатында еңбек ақы көбейді оның мүшелері тұрақты болмады, көбі маусым сайын, келіп кетіп жұмыс істейндер болатын. 1917 жылы ревалюциядан кейін бұлардың біраз Мішелі анархосиндикализм бағытымен кетті.

1901 жылы үкімет басына Теодор Рузвельт келді. Мұның алдында Мак Кинли еді, оны өлтірді. Тәртіп бойынша елді вице-президент Рузвельт басқарды. Ол Америкада реакциялық саясатты жүргізген белсенді адам. Ол жұмысшылардың наразылығын бәсеңдету үшін уәделер бере бастады. Ірі монополияның үстемдігіне қарсы шықты. Джек Лондон және басқа жазушылар ірі монополияларды синап жазды. 1905 жылдан бастап АҚШ та әлеуметтік қозғалыстың күшеюіне байлансыты Рузвельт бір қатар шаралар қолдана бастады.

АҚШ үкіметі сыртқы саясат жүргізді. Дүние жүзілік ықпал жасағысы келді. Испания мен Португалия әлсіреп отыр еді. АҚШжас империялистік мемелекет. Олар Испаниядан отарларын тартып алусаясатын ұстады. Испанияға Филипиннің құнына 2 млн доллар берді. Испания Ку бадан бір жолата қол үзгендігін мойындады. Келісім жасады. Американың протектораты орнады. Латин Америкасы елдеріне АҚШ өзінің ықпалын орната бастады.Монро доктринасын пайдаланды. Америка Американдықтар үшін. Бұл саясат “Жуан шоқпар” саясатымен жүзеге асырылды.

1901 жылы Панама Республикасы жарияланды. Оны бір ден Америка мойындады. Атлант мұхиты мен Тынық мұхиты арасындағы қатынасты оңайлататын Панама каналын қазуға кірісті.

1.АҚШ-тың ішкі саяси дамуы

2.Кливлендтің президенттігі

3.АҚШ-ғы жұмысшы қозғалысы

1.ХІХ соңы ХХғ басындағы Ресейдің экономикалық жағдайы

2. ХІХ соңы ХХғ басындағы Ресейдің сыртқы саясаты

3.1905-1907жж Ресей революциясы

1.История России / Под ред М.М.Горинова М., 2000

2.Века А.В. История России .Минск, Москва., 2003
Лекция маќсаты: ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Ресейдің саяси-экономикалық дамуын қарастыру
Лекция мєтіні

Экономикалық жағдайы. ХІХ ғасырдың соңы емн ХХ ғасырдың басында Ресей экономикасы күшті қарқынмен дамыды. Бұл елде 60-70 жж. Іске асырылған реформалардың нәтижесі еді. Өнеркәсіп өнімдерінің жалпы көлемі жөнінен Ресей дүние жүзінде бесінші орынға шыөты.

Ресейдегі монополистік капитализмнің ерекшелігі сол, өнеркәсіп пен қаржы-банктік жүйенің жоғарғы қарқынмен дамығанына қарамастан, ол жалпы алғанда артта қалған ауыл шаруашылақты ел болып қала берді.

Ресей ауыл шаруашылығындағы Батыстың басқа алдыңғы қатарлы елдеріндегідей каиталистік жолмен жедел дамып кете алмады, оған деревнияда орын алып отырған помещиктік жер иелену және шаруалардың жерді қауымдасып пайдалану жүйелері кедергі болды.

1905-1907 ж.ж. бірінші орыс революциясынан соң патша үкіметі бір сыпыра реформалар жасауға мәжбүр болды. Ауыл шаруашылығында жүргізілген реформалар Министрлер кеңесінің төрағасы А.П.Столыпиннің атымен байланысты. Бінеше патша жарлықтарына сәкес шаруалардан алынатын жер сатып алу төлемдері жойылды. Оларға қауымнан шығуға рұқсат берілді., мұндай жағдайда оның қауымдық жерлерінен тиесілі үлесі сақталып қалды. Жарлық тиімді әрі өнімді жеке шаруа қожалықтарын құрып, оларға әр түрлі қолдау көрсетіп, патша үкәметінің сенімді тірегіне айналдыруды көздеді. Стольпин реформаларының негізінде іске асырылған көші-қон саясатының барысында Сібір мен Орта Азияға 1906-1914 жж. Арасында 3 млн шаруалар қоныс аударып, оларға жергілікті халықтардың ең шұрайлы жерлері тартып алынып берілді.

Балқанда Германия мен Австро-Венгрияның ықпалының артуына байланысты Ресей өз назарын енді Қиыр Шығысқа адаруға мәжбүр болды. Ресейдің Қытайдағы белсенділігінің артуы (Порт-Артурды жалға алу, орыс әскерлерін Маньчжурияға енгізу, Қытай Шығыс темір жолын салу) осы аймақта жетекшілік рол атқарудан үміткер жапония тарапынан наразылық туғызды. Батыс елдерінің қолдауына арқа сүйеген Жапония 1904 ж. 27 қаңтарда Порт-Артурда тұрған орыс кемелеріне тұтқиылдан шабуыл жасады. 1905 жылы қыс-көктем аларында жапондықтар Кореяға басып кіріп, Маньчжурияда шабуылға шықты. 1904 жылы тамызында Ляонян-Артурды қоршау 1904 жылы жазынан 1905 жылдың қысына дейін созылды. Қорғаушылардың ерлігіне қарамастан, 1905 жылы 2 қаңтарында Порт – Артурды бөлуге мәжбүр болды. 1905 жылы маусымда Цусима аралының маңында жапондықтар вице-адмирал Рождественский бастаған орыс эскадрасын талқандады. Цсиума шайқасы аяқталғандығын білдірді. Россия онда жеңіліс тапты.

Революциялық қозғалыстың қарқынынан зәресі қалмаған патша үкіметі 1905 жылы 17 қазақннда манифест жариялап елде демократиялық реформалар жүргізуге уәде берді. Бірақ бұл революция тосқауыл бола алмады, жұмысшылар қозғалысы одан әрі өрлеп , Мәскеуде ол қарулы көтеріліске ұласты.

Бірақ түрлі себептерге байланысты революция жеңіліс тапты. Бұған басты себеп жұмысшылар мен шаруалар одағының әлі де әлсіздігі, армияның көпшілігінің патша укіметінің жағында болуы және революцияны басқарушы саяси партиялардың араларында ауызбіршіліктің жоқтығы болды.
Баќылау с±раќтары:

1.ХІХғ соңындағы Ресейдің ішкі саясаты

2.ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Ресейдің сыртқы саясаты

3.1905-1907жж Ресей революциясының шығу себептері, барысы, тарихи маңызы

1.Латын Америка елдеріне жалпы сипаттама

2.Латын Америка елдеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстар

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

ХХ ғасыр басында латынамерикасы елдерінің өздерінің капиталистік даму ерекшеліктеріне қарай саралануы байқалды. 1914 жылы бірінші орынға Аргентина шықты. Мұнда қала тұрғындары (негізінен Еуропадан келген) халықтың 50 пайызын құрады. Уругвай, Бразилия, Куба, Венесуэла, Чили де осы деңгейде еді. Өздерінің капиталистік дамуында көбірек артта қалған елдер Перу, Боливия, Мексика болды, бұларда капитализмге дейінгі қатнастардың тамыры әлі де тереңде жатқан еді.

Аргентина радикалдары билеуші олигархтарға қарсы 1890, 1893, 1905 жж. Бірнеше рет көтеріліс шығарды, тек қана 1912 жылы жалпыға бірдей сайлау құқығын иеленіп, 1916 жылы сайлауда жеңіске қолдарын жеткізіп, демократиялық республика режимін орнатты.

Уругвай ХХ ғасыр басына дейін толассыз азамат соғысын басынан кешірді, тек 1903 жылы ғана елде түпкілікті демократиялық және әлуметтік реформалар жүргізіліп, тұрақты конституциялық режим орнатылды.

Бразилияда құлдықты жою (1888), монархияны құлату (1889) және 1889-1891 жж. Революциядан соң республика орнатылды, бірақ олигархтық топтардың билігі басым болды.

Чилиде ХІХ ғасыр аяғында президент Хосе Мануэлб Бальмаседаның солшыл либералдық үкіметі ұлттық экономиканы қорғау туралы заңдар қабылдаттырған болатын. Олигархияның зорлық-зомбылғын ауыздықтауға бағытталған бірсыпыра шаралар қабылданды, еңбекшілердің мүдделерін қорғайтын шаралар іске асрылды, клерикалдарға қарсы саясат жүргізді.

ХХ ғасыр басынада құрлықта орын алған ең басты уақиға Мексика революциясы болды.

Сайлау алдында диктатор Диас Мадероны тұтқынға алып, оны бүлік ұйымдастырды деп айыптап, сотқа берді. Кепілдікке босатылған Мадеро АҚШ-қа қашты. Әрине, сайлауда бұл жолы да Диас жеңді.

Оппазиция күресінің басқа түрі - қарулы күреске дайындалуға кірісті. Мадеро құжат жариалап, онда 26 маусымда өткен президент сайлауын дұрыс емес деп айыптап, 1910 жылы 20 қарашада қарулы көтеріліс жасауға шақырды. Жаппай көтерілістер мен қақтығыстар әскери бөлімдерді де қамтып, Мексика революциясының басталғанын паш етті.

Мексиканың оңтүстігінде Эмилиани Сапатаның (1869-1919) партизандық армиясы әрекет жасады. Сапата шаруа отбасында дүниеге келді. Өзі тұратын деревниядағы шаруалардың жерлерін помещиктердің зорлық пен тартып алғанына ашу ызасы келеген Сапата көтеріліске басшылық етті.

Мадеро Диасты құлату үшін күреске бастағанда Сапата оған қосылып, революциялық армияның генералы деген атақ алды. Мексиканың солтүстігінде Чиуаау штатында шаруалар көтерілісін Панчо Вилья (1877-1923) басқарды, ол да Мадероны қолдап, генерал атағын алды.

Шаруалар қозғалысы мен қала жұмысшылары және орта топтардың әрекеттерінің арқасында Мадеро 1911 жылы 7 маусымда Мехикоға келіп кірді. 83 жасар диктатор Диас елден қашуға мәжбүр болды. 1911 жылы 2 қазанында Мадеро Мексикаға президент болып сайланды.

Мадеро шаруаларға олардан тартып алынған қауымдық жерлерді қайтарып береміән деген уәдесінен бас тартып, шаруалар армиясының қарусыздануын талап етті. Сапата мен Вилья шаруалардың талаптарын қолдап, қарусызданудан бас тартты. Мадеро оларға қарсы күрес бастады.

Генерал Уэртаның басшылығымен контрреволюциялық төңкеріс жасалынды. 1913 жылы 18 ақпанда Мадеро тұтқынға алынып, артынан өлтірілді.

Диктаторлық режимнің қалпына келтірілуі елде жаппай қарсылық туғызды. Сапата мен Вильяның шаруалар армиясы бірікті. Уэртаның әскери хунтасын құлатуда шешуші ролді шаруалар отрядтары атқарды. Көтерілісшілер астананы қоршауға алды. 1914 жылы шілдеде Уэрта биліктен бас тартты.

Веракрус қаласында азаматты билік басшысы ретінде Уэртаға қарсы күресті бірінші болып бастаған Венустиано Карранса орныққан болатын.

1917 жылы олар негізінен Шаруалар көсемі Сапата мен Вильяның өмірлері де қайғылы аяқталды, екеі де жалдамалы жендеттердің қолынан қапыда қаза тапты.

Карранса үкіметі шетел капиталының елдің шаруашылық өмірі мен экономикасына ықпалын тежейтін бірсыпыра шараларды қолдады. Ол жұмысшы қозғалыстарына әлуметтік реформаларға уәде беруді ереуілдер мен толқуларды күшпен басу әрекеттерімен ұштастырды.

Құрылтай жиналысын шақыру мен жаңа конституцияны қабылдау революцияны аяқтады. Құрылтай жиналысындағы демократияшыл қанат күрестер мен келісімдер нәтижесінде сол кездегі ең алдыңғы қатарлы конституцияны қабылдатты. Жиналыс оны 1917 жылы 31 қаңтарында қабылдап, 1917 жылы мамырында ол күшіне енді.

Конституция басқарудың республикалық формасын белгіледі. Ол елді басқарудың тұрақты демократиялық жүйесінің негізін қалады.

Латын Америкасының қоғамдық дамуына лантиноамерикандық ұлттардың қалыптасу ерекшеліктері үлкен әсер етті. Ұлттар әдетте мемлекеттік шеңберлерде әртүрлі нәсілдік-этникалық бөліктерден құрылды. Үндістер, еуропалықтар отаршылар, Африкадан шыққандар белгілі бір әлуметтік-экономикалық, территориялық, мемлекеттік одақттастардың шеңберінде ұлттардың қалыптасуына негіз болды. Алуан түрлі дәстүрлер, мәдениеттер, әдет-ғұрыптардың өзара әсерлері үндістік, негрлік, еуропалық белгілерден өзара ерекшеліктері. Бар мәдени этникалық қорытпа түзді.

Латынамерикалық республикаларыдың әлуметтік-саяси тарихының ерекше белгісі отаршылдық кезеңінде провинциалдық тұйықтылық пен ХХ ғ. Азамат соғыстары жағдайында қалыптасқан патриархалды-патерналық дәстүрлер болды.

Латынамерикандық қоғамдық өмірде католиктік шіркеудің ролі күшті болды. Латын Америкасында дүние жүзіндегі католиктердің жартысынан көбі тұрады.

Латын Америкасының даму ерекшеліктері көп жағдайда қоғамдағы қайшылықтардың күрделі түйінделуіне ықпал жасады.

Баќылау с±раќтары:

1.Латын Америка елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуы

2.Латын Америка елдерінің мемлекеттік құрылысы

3.1910-1917жж Мексика революциясы

Кривогуз И.М. Второй Интернационал.1889-1914. М., 1964

Тартаковский Б.Г. Фридрих Энгельс – советник и учитель международного пролетариата. М., 1966

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Халықаралық жұмысшы партияларының бірлестігі – ІІ Интернационал 1889 жылы құрылған.Оның құрылуының алғышарттары:ХІХғ 70 жж монополизмге дейінгі капитализмнің империализмге өтуі, Еуропа мен Америкада жұмысшы табының саяси партияларының құрылуы, маркстік идеялардың кеңінен таралуы.80 жж соңында бұрынғы социалистік партиялардан басқа ( ең мықтылары Германия мен Францияда) Еуропаның бірқатар елдерінде (Бельгия, Швейцария, Испания, Италия,Швеция, Норвегия) , Ресейде маркстік «Еңбекті азат ету» және маркстік үйірмелер пайда болды.Интернационалдық байланыстарды нығайтуға деген ұмтылыс күшейді.

Жаңа социалистік бірлестікті құруда үлкен рольді Ф.Энгельс атқарды, сонымен қатар 1-ші, 2-ші (1889, 1891) конгрестердің дайындығына атсалысты, ал 3-ші конгреске өзі қатысты.

Бірінші конгресс (құрылтай) марксистер париж қаласында 1889 жылдың 14-21 шілде аралығында өткізді.Оған 393 делегат қатысты, олар сол кезде қызмет еткен Еуропа мен АҚШ-тың барлық ұлттық және социалистік ұйымдардың өкілдері еді.Екінші конгресс 1891 жылдың 16-22 тамыз аралығында Брюссель қаласында өтті.Жұмысшы табының милитаризмге көзқарасы туралы К.Либкнехттің резолюциясы қабылданды.Онда соғыстар капиталистік құрылыстың нәтижесі және тек ғана социалистік қоғам халықтарға бейбітшілік алып келетіні, милитаризм жойылатындығы айтылған.Резолюция соғысқа қарсылық көрсетуге шақырады.Конгресс жұмысшы табының экономикалық және саяси күресті қатар жүргізуін мақұлдап, анархистік тактикаға қарсы шықты.Үшінші конгресс 1893 жылдың 6-12 тамыз аралығында Цюрих қаласында өтті.Конгресс анархистер тактикасына қарсы шығып, ІІ интернационал қатарында тек ғана саяси күресті мойындайтын жұмысшы партиялар болады деген шешім қабылдады.Г.В.Плехановтің соғыс болған жағдайда пролетариаттың тактикасы туралы баяндамасы бойыншаБрюссель конгресінің шешімдерін мақұлдаған резолюция қабылданды.Конгресс социалистік партияларды парламенттерде әскери несиелерге қарсы дауыс беруге міндеттеді.

Төртінші конгресс 1896 жылдың 27 шілді-1 тамыз аралығында Лондон қаласында өтті.Осыған дейін өткен конгрестердің шешімдерін мақұлдады.

Лондон конгресі ІІ Интернационалдың қызметінің бірінші кезеңін аяқтайды.Оның негізгі нәтижесі жұмысшы қозғалысында марксизм гегемониясының орнауы.

Бесінші конгресс 1900 жылдың 23-27 қыркүйектері аралығында Париж қаласында өтті.Конгресс нәтижесінде Мильеран резолюциясы қабылданды, ол ІІ Интернационалда және кейбір партияларда оппортунизм ықпалының күшейгенін көрсетті.Конгресс Халықаралық социалистік бюро құрды.

Алтыншы конгресс 1904 жылдың 14-20 тамыз аралығында Амстердам қаласында өтті.Әлемнің барлық континенттерінің социалистік партияларының және РСДРП өкілдері қатысты.Конгресс Ресейдің жұмысшы табының күресінің халықаралық маңызын мақұлдаған резолюция қабылданды.

Жетінші конгресс 1907жылдың 1907 Штутгартта өтті.Конгресс жұмысына алғаш рет большевистік делегацияны басқарған В.И. Ленин қатысты.Жалпы Штутгарт конгресі социалистік партиялардың тактикасының айқындалуында үлкен роль атқарды.

Сегізінші конгресс 1910 жылдың 28 тамыз- 3 қыркүйек аралығында Копенгаген қаласында өтті.Социалистік партиялардың бірлігі туралы мәселесі бойынша ұлттық деңгейде социалистердің барлық ағымдарының бірігуін талап еткен резолюция қабылданды.

1912 жылы Балқан түбегінде әскери дағдарыс басталды.Осы жағдайда 1912 жылы 24-25 қарашада Базельде тоғызыншы конгресс өтті.Бір ауыздан қабылданған Базель манифестінде барлық социалистік партиялардан империализмге қарсы күресті талап еткен резолюция қабылданды.1912 жылдың соңында ІІ Интернационалдың қатарында 3787 мың мүше , 23 мемлекеттің 27 социалистік партиялары,болды, оған қоса кәсіподақтар қатарында 11 млн. Мүше болған.

1914 жылы бірінші дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін Халқаралық социалистік бюро қызметін тоқтатты.ІІ Интернационал мен социал-демократиялық партиялар, социалистік партиялар арасындағы байланыс үзілді.ІІ Интернационалда өз қызметін тоқтатты.

Екі дүниежүзілік соғыстар аралығында социалистік партиялар халықаралық социалистік бірлестіктер құру әрекетін жасайды.Олар Берн Интернационалын (1919-23жж),Интернационал 21/2 (1921-23жж),Социалистік жұмысшы интернационалы (1923- екінші дүниежүзілік соғысқа дейін қызмет етті) құрылды.

Баќылау с±раќтары:

1.Жұмысшылар қозғалысы және маркстік идеялардың тарауы

2.ІІ Интернациналдың құрылуы

3.ІІ Интернационалдың конгрестері

1. 
   Дүние жүзін аумақтық тұрғыдан бөлуді аяқтау.
   
2. 
   Әскери-саяси блоктардың құрылуы
   
3. 
   Француз-орыс одағы
   

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

1877. 
      жылы 24 сөуірде Ресей Түркияға соғыс жариялады. Орыс әскерлері Адрианопольді алып, Константинопольді құлатуға жақын қалған кезде түрік өкіметі бітімге келісім сұрады.
      
1878. 
      жылы 3 наурызда Сан-Стефанода Ресейге Карс, Ардаган, Баязет және Батуми қалаларын беру және Қырым соғысьшан соң Ресейден тартып алынған Бессара-бияның оңтүстік бөлігін қайтаруды қарастырған бітім шартына қол қойылды. Бұл шарттың бір пункті Балқан мемлекеттерінің аумақтық құрылымына қатысты болды. Өзіндік біртұтас Балқан мемлекеттері: Черногория, Сербия және Румыния заңды толық тәуелсіздік алды. Болгария Сан-Стефано шарты бойынша Константинопольге жақын
      келіп, Эгей теңізі жағалауының бірқатар бөлігін косып алды. Осылайша Сан-Стефано шарты серб және румын халықтарын түрік езгісінен толық азат етті және Болгарияның жартылай азаттың алуына жол ашты.
      

Орыс-жапон соғысындағы Ресейдің жеңілісі XX ғасырдың басындағы басты қарсыластар—Англия мен Германияның айналасына мемлекеттердің топтасуын жеңілдетті. 1904 жылы ағылшын-француз Антанта шартынан кейін, Англия антигерманиялық коалицияға Ресейді тарту үшін бар күшін жұмсады.

1.Әскери-саяси одақтардың құрылуы

2.Ағылшын-американ қайшылықтары

3.Ағылшын-бур соғысы

4.Орыс-жапон соғысы
29- лекция. Таќырыбы: Бірінші дүниежүзілік соғыс

Жоспары:

1. 
   ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы халықаралық қатынастар.
   
2. 
   “Үштік одақ” пен Антантаның құрылуы және олардың арасындағы қайшылықтар.
   
3. 
   1914 жылғы Сараево дағдарысы.
   
4. 
   Соғыстың басталуы және барысы.
   
5. 
   Соғыстың қорытындылары.
   

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басындағы халықаралық жағдай өте шиеленісті әрі күрделі болды.Бұл кезеңде елдер арасындағы экономикалық даму әрекетілігімен ерекшелінді. 50 жыл ішінде халық саны 1,3 мың, 1,7 мыңға өсті. Индустриялды даму өндіріс көлемі 5 есе, дүниежүзілік сауда көлемі4 есе өсті. әсіресе транспорт пен байланыс арта түсті. әлемдік өркениет өз дамуында биік дәрежеден көрінді. Солтүстік Атлантика регионы халқы рухани және материалдың даму жақынан озық тұрды. Халықаралық қатынастардың даму халықтар арасында мұқтаждықпен және мет-дың ресурстардыпайдалану арта түсті. Европа державалары, АҚШ, Жапония, индустриялды даму биігінде көтеріліп дүниедегі дамудағы шешуші роліне ие бола бастады. Дамыған мемелекеттер әлсіз мемлекеттерге ықпалы арта түсті.

1879 жылы Германияда Африка АҚШ арасында құпия келісім болды. 1882жыл үштік келісім Германия Италия, 1891 жыл Франция орыс келісімі 1904 Франция Ұлыбритания, 1899 жыл Ресей инциативасымен 26 ел қатысқан Гаага конференциясы болып халықаралық шиеленістерді бейбіт шешу мәселесі қаралды. 1881-1900 жылдары 111 халықаралық шиеленіс бейбіт жолмен шешіледі. 20 жыл ішінде Европа мемелекетінде әскер саны 25 пайызға , әскери шығын 2 есе өсті. 1899 жылдары Гааго конверенциясы соғыс жағдайында химия қаруларын пайдаланбау, жаралыларға гуманның көмек, қолға түскен солдаттарға зәбір берму мәселелері және соғыс шығындарын азайту мәселесі қаралады.

1907 жыл АҚШ интицивасымен 44 мемлекет басшылары қатысқан конфернеция болып өтті. Бұл конференция Вена конференциясынан кейінгі жаңа дәуірдегі ең ірі конференция болды.Халықтық құқықтың нормаларын қарастырылды.

28 маусым Сараевода серб Таврило Принцип Эрц герцорг Франция фердинандты атып өлтірді. Австрия – Венгрия, Германия үкіметтері бұл қастандықты тиімді пайдалану жолдарын іздестірді. Германия Россия мен францияның әлсіздігін пайдаланып тұтқиылдан шабуыл дасау жоспарын жасады. Петербургқа келген франция президенті Пуанкаре Россияға, Сербияға көмек беруіне кеңес берді. Англия Австрия- Германия одағына соққы беріп әлемдік аренадан ығыстыру жолдарын қойған талабы оның тәуелсіздігін жою болатын. 28 июль Австрия – Венгрия әскерлері Сербияға басып кірді. Россия мобилизация жариялады, Германия оны тоқтатуды тавлап етті, Россия оны тыңдамады 1 августа Германия Россияға соғыс жариялады. Бельгия территориясы арқылы францияға шабуыл жасады. Бельгияны жақтап Ұлыбританияның Германияға соғыс жариялады. Европа державиясымен бірге бұл соғысқа олардың доминондары мен отарлары да қтысты, санти августа дүниежүзілік соғыс басталды.

Соғыстың себебі Европалық ұлы державалардың дүние үстемдікке ұмтылуы болды. Империалистік державалар әрқайсысы өзіне көлемді ықпал ету аймағын алуға тырысты. Ақш І – ші дүниежүзілік соғыс жылдарында экономикалық, финанс, саяси, әскери жағыфнан жетіліп дами түсті. Осы табыстар оны капиталистік дүниеде гегомондыққа итермеледі. Германия мен Түркияның отарларын иемденуді ойлады. Бұл территрияларда Ұлттар лигасы бақылауына беруді ойластырды. Ақш ұсынысы теңізде еркін жүзі, сауда еркіндігі, колониялар мәселесн еркін реттеі. Англия, Жапоня, Франция ықпалын колонияларды басқаруын шектеуді қарастырды. Екінші жағынан АҚШ Германияны Кеңес мемлекетіне қарап күш ретінде пайдалануды жоспарлады. Сонымен бірге Франция мен Англияға тепе – теңдікті сақтауға пайдаланылатын болды. Антанта мемлекеттері АҚШ – тың бұл әрекетін болдырмауға күш саолды, Ұлттар лигасын құруды кешуілдетті және АҚШ ықпалының күшеюінен қатты қауіптенді. Франция Германияны майда мемлекеттерге бөлшектеуді, Германия мен Түркия колонияларын алуды Европада Германия есебінен өз территориясын ұлғайтуды жоспарлады. Бұл деген Европада Франция гегамондығын орнату деген пиғыл еді. Ұлыбритания бұл кезде Африкадағы неміс отарларын өзне қаратып үлгерген еді. Германия Англияның ереуіл қарсыласына айналу дәрежесінен айырылған болатын. Италия мемлекеттері Балканда австрия- Венгрия империясына қарасты біраз жерлерді иемденіп үлгерген болатын. Жапония Шань Дунь түбегін Тынық мұхиттағы Герман отарларын алуды талап етті. Ірі державалардың бұл гегамондық әрекеттері кіші мемлекеттердің саясатына мүлде қайшы болатын. Париж конференциясының мақсаты жеңілген Германиямен бейбіт келісім жасау болатын.

1. 
   Соғыстың себептері?
   
2. 
   Июль дағдарысы және соғысты жариялау?
   
3. 
   Соғыстың империалистік сипаты және державалардың басыншылық мақсатында көздеуі?
   
4. 
   Соғыстың барысы?
   
5. 
   Бірінші дүниежүзілік соғыстың қорытындылары?
   

1.Ғылым мен мәдениет

2.Әдебиет

3.Бейнелеу өнері

4.Музыка

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

өнерін шіркеуден белектеуді аяқ-тады. Музыка зайырлы өнерге айналып, опералық театрлар мен концерттік залдар сахнасына аяқ басты. Моцарттың симфониялары мен концерттері, «Фигароның үй-лену тойы», «Дон Жуан», «Сикыр-лы флейта» опералары, қайғылы-айбынды «Реквиемі», тағы басқа да шығармалары күні бүгінге дейін ұлы композитор өмір сүрген кез-дегідей жалғасын тауып келеді.

1.Қоғамдық ойдың дамуы

2.Әдебиеттегі ағымдар: декадентшіл, символизм,натурализм, сыни реализм,авангардизм, футуризм, экспрессионизм

3.Бейнелеу өнерінің ағымдары:импрессионизм, пост- импрессионизм, кубизм, экспрессионизс.

4.Кино өнерінің дамуы

Қазақстан Республикасы

Білім және ғылым министрлігі

«Сырдария » университеті

“Гуманитарлық білім» факулътеті

«Отан және шетел тарихы» кафедрасы

«Еуропа және Америка елдерінің жаңа заман тарихы » пәні бойынша

«Тарих» мамандықтарының студенттері үшін

СЕМИНАР САБАҚТАРЫ

Жетісай – 2010 ж.