Фонетикалық зерттеуде қолданылатын әдістер
Дыбыстық тіл күрделі болып табылатындықтан, ерекше зерттеу әдістерін қажет етеді. Дыбыстардың пайда болуы мен жасалуындағы ерекшеліктер акустикалық (физикалық) аспект тұрғысынан акустикамен, белгілі бір дене мүшелерінің дыбыстарды жасауға қатысы тұрғысынан физиологиямен (анатомия) байланысты болып келеді. Сондықтан дыбыстардың табиғатын анықтауда аталған ғылымдарда пайдаланылатын әдістері қолданылады.
Экспериментті әдіс дыбыстардың акустикалық мінездемесін – күшін, қарқынын, созылыңқылығын зерттейді. Сонымен қатар, дыбыстардың артикуляциялық табиғатын, яғни қандай мүшелердің қатысуымен қалай жасалып тұрғанын тиісті аппараттардың көмегімен қарастыру керек.
Экспериментті – фонетикалық әдіс 2 топқа бөлінеді:
1) Акустикалық әдіс арқылы сөйлеу дыбыстары, олардың акустикалық қызметі қарастырылады.
2) Физиологиялық әдіс (соматикалық әдіс) дыбыстар қандай дене мүшесінің қатысы арқылы жасалып тұрғанын анықтайды.
1.Акустикалық әдіс
1) кимографтық әдіс
2) осциллографтық әдіс
3) спектографиялық әдістерге іштей жіктеледі
2. Соматикалық әдіс
1) палатографтық әдіс
2) рентгенографиялық әдіс
3) кинофотоға түсіру әдісі болып үшке бөлінеді.
Экспериментті фонетика қазіргі қазақ тіл білімінде де кең қолданылуда.
№
|
С.Мырзабеков
|
Ортақ
|
І.Кеңесбаев/Ғ.Мұсабаев
|
1.
|
Дыбыстау өкпедегі ауаның сыртқа шығуы кезінде ауа жолына орналасқан дыбыстау мүшелерінің белгілі бір тәртіппен атқаратын қызметіне
негізделген.
|
Дауысты дыбыстардың қай-қайсысы болса да дауыс шымылдығының дірілі (вибрация) арқылы пайда болады.
|
Дыбыстар күрделі вибрациялық қимылдың нәтижесінен пайда болады
|
2.
|
Дыбыстау мүшелері: өкпе, кеңірдек, дауыс шымылдығы, көмей, ауыз қуысы, тамақ қуысы, мұрын қуысы, тіл, бөбешік, тіс т.б. (сөйлеу аппараты)
|
Тіл дыбыстарын жан-жақты білу үшін, олардың жасалу жолдарын толық түсіну үшін дыбыстау мүшелерінің әрқилы қызметін білу керек.
|
Дыбыстау мүшелері:
Тыныс мүшелері;
Тамақ;
Қуыс мүшелері.
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
