Лекция мақсаты: Басқару ғылымының теориялық және әдістемелік негіздері, басқарудың шетелдік тәжірибесін зерттеу қажеттілігі



бет117/292
Дата07.02.2022
өлшемі3,98 Mb.
#95859
түріЛекция
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   292
Байланысты:
менеджмент

коммерциялық;

  • коммерциялық емес болып бөлінеді (2-схема).

    2-схема. Коммерциялық кәсіпорынның жіктелуі

    Коммерциялық кәсіпорын

    Толық
    серіктестік

    Шаруашылық серіктестіктері және қоғамдар

    Жеке (индивидуалды) кәсіпорын

    Мемлекеттік және муниципалды кәсіпорын

    Өндірістік
    кооператив

    Қосымша жауапкершілікті серіктестік

    Аралас (командитті)
    серіктестік

    Акционерлік
    қоғам

    Жауапкершілігі шектеулі
    серіктестік

    Коммерциялық емес кәсіпорындардың коммерциялық кәсіпорыннан айырмашылығы – пайдалары негізгі емес нысандардан алынады және ол пайдалар коммерцияға қатысушылар арасында бөлінеді. Мысалы, мұндай кәсіпорындарға


    • әр түрлі тұтыну кооперативтері;

    • қоғамдық немесе діни ұйымдар жатады.

    3-схема. Кәсіпорынды анықтайтын негізгі белгілер





    Көрсеткіш

    Нарықты экономика
    жағдайында

    Жоспарлы экономика
    жағдайында

    Өндірістік фаторларды пайдалану

    Автономиялық

    Орталық органға бағыныштылығы

    Үнемділік

    Нақты нәтижелер бойынша пайдалылық

    Кез-келген бағада
    жоспардың орындалуы

    Жеке меншік

    Қоғамдық меншік

    Қаржылық
    тепе-теңдігі

    Нарықтық баға

    Мемлекеттік баға

    Жұмыс күшінің
    артылуы

    Жұмыс күшінің
    жетіспеушілігі



    Кәсіпорын мына түрде жіктеледі (4-схема).

    • меншікке байланысты;

    • салалық бағыныштылығына қарай;

    • шаруашылық қызметінің сипаты мен түрі бойынша;

    • құқықтық ережелер бойынша.

    4-схема. Кәсіпорынның жіктелуі

    Менгшік түрлері бойынша



    Жеке

    Мемлекеттік

    Көлік

    Салалық бағыныштылығына қарай

    Ауыл шаруашылық

    өнеркәсіптік



    Тұрмыстық
    Қызмет көрсету

    Басқа да

    Құрылыс

    Байланыс

    Ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты

    Акционерлік

    Мемлекеттік

    Бірлескен

    Фермерлік











    Кәсіпорынды ашу үшін қажетті құжаттар

          1. Акционерлік қоғам

    • тіркеу туралы арыз;

    • құрылтайшылары бекіткен жарғы;

    • құрылтай шарты;

    • құрылтайшылардың хаттамасы;

    • мекен-жайы туралы құжат;

    • тіркелгені үшін төленетін төлемақы туралы квитанция.

    ААҚ үшін жарғылық капитал – 5000 есе айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы тиіс, ал ЖАҚ үшін 100 еселенген айлық есепті көрсеткіш.

    1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік

    • тіркеу туралы арыз;

    • құрылтайшылар бекіткен жарғы;

    • тіркелгені үшін төленетін төлемақы квитанциясы;

    Жарғылық капиталы – 100 еселенген айлық есепті көрсеткіш.

    1. Толық серіктестік

    • тіркеу туралы арыз;

    • құрылтайшылар бекіткен жарғы;

    • құрылтай шарты;

    • тіркегені үшін төленетін төлемақы квитанциясы;

    Жарғылық капиталы – ең кемі 25 еселенген айлық есепті көрсеткіш.

    1. Командитті серіктестік

    Жарлық капиталы – 100 еселенген айлық есепті көрсеткіш, ал шағын кәсіпорын үшін 50 еселенген айлық есепті көрсеткіш.

    1. Өндірістік және тұтыну кооперативтері

    • тіркеу туралы арыз;

    • құрылтай бекіткен жарғы;

    • құрылтай шарты;

    • тіркегені үшін төленетін төлемақы квитанциясы.

    1. Тұрғын үй құрылыс және тұрғын үй кооперативі

    • тіркеу туралы арыз;

    • құрылтай бекіткен жарғы;

    • құрылтай шарты;

    • тіркегені үшін төленетін төлемақы квитанциясы.

    1. Мемлекеттік кәсіпорын

    • тіркеу туралы арыз;

    • жарғы;

    • Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі немесе жергілікті

    атқарушы органдардың мемлекеттік кәсіпорынды құру жөніндегі шешімі;

    • құрылтайшылардың хаттамасы;

    • мекен-жайы;

    • тіркеу төлемін төлегені туралы квитанция.

    Бақылау сұрақтары:

    1. Рыноктық қарым-қатынас жағдайында шаруашылық қызметінің қазіргі заманғы түрлері

    2. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексі және ұйымдастыру-құқықтық түрлері: мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар, коммерциялық емес ұйымдар, шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер

    3. Шаруашылық серіктестіктер сипаттамалары және олардың түрлері: толық серіктестік, қосымша жауапкершілікті серіктестік, коммандитты серіктестік, жауапкершілігі шектелген серіктестік

    4. Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық

    5. Ассоциациялардың ұйымдастыру - құқықтық түрлері: холдинг компаниялары мен қаржы-өнеркәсіп топтары, концерндер, консорциумдар, трестер, синдикаттар, картельдер



    Әдебиеттер:

    1. Басқару негіздері. Оқу құралы, Экономика, 1997.

    2. Менеджмент негіздері. Ахметов А.,2005.

    3. Менеджмент ( лекциялар курсы). Бердалиев К.Б., Алматы, 2006.

    4. Р.С. Каренов. Менеджмент негіздері: Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 1999

    5. Кубаев К.Е. Теория постоения систем управления.

    6. Кубаев К.Е. и др. Теория и практика менеджмента.

    7. Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., У.С.Байжомартов, Б.А.Жүнісов, Ж.Ж.Жұмаев. -Ақтөбе, Орал, 2005 ж Менеджмент.


    12-ЛЕКЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ: ӘРЕКЕТТЕСТІКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ӨКІЛЕТТІЛІКТЕР


    Жоспар:

    1. Делегирлеу, өкілеттіліктер және жауапкершілік

    2. Басқарудың деңгейлері мен функциялары бойынша өкілеттілік пен жауапкершілікті бөлу

    3. Өкілеттікті беру концепциясының сипаттамасы: классикалық концепция мен ұйымдық, өкілеттілікті қабылдау концепциясы



    Лекция маќсаты: Өкілеттікті беру концепциясының сипаттамасы: классикалық концепция мен ұйымдық, өкілеттілікті қабылдау концепциясы
    Лекция мәтіні
    1. Делегирлеу, өкілеттіліктер және жауапкершілік
    Жоспардыњ (баѓдарламаныњ) орындалуын ќамтамасыз етуге тиісті ‰йымдыќ ќ‰рылымды ќ‰р‰ды басќарудыњ мањызды функцияларыныњ бірі ‰йымдастыру береді. Аталѓан функцияныњ маќсаты-басќарушы жєне басќарылушы ж‰йелерді, сондай-аќ олардыњ арасындаѓы байланыстар мен ќатынастарды ќалыптастыру. ‡йымдастыру ењбекті мамандандыру мен бµлісуді ќ‰рай отырып, адамдар ењбегініњ тиімділігін арттырады. Єркім µз міндеті мен жауапкершілігін айќын т‰сініп, осы маќсатта µзгелермен ќоян-ќолтыќ єрекет еткенде ѓана бірлесіп атќарѓан ж±мыстыњ тиімді болатыны сµзсіз. Осыѓан орай процесс ретінде ‰йымдастыру ‰йымдаспаѓан ж‰йеден ‰йымдасќан ж‰йеге кµшуді білдіреді. Басќару функциясы ретіндегі ‰йымдастырылудыњ объективтілігі адамдар мен материалдыќ бµліктердіњ бірігуі кездейсоќ емес, ќайта белгілі бір міндетті орындауѓа жєне басќару зањдарына баѓындырлуына байланысты болады.
    Жалпы ‰йымдастыру функциясында мынадай біршама дербес, біраќ µзара байланысты ќызметтерді бµліп кµрсетуге болады:

    1. Басќару ж‰йесін ‰йымдастыру;

    2. Басќару объектісі мен субъектісі арасындаѓы байланыстар мен ќатынастарды ‰йымдастыру;

    3. Басќару субъектісініњ ішіндегі байланыстарды ‰йымдастыру.

    йымдастырудаѓы негізгі аныќтамалары
    Басшыныњ ењ басты міндеті µзіне баѓынышты ќызметкерлерініњ к‰ш-жігерін алѓа ќойылѓан міндеттерді шешуге, жєне оларды мейлінше жаќсы атќаруѓа ќабілиетті ‰йым ќ‰р‰ѓа баѓыттау боліп табылады. Осы т‰ста тµменгі аныќтамаларѓа кµњіл бµлуіміз ќажет.
    ¤кілеттіліктер- ‰йым ресурстарын пайдалануда жєне ќызметкерлердіњ к‰ш-жігерін наќтылы бір мєселелерді шешуге баѓыттауда берілетін шектеулі м‰мкіндік немесе ќ±ќыќ.
    Делегирлеу-маќсаттардыњ орындалуына толыќ жауап беретін адамѓа µкілдік пен шешімдерді ж‰зеге асыруды ж‰ктеу.
    Жауапкершілік-алда т‰рѓан маќсаттарды орындау жµніндегі міндеттеме жєне олардыњ ќанаѓаттанарлыќ шешіміне жауап беру.
    Делегирлеу тек ќана µкілеттіліктер ќабылдаѓан кезде ѓана ж‰зеге асады. Сондыќтан жауапкершіліктіњ µзі делегирленуі м‰мкін емес. ¤кілеттіліктерді беру процессі екі т‰жырымдамаѓа ж‰гінеді. Классикалыќ т‰жырымдама бойынша ‰йым арасында µкілеттіліктер жоѓарыдан тµменгі буынѓа беріледі жєне б‰л µкілеттілікті ќабылдау т‰жырымдамасы кейбір жаѓдайда орындаушы ‰йымдаѓы µз міндеттерін толыќ ‰ѓынѓан кезде басшыныњ берген µкілеттілігін ќабылдамай тастайды деген ‰ѓымѓа негізделеді.
    Дегенмен, кез-келген жаѓдайда µкілеттіліктер шектеулі болып келеді.


    2.Басқарудың деңгейлері мен функциялары бойынша өкілеттілік пен жауапкершілікті бөлу
    ¤кілеттілік берудіњ, яѓни басшыныњ µз µкілеттігін наќты мєселелерді шешкен кезде баѓынышты адамдарѓа артуыныњ зор мањызы бар. ¤кілеттілік беру дегеніміз-басќару ќызметін бµлісу процессін етене дамыту. Ол басќару ж‰йесініњ икемділігін к‰шейтеді жєне штат ќ‰рылымын µзгертпей-аќ шаруашылыќ ж‰йесін жања проблемаларды шешуге жедел реттеп отыруѓа м‰мкіндік береді. Дегенмен, міндеттердіњ µкілеттілік пен жауапкершіліктіњ арасында д±рыс ара ќатынастыњ болуы жалпы басќару буындарына жєне жеке ќызметкердіњ ењбегіне ‰лкен єсер ететінін атап кµрсетуіміз ќажет.
    Жауапкершілік аз, ал µкілеттілік кµп болса, єкімшілік µзбырлыќ, субъективизм, ойланыстырылмаѓан шешімдер жасалуы ‰шін жаѓдай туады. ¤кілеттілік аз болѓан жаѓдайда жауапкершіліктіњ зор болуына да жол беруге болмайды, ол оралымды ќимылдап, ќажетті шешімдер ќабылдау м‰мкіндігін жояды. М‰ндай жаѓдайда ењ ынталы деген ќызметкердіњ µзі кµбінесе дєрменсіз болып шыѓады. Сондыќтан єрбір орган ‰шін ѓана емес, сонымен бірге, єрбір ќызметкер ‰шін де µздеріне ж‰ктелген міндеттерді м‰лтіксіз жєне мерзімді орындалуына жауапкершілікті берілген µкілеттілікке сєйкес белгілеу ‰йымдастырудаѓы µзекті мєселе боліп табылады.
    ¤кілеттіліктер жєне компетенция
    Басќару органына бекітіліп берілген ќызмет саласы компетенция /біліктілік/ деп т‰сініледі, ол µзініњ функциясын сол ќызмет шењберінде іске асырады, мєселелерді µз бетінше шешіп, тиісті ќ±ќыќќа ие болады. Басќару органдарыныњ компетенциясын белгілеу оныњ µкілеттілігі мен міндеттерініњ жиынтыѓын, олардыњ тиімді араќатынасын белгілеуді білдіреді. Басќару ќызметкерін мамандыру біртектес ж±мыстарды шоѓырландыруѓа, олардыњ орындалу єдістері мен тєсілдерін жетілдіруге м‰мкіндік береді. Басќару ќызметкерлерініњ µздеріне ж‰ктелген міндеттерді орындауды, олардыњ бойында жауапкершілік сезімініњ дамуы ењ алдымен олардыњ компитенттілігі мен саналылыѓына байланысты болады.
    ¤кілеттіліктер мен билік.
    Кµп жаѓдайда µкілеттіліктер мен билік ‰штастырылады. Дегенмен, µкілеттілік дегеніміз-‰йым ресурстарын пайдалануда лауазымѓа берілетін шектеулі ќ‰ќыќ, ал билік-ќалыптасќан жаѓдайда наќтылы ыќпал єсер ету м‰мкіндігі боліп табылады. Жєне де µкілеттілікке ие болмай-аќ билікті ж‰ргізуге болады.
    Сонымен µкілеттілік белгілі лауазымныњ наќтылы жаѓдайда іс-єрекет ету ќ±ќыѓын ал билік сол іс-єрекеттіњ наќтылы м‰мкіндігін береді. Билікті тиімді пайдалану ‰шін лауазымѓа берілетін µкілеттілікке сєйкестік ќєжет жєне ж±мыстыњ орындалу барысын ‰здіксіз баќылап отыру туындайды.
    3. Өкілеттікті беру концепциясының сипаттамасы: классикалық концепция мен ұйымдық, өкілеттілікті қабылдау концепциясы
    ‡йымдыќ µкілеттіліктер. Егер де белгілі бір адам ‰йым ішінде лауазымѓа ие болып µз мойнына жауапкершілік артса, ж‰мысын орындауына ќажетті ресурстарды ‰йымы толыќ беруі ќажет. Басшылыќ м‰ны µкілеттіліктерді делегирлеу жєне міндетттерді ж‰ктеу арќылы ж‰зеге асырады. Айта кетер жєй, аталѓан µкілеттілік жеке т‰лѓаѓа емес, сол жеке т‰лѓа алып отырѓан лауазымѓа беріледі. Б‰л кµне єскери маќалды еске т‰сіреді:”Єскери сєлем адамѓа емес, мундирге беріледі”. Адамныњ ќызметі аусќан кезде ол ескі ќызметіндегі µкілеттіліктерін жоѓалтып, жања ќызметінде жања µкілеттіліктерге ие болады.
    Сызыќты /линиялыќ/ µкілеттіліктер. Басшыдан тікелей баѓыныштыѓа жєне одан єрі ќарай берілетін µкілеттіліктер осылайша аталады. Сызыќтыќ µкілеттіліктер басшыѓа алѓа ќойѓан маќсаттарына жету жолында µз баѓыныштыларына зањды билік ж‰ргізуіне м‰мкіндік береді. Аталѓан µкілеттілігі бар басшыныњ дербес ќабылданѓан шешімдері ‰йымныњ ережелік шектеулеріне, зањѓа жєне дєстурге ќарсы келмеуі ќажет. Сызыќтыќ µкілеттілікке сенім корсету ‰йымды басќару дењгейініњ иерархиясын ќ‰рады. Иерархияныњ ќ‰рылу процесін скалярлыќ процес деп атайды.
    Єдетте адамдарды басќару µкілеттілігі скалярлы процес арќылы берілгендіктен, жиынаќты иерархияны скалярлы тізбек немесе б‰йрыќ тізбегі деп атайды. Б‰йрыќ тізбегініњ айќын мысалына єскери ‰йымдардаѓы иерархияны атауѓа болады. Сенім корсетілген µкілдерден ќ‰рылѓан б‰йрыќ тізбегі ‰саќ ‰йымдардан басќа барлыќ ресмий ‰йымдарѓа тєн болып саналады.


    Достарыңызбен бөлісу:
  • 1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   292




    ©engime.org 2024
    әкімшілігінің қараңыз

        Басты бет