Лекция:: Практикалық: 30 Семинар: 10 Лабораториялық

1. Сурет салуға үйрету әдістемесінің шет елдердегі,

2. Ресейдегі тарихы.

3.Сурет салуға үйрету әдістемесінің кеңес мектептеріндегі,ТМД мемлекеттерінің тарихы

1.Француз энцеклопедист Жан Жак Руссо- «Эмиль» еңбегі

2. А.П. Сапожников «Сурет салу курсы» оқулығы
Лекция маќсаты: Сурет салуға үйрету әдістемесінің шет елдердегі, Ресейдегі, кеңес мектептеріндегі, ТМД мемлекеттерінің тарихы туралы жалпы түсінік
Лекция мєтіні (ќысќаша)

1. Француз энцеклопедист Жан Жак Руссо- «Эмиль» еңбегі Бейнелеу өнерін жалпы білім беретін пайдалы пән ретінде тану жөнінде француз философ –энциклопедистті Жан Жак Руссо (1712-1778 ж..ж.) «Эмиль» еңбектерінде жазды. Руссо қоршаған орта шындығында тану үшін балалардың сезім мүшелерін нәрсеге қарап суретсалу арқылы дамытуға болады деп жазды. Ол сурет салуды табиғатаясында өткізу керек, өйткені, оқушы перспективалық заңдылықтарды өз көзімен көріп түсінеді, сонымен қатар табиғатты байқау арқылы ол өзінің талғамын тәрбиелейді, табиғатты сүюді үйренеді, оның әдемілігін түсінеді. Бейнелеуге оқыту тек қана нәрседен қарап бейнелеуге негізделуі керек. Баланың табиғаттан басқа оқытушысынемесе нәрсенің дәл өзінен басқа көшірмесі болмауы тиіс, үйден үйден, теректі теректен қарап бейнелеуі керек деген болатын.

Бірақ, осындай белгілі адамдардың қолдауы бола тұра XVII-XVIII ғасырларда бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге өз алдына жеке пән ретінде енгізілмеді. Тек XIX ғасырдың басында Швейцария педагогы Иоганн Генрих Песталоццидің (1746-1827 ж.ж.) ықпалымен бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге пән ретінде енгізіле бастады. Песталоцци сурет салуға оқытудың, әсіресе бастауыш сыныптарда маңызы зор екендігін айтты. Оның айтуынша жазуға үйренбес бұрын сурет салуға үйрену керек, өйткені сурет салу дағдысы жазуды меңгеруді жеңілдетеді.

Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты дұрыс көре білу керек. Ол біліктілікке жетудің бірден бір тәсілі- суретсалу деді.

Бейнелеу өнері жалпы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық дүниетанымын қалыптастыратын пәндердің құрамдас бірі ретінде оқытылады.

Әйтсе де оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мен оқытудағы бейнелеу өнерінің ролі төмендегі көрсетілген талаптарға сай болғанда ғана тиімді болмақ.

1. 
   Бейнелеу өнері сабақтарында оқыту мен тәрбие беру мақсат-міндеттерін біртұтас шешу.
   
2. 
   Оқушыларға бейнелеу өнеріне оқытуда дидактикалық принциптерді сақтау.
   
3. 
   Бейнелеу өнері сабақтарында жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану.
   
4. 
   Бейнелеу өнері сабақтарында көрнекіліктерді және техникалық құралдарды кеңінен қолдану.
   
5. 
   Ана тілі, математика, дүниетану, музыка, еңбекке баулу т.б. пәндермен бейнелеу өнері арасындағы пәнаралық байланысты сақтау.
   
6. 
   Оқушылардың шығармашылығын, өзі жасаған өнердегі образдарға эмоциональды көзқарасын, жалпы бейнелеу өнері сабақтарында ойын, сайыс элементтерін пайдалану.
   
7. 
   Бейнелеу өнері сабақтарының сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыстармен тығыз байланысын сақтау.
   
8. 
   Бейнелеу өнерін оқыту бағдарламасының негізгі тараулары бойынша оқыту әдістемесін үнемі жетілдіру.
   
9. 
   Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың жеке бас ерекшеліктері мен шығармашылық мүмкіндіктерін ескеру.
   
10. 
    Оқыту мен тәрбие барысында озық іс-тәжірибелерді пайдалану.
    

Күнтізбелік тақырыптық жоспар-бағдарламаны және мемлекеттік стандарт бойынша шығарылған оқулықтарды, оқу кешендерін негізге Ала отырып құрылады. Бейнелеу өнері сабағына аптасына 1,5 сағат бөлінуіне байланысты күнтізбелік жоспарды екі түрлі бағытта құруға болады. Бірінші бағыт бойынша бір тоқсанда аптасына 1 сағат, келесі тоқсанда аптасына 2 сағаттан құрылады. Ал екінші бағыт бойынша бір аптада 1 сағат, келесі аптада 2 сағаттан құрылады. Бұл бағыт, оқулықтардағы тақырыптардың мазмұндық жүйелілігінің сақталуына мүмкіндік жасайды. Сабақ кестесіндегі сабақ сандары өзгермес үшін аптасына 1,5 сағат жүргізілетін музыка пәнімен үйлестіріп құруға болады.

Бейнелеу өнерін оқытуды ұйымдастыру және сабақты ұйымдастыру және сабақтың құрылысы

Оқыту мен тәрбиенің мақсат-міндеттерін нәтижелі шешу оқытуды білікті ұйымдастыруға және сабақты әдістемелік шеберлікпен өткізуге байланысты. Әрбір сабан мазмұнды, біртұтас, мұқият ойластырылған, толық аяқталған болуы тиіс, сонымен қатар жалпы осы пәннің ортақ мақсат-міндеттерін көздейтін сабақтар жүйесімен тығыз байланыста болуы керек.

Бастауыш сыныптардағы бейнелеу өнері сабағының құрылысы басқа қатар оқытылатын пәндер сабақтарының құрылысынан аса айырмашылығы жоқ деп. айтуға болады. Ол ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын тексеру, жаңа сабақты түсіндіру, машықтық жұмыс қорытынды үйге тапсырма кезеңдерінен тұрады.

Осындай сабақ кезеңдері барлық сыныптарда сақталады, тек ол кезеңдерге бөлінетін уақытмөлшері сабақтың мазмұндық ерекшелігіне байланысты болады.

Сабан үнемі бір сарынды жоспарланбай әртүрлі әдіс-тәсілдермен түрлендіріліп, жаңа педагогикалық технологиялармен толықтырып отырылуы міндетті. Оған бейнелеу өнері пәнінің мазмұндық құрылымының әртүрлі жұмыс түрлерін қамтитындығы мүмкіндік жасайды. Өйткені оқушылар заттан арап сурет салу сабақтарында графика және кескіндеме жұмыстарымен шұғылданса; сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарында әртүрлі өрнектер бейнелеп безендіру жұмыстарымен, қаріп, көркем жазу ережелерімен танысады; өнер туралы әңгіме сабақтарында сәулет, грфика, кескіндеме, Мусін, сәндік қолөнерлермен танысады.

Оқытудың ұжымдық түрі әсіресе, сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарында пайдалануға болады. Ол мысалы: түрлі-түсті қағаздардан ұзымдық көркем композиция құрастыру, немесе оригами тәсілімен бүктеліп жасалған әртүрлі гүлдерден гүлшоғаның композициясын орындау.

Бұл оқытудың ұжымдық түрі қозғалғыш жұп немесе ауыспалы жұп түрінде өтеді. Онда оқушылар бір-бірімен жай жұптасып қана қоймай, әр бала кезек бойынша әр баламен кездесіп жұмыс істейді. Демек, барлығы жұптасып жұмыс істейді, бірақ жұптардың құрамы үнемі өзгеріп отырады.

Бұл жағдай сабақ кезінде қалай іске асырылады?

Әр минут сайын балалардың ішінен біреуі тез жан-жаққа арап бір оқушыны табады, серігімен жұмысты аяқтаған немесе бітіре бастаған оқушы қолын көтеріп, оған белгі береді. Осыдан кейін екеуі бірігіп, жұмысты жалғастырады. Оқытуды ұйымдастырудың топтық түрі сабақта қолданылады. Оқушылар бірнеше топқа бөлінеді, әр топта 4-5 оқушыдан болады. Шығарма композициясының эскизін топ мүшелері бірлесе отырып жобалайды. Осыдан кейін жазықтық бетіне келісім бойынша әрбір оқушы бір бей нені өз бетімен орындайды. Соңында әрбір топтық жұмыс қорытындысы ұжымдық түрде талқыланады. Жұмыстың нәтижесін жолдастарының ұсынысы бойынша бір оқушы баяндайды. Мұғалім жеке топтың жетістіктерін бағалайды және топтың әрбір мүшесінің бағасын жинақтайды.

Сабақта жұмыстың мұндай түрін пайдалану оқушылардың өзара әрекеттесу тәсілдеріне себепші болады. Ол жұмыс барысындағы топтық пікірлатас, ынтымақтастық, өзара жәрдем, өзара түсінісу нәтижесінде оқушылардың тұйық мінезділігін, ұжымнан бөлектену әдетін болдырмауға негізделеді. Крит кескіндемесінің гүлденген шағы – б.з.б. XVI ғасыр, әрине, бұдан кейінгі кезеңдерде де талантты шығармалар дүниеге келген.

Крит патшаларының қолында мысыр перғауындары мен вавилон әміршілерінің құрметіндей қуат жоқ еді. Срә,Критте құдайлар мен билеушілердің алып мүсіндері мен діни ғимараттардың салынбаған себебіосы болуға тиіс. Арал тұрғындары табиғат көріністерін бейнелеуді ғана әдет еткен. Б.з.б. 3мың жылдықтың аяғында криттіктер қыш құмыралар жасай бастады. Осы тұста олар ыдыстардың бүйіріне су өткізбейтін, металл сияқты жарқырап тұратын қоңыр күрең немесе қара түсті ерекше сыр ойлап тапты.

Б.з.б. 2 мың жылдықтың бас кезінде Криттің шеберханаларынан қара бояулармен өрнек салынған жүздеген құмыралар шықты.

Археологтар осы құмыраларды алғаш тапқан үңгірдің атымен «камарес құмыралары» деп атады. Бұларға сән беретін шытырман өрнектер – ұлудың, балық пен бақаның мәнерлеп салынған бейнелері, өрілген жаырақтар, анемон гүлдері.

Бұл керамиканың керемет үлгісі Фестен табылған (б.з.б. 1803 ж шамасы). Б.з.б. XVI ғасырда ыдыстар қабырғасын өрнектеу тәсілінде өзгерістер жасалды, бұйымдардың ашық түсті бетіне қоңыр сырмен салынған бейнелер пайда болды. Теңіз тұңғиығында тіршілік ететін жәндіктердің: теңіз жұлдыздарының , балдыр, маржандардың, дельфиндер мен спруттардың (сегіз аяқты ұлудың) жанды бейнелерін көреміз. (Палекастрадан табылған сегіз ұлу бейнесі салынған құмыра. Керамика. Б.з.б. 1500 ж шамасы Гераклион. Археологиялық мұражайы).

Кейде криттік-микенылық деп аталатын эгейлік өнер – қола дәуірінде Эгей теңізі бассейнінде: осы теңіздің аралдарында, материктік Грекияда (Пелопонес түбегінде) және кіші Азияның батыс жағалауында пайда болған мәдениеттің жемісі. Оның басты орталығы – Крит, ал онан соң - Микены болды.

Микены ең жоғарғы даму шегіне б.з.б. XVI және XIII ғасырлар арасында жетті. Пайда болған эгейлік өнер Крит күйрегеннен кейін де гүлдене берді.

Микены мен Тиринф маңының алып қорғандары біздің заманымызға дейін сақталды. Асқақтаған Микены акрополі (үстіңгі қала) айналадағы алқапқатөніп тұр. Оның ұзындығы – 900 метр, дуалының қалыңдығы – 6 метрден -10 метрге жетеді. Тиринф дуалы да орасан зор.

Қалыңдығы – 17,5 м дуалдың ішінде өтпелі жолдар (галерея) мен азық-түлік, қару-жарақ сақталатын қоймалар жасалған.

Микены мен Тиринфтің дуалдары тастан қаланған. Олардың арасындағы саңылаулар балшықпен, қиыршақ тастармен толтырылған. Гректер бұл дуалды аңыздағы жалғыз көзді жалмауыз дәулер (цилоптар) тұрғызған деп есептеген. Ғалымдар тасты осылай қалауды «цилптық тәсіл» деп атайды. Микены қорғанына кіретін орталық қақпа маңдайшасына бедерлі бейнелі үш бұрышты ақ тас тақта қойылған. Тақтаның ортасында – колоннаның екі жағында қатыр қалған қос арыстан бейнелеген. Арыстанды қақпа – эгей өнеріндегі монументтік мүсіннің жеке дара үлгісі, Микены мемлекеттерінің мызғымас құдіретін білдіретін белгі. Криттердің әдемілік жоспарымен салыстырғанда, Микены сарайы жоспарының сәулеткерлік ой-өрісінің қарапайымдылығымен көзге түсті.

Орталықта той-думандар мен жиындар өткізуге арналған салтанат бөлмесі – мегарон орналасқан. Бай сарайлар Тиринфтенде, Пилостанда табылды. Олардың бәрінің тіршілік тынысы мегарон төңірегінде өтетін, ал мегарон жоспары кейін храм композициясының негізіне айналды. Мегаронды Элладаның қоғамдық ғимараттарының болашақ бейнесі деуге болады. Микены өнері жалпы эгей мәдениеті арасында дамыды. Сарайлар қабырғаларындағы өрнектер криттік нұсқаларды еске түсіргенімен, бұлардан басқаша бір стиль байқалады. Жаңалық бәрінен бұрын сюжеттерден көрінеді: микенылық суретшілер аң аулау көріністері мен соғыс шайқастарын бейнелеуді ұнатқан.

Б.з.б. XVII-XVI ғасырлардың аяғында қайтыс болған микенылық билеп – төстеушілерге жартастан тік бұрышты терең қабір қазылатын. Оларды «оқпанды» оба дейді. 1876 жылы немістің ұлы археологы Шлиман Микены акрополінің ішінен осындай сағананың тігінен құйылған екі қатар тас тақталарымен шегенделген бірінші шеңберін тапқан еді, ал 1951 жылы қола дуалының сыртынан қабірдің екінші шеңбері табылды.

XVI ғасырдың аяғында көп мазарлар салына бастады. Осы мазардың ең әйгілісі шартты түрде Атрей қазынасы атанған. Пелоес, Атрей және оның баласы Агамемнонның сарқылмас қазынасының қоймасы деген сенім болған.

Эгей өркениеті тарихы Пелопоннестің ертедегі құл иеленуші мемлекеттерінің опат болуымен аяқталды.

2. А.П. Сапожников «Сурет салу курсы» оқулығы 1834 жылы А.П.Сапожниковтың «Сурет салу курсы» атты жалпы білім беретін оқу орындарына арналған алғашқы оқулық жарық көрді. А.П.Сапожников әдістемсінің мақсаты көріністен, яғни тұлғадан қарап сурет салудың негізін қалайды.

1804жылы училище, гимназияларға орта мектептерде сурет пән ретінде қабылданды. 1879 жылы Строганов мектебінде сурет мұғалімдерін даярлайтын курсашылып, ресей мектебін бейнелеуөнері маманы бойынша мұғалімдерменқамтамасыз етіп отырды.

Жалпы алғанда, бейнелеу өнеріне сабақ ретінде көңіл аударылуы және оның әсіресе тәрбиелік мәнінің зерттелу 1970 жылдардың аяғы, 1980жылдардың басынан басталды. Мысалы, 1978 жылы Я.Я.Чарнецкийдің «Преемственности в изобразительной деятельности дошкольников и младших школьников как фактор формирования художественных интересов учащихся» атты зерттеуі жарық көрді. Онда балабақша жасындағы балалар мен бастауыш сынып оқушыларының қызығушылық езімін қалыптастыру жөнінде айтылады. Келесі бір зерттеу жұмысы В.Т. Тихомировтың «Восприятие произведений изобразительного искусства как средство общего и нравстенного развития младших школьников» /1983/ деп аталады. Бұл жұмыста бастауыш сынып оқушыларының қабылдауы туралы айтылады. Осы тұрғыдан бұл жұмыс біз зерттеп отырған мәселемен үндесіп жатыр. Тақырыпта көрсетілген автор бейнелеу өнері пәніндегі қабылдаудың жалпы тәрбиелік ықпалы мен әсіресе, адагершілікке тәрбиелеудегі ықпалын тәптіштеп ашуға ден қояды. 20 ғасырда Ресей бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі Кеңес үкіметіне дейінгі ғылыми ізденістердің аясында болды. Оған мысал ретінде Г.В.Беданың «Бейнелеу өнерінің сауаттылығының негіздері» еңбегін келтіруімізге болады.

Бейнелеу өнері мұғалімдерінің кәсіби деңгейлері мен дайындығын көтеру болып табылады. Кітапта реалистік бейнелеу өнерінің сауаттылығы мен суретті көріністен салудың композициялық принциптерінің теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылады.

Нұсқадан қарап сурет салу сабағында бейнеленетін заттардың көлемін талап, зерттеудде үшбұрыш, төртбұрыш, шаршы, шеңбер немесе циліндр, куб, конус, шар секілді математикалық ұғымдар, табиғат көріністерін бейнелеуде табиғи құбылыстар, өсімдіктер, жануарлар туралы мезгілінің әсемдігін елестететін поэтикалық өлеңдер, музыкалық әуендер тыңдалуы пәнаралық байланыстың негізі бола алады.Бейнелеу өнері сабақтары өзінің терең мазмұндылығымен оқушелардың сбаққа деген ынта-ықыласын қызығуын, творчествалық шабытын арттыратындай болу тиіс, деп көрсетілген.

Мектепте бейнелеу өнері туралы білім беруде оқушылардың кеңістік жөніндегі ұғымын дамытудың маңызы зор. Оқушылар заттың бейнесін дұрыс алғанымен , оның кеңістігі орналасуын дұрыс көрсете алмайды.

Бейнелеу өнерін оқыту программасында композиция теориясымен оның бейнелеу өнерінің барлық түрлері жанырларына қатысты заңдылықтарымен, бейнелеу әдістерімен таныстыру мәселесі де қамтылған.

Бейнелеу өнері программасында бірінші класста композиция бойынша жұмыс істегенде қағаз бетіне үйлесімді орналастыру, ал мүсіндеу және сәндік суретте тұтас бейнені сала білуге үйрету керек, екінші класста оқушылар композиция үшін обьектіні өздері таңдап , түрлі суреттер сала бастайды. Үшінші класта композициямен кеңістіктегі заттардың үйлесімділігін сақтаңдар басты көңіл бөлінеді. Сурет салу 4-6 кластарда суреттің мәніне байланысты кеңістіктегі қалпын түс ерекшеліктерін нәрсенің үстіне түсіп тұрған жарықты үйлестірумен тығыз байланысты делінген.

Сәндік сурет салу бейнелеу өнері сабақтарының бір түрі. Оқушылардың бейнелеу жұмысы кезінде олардың өрнекті формат бетіне орналастыруына, бояу кезінде қылқалам мен жұмыс істеу әдістеріне назар аударамыз.

Сурет салатын қағазды планшетке керіп біту үшін сызба ( архитектура) кнопкасын қолданған жақсы, немесе желімдеуге де болады. Ол үшін қағазды шамалы сулап, планшетке қатты жабыстыра нық ұстап тұрып, шетін кнопкамен бекітіп не желімдеп, планшеттің қырының артқы жағына бекіту керек. Сурет салуға кіріспес бұрын қағаз керілген планшетті жұмыс істеуге ыңғайлап, дайындап алған дұрыс. 11 ғасырда кітап графикасы мен миниатюра өзінің жоғарғы дамуында болды. Осы кездегі үлгілер бейнелеу өнерімен шұғылданған оқушылардың сурет салу сауаттылығын меңгергенін байқатады. Бұл кездегі суретті жалпы ұштықпен салу дами отырып, бейнелеу өнерінің оқыту әдістемесі көшіріп сурет салумен шектелді. Ресейде сурет салу жалпы білім беру пәні ретінде 18 ғасырдың басында бірінші рет дами бастады.

Сурет жалпы білім беру пәні ретінде кең өріс алып, 1732 жылы Кадет корпусында, 1747 жылы Ғылым академиясы жанындағы гимназияда, 1764 жылы Воскресенск монастыріндегі кішігірім сурет шеберханасында өрбіді.

Осы оқу орындарының бәрі кәсіби-суретшілер дайындауды алға мақсат етіп қойған жоқ, олар өз тәрбиеленушілерінде қарапайым білім беретін мақсатты ұстанды.

1735 жылы неміс және орыс тілінде И.Д.Прейслердің «Негізгі ереже немесе көркем сурет салудағы қысқа жетекшілік» атты сурет туралы оқулық жарық көрді. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне үлкен үлесқосқан Сурет Академиясының суретші-педагогтары А.П.лосенко және В.К.Шебуев көп еңбек сіңірді.

19 ғасырдың басында орыс көркем академиясы Батыс Еуропа көркем академияларының алдыңғы қатарынан орын ала бастады. Орыс көркем академиясының алғашқы түлектерінің бірі – О.А.Кипренский.

1. 
   18 ғасырдың бірінші жартысы мен 19 ғасырда Орыс көркем академиясы сурет мектебінің Ресейлегі ең үздік әдістемелік орталығы болып саналады. Б.з.б. XI-VIII ғасырлар – Гомер кезеңі өнері.
   
2. 
   Б.з.б. VIII – VI ғасырлар – Грек архаикасы өнері.
   
3. 
   Б.з.б. V –IV ғасырлар – Грек классикасы өнері.
   
4. 
   Б.з.б. IV ғасырдың аяғы – I ғасыр.
   

1.Француз энцеклопедист Жан Жак Руссо- «Эмиль»еңбегі

2. А.П. Сапожников «Сурет салу курсы» оқулығы

15-Лекция Жаңа бағдарламамен жұмыс істейтін Қазақстан мектептеріндегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны

Жоспары:

1.Жаңа бағдарламамен жұмыс істейтін Қазақстан мектептеріндегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны

2.Шағын комплектілі мектептер

Лекция маќсаты: Жаңа бағдарламамен жұмыс істейтін Қазақстан мектептеріндегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны

Лекция мєтіні (ќысќаша)

1. Қазақстан мектептеріндегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны

¤нер арќылы бала µзініњ шынайы кµњіл к‰йін білдіреді, µнердіњ µзінен ‰йрене отырып, оныњ ќиын к‰рделі тілін т‰сіне білуге ±мтылады,рухани жан д‰ниесін эстетикалыќ талап т±рѓысынан тєрбиелейді. ¤нердіњ ќ±ндылыѓы сонда, ол адамныњ адамгершілік дамуына баѓытталѓан. Наѓыз єсем µнер ѓана адам жанынан рухани азыќ болады, адамныњ адамгершілік сезімін молайтады.

¤нердіњ бастау б±лаѓы сурет салу µнері. Тамыры терењге кеткен µнер атаулы µзініњ нєрін сурет µнерінен алады. Сондыќтан сурет салуды ‰йрену жас ±рпаќтыњ танымдыќ ой-µрісініњ кењеюіне, µнер єлемін тануына апарар жол болып табылады. Бастауыш сыныптаѓы эстетикалыќ тєрбие беру ж±мыстары оќу-тєрбие ‰рдістерімен µте тыѓыз байланысты ж‰зеге асады. Оќушылардыњ оќу єрекетінде эстетикалыќ тєрбиеге ќатысты теориялыќ білімдер беріліп, т‰рлі шыѓармашылыќ ж±мыстар атќарылады. Ол маќсатты жєне жоспарлы т‰рде іске асады.

Єрбір пєнніњ эстетикалыќ баѓыты,оќу материалдарыныњ мазм±ны,сабаќтар ж‰йесіндегі ќолданылатын эстетикалыќ ќ±ралдар м±ѓалімдер мен оќушылар арасындаѓы ізгі ќарым-ќатынастар оќушылардыњ эстетикалыќ сезімі мен м±ратын,талѓамын,ќабілетін шыњдауда ж‰йелі т‰рде ќызмет етеді. Оќу ж‰йесінде эстетикалыќ пєндер жоѓары ќызмет атќарады. Олардыњ ќатарына бейнелеу µнері сабаѓы жатады.

Єсемдік єлемініњ тањѓажайып сырын терењ т‰сініп,кµркемдік атаулыны шынайы сезініп, одан рухани лєззєт алуѓа баѓытталѓан бейнелеу µнері сурет,кескіндеме,композиция,м‰сін салалары бойынша ж‰ргізіледі. Бейнелеу µнерініњ міндеті бізді ќоршаѓан заттар мен ќ±былыстардыњ кµрінісін ,кескінін,т‰рін наќтылы суреттеуге,м‰сіндеуге жєне композициясын ќ±руды ‰йрету. Бейнелеу µнерініњ ерекшелігі оќушылардыњ кµркемдік т±рѓыда ойлауын,шыѓармашылыќ елесін,ќиялын есте саќтау ќабілетін жетілдіруде ыќпалы зор.

Бейнелеу µнері пєндерін терењдетіп оќытудаѓы халыќ мєдениеті мен µнері негіздерініњ байланысын аныќтау, бейнелеу µнері салаларын оќытуда халќымыздыњ єдет-ѓ±рпын, салт-дєст‰рін, µнерін, жалпы ±лттыќ µнер- т±рмыс тыныстарын т‰рлі тарихи деректер, арќылы таныстырып, еске т‰сіре отырып ќолдану болып табылады.

Халыќ салт- дєст‰рі, єдет- ѓ±рып даѓдылары арќалы, рухани- эстетикалыќ тєрбие беру жолдарын іздестіру;

Оќушылардыњ µз халќыныњ мєдениеті, µнері мен ќатар єлемдік рухани байлыќ негіздерінде жете біліп, жан-жаќты тєрбие алу жолдарын ќарастыру. Бейнелеу µнері ондаған ғасырлар бойы бүкіл әлем тарихын, тіршілік тарихын шашуын шығармай, жоғалтпай жеткізген бірден – бір куәгер. Біз осы куәгер сурет арқылы мыңдаған жылдар жемісіндегі тіршіліктің тынысын, адамзаттың әдет-ғұрпын, кәсібін, мәдениетін, оның бастан кешкен барша қайғы –мұңы мен таңдай қақтырар, тамсантар, дәуірлеп гүлденген шағын, табиғаттың мың құлпырған бояуын, жан-жануарлар дүниесінің алуан-тірлігін танып білеміз.

Сонау ерте дүние заманында адам айнала қоршаған ортасын, қызықтырған табиғат құбылыстарын топыраққа, балшыққа тасқа түсіріп бейнеледі, сол арқылы табиғат сұлулығын ұқты, жан-жануарлардың әрекетін мінезін зерттеді. Атам заманда жартастарға, үңгірлерге қашап салынған суреттер өздерінің шыншылдығымен, әсерлілігімен көрермендерді тамсандырады, тіпті кейде композициялық құрылымының әсерлі де анық кескінделуі соншалық, суретке қарап өнер иесіне, шеберлігіне қайран қаласыз.

Қола, темір, дәуірлерінде осы аймақты мекендеген біздің ата-бабаларымыздың қолынан шыққан өнер шығармаларын өзінің бейнелілігімен айтар ойының тереңдігімен ғалымдар мен аохеолог суретшілердің назарын аударып отыр.

Осындай шығарманың бірі қола дәуірнің шебері өмірге келтірген Қарашаш өзенінің бойындағы Бұғытас жартасынан табылған сурет.

Бұл сурет өзінің көлемінің үлкендігімен, өте шебер, әдемі салынуымен көзге түседі. Бұғының жалпы келбетін оның дене мүшелерінің салыстырмалы өлшемдерін дәл бере білген, әсіресе бағзы замандағы осындай стильденген пішінде салынуда.

Бұл ертедегі адамдардың айналадағы құбылыстарды жақсы бағдарлай, дәл көре білуінде және жан-жануардың қимыл-әрекетін, сыртқы пішінін зейін қоя зерттеу нәтижесінде туған шеберлік.

Суретшінің шеберлігі соншалық, жануардың кейбір мінез-құлқын көрсететін дене мүшелерін салмай-ақ (көз, мұрын, ауыз, құлақ т.б) оның сыртқы пішінімен -ақ хайуанның көңіл-күйін көрерменге жеткізе білген.

Бейнелеу өнері шығармаларын жақсы дәрежеде қабылдау үшін балада өнердің өзінің бейнелеу тілін түсінетін дамыған қабілет болуы қажет. Өнерді қабылдау балада арнайы үйренуді қажет етеді. Бұл жағдайда ол үшін бейнелеуді алғашқы міндет бейнелеуді шындықтың көрінісі ретінде қабылдау болады. Ќазаќстан бейнелеу µнерініњ негізгі кезењдерін Є.Ќастеев ќол µнерінде байќалатын дєст‰рлі д‰ниетаным мен зергерлік наќыштыњ 1930 жылдары бейнелеу µнеріндегі реалистік єдіспен ±штасуы .¦лттыќ таќырып ізденістері саласы бойынша 1950-1960 жылдары орталыќтан арнайы кµркем білім алѓан суретшілер шыѓармаларындаѓы ќазаќ халќыныњ жања µмірі, тарихи сюжеттер мен ±лттыќ таќырыптаѓы натюрморттар.Суретшілер А.Ѓалымбаева,Г.Исмайлова,Ќ.Телжанов,М.Кенбаев,С.Мємбеев,Н.Н±рм±хамбедов,С.Романов болды. Декоративизм саласында 1960 жылдарыныњ ортасы 1970 жылдардаѓы ±лттыќ ќолтањба мен колорит ізденістері.Композицияныњ монументті сипаты,айшыќты бояу т‰сі,дєст‰рліµнер формалары,с.Айтбаев,Є.Сыдыханов,О.Н±рж±маев,Ш.Сариев,Т.Тоѓысбаев болды.

Єлемдік мєдениет жєне ±лттыќ д‰ниетаным проблемасы бойынша 1980 жылдардан бері ќарай суретшілердіњ єлемдік кµркем іс-тєжірибелерін шыѓармашылыќпен мењгеруі жєне ±лттыќ діни-мифологиялыќ д‰ниетанымныњ жања формаларды ќалыптастырудаѓы рµлі болып саналады.

Сурет пен бейнелеу өнері бұған қол өнерді қоспағанда қазақ халқында кеш дамыған кәсіптің бірі.

Ерте заманда шариғатты қатты ұстаған мұсылман елі бейнелеу өнерін әсіресе сурет салуды оның ішінде адам бейнесін салғызбаған.Сол кезбегі өнерге ұмтылған азаматтарға кінә тағылаиын болса егер де салынған адам бейнесін көретін болсақ ол адамды жазаға тартқан соққыға жыққан болар еді. Шариғаттың тәртібі бойынша адам бейнесін салуға қатал тиым салынған. Сол себептен қазақ халқының өнері Ұлы Октябръ революциясынан кейін дамыды.

Живописъ өнеріне алғаш жол тартқан 20-30 жылдары Ә.Қастеев. болды.Бейнелеу өнерін оқыту айналадағы өмір шындығын көркем бейнелеу ерекшіліктерін танытуды оқушылардың табиғат сұлулығын халық өмірінің көріністерін тұрмыс салтын мерекелерін еңбек түрлерін жүйелі түрде қабылдауы және мүмкіндігінше өзінің көркем бейнелеу жұмыстарында қолдана білу.

Машықтарын қалыптастыруды көздейді. Бейнелеу өнері сабақтары оқушылардың практикалық білім мен көркемдікті түсінуін үйлесімді ұштастыра білген, өнердегі әсемдікті сезіне білген,шыңдалу биіктігіне көтерілді. Әсіресе мүсін өнері көне грек дәуірінде дамыды. Солардың бірі екі қанатты қыз баланың бейнесі апалы-сіңлілі оларды муза деп атады. Өнер мен ғылымды мәңгі жастық шақты паш ететін өнер туындысы болды. Жалпы бейнелеу өнері , суретші қауымы арасында үлкен дағдарысты әңгімелер туғызды.

Бұрын шағын комплексті мектептерде оқыту мен тәрбие берудің жоғарғы нәтижесіне жету өте қиын деген көзқарас болғаны рас. Ал қазіргі кезде көптеген мамандар шағын комплекті лі мектептерде оқуты мен тәрбие барысын жаңа педагогикалық технологиялар арқылы ұйымдастырса, жақсы нәтижелерге же туге болатындығын айтты. Біріншіден, мектеп және сынып оқушыларының аз болғандықтан, осы мүмкіндікті пайдаланып, мұғалім жекелеген әр оқушыға арналған оқыту-тәрбие барысын ұйымдастыруына болады. Екіншіден, шағын комплектілі мектеп-әр жастағы шағын немесе үлкен отбасы тәрізді, сондықтан да 3-4 сынып оқушыларының 1-2 сынып оқушыларын үйретуге, тәрбиелеуге мүмкіндік туады. Мұғалім мен оқушылар арасында психологиялық тығыз байланыс орнайды, оқушылар арасында тәртіп бұзушылық болмайды.

Шағын комплектілі мектепте бір немесе екі оқытушы жұмыс істейді. Меңгеруші, шаруашылық жетекшісі, кітапханашы т.б. штаттар көбінесе болмайды, сондықтан да шыған комплектлі мектеб мұғалімі жан-жақты маман болуы тиіс.

Көп жағдайда шағын комплектілі мектептердің әдісемелік орталықтардан шалғай орналасуына байланысты әдістемелік көмек, нұсқаулар алуға қиындық туады. Осыған байланысты мұғалім әдістемелік тәжірибесін жетілдіріп шыңдау мақсатында үнемі өздігінен ізденуі қажет.

Шағын комплектілі бастауыш мектептің құрылымы екі-үш, кей жағдайда төрт сыныптан тұратын комплектілерден құрылады.

Бұл комплектілерде сыныптар мынадай үлгімен біріктілуі мүмкін:

І және ІІ; І және ІІІ; ІІ және ІІІ; І, ІІ және ІІІ; ІІІ және ІҮ; І, ІІ, ІІІ және ІІІ.

Сыныптарды комплектілерге біріктіруде мынадай факторлар ескеріледі.: әр сыныпта неше оқушы бар; неше сынып; мектепте неше мұғалім жұмыс істейді.

Егер мектерте бір мұғалім болса, онда барлық сыныптар бір комплектіге біріктіріледі. Егер екі-үш мұғалім болса, онда сыныптарды комплектілерге біріктіруге тағы да мына факторлар ескерілуі тиіс:

1. 
   Оқушылар санының тең болуы;
   
2. 
   Оқушылардың білім деңгейі;
   
3. 
   Әр сыныптың бағдарлама күрделігігі;
   
4. 
   Педагогтың тәжірибесі мен білім дәрежесі;
   
5. 
   Жұмыстағы бірізділік (орын басушылық);
   
6. 
   Өткен жылғы мұғалімнің жүктемесі (нагрузка).
   

Мысалы, 1-ші және 3-ші сыныптарда “Бояулар әлеміне саяхат” тақырыбын осы сыныптарда бір мезгілде бір сабақ жоспарымен өткізуге болады. Бұл сабақтың жоспарындағы жаңа сабақты түсіндіру кезеңін 2 бөлікке бөліп: “жалпы мәліметтер” және “күрделенген мәліметтер” деп қалыптастырады.

“Жалпы мәлімет” жалпы конспектіге баяндалғанымен соның ішінде 1-ші сынып оқушыларының сол материалдарды меңгеруіне аса көңіл бөлінеді, ал “күрделенген мәліметті” 3-ші сынып оқушыларының жақсы меңгерілуі ескереледі.

Машықтық жұмысқа 1-ші сыныпқа шаршыларды негізгі түстермен бояу тапсырылса, ал 3-ші сыныпқа екі шаршының бірін жылы түстер, екіншісін суық түстер қоспасымен бояу тапсырылады.

Сыныптар комплектісіндегі бір мезгілде әртүрлі тақырыптарда өткізілетін бейнелеу өнері сабақтары немесе басқа пәндермен қатар өткізілетін бейнелеу сабақтарының құрылысы төмендегідей үлгіде құрылуы мүмкін.

Уақыт (минут)	1-ші сынып	Уақыт (минут)	3-ші сынып
2-3	Ұйымдастыру кезеңі	2-3	Ұйымдастыру кезеңі
10-12	Жаңа сабақты түсіндіру, бекіту	20-25	Жаңа сабақты түсіндіру, бекіту
20-25	Өз бетімен жұмыс	10-12	Өз бетімен жұмыс
5-6	Қорытындылау, үйге тапсырма	5-6	Қорытындылау, үйге тапсырма

Шағын комплектілі мектептерде сабақ ссыныптар комплексіне жалпы бір сабақ жоспарымен жүргізіледі. Толық мектептердегі сабақ жоспарынан ерекшелігі дәстүрлі сабақ жоспарының кезеңдері сақталмайды. Сыныптар комплексіндеді сабақ жоспарының кезеңдері: “мұғаліммен жұмыс-өздік жұмыс”, “өздік жұмыс-мұғаліммен жұмыс” болып ауыспалы түрде құрылады.

Шағын комплексті мектептегі бейнелеу өнері пәнін сабан кестесіне қояда: пәнаралық байланыс, тақырып сәйкестігі, қатарлас пәндердің күнделігігі және комплект қандай сыныптардан біріктірілгендігі ескеріледі.

Шашамен алынған шағын комплектілі мектептің сабақ кестесі

күні	сабақ	Сыныптар
		1	2	3
	І ІІ ІІІ ІҮ Ү ҮІ	Әліппе Математика Жазу Бейнелеу өнері	Ана тілі Математика Дүниетану Еңбекке баулу	Ана тілі Математика Дүниетану Еңбекке баулу
	І ІІ ІІІ ІҮ Ү ҮІ ҮІІ	Әліппе Математика Жазу Бейнелеу өнері	Дүниетану Бейнелеу өнері Математика Ана тілі	Дүниетану Бейнелеу өнері Математика Ана тілі Шет тілі

Сабақ тақырыбы: Пейзаж бейнелеу, Бейнелеу өнеріндегі пейзаждың орны.

Сабақ мақсаты: Бейнелеу өнеріндегі пейзаж жанрымен таныстыру. Пейзаж бейнелеу заңдылықтарын үйрету. Бастауыш сыныптарда пейзаж тақырыптарына сабақ өткізу әдістемесін оқыту. Оқушыларды өнер танушылыққа тәрбиелеп, эстетикалық қабілеттерін дамыту.

Көрнекілігі: Репродукциялар, диапозитивтер, пейзаж бейнелеу заңдылықтары көрсетілген плакат.

Сабан жоспары:

І. Ұйымдастыру бөлімі

ІІ. Өткен сабаққа шолу

ІІІ. Жаңа сабақ

1.Пейзаж жанрының даму тарихы.

2.Бастауыш сыныптарда пейзаж тақырыптарын оқыту әдістері.

3.Пейзаж бейнелеу заңдылықтары

4.Пейзажды поэзия арқылы елестету

ІҮ. Машықтық жұмыс

Ү. Қорытындылау, бағалау

ҮІ. Үйге тапсырма

Сабақ барысы:

І.Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру, жұмыс орындарын ұйымдастыру

ІІ.Өткен сабаққа шолу (сұрақ-жауап арқылы).

1.Натюрморт дегеніміз не?

2.Натюрморт жанрының даму кезеңдерін ата.

3.Натюрморт жанрында жұмыс істейтін қандай суретшілерді білесіңдер?

Студенттердің “Натюрморт” тақырыбына орындалған жұмыстарына талдау жасау.

ІІІ.Жаңа сабан.

Пейзаж жанрының даму тарихы.

“Пейзаж” француз сөзінен алынған “табиғат” деген ұғымды білдіреді. Бейнелеу өнерінде пейзаж жанр болып саналады. Пейзаждық туындылар шығарылып немесе табиғаттан арап бейнеленеді. Пейзаждық композицияда басты “кейіпкер” ретінде табиғат көрінісі алып, кей жағдайда оған қосымша әсер беру мақсатында адамда, жануарлар, белгілі бір сюжеттік көріністер пайдаланылады.

Табиғаттың өзінен арап бейнелеуді “плэнер” деп. атайды. “Плэнер” француз сөзінен алынған “таза ауада” деген ұғымды білдіреді.

Ал адамдар өзін қоршаған ортаны бейнелеуге өте ерте заманнан талаптанған.

Солтүстік Афиркадағы Тассили-Аджер деген жерде жалаң жартастардағы үңгірлерден б.з.б. 6 мыңжылдықтан 1 мың жылдыққа дейін жэасалған он бес мың бейнелеу өнері фрагменттері табылған. Осы бейнелердегі сызбалық түрде болса да ағаштардың, таулардың сулардың, адамдар айдаған жануарлар бейнелерінен Сахара шөліндегі бұл жерде көк орай шалғын алқап болғанын байқауға болады.

Мінери, бадан біз пейзаж өзінің алғашқы бастауын өте көне дәуірден алғанын көреміз.

Пейзаж ежелгі Мысыр өнерінде де орнын алады, оныперғауындардың мазарларындағы бейнелерден , әртүрлі бұйымдардағы бейнелерден байқауға боладжы. Мысалы, “Бақта жүрген Тутанхамон мен оның әйелі” аталатын қобдиша қақпағына бейнеленген бедерді алуға болады. (репродукція, эпипроектор арқылы көрсетіледі). Бұл бедерде әсем бейнеленген ағаштар, жапырақтар, жеміс-жидектер бейнеленген.

ХІІІ-ХІ ғасырларда ежелгі орыс өнерінде табиғат көріністерін икона жазу өнерінде қолданды. Орыстің ұлы Икона жазуы суретшісі Андрей Рублевтың (1360-1430 ж.ж.), “Троица” (1411 ж.) иконасынан ағаштар, үйлер бейнесін байқауға болады.

ХҮІ ғасырға дейінгі пейзаж Европа өнерінде тақырыптық туындылар, портреттерге фон ретінде көптеп пайдаланылды. Мысалы, байта өрлеу дәуірінің ұлы суретшісі Леонардо да Винчидің (1452-1519 ж.ж.) Мона Лиза (Джоконда, 1503 ж.) әйгілі портрет тік туындысын алатын болсақ, жұмбақ та сабырлы күлімдеген әйел бейнесін арғы жағында қатпарлы та улар, дүркірей аққан тау өзенін, сан қилы өрнектелген тау арасындағы жолды көруге болады (эпипроректор арқылы көрсетіледі).

Қайта өрлеу дәуірінің тағы да бір ұлы суретшісі Рафаель Сантидің (1483-1520 ж.ж.) “Әсем бағбаншы” (1507 ж.) туындысында табиғат аясындағы құдай ана бейнесі екі баласымен бейнеленген (эпипроректор арқылы көрсетіледі).

Әвропа өнерінде пейзаж жеке жанр ретінде ХҮІІІ ғасырдан танылса бастады, оған Голланд суретшілерінің үлесі зор.

ХІХ ғ. екінші жатысында орыс өнеріндегі пейжаз табиғат сұлулығын үлкен сүйіспеншілікпен, лирикалық шабытпен бейнеледі.

Ресей өнерінің пейзаж жанрын әлемге танытқан мына суретшілерді атауға болады:

• 
  Феодор Александрович Васильев (1850-1873 ж.ж.)
  
• 
  Иван Іванович Шишкин (1832-1889ж.ж.)
  
• 
  Архип Іванович Куинджи (1842-1910 ж.ж.)
  
• 
  Василий Дмитриевич Поленов (1844-1927 ж.ж.)
  
• 
  Исаак Ильич Левітан (1860-1900 ж.ж.)
  
• 
  Ванн Константинович Айвазовский (1817-1900 ж.ж.)
  

Қазақ бейнелеу өнеріндегі пейзаж жанрына тоқталатын болсақ, Әбілхан Қастеевтің (1907-1973 ж.ж.) есімін ерекше атауға болады. Қастеев шығармаларынан көктем бүршігіндей тіріліп құлпырған қазақ даласына деген үлкен сүйіспеншілік, лирикалық әуен, шексіз кеңістік берудегі суретшінің кәсіби шеберлігін көруге болады.

Соның ішінде “Биік таудағы мұз айдыны” (1955 ж.) “Қымыз фермасы” (1967 ж.), “Таластың ен даласы” (1970ж.), “Түркісіб” (1969 ж.) туындылары күрделі композициялық құрылым, үйлесімді түстік шешім, дәл перспективалық заңдылық арқылы өте шынайы орындалған (репродукциялары эпипроектор арқылы көрсетіледі).

Бақылау сұрақтары.

1.Жаңа бағдарламамен жұмыс істейтін Қазақстан мектептеріндегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны

2.Шағын комплектілі мектептер

Зергерлер мен темір ұсталары көркем бұйымдарын металдан, негізінен алғанда күміс пен мыс,темірден жасаған. Октябрь революциясына дейін күміс немесе күмістелген темірден жасалған әсемдік заттарды негізінде қазақ арасында дәулетті адамдар тұтынған, оны жасаушы халық арасынан шыққан шеберлер болған. Күмістен ер-тұрманның кейбір бөліктері,қыз-келіншектердің татар бұйымдары жасалып,ерлердің деңмент белдіктері мен күнделікті тұрмысқа қажетті пышақ,сандық,киім ілгіштер,кесе қап, қымыз саба сияқты неше түрлі бұйымдарды әшекейлейтін болған.

Теміршілер мен зергерлер өздері жасайтын бұйымдарды әдетте,елдің алдын Ала өтініш етуімен ғана қолға алатын болар. Ер-әбзелдерін әсемдетіп жасатушылар еңбек ақысына затай мүйізді қара мал. Немесе жылқы есебінде төлеген. Әйелдердің майда татар бұйымдары үшін май, нан тағы басқа азық-түлік есебінен есептесіп отырған. Кейде шеберлерге киім кигізіп те отырған.Егер ойындағысындай жасалып, көңілінен шықса шеберлерді қадірлі қонақ етіп,сый-құрмет көрсеткен.

Темір ұсташылығы мен зергерлік өнері атадан балаға мұра болып, ұрпақтан-ұрпаққа қалып отырған. Ұсташылықпен ер кісілер айналасу шарт болса,зергерлік өнермен әйелдер де көбінесе зергердің әйелдері айналысатын болған. Егер зергер кісі дүниеден қайтып, оның жолын қуар балалары болмаса, кейбір кезде оның зергерлік қызметін әйелі атқаратын болған. Зергерлер негізінде бұйым жасатушының өз материалын жасайтын болған.

Ертедегі халық шеберлерінің жұмыс істеуге тиісті қолайлы жағдайлары болмаған. Көбінесе жұмысты зергерлер өзінің семьясының алдында киіз үйдің бір шетінде отырып істеген. Шеберлер өзінің жасайтын бұйымдарын негізгі шаруашылығы егіншілік пен мал. Шаруашылығымен байланыста жасады.Кейіннен олардың кейбіреулері өздеріне жұмыс істейтін орын шеберхана салып алды. Көбінесе шеберлер тиісті құрал жабдықтарын өзімен бірге алып,жұмыс жасатушылардың үйіне барып,қашан істеп біткенше сол жерде отырып атқарған.

Ұсталар мен зергерлер әр түрлі құрал-саймандарды пайдаланған.Олардың ішінде көрік көмейдегі Отто үрлейтін түйенің мойнағынан немесе ешкінің терісінен иленіп, ыңғайлап тігілген зат, қышқаш қызған темірді Оттон алып,отқа салып немесе отқа тосып,қысып ұстайтын,ұзын сапты,имек басты,құс тұмсықты қол күйдірмеу үшін шебердің пайдаланатын аспабы. Төс ұстаның темірден немесе түсті металдан жасайтын бұйымын белгілі формаға келтіру үшін оның үстіне қойып бір жақ ұшы сүйірленіп жіңішкеріп келген, астыңғы жағы дөңбек ағашқа қозғалмастай етіп орнатылған,көрік алдына жақын орналастырылатын аспаптың бір түрі.Әдетте, теміршілердің пайдаланатын төсі бір оренда қозғалмастай орнатылып үлкен де аур орнықты болады да,зергерлер пайдаланатын төс формасы жағынан ұқсас болғанмен алып жүруге жеңіл,қалаған жерге қойып істеуге ыңғайлы шағын келеді.

Мұны халық шеберлері зергер төс деп. те, күміс төс деп. те атайды.Зергерлер пайдаланатын балғалар да өздерінің қолдану мақсатына қарай көлем жағынан әр түрлі болып келеді. Сым тартқыш- зергерлердің күмістен сым тартатын қалыбы. Іскенже ұсталар мен зергерлердің жұмыс кезінде бір нәрсені ұқсатуда қыстырып қойып,егеу немесе кесу процестерін ұстатып бұрап қоятын аспап.Мұны кейбір жерлерде қасқыр ауыз деп те атайды. Торғай ауыз- ұстаның қызған немесе отқа салып қыздырған темірді ұстауына пайдаланатын тар ауыз қышқаш қадаубас,тескір, темір, кемпірауыз, кейбір жерлерде атауыз деп те атайды.Кескіш темірді түсті металды тиісті формаға келтіру үшін пайдаланатын құрал,жыланкөз-әсемдік үшін жасалған заттардың беті не мәнер салу үшін қолданылатын аспап. Зауыт алтын,күміс тағы басқа түсті металды қорытатын ыдыс, жоғары біз кейде шимай біз де деп атады.Безендіру үшін тұтынылатын құрал.

Металдан өңдеп әсемдеп бұйым жасауда қазақ шеберлерінің қолданған техникалық әдістері алуан түрлі қайсы бір затты көркемдеуге зергерлердің бірнеше әдістерді қолданатындығы жиі кездеседі.Ұқыптылықпен әр түрлі әсемделіп жасалған жүген, өмілдірік, айыл,құйықан ер бөлшектері сияқты ат әбзелдері істелуі жағынан ерекше.Бұл заттарды декоративтік жағынан өңдеу тәсілдерінен, темірге күміс қақтау,оюлау, қара жүргізу, заттың жиегін айнала өрнектеу,сіркелеу сияқтылар кездеседі.

Темірге күмістен қақтаудың тағы басқа әдістері белгілі. Мысалы,жұқалап жайылған күмісті қызған темір плитаның үстіне қойып,аздап қыздырады да күміс балғамен таптап бекітеді.

Қазақстанда ер-тұрмандар мен әйелдердің әсемдік үшін тағатын майда күміс бұйымдардың бедерлеу әдісі бұрыннан белгілі.Мұндай бұйымдарға бедер салу нұсқасы темірден жасалады.Олар шебердің ой өрісі мен шеберлігіне қарай алуан түрлі болып келеді.

Оюлау- бедер салынаты заттың үстіңгі беті не кескіш аспаптың өткір жағымен қашау артқылы жүргізіледі. қазақ арасында ер-түрман жабдықтары салтатқа мініп жүру үшін жасалған сондықтан мінетін көлікті ер-тұрман жабтықтарымен түгелдей қамтамасыз етюді жабдықтау деп. атайды ер-тұрман жабдықтарын жасау кезкелгенадамның қолынан келе бермеген хаоық ішінен шыққан шеберлердің қолынан ғана жасатушының ұлына немнесе қызына арналып жасалған ер-тұрман жабдықтарын жасау меноны күнделікті өмірде пайдаланудың жолдары қазақ қауымының әлеуметтік экономикалық қарым-қатнас мәселелерімен тығыз байланысты ер-тұрман жабдықтары киіз үйдің жасау жиһаздары сияқты жақсы ойластырылып ойдағыдай әшекейленген өрнек нақыштары жарасымды да әсем көрікті жасалуы тиіс ол үшін біріншіден көліктің қыр арқасын әсіресе шоқтығын баспайтындай ер оқпаның биіктеу көтеріңкілеу болып жасалуы екіншіден ердің екі каптал арасының алшақтығы мен қапталдың дұрыс қиысуы қажет.

Қолөнер саласындағы басқа да өнер туындылары сияқты ер-тұрман жасау өнерінің үлкен шеберлікпен материалдық мүлікті қажет ететіндігін байқаймыз қазақтың ер-тұрман жайлы піків айтқан бірқатар авторлар мен қазақстан этнографтарының соңғы жылдары жазғандары бұған дәлел бола алады олардың ішінде тарих ғылымының докторы х. Арғынбаев қазақ ер-тұрман жабдықтары атты мақаласының маңызы ерекше мақала мазмұны этнографиялық жағынан экспедиция кезіндегі автордың өзі ара лап өзі жинаған материалдары негізінде нақтылы мысалдар мен кейбір фактілерді ұштастыра жазылған ер қосу өнері жайлы әңгімелегенімізде х.арғынбаев жолдастың осы аталған мақаласының біздің зерттеуімізге зор пайдасы тиді қазақ ершілері ердің үзеңгісін кептірілмеген қайың ағашынан да жасаған ұзындығы 55-65см жуандығы3,5-4см шамасындағы ағашты шотпен немесе пышақпен кесіп алып тезектің қозына салып жіберіп арнайы үзеңгі формасындағы қалапқа салып кесілген жағын ішіне қаратып иіп жасаған ердің және үзеңгіні ершілер кейде қойдың ешкінің т.б жануарлардың сүйектерімен немесе мүйізімен әшекейлейтін болған әйелдер үшін шеберлер арнайы ер жасаған әйелдерге арналып жасалған ер туралы в.потто ердің артқы керсені кең де ішіне қарай ойыс алдыңғы қасы биік өте жақсы тітік шабылған мұның өзі отырғанда жайлы да қолайлы екендігін аңғарылады деп. жазды .

1.Коллаж

1. 
   Қол өнер жұмыстары
   
2. 
   Темпера
   
3. 
   Лекция маќсаты: Оқушылардың қол өнер материалдармен жұмыс істеу тәсіліне үйрету.
   

Металдан өңдеп әсемдеп бұйым жасауда қазақ шеберлерінің қолданған техникалық әдістері алуан түрлі қайсы бір затты көркемдеуге зергерлердің бірнеше әдістерді қолданатындығы жиі кездеседі.Ұқыптылықпен әр түрлі әсемделіп жасалған жүген, өмілдірік, айыл,құйықан ер бөлшектері сияқты ат әбзелдері істелуі жағынан ерекше.Бұл заттарды декоративтік жағынан өңдеу тәсілдерінен, темірге күміс қақтау,оюлау, қара жүргізу, заттың жиегін айнала өрнектеу,сіркелеу сияқтылар кездеседі.

Темірге күмістен қақтаудың тағы басқа әдістері белгілі. Мысалы,жұқалап жайылған күмісті қызған темір плитаның үстіне қойып,аздап қыздырады да күміс балғамен таптап бекітеді.

Қазақстанда ер-тұрмандар мен әйелдердің әсемдік үшін тағатын майда күміс бұйымдардың бедерлеу әдісі бұрыннан белгілі.Мұндай бұйымдарға бедер салу нұсқасы темірден жасалады.Олар шебердің ой өрісі мен шеберлігіне қарай алуан түрлі болып келеді.

Зергерлер мен темір ұсталары көркем бұйымдарын металдан, негізінен алғанда күміс пен мыс,темірден жасаған. Октябрь революциясына дейін күміс немесе күмістелген темірден жасалған әсемдік заттарды негізінде қазақ арасында дәулетті адамдар тұтынған, оны жасаушы халық арасынан шыққан шеберлер болған. Күмістен ер-тұрманның кейбір бөліктері,қыз-келіншектердің татар бұйымдары жасалып,ерлердің деңмент белдіктері мен күнделікті тұрмысқа қажетті пышақ,сандық,киім ілгіштер,кесе қап, қымыз саба сияқты неше түрлі бұйымдарды әшекейлейтін болған.

Теміршілер мен зергерлер өздері жасайтын бұйымдарды әдетте,елдің алдын Ала өтініш етуімен ғана қолға алатын болар. Ер-әбзелдерін әсемдетіп жасатушылар еңбек ақысына затай мүйізді қара мал. Немесе жылқы есебінде төлеген. Әйелдердің майда татар бұйымдары үшін май, нан тағы басқа азық-түлік есебінен есептесіп отырған. Кейде шеберлерге киім кигізіп те отырған.Егер ойындағысындай жасалып, көңілінен шықса шеберлерді қадірлі қонақ етіп,сый-құрмет көрсеткен.

Темір ұсташылығы мен зергерлік өнері атадан балаға мұра болып, ұрпақтан-ұрпаққа қалып отырған. Ұсташылықпен ер кісілер айналасу шарт болса,зергерлік өнермен әйелдер де көбінесе зергердің әйелдері айналысатын болған. Егер зергер кісі дүниеден қайтып, оның жолын қуар балалары болмаса, кейбір кезде оның зергерлік қызметін әйелі атқаратын болған. Зергерлер негізінде бұйым жасатушының өз материалын жасайтын болған.

Ертедегі халық шеберлерінің жұмыс істеуге тиісті қолайлы жағдайлары болмаған. Көбінесе жұмысты зергерлер өзінің семьясының алдында киіз үйдің бір шетінде отырып істеген. Шеберлер өзінің жасайтын бұйымдарын негізгі шаруашылығы егіншілік пен мал. Шаруашылығымен байланыста жасады.Кейіннен олардың кейбіреулері өздеріне жұмыс істейтін орын шеберхана салып алды. Көбінесе шеберлер тиісті құрал жабдықтарын өзімен бірге алып,жұмыс жасатушылардың үйіне барып,қашан істеп біткенше сол жерде отырып атқарған.

Оюлау- бедер салынаты заттың үстіңгі беті не кескіш аспаптың өткір жағымен қашау артқылы жүргізіледі. қазақ арасында ер-түрман жабдықтары салтатқа мініп жүру үшін жасалған сондықтан мінетін көлікті ер-тұрман жабтықтарымен түгелдей қамтамасыз етюді жабдықтау деп. атайды ер-тұрман жабдықтарын жасау кезкелгенадамның қолынан келе бермеген хаоық ішінен шыққан шеберлердің қолынан ғана жасатушының ұлына немнесе қызына арналып жасалған ер-тұрман жабдықтарын жасау меноны күнделікті өмірде пайдаланудың жолдары қазақ қауымының әлеуметтік экономикалық қарым-қатнас мәселелерімен тығыз байланысты ер-тұрман жабдықтары киіз үйдің жасау жиһаздары сияқты жақсы ойластырылып ойдағыдай әшекейленген өрнек нақыштары жарасымды да әсем көрікті жасалуы тиіс ол үшін біріншіден көліктің қыр арқасын әсіресе шоқтығын баспайтындай ер оқпаның биіктеу көтеріңкілеу болып жасалуы екіншіден ердің екі каптал арасының алшақтығы мен қапталдың дұрыс қиысуы қажет

қолөнер саласындағы басқа да өнер туындылары сияқты ер-тұрман жасау өнерінің үлкен шеберлікпен материалдық мүлікті қажет ететіндігін байқаймыз қазақтың ер-тұрман жайлы піків айтқан бірқатар авторлар мен қазақстан этнографтарының соңғы жылдары жазғандары бұған дәлел бола алады олардың ішінде тарих ғылымының докторы х. Арғынбаев қазақ ер-тұрман жабдықтары атты мақаласының маңызы ерекше мақала мазмұны этнографиялық жағынан экспедиция кезіндегі автордың өзі ара лап өзі жинаған материалдары негізінде нақтылы мысалдар мен кейбір фактілерді ұштастыра жазылған ер қосу өнері жайлы әңгімелегенімізде х.арғынбаев жолдастың осы аталған мақаласының біздің зерттеуімізге зор пайдасы тиді Ұсталар мен зергерлер әр түрлі құрал-саймандарды пайдаланған.Олардың ішінде көрік көмейдегі Отто үрлейтін түйенің мойнағынан немесе ешкінің терісінен иленіп, ыңғайлап тігілген зат, қышқаш қызған темірді Оттон алып,отқа салып немесе отқа тосып,қысып ұстайтын,ұзын сапты,имек басты,құс тұмсықты қол күйдірмеу үшін шебердің пайдаланатын аспабы. Төс ұстаның темірден немесе түсті металдан жасайтын бұйымын белгілі формаға келтіру үшін оның үстіне қойып бір жақ ұшы сүйірленіп жіңішкеріп келген, астыңғы жағы дөңбек ағашқа қозғалмастай етіп орнатылған,көрік алдына жақын орналастырылатын аспаптың бір түрі.Әдетте, теміршілердің пайдаланатын төсі бір оренда қозғалмастай орнатылып үлкен де аур орнықты болады да,зергерлер пайдаланатын төс формасы жағынан ұқсас болғанмен алып жүруге жеңіл,қалаған жерге қойып істеуге ыңғайлы шағын келеді.

Мұны халық шеберлері зергер төс деп. те, күміс төс деп. те атайды.Зергерлер пайдаланатын балғалар да өздерінің қолдану мақсатына қарай көлем жағынан әр түрлі болып келеді. Сым тартқыш- зергерлердің күмістен сым тартатын қалыбы. Іскенже ұсталар мен зергерлердің жұмыс кезінде бір нәрсені ұқсатуда қыстырып қойып,егеу немесе кесу процестерін ұстатып бұрап қоятын аспап.Мұны кейбір жерлерде қасқыр ауыз деп те атайды. Торғай ауыз- ұстаның қызған немесе отқа салып қыздырған темірді ұстауына пайдаланатын тар ауыз қышқаш қадаубас,тескір, темір, кемпірауыз, кейбір жерлерде атауыз деп те атайды.Кескіш темірді түсті металды тиісті формаға келтіру үшін пайдаланатын құрал,жыланкөз-әсемдік үшін жасалған заттардың беті не мәнер салу үшін қолданылатын аспап. Зауыт алтын,күміс тағы басқа түсті металды қорытатын ыдыс, жоғары біз кейде шимай біз де деп атады.Безендіру үшін тұтынылатын құрал.

2. Темпера- Темпера деп құрамында байланыстырғыш ретінде әр түрлі эмульсия араластырған бояуларды атайды. Құрамы бойынша майлы бояу мен желім араласқан бояулар аралығында болып келеді.

Темпераны сумен араластырып, қағазға, картонға және кенепке салуға болады. Темпераны майлы бояу пайда болғанағ дейін кеңінен қолданды. Бірақ та майлы бояудың кейбір кемістіктері болғаннан кейін 19 ғасырдың соңында темпераны қайта қолдана бастады. Темперамен жұмыс ерекше жүйені қажет етпейді, яғни түстердің жағылу реті жұмыс сапасына әсер етпейді, сондықтан да сурет салушы еркіндікте жұмыс жасайды.

Темпера ьүстері майлы бояуға қарағанда біршама қосымша түстерді шығара алады.

Бөлме ішінде қабырға сурет (роспись) салуда темпера қабырға жазықтығымен өте сәйкес келеді. Сондықтан да темперамен орындалған шығарма майлы бояуға қарағанда тамаша көрінеді.

Жанды бейнеде темперамен жұмыс істеуге қағащ, картон, тығыз тоқылған мата жарайды.

Темперамен сурет салу кезінде басқа бояуларм жұмыс істеген сияқты алдымен ақшыл түстермен этюдті жауып шығып, содан соң біртіндеп пішінде шығарады. Егер де бірден қою түстермен бояп, кейбір жерінде қате кететін болса оны түзету қиын. Өйткені темпера бояулары тез кебеді және қайтадан суға ерімейді.

Жұмыстың түріне қарай темперамен салынған картинаны лакпен жабындауға ьолады. Бұл әдіс бояулардың ұзақ сақталуына көметеседі.

Майлы бояумен жұмыс істуге арналған жалпақ және дөңгелек, жұмсақ және қатты қылқаламдар темпераға да жарамды. Бірақ та оның талшықтарын ұзартқан тиімді.

Майлы бояумен, акварельмен жұмыс істеген және жанды бейненің негізгі принципьерін меңгерген адамға темпера техникасы оңайға тиеді.

Бақылау сұрақтары.

1.Қол өнер түрлері

2. Темпера

18- Лекция Таќырыбы: Бейнелеу өнерінен сыныптан тыс жұмыстар туралы жалпы түсінік
Жоспары:

1. 
   Топ саяхат
   
2. 
   Әңгіме сабағы
   

Мектеп жағдайда бейнелеу өнері бдағдарламасы бөлімдерінің кейбір амти алмаған мәліметерін мұғалім мұра жа.йға көрме зальна суреттші шеберханасына мүсінші шеберханасына

Керимика әлде аинек зауатарға зергелік әлде жиһаздық фабрикаларға топ саяақат ұйымдастыру

арқылы толықтыруға болады

Сонымен қатар топ саяахат табиғат аясында /пленэр/сурет салумен де ұштастырылады

Ол оқушыларды туған өлке табиғатының сұлулығын сезініп сүйспеншілік көз қарастырының даумынуына ықпал жасайды

Мысалы сәндік сурет салу сабағында мұғалім оқушыларды қолданбалы өнердің әртүлі бойынша бұйым дайндаудағы ерекшеліктерімен таныстырады.әрине мектептегі иллюстративтік көрнекілік тер бұл тақырып бойынша толық мәліметер бермеуі мүкін сондықтанда мұғалім сыныптан тыс уақытта те гін ательесі кілем фабрикасы қол өнер шебер ханасы сияқты мектеп орналасқан аудан аймағындағы кәсіп орындарға экскурсия ұйымдастыруына болады топ саяхат мұғалім сәндік құлданбалы өнер туралы аитып қана қоимаи бұиымдардың көркем өңдеу барысын қызықтап тамашалауға да мүмкідік туғызады

Топ саяхата оқушыларға эстетикалық әсер қалдырып ои сана өрісін кеңеитетінде етіп ұйымдастыру мұғлаім алдын ала терең ізденісті қажет етеді топ саяқат кезінде оқушылрға көрсітілетін оберті немесе әңгіме болатын мәселе оларға түсінікті анық және оқу бағдарламасына байланысты болу керек. Топ саяхатқа шықпас бұрын мұғалім кәсіп орын мұражаи көрме басшылармен келесіп ондағы қауіпсіздік тазалық эстетикалық жағдаиларын анықтаиды

Саияхат тан кеиін оқушылардың қабылдау қабілетеріен баиқау мақсатында қортынды әңгіме ұиымдастырылады. Егер оқушылардың дұрыс жел ері болса мұғалімын анықтап түсініктеме береді

Сыныптан тыс әңгіме барысы сабак кезінде қызғушылық танытқан сұрақ боиынша терең түсінік беру немесе тақырыпты оқу сағатында толық қамти алмаған жағдаида жүргізіледі. Әңгіменің бірнеше түрі оқушылардың сұранысы боиынша жүргеізілсе екіншісі педагог тарапынан болады Мысалы мұғалім “Қаита өрлеу дәуірінің кеибір шығармаларымен танысу” тақырыбы боиынша сабақ жүргізеді (бір салат) Бағдарламаның тәртібі боиынша мұғалім ұлы суретшілер шығармасын төрт репродуция көрсетіп Мікеланджело тек мүсінші ғана емес, сонымен қатар кескіндемеші және сәулетші екенін жете түсіндіру қажет. Егер мұғалім жақсы даиындық үстінде әңгімеге баиланысты көрнекі құралдары сол күні сабақтан киін алдын ала сынып жетекшысымен келісіп әңгіме өткізуге болады

Ал егер мұғалімнің әзілігі талапқа саи болмаи, көрнекі құлардары жеткліліксіз болса оқушылардың келісімі боиынша әңгімені басқа күнге белгілеуіне болады

Екінші бір мысалы Мұғалім “ Қазақ бенелеу өнерінің кеибір шығармаларымен таныстыру” тақырыбы боиынша жоспарланған мәлиметтердің ішінде оқушылар қызығушылық танықан Е Төлебаев шығармашылығын ерекше тоқталуына баиланысты кеибір белгілі суретшілері шығармашылығы туралы матиралды толық игере алмаи қалады Сабақ аяғында мұғалім оқушыларға басқа да суретшілер шығармашылығын өтуге уақыттың жетпеген аитып сабақтант кеиін басқа сабаққа кедеркі келтірмитін уақытта әңгімені жалғастыратынын хабар лап сынып жетек шсінің келісімімен уақытын белгілиді

Әңгіме тек жоғарыда көрсетілген жағдаиларда ғана емес сонымен қатар мұғалім сыныптан тыс жұмыс жоспарына баиланыстыда өткізіледі сыныптыа тыс ұиымдастылатын биенелеу өнерін баиланысты әңгіме белседілік танытып қатусынуна негізделеді ол әңгімедегі проблемалр сұрақтар оқушылар пікелері болжамдары дәлдері

Сыныпытан тыс өткізілетін әңгіме мына талаптарға саи болуы тиыс -оқушылардың жас ерекшілектеріне саикестілігі

-білімдік тәрбилек дамытушылық мазмұндылығы -оқу бағдаламасына жекелеген пәндерге баиланыстылғы -дүне танылымық мазмұндылғы.

Кеңес кезінде кино фильмдер кеңнін танылып мектеб оқушларымен жұмыс жасуда алдынғы орнда болды казіргі заманымызда кино фильмдердің қатарына бинемагнитофон компьютер сияқты техниканың жетістіктерін қосып сонымен қатар кездегі білім беру жүиесіне қарқындап сеніп келжатқан лазер табақшаларына жазылған оқу кино фильмдерін алыстан уқыту бағдарламалары боиынша белген бинелеу өнері сабақтарын бине таспаға түсіріп қарауды да аитуға болады мектеб бағдамасында кино үимелер жалғасын тауып келеді шараны ұиымдастыру алдында мұғалім бинелеу өнеріне баиланысты кино фильмдердің оқу бағдаламасына анықтап жосплағаны жөн алдынғы қаталы өнер қаираткелеріне арналған кино фильмдерді ұжым болып қарауда оқушыларадың жас ерекшелігін ескеру қажет өитені мағанасы күрделі өнер түлеріне баиланысты кино фильмдер оқушылардың түсінуне қиындық туғузуы мүкін арнаиы әігіме кино фильмді қарамастан бұарын немесе кино фильмді арап болғанан киін талданып әңгіме барасында суретші өмір баиянымен шығармашылық жетістіктері тарифи дәуірі өнер әлеміндегі орны туралы мәлімет беріп жалғасын табады

Кино фильмдері тек суретшілер туралы емес сонымен қатар бинелеу өнер кескіндеме сурет Мусін графика техникаларын ашып көрсетін түрлеріне арналады

Кино фильмдер ғана бинелеу өнерінің техникалық мүкіндігн суретшілердің шығармашылық туындыларының дүнеге келу жолдарын түгелди қамтып көре аламыз

Ал егер мұғалімнің әзірлігі талпқа сай болмай, көрнекі құралдары жеткіліксіз болса, оқушылардың келісімі бойынша әңгімені басқа күнге белгілеуіне болады.

Екінші бір мысал: мұғалім «Қазақ бейнелеу өнерінің кейбір шығармаларымен таныстыру» тақырыбы бойынша жоспарланған мәліметтердің ішінде оқушылар қызығушылық танытқан Е.Төлепбаев шығармашылығына ерекше тоқталуына байланысты кейбір белгілі суретшілер шығармашылығы туралы материалды толық игере алмай қалады. Сабақ аяғында мұғалім оқушыларға басқа да суретшілер шығармашылығын өтуге уақыттың жетпегенін айтып, сабақтан кейін басқа сабаққа кедергі келтірмейтін уақытта әңгімені жалғастыратынын хабарлап, сынып жетекшісінің келісімімен уақытын белгілейді.

Әңгіме тек жоғарыда көрсетілген жағдайларда ғана емес, сонымен қатар мұғалімнің сыныптан тыс жұмыс жоспарына байланысты да өткізіледі. Сыныптан тыс ұйымдастырылатын бейнелеу өнеріне байланысты әңгіме әдістемесі оқушылардың әңгімеге белсенділік танытып қатысуына негізделеді. Ол - әңгімедегі проблемалар бойынша сұрақтар, оқушылар пікірлері, болжамдары, дәлелдері.

Сыныптан тыс өткізілетін әңгімеге мына талаптарға сай болуы тиіс:

• 
  оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкестілігі;
  
• 
  білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мазмұндылығы;
  
• 
  оқу бағдарламасына, жекелеген пәндерге байланысмтылығы;
  
• 
  дүниетанымдық мазмұндылығы.
  

Сыныптан тыс жұмыстың тағы бір түрі –оқушлардың үиінде өздік суретсалу жұмысы бол жұмысқа оқушы өз қалаумен ерікті түрде қатысады онда оқушы бинелеу өнері пәнәң мұғалімінең жоспар боиынша тапсырма алып ол тапсырманы белгеленген уақыт ішінде бетімен үиде орындаиды

Ол тапсырмалар бинелеу өнерінің кез келген түлерімен жаныларына баиланысты болуы мүмкін

Мұғалім сыныптан тыс жұмыстың мұндаи түріне қатысатын Санын анықтап жұмысты жоспалаиды. әрине бол жоспар оқу тәрбие барысындағы дидатикалық принсптерге саи болуы тиіс оқушылардың үиде орындаған өзімдік текселіп жетістерімен кемшіліктері емепке алынып нұсқаулар беледі. Бұл жұмыстарда оқушының шығармашылғ алға қоилады сонымен қатар бұл жұмыста сандік қол өнер кестелеу, ою өрнек құрастыру әр түлі оиыншықтар жасау сәндік құрастыру жұмыстарын да жоспарлауға болады

Көрме оқу тәрбие жоспары боиынша әр тоқсаның немесе жарты жылдықтың аяғында ұиымдастылады көрмеге оқушылардың таңдамалары жұмыстары ұқыпты безеділіп қоиылады ол сынып бөлмесіне немесе мектеп ішіне көпке көрінетін жерге ілінеді . көрме ілінген қабырға өте ашық түсті болмауын және әр жұмыс бір біріне өте жақын орнаспауын ескерген жөн көрме оқушылардың бинелеу өнеріне қызығушылғын арттырып жауап келшілігін ынтасын күшеитеді. Сыныптан тыс жұмыс жүргізу барысында әңгімелесу репродукциялар ,діапозитив және диаьфилімдер арқылы дәріс беру сурет және кескіндеме бейнелеу өнері үйірмесін ұйымдастыру мұражайларға сурет шеберханасын және көрме залдарда экскурсия жасау әр түрлі көрмелер байланыстты сынып бөлмелерін безендіру факультатив тік сабақтар өткізу сияқты шараларды қарастыруға болады

Сыныптан тыс жұмыстардың түрлерінде бейнелеу өнері ережелермен заңдылықтарын сақтай отырып оқушылардың қызығушылығын белсенділігін шығармашылықта талпыныстарын арттыру мақсат етіп қойылады

Сыныптан тыс жұмыстарды да педагогтың жетекшілік және ұйымдастырушылық міндеті сақталады мұғалім оқушының бағытының дұрыс жщүруін және жеке басының дамуын қадағалайды бейнелеу өнерінің заңдылықтарын меңгерумен қатар көркемдік білім және эстетикалық тәрбие береді аталған жұмыстар барысында алған біліктілік іскерлік дағдыларын одан әрі шыңдай түседі

Бейнелеу өнерінің сыныптан оқыту бағдарламасынан көрніс тапчан қосымша материалдармен танысып оларды технологиялармен танысады көркемдік тәрбиелік мәні шексіз ұлттық өнеріміздің қыр-сырымен одан әрі танысып этномәдени танымдармен молайтады

Қашанда бадланың сабақтавн бос уақыттағы іс-әрекеті элеуметік ортасы жеке басының мәселелері тек ата-ананы ойландырып қоймай сонымен қатар бұл мәселе мектептің оқу-тәрблие ісіндегі басты Назар болатындығы белгілі ждасөспірім мектеб қабырғасында болсын немесе одан тыс уапқытта болсын өзін қоршаған ортадағы болып жатқан құбылыстар іс-әрекетерді талдғамсыз қабылдауы мүмкін өйткені өмірде педагогикалық дәлелденгендей жеке тұлға тәрбиесіне әлеуметтік ортаның әсері зор.

Сондықтан да сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылардың сабақтан бос уақытын үнемді пайдалы ұйымдастыруына жадай жасауға болады

Бейнелеу өнері пәнің мұғалімі сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда ата-ана ,сынып жетекшісімен пікірлесіп сон дай –ақ оқушылардың қандай бейнелеу өнері мәселелері тақырыптары түрлері жөнінде белгілері келетіндіктен ескеріп жоспарлағаны жөн .Яғни сыныптан тыс жұмыстты жоспарлауда оқушылардың еріктілігі ,қызығушылығы ,бейімділігі ескерілуі тиіс

Сыныптан тыс жұмыстарға жетекшілік ету үшін алдын ала іс-шаралардың жоспарын тақырыптарын белгілеп құрып алу қажет

Сыныптан тыс жұмыстардың кең тараған түрі үйірме жұмыстары олар бенелеу өнерінің түрлеріне қатысты сурет және кескіндеме ,саз балшықтан сомдау сәндік қолданбалы өнер безендіру жұмысы ліногравюра кераміка мозаїка т.б.

Мұғалімнің мінднті үйірме жұмыстарын көп оқушыларды тарту және жұмысты ұйымдастыра білу болып табылады .Үйірме мүшелері білім және іскерлік дағдыларын қабырға газеттерін безендіруде мектептегі театырлық қойылымдарды және сынып бөлмелерін безендіруде т.б пәндерден көрнекі құралдар жасауда қолданылады Көрме оқу тәрбие жоспары боиынша әр тоқсаның немесе жарты жылдықтың аяғында ұиымдастылады көрмеге оқушылардың таңдамалары жұмыстары ұқыпты безеділіп қоиылады ол сынып бөлмесіне немесе мектеп ішіне көпке көрінетін жерге ілінеді . көрме ілінген қабырға өте ашық түсті болмауын және әр жұмыс бір біріне өте жақын орнаспауын ескерген жөн көрме оқушылардың бинелеу өнеріне қызығушылғын арттырып жауап келшілігін ынтасын күшеитеді.

1. 
   Бейнелеу өнерінен сыныптан тыс жұмыстар
   

1. 
   Сөж сабағы
   
2. 
   Үйірме , кинофильмдер
   

Сыныптан тыс жұмыстардың түрлерінде бейнелеу өнері ережелермен заңдылықтарын сақтай отырып оқушылардың қызығушылығын белсенділігін шығармашылықта талпыныстарын арттыру мақсат етіп қойылады

Сыныптан тыс жұмыстарды да педагогтың жетекшілік және ұйымдастырушылық міндеті сақталады мұғалім оқушының бағытының дұрыс жщүруін және жеке басының дамуын қадағалайды бейнелеу өнерінің заңдылықтарын меңгерумен қатар көркемдік білім және эстетикалық тәрбие береді аталған жұмыстар барысында алған біліктілік іскерлік дағдыларын одан әрі шыңдай түседі

Бейнелеу өнерінің сыныптан оқыту бағдарламасынан көрніс тапчан қосымша материалдармен танысып оларды технологиялармен танысады көркемдік тәрбиелік мәні шексіз ұлттық өнеріміздің қыр-сырымен одан әрі танысып этномәдени танымдармен молайтады

Қашанда бадланың сабақтавн бос уақыттағы іс-әрекеті элеуметік ортасы жеке басының мәселелері тек ата-ананы ойландырып қоймай сонымен қатар бұл мәселе мектептің оқу-тәрблие ісіндегі басты Назар болатындығы белгілі ждасөспірім мектеб қабырғасында болсын немесе одан тыс уапқытта болсын өзін қоршаған ортадағы болып жатқан құбылыстар іс-әрекетерді талдғамсыз қабылдауы мүмкін өйткені өмірде педагогикалық дәлелденгендей жеке тұлға тәробиесіне әлеуметтік ортаның әсері зор.

Сондықтан да сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылардың сабақтан бос уақытын үнемді пайдалы ұйымдастыруына жадай жасауға болады

Бейнелеу өнері пәнің мұғалімі сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда ата-ана ,сынып жетекшісімен пікірлесіп сон дай –ақ оқушылардың қандай бейнелеу өнері мәселелері тақырыптары түрлері жөнінде белгілері келетіндіктен ескеріп жоспарлағаны жөн .Яғни сыныптан тыс жұмыстты жоспарлауда оқушылардың еріктілігі ,қызығушылығы ,бейімділігі ескерілуі тиіс

Сыныптан тыс жұмыстарға жетекшілік ету үшін алдын ала іс-шаралардың жоспарын тақырыптарын белгілеп құрып алу қажет

Сыныптан тыс жұмыстардың кең тараған түрі үйірме жұмыстары олар бенелеу өнерінің түрлеріне қатысты сурет және кескіндеме ,саз балшықтан сомдау сәндік қолданбалы өнер безендіру жұмысы ліногравюра кераміка мозаїка т.б.

Мұғалімнің мінднті үйірме жұмыстарын көп оқушыларды тарту және жұмысты ұйымдастыра білу болып табылады .Үйірме мүшелері білім және іскерлік дағдыларын қабырға газеттерін безендіруде мектептегі театырлық қойылымдарды және сынып бөлмелерін безендіруде т.б пәндерден көрнекі құралдар жасауда қолданылады

Мұғалімдердің міндеті үйірме жұмыстарына көп оқұушыларды тарту және жұмысты ұйымдастыра білу болып табылады. Үйірме мүшелері білім және іскерлік дағдыларын қабырға газеттерін безендіруде, мектептегі театрлық қойылымдарды және сынып бөлмелерін безендіруде, т.б. пәндерден көрнекі құралдар жасауда қолданады.

Бейнелеу өнері үйірмесін топтастыруда оқушылардың жас ерекшеліктері, білім деңгейлері ескерілуі тиіс.

Әдетте үйірме 10-15 оқушыдан топтастырылады, әр топ жас ерекшеліктеріне байланысты 1-2 немесе 3-4 сынып оқушыларынан жианқталады. Үйірме жұмыстарының тағы бір ерекшелігі, ол сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарына қарағанда үйірме сабақтарына көп уақыт бөледі. Мысалы, аптасына 1-2 сынып оқушыларынан тұратын топқа 2 сағат, ал 2-3 сыныптар оқушыларынан тұратын топтарға 3 сағат. Сабақ аптасына 1 сағаттан 2 рет немесе 3 рет, кей жағдайда олар біріктіріліп бір күнде өткізілуіне де болады.

Үйірме сабақтарында бір тақырыптық оқытылуы міндетіне /3-6 сағат / мейлінше ұзақ уақыт бөлінуімен де ерекше. Сонымен қатар үйірме сабақтарында бейнелеу өнерінің акварель, гуашь, темпера, тушь, пастель, сангина, соус, көмір, сазбалшық сияқты материалдары кеңінен қолданылады. Үйірме жұмыстарын ұйымдастыру барысындағы осы ерекшеліктер сыныптан тыс жұмыстардың оқу-тәрбие міндеттерін нәтижелі орындауға мүмкіндік жасайды.

Үйірмедегі сабақтардың басты түрінің бірі ол өнер туралы әңгіме сабағы. Бұл сабақтарда мұғалім оқушыларды бейнелеу өнерінің түрлерімен, жанрларымен, жекелеген суретшілер шығармашылығымен, қазіргі бейнелеу өнеріндегі жаңа ағымдармен кеңінен таныстырып, көрсетуіне болады.

Әр үйірмеде ой-пікірлері біріккен шағын ұжым көрінісін табады.и ол ұжымда жекелеген ұйымдастыру мәселелеріне жауап беретін үйірме басшысы сайланады. Үйірме мүшелерінің мектептегі қоғамдық жұмыстарға белсене араласуы көзделеді.

Үйірме жұмысының жетістігі көбінесе оны дұрыс ұйымдастыру мен жоспарлауға байланысты.

Үйірме мүшелерінің қатысуымен 2 және 4 тоқсан соңында мектеп ішілік немесе жылжымалы көрмелер ұйымдастырылады. Көрме ұйымдастыру үйірме мүшелерінің жауапкершіліктерін, одан әрі оқуға ынталарын арттырады, сонымен қатар басқа да оқушылардың бейнелеу өнеріне, үйірме жұмысына тартылуына ықпал жасап, бейнелеу өнерінің мектептегі эстетикалық тәрбие беру аясын кеңейтеді Бейнелеу өнері үйірмесін топтастыруда оқушылардың жас ерекшеліктері білім деңгейлері ескерілуі тиіс

Әдетте үйірме 10-15 оқушыдан топтастырылады әр топ жас еркшеліктеріне байланысты 1-2 немесе 3-4 сынып оқушыларынан жинақталады .Үйірме жұмыстарының тағы бір ерекшелігі ол сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарына үйірме сабақтарына көп уақыт бөлінеді .Мысалы аптасына 1-2 сынып оқушыларынан тұратын топқа 2сағат 2-3 сыныптар оқушыларынан тұратын топтарға 3сағат .Сабақ аптасына 1 сағттан 2рет немесе 3рет кей жағдайда олар біріктіріліп бір күнде өткізілуіне болады

Үйірме сабақтарында бір тақырыптық оқытылу міндетінде /3-6/мейлінше ұзақ уақыт бөлінуімен де ерекше .Сонымен қатар үйірме сабақтарында бейнелеу өнерінің акварель, гуаш ,темпера туш пастель сангина соус,көмір сазбалшық сияқты материалдарды кеңінен қолданылады .Үйірме жұмыстарын ұйымдастыру барысындағы осы ерекшеліктер сыныптан тыс жұмыстардың оқу тәрбие міндетерін нәтижелі орындауға мүмкіндік жасайды

Үйірмедегі сабақтардың басты түрінің бірі ол өнер туралы әңгіме сабағы .Бұл сабақтарда мұғалім оқушыларды бейнелеу өнерінің түрлерімен жанырларымен жекелеген шығармашылығымен қазіргі бейнелеу өнеріндегі жаңа ағымдармен кеңінен таныстырып көрсетуіне болады

Әр үйірмеде ой пікірлерді біріккен шағын ұжым көрнісін .Ол ұжымда жекелеген ұйымдастыру мәселелеріне жауап беретін ұйірме басшысы сайланады .Үйірме мүшелерінің мектептегі қоғамдық жұмыстарға белсене араласуы көзделеді

Үйірме жұмысының жетістігі көбінесе осы дұрыс ұйымдастыру мен жоспарлауға байланысты.

Үйірме мүшелерінің қатысуымен 2 және 4 тоқсан соңында мектеб ішілік немесе жылжымалы көрмелер ұйымдастырылады .Көрме ұйымдастыру үйірме мүшелерінің жауапкершіліктерін одан әрі оқуға ынталарын артырады сонымен қатар басқа да оқушылардың бейнелеу өнеріне үйірме жұмысына таратылуына ықпал жасап бейнелеу өнерінің мектептегі эстетикалық тәрбие беру аясын кеңейтеді. Кеңес кезінде кино фильмдер кеңнін танылып мектеб оқушларымен жұмыс жасуда алдынғы орнда болды казіргі заманымызда кино фильмдердің қатарына бинемагнитофон компьютер сияқты техниканың жетістіктерін қосып сонымен қатар кездегі білім беру жүиесіне қарқындап сеніп келжатқан лазер табақшаларына жазылған оқу кино фильмдерін алыстан уқыту бағдарламалары боиынша белген бинелеу өнері сабақтарын бине таспаға түсіріп қарауды да аитуға болады мектеб бағдамасында кино үимелер жалғасын тауып келеді шараны ұиымдастыру алдында мұғалім бинелеу өнеріне баиланысты кино фильмдердің оқу бағдаламасына анықтап жосплағаны жөн алдынғы қаталы өнер қаираткелеріне арналған кино фильмдерді ұжым болып қарауда оқушыларадың жас ерекшелігін ескеру қажет өитені мағанасы күрделі өнер түлеріне баиланысты кино фильмдер оқушылардың түсінуне қиындық туғузуы мүкін арнаиы әігіме кино фильмді қарамастан бұарын немесе кино фильмді арап болғанан киін талданып әңгіме барасында суретші өмір баиянымен шығармашылық жетістіктері тарифи дәуірі өнер әлеміндегі орны туралы мәлімет беріп жалғасын табады

Кино фильмдері тек суретшілер туралы емес сонымен қатар бинелеу өнер кескіндеме сурет Мусін графика техникаларын ашып көрсетін түрлеріне арналады

Кино фильмдер ғана бинелеу өнерінің техникалық мүкіндігн суретшілердің шығармашылық туындыларының дүнеге келу жолдарын түгелди қамтып көре аламыз

Бақылау сұрақтары.

1Бейнелеу өнерінен сыныптан тыс жұмыстар

2.Үйірме жұмысы
20- Лекция Таќырыбы: Безендіру,өнерді қабылдау, нұсқадан сурет салу,батик сабақтардың теориялық негіздері.

Жоспары:

1. Безендіру, өнерді қабылдау теориялық негіздері.

2. Батик сабақтардың теориялық негіздері.

Жоғарыда айтқанымыздай мұны тиісті орындармен келісе отырып жоспарлы түрде мектеб қабырғасынан бастаған жөн әрбір обылыстың аудан көлемінде белгілі мектептерде еңбек сабағы ретінде бола ма кәсәптік техникалық училищелердің жанынан арнайы бөлім ашу арқылы бо лама әйтеуір халқымыздың сан ғасырлар сақталып келе жатқан қолөнер саласындағы ұлтық үлгілерімізді сақтап қалудың а малын қолға алуымыз қажет . Қазақ сәндік қолөнері біздің ұлттық мазмұны социалистік мәдинетіміздің құрамды бөлігі оны дамыта отырып жер-жерде халық шеберлерінің өнегелі істерін жас ұрпақтарға насихатау қолөнері бұйымдарының сапасын арттыра беру аса құрметті және игілікті іс болып табылады

Ал жоғарыда айтылғандай ертедегі ата-бабаларымыздың қолөнер шеберлігінің үлгісін сақтап біздің заманымызға алып клген сонымен бірге әлі де болса кейінгі жса ұрпақтарға ұстаздық көрсетіп соларды үйретте алатын шеберлеріміз әзірге баршылық енді солардың ішіндегі есімдері баршаға мәлім біраз өнерпаздарымыздың әрқайсысының өмір жолына қысқаша тоқтала кетейік

Қазақстан даласындағы орта ғасырлардың көркем мәдениеті бұрын өткен андронов және ежелгі көшпенділер кезеңі мәдениетімен тұрақты мұрагерлік байланыста болғандығымен ерекшеленеді.Көшпелі өмір салты көркем кәсіптің алда ұзақ уақыт бойы басым болатын осы аймаққа тән түрі көркем қолөнер кәсібін қалыптастырды.

Сондай-ақ аймақтағы қалалардың жылдам даму көршілес көркем мәдениеттердің әсері байқалатын көркем қолөнер кәсібі бұйымдарының жаңа түрлерінің пайда болуына ықпалын тигізді. Қазіргі кездегі археологиялық мәліметтер қазіргі Қазақстан территориясында орналасқан орта ғасырлық қалалардың қарқынды өмірі жайлы бұрын болжам түрінде болған пікірді нығайтуға мүмкіндік берді.

Қалалықтардың өмірі негізінен шығыстан батысқа қарай өтетін керуен жолдарының қозғалысын қамтамасыз етумен байланысты болды, ал олардың тұрмыстық жағдайы тұрғындардың басым көпшілігінің өмір салтының жалпы сипатынан айтарлықтай ерекшеленеді. Сондықтан,аймақтық тек отырықшы тұрғындарына ғана тән көркем қолөнер кәсібі бұйымдарынан көшпенді мәдениет тудырған көркемөнер дәстүрлерімен тығыз байланыста байқауға болады.Дегенмен, осы кезеңдегі көшпенділердің өнері мәдениеттердің бір біріне тигізген әсерлерінен байи түсті,себебі,керуен жолдары жаңа идеялар тудырмауы мүмкін емес еді.

Сонымен бірге көшпенді мәдениет қолданылатын материалдар түрлерін де шектеді,көркем композицияны шешудің ережелер жүйесін жасады,қолөнер және шығармашылық жұмыстарының алуан түріне арналған түрлендіру өлшемін анықтады. Көшпенді мәдениеттің “таңында” қалыптасқан көркем дәстүрлер кейінгі екі мыңжылдықта да өзінің өзектілігін сақтап қалды.

Ортағасырлық кезеңде болған көшпенді және қалалық мәдениет көркем қолөнер түрлерін екі типке бөлуге болады:отырықшы тұрғындарына арналған және көшпенді өмір салтына қажет заттар. Сондықтан қолөнер еңбегі біршама жақсы дамып,ұсталар мен көзешілер тұрған қала кварталдары дәстүрлі түрде болды друге болады.

Араб мәдениетінің пайда болуы Қазақстан территориясындағы көшпенділердің өміріне айтарлықтай әсерін тигізбеді, дегенмен сол кездегі көркем қолөнер кәсібіне аз да болса ықпалы болды. Бұл жадай метал құю техникасында,архитектуралық формалардың қасбетін ою-өрнекпен безендіруде ерекше байқалады.Аталмыш аймақта өмір сүрген ортағасырлық тұрғындардың мәдениетінде сопылық философияның кең тарауының үлкен мәні бар.

Шебердің жұмысында,көркемқолөнер мәселесінен басқа, орта мен көшпенді өмір жағдайына сәйкес келетін бұйымдардың тәжірибелік қажеттіліктеріне артықшылық жасау негізгі байдар болып табылады. Бұлардың біршама өзіндік ерекшеліктері болғаны белгілі.

Егер тұрмыстық заттың формасын оның тәжірибелік функциясы анықтайтын болса, онда декор дүниетанымдық ұстанымдарда

2. Батик сабақтардың теориялық негіздері. Матаны әсемдеу өнері ерте кезден белгілі. Алғашында матаны жасау барысында ерекше әдіспен тоқылған суреттер пайда болды. Кейінірек суретші қолмен салатын болды. Ал содан соң белгі түсіретін ағаш тақтайшалар ойлап тавбылды.

XVII ғасырда металдан жасалған белгі салғышты қолдана бастады. Келесі қадам –белгі салуға арналған машинаны ойлап табуы. Гровер шебердің суреті металл білікке (вал) ойылған. Содан соң оны бояуға шалып, матаның бетінен жүргізген. Егер де түрлі-түсті өрнек болса, бірнеше білікті қолданған.

Кейде матаны көркемдеу үшін бір уақытта екі әдісті қолданған –жіптерді тоқу және өрнек. Қытайдың «КЭСЕ» матасын осыған жатқызуға болады, мұнда жіптен тоқылған қылқалам арқылы өрнек жасалып толықтырылған.

Ең көне (шамамен екі мың жыл) өрнек қытайлық өрнек болып табылады. Мата өте жақсы сақталған,онда минералды бояғыштар арқылы күңгірт кескіндер салынған.

Ыссы батик отаны Индонезия болып саналады. Классикалық ыссы батик- көп еңбекті қаж ететін өрнек түрі. Тек матаны дайындаудың өзі бірнеше күнге созылады.

Өрнекті, XVII ойлап табылған «чантинг» (тьянтинг,тьянтин) құралы арқылы арқылы жасаған. Уақыт өте келе батикті қолмен орындау сирек кездеседі. Жіңішке металл сымнан жасалған қалып (штамп) жұмыс барысын жылдамдатты.

XVII ғасырдың аяғында үнділік «ситтцы» матасы өзінің әдемілігімен Еуропаны таң қалдырды. Мұнда қалып арқылы матаға өрнектер түсірілді.

Сонымен қатар XVII ғасырдың аяғында ақ түске түрлі-түсті суреттерді салу қолданыла бастады. Осы кезде бейнелер барынша күрделеніп, контурлы суреттер салынды, өрнектер салуға өсімдік майынан алынған желімделгіш масса қолданылды.

Үндістанда және Индонезияда өрнек киімді әсемдеу үшін қолданылды. Жапония мен Қытайда өрнекті дәстүрлі интерьерді әсемдеу үшін қолданды. Шеберлер көбінесе бір түсті қолдана отырып табиғаттың тамаша әдемілігн көрсете білген. Ондағы ассиметриялық композиция қайталанбас үйлесімділікті тудырады.

Қазіргі заманғы қолмен өрнек жазу бұрынғы әдістерді негізге ала отырып, жаңа технологиямен толықтырылған.

Ыссы батикте ара шалшығының орнына парофинді және стеоринді пайдалана бастады. Өрнек жазу кезінде бояулардың ажырап кеткен жерлері кемшілік болып келсе , уақытөткен сайын өзінше әсер беріп , жаңа мәнге ие болады. Қазіргі кезде ол осы техниканың нышанына айналды. Сонымен қатар түрлі материалдардың пайда болуына байланысты өрнек жасаудың жаңа техникасы салқын батик дами бастады.

Енді батик жазу әдістеріне тоқталайық.