Лекция:: Практикалық: 30 Семинар: 10 Лабораториялық

Грек тарихының б.э.дейінгі 6-8 ғасырды қамтитын бұл кезең «көне»ұғымды білдіретін «архойс» деген сөзінен шыққан «архайкалық»кезең деп аталады.Көне дәуірде Евразия кеңістігінде Кіші Азия мен Шығыс Азияда әлемдік өркениет дамуының жаңа ғасыры басталды.Евразия қаласында сақ-скиф ғұндар әкелген әшекей өнер «аң бейнесі»әдіс өмірге келді.Қосөзен алқабында атақты қорғандармен қалалармен аспалы бақтармен әйгіленген Вавилон ахмениттер патшалығы тарих төріне шықты. Өркениетті осындай елдермен қызу қарым-қатынаста болған гректер олардың мәдениетінің ең озық үлгілерін саралай сіңіре отырып жоғары жетістікке жетті. Ежелгі Мысмыр сәулетшілерімен бағаналы сарай храмдар салуды үйренді.Қосөзен аңғары елдерінен бнтон жасауды беті жылтыр су өткізбейтін түрлі-түсті кірпіш мозайка өруді дарытты ал көшпенділер алтыннан түйін түйген зергерлікті қараушылығы сұмдық бүлінуде ғана емес өйткені жартылай күйреген храмды немесе бүлінген мүсінді ғылыми жолмен барынша біргірлікпен қалпына келтірудің қабылдады.

1. 
   Сурет салу әдісінің Греция мемлекеті орта ғасырларда құрылуымен тығыз байланысы
   
2. 
   Рим мемлекетінің Сурет салу әдісі
   

1.Грекиядағы сурет мектептері

2.Рим өнері

Лекция маќсаты: Грек классикалық өнеріне және архайка өнеріне шолу

Лекция мєтіні (ќысќаша)

1. Грекиядағы сурет мектептері Грекияда б.з.д. VI ғасырда бірнеше сурет мектептері болды. Олар-Сикиондық,Эфестік және Фивандық мекиептер. Бұл мектептер әр түрлі әдістемелік бағыт ұстады. Фивандық мектеп жарық, көлеңке арқылы өмір шындығын және елесті көрсетуге бағытталды. Эфестік мектепте сыртқы сұлулыққа және табиғатты көркемдік тұрғыдан қабылдауға, соның ішінде шығармашылық, эстетткалық шабытқа мән берілді.

Сикиондық суретмектебі жаратылыстанудың ғылыми мәліметтеріне және табиғат заңдарына негізделді. Сикион суретмектебі оқыту әдістемесінің дамуына ғана емес, сонымен қатар жалпы бейнелеу өнерінің дамуына үлкен әсер етті. Бұл мектеп оқыту әдістемесін ғылыми негізде құрып, оқушыны табиғатты зерттеуге, оның заңдылықтарын ашуға жетелеп, табиғат сұлулығына деген сүйіспеншілік көзқарасын тәрбиеледі. Сикиондық мектептен Памфил, Мелантий Павзий және ұлы Апелес сияқты атақты суретшілер шықты. Сикиондық мектептің басшысы болған Памфилдың арқасында суретсалу Грекияның жалпы білім беретін мектептерінің барлығына пән ретінде енгізілді. Супетсалуға оқытудың міндеті өмір шындығындағы заттарды тек көшіріп бейнелеу ғана емес, сонымен қатар, ол заттардың құрылысының заңдылықтарын зерттеп , тану екендігін алғаш рет Памфил дәлелдеді.

Ал Ежелгі Грек суретшілері оқыту мен тәрбие мәселесіне жаңаша тұрғыдан қарады. Олар қоршаған ортадағы өсімдікке, табиғи құбылыстарға көңіл бөлу қажеттілігін мойындап, бейнелеу өнерін оқытудың өзіндік ережелерін жасады. Гректер әдеміліктің мәні сымбаттылық,симметриялық, бөліктердің тұтастық үндестігі, дұрыс математикалық тепе-теңділік деп тұжырымдады.

Ежелгі римде де өнерге, соның ішінде бейнелеу өнеріне өте үлкен сүйіспеншілікпен қарады. Ауқатты адамдар грек суретшілерінің туындыларынан коллекциялар жинап, тіпті ақсүйектер мен үкімет қызметкерлері сурет және кескіндемемен (живопись) айналысты. Суретке оқыту Римдегі жалпы білім беру мектерінде жүргізілді.

Бірақ Римдіктер грек суретші педагогтарының жасаған бейнелеуге оқыту әдістемесін одан әрі дамытып жетілдірмеді, керісінше, кейбір оқыту әдістерін олар сақтай алмады. Грек суретші-пелагогтары бейнелеу өнерінің басты мәселелерін шешуге талпынып, өз шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсақ кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық ретінде қарау керектігін түсіндірсе , ал Рим империясының суретші –педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одан әрі дамыту мәселелері көп алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге оқытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, ұлы грек шеберлерінің жұмыс тәсілдерін қайталады.

Сөйтіп римдік суретшілер гректер жасаған бейнелеуді оқыту әдістемелерін біртіндеп жоғалта бастады.

Ұлы Рим империясы құлаған соң орта ғасырда шынайы өнер жетістіктері мүлдем жоққа шығарылды. Суретшілері бейнені жазықтық бетінде тұрғызу ережелерін, гректер жасаған оқыту әдістерін (император Константин және папы Сильвестр тұсында) білмеді. Ағарту ісіне қарсы болған христиан шіркеулері грек шеберлерінің теориялық еңбектерін, сонымен қатар бейнелеу өнерінің аса құнды туындыларын аяусыз құртып талқандады. Өнерге деген сүйіспеншілік, өнерге табынушылық деп танылып қудаланды.

IX-XI ғасырлардағы дағдарыс-тоқыраудан кейінгі қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің және оны оқыту әдістемесінің даму тарихына үлкен әсерін тигізді.

Бейнелеу мәселелерімен Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да Винчи, Дюрер және т.б. бейнелеу өнерінің шеберлері айналыса бастады. Олар табиғи құбылыстар заңдылықтарын түсіну мақсатындағылыми зерттеу жұмыстарымен айналысып, бейнелеу өнерін ғылыммен байланыстырды. Жұмыстың нәтижелі болуына археологиялық қазбалардан табылған өнер үлгілері және Ежелге Грекияның ұлы өнері жөніндегі тарихшылар қалдырған деректер көмектесті. Қайта өрлеу суретшілері антикалық өнерүлгілерін зерттеу барысында игерген теориялық білімдерін өздерінің шығармашылық жұмыстарында пайдаланды және перспектива, анатомия, пропорция ілімдерін зерттеп жетілдіруді басты мақсат етіп алды

Б.з.б. V ғасырдың алғашқы он жылдықтарынан бастап Ежелгі Эллада мәдениеті өзінің шырқау шыңына шықты. Аса қауіпті Персиямен соғыс /б.з.б. 500-449 ж.ж./ грек халқына қатал тарихи сын болды. Парсы әскерлері Грек аумағына басып кіріп, қалаларды қиратты. Грек-парсы соғысының барысында грек қалаларының теңіз одағы қалыптасты, оған екі жүзге тарта мемлекет кірді.

Мұнда бірінші орынға Афины ие болды. Бірте-бірте осы тең құқылы қалалардың одағы державаға айналды.афинылықтар одақтастарына өз үстемдігін жүргізе бастады. Афины басты флот болды. Афинымен одақтас мемлекеттерде демократиялық құрылыс, ал Спартаны қолдаған қалаларда олигархиялық құрылыс жеңіп шықты. Афины мен Спартаның тайталасы одан кейін б.з.б. V және VI ғасырлардағы Грекияның тарихын айқындап берді.

Б.з.б. V ғасырлардың ортасындағы Афинының гүлденуі /б.з.б. 444-429 ж.ж. / оны Ежелгі Элладаның аса ірі экономикалық, саяси, мәдени орталығына айналдырып, атақты ақындардың, тарихшылардың, философардың назарын аударды.афины тұрғындары Дионистің құрметіне өткізілетін /көптеген / көктемгі мерекелерде Акрополь бауырындағы театрға жиналатын. Ең кедей азаматтар үшін театр ойын – сауықтарға баруға арнаулы жетон берілетін. Грек трагедисы мифтік тұрғыда, қаза табумен аяқталатын. Көрермендерге ой салып, адамгершілікке, сезімталдыққа тәрбиелеп, этикалық асыл қасиеттерін нығайтты.

Б.з.б. V және IV ғаырларда жасалған сәулетшілердің, мүсіншілер мен суретшілердің даңқты туындылары кейінгі ғасырларда еліктеуге лайық өнеге болды: олар классикалық мұра. Б.з.б. V-IV ғасырлардағы өнер грек классикасының өнері деп аталады. Б.з.б. V ғасырдағы сәулетөнері архаика сәулетінде қалыптасқан. Дорлық ордер храмдары жетекші орын алды.

Бұл белгілер б.з.б. V ғасырдың екінші ширегінде Италияның оңтүстігіндегі грек отары Пестум қаласында салынған тәңірия Гераның храмынан жете көрінеді, бұрынғы ол теңіз тәңірісі Поседонның храмы деп есептелінген. Аумағы 60х24м ғимарат алып жатыр. Құм қайрақтан қаланған. Шатырды сүйеп тұрған колонна дорлық храмға тән үш баспалдаққа тірелген. Храмды қоршаған колонналар мұқият ойластырылып жасалған. Қарсы бетінде – алтау, ұзына бойына – он үш. Гера храмы классикалық сәулет өнеріне тән белгі.

Классика өнерінің қаһармандық сипаты әсіресе, фронтондарында,әдетте, мәрмәрдан қашалған мүсіндер қойылып, метопа тақталары бедермен айшықтанатын дорлық храмдардың мүсін әшекейлерінен айқын сезіледі. Мүсіншілер бұл бейнелер сюжетін мифологиядан алды. классика дәуірінің суретшілері мифке жүгінгенде ескі аңызды жаңартып, өз заманына байланыстырып сала бастады. Б.з.б. V ғасырдың шеберлері барлық дәуірлердегі сәулетшілер мен мүсіншілер алдында тұрған өнер мәселелерінің бірі – сәулет өнері мен мүсін өнерін байланыстырып ойдағыдай шешімін тапты.

Ежелгі Элладаның классикалық өнері тарихында б.з.б. 470-456 жылдары парос мәрмәрінен жасалған Олимпиядағы Зевс храмының мүсін әшекейлреі көрнекті рөл атқарды. Оны жасаушылардың есімдері белгісіз қалды. XIX ғасырлардағы қазба жұмыстары кезінде табылған бұл мүсіндер Олимпия мұражайында сақтаулы.

Храм метопаларында Гераклдың он екі ерлігі, шығыс фронтонында күйме жабыстарының пайда болуы туралы миф, батысында құдайлар мен қаһармандардың тағы кентаврларымен шайқасының көріністері бейнелеген.

Батыс фронтон композициясының сюжеті – лапифтер тайпасының көсемі Пейрифой өзінің үйлену тоойына құдайларды, қаһармандар мен көрші кентаврлар тайпаларын шақырғаны туралы миф. Кентаврлар мас болып алған соң, әйелдер мен жігітерді, соның ішінде Пейрифойдың қалыңдығы Дейдамияны ұрлап алып қашуға тырысады. Қаһармандар олармен шайқасқа түседі.

Мүсіндердің ұзындығы – 26 метрден асады, биіктігі – 3 метр. Композиция орталығына мүсінші лапифтерге жеңіс әкелген жарық пен өнер құдайы Аполлонның тұлғасын орнатқан. Сол жақта қылышын ұстаған Пейрифой, ал оның қасында өзіне қадалған кентавр Евритонды шынтағымен итеріп тұрған Дейдамия бейнеленген.

Зевс храмының батыс фронтонындағы мүсіндерді жасаған шеберлер мүсін композициясын құрастыру тәсілдерін меңгерген.

Б.з.б. V ғасырдың бірінші жартысындағы мүсіндердің таңдаулы нұқаларының бірі – б.з.б. 470 жыл шамасында белгісіз талантты шебер жасаған делбешінің қола мүсіні.

Классикалық өнердің зор жеңісі адамның архаика өнерінің шарттылығынан құтылған тәуелсіз, табиғи қалпын бере білу шеберлігінде жатыр.

Афиныға б.з.б. 470-450 жылдар аралығында сыйлыққа әкелінген мәрмәр бедерде тәңірия кескін – балғын қыз келбеті сұлулық пен әсемдікке толы. Афина найзағайға сүйеніп тұр, басына коринфтік биік дулыға, бет ажары, бүкіл кескіні ойлана қалған бір сәтті сипаттайды.

Б.з.б. 470-460 жылдарда Италияның оңтүстігіндегі грек қалаларының бірінде жасалған бедер де ерекше көркемдік қасиетімен дараланады. Парос мәрмәрінен жасалған үш тақтада мүсінші бс көріністе Кипр аралының маңында теңіз толқының көбігінен жаратылған Афродита туралы аңызды бейнелеген, судан шыққан тәңірияны екі қыз сақтықпен абайлап сүйеп келеді. Тақта тасқа орналасқан пішіндер байсалды, классикалық тас түйін композициясын құрайды. Пішіндер тек мифологиялық сюжетпен ғана емес, көрерменнің көңілінде туатын асқақ сезімді оятуда зор мәні бар.

Қапталдағы тас тақталарда тәңірияның қызметшілері бейнеленген. Біреуінде жалаңаш сыбызғышы қыз сәл шалқайған қалпында көпшіктің үстіне еркін жайғасып отыр.

Қарсы тақтада отырған әлгі қыздан аумайтын, ұзын киім жамылған, ол Афродитаға құрбандық алып келді. Алдында шоғы жайнап тұрған биік қорқорға жұпар иісті дән тастап отыр.

Б.з.б. V ғасырдың екінші ширегі – грек өнерін дамытудың аса маңызды кезеңдерінің бірі. Бұл – қауырт ізденістердің кезі, мүсін шеберлерінің адам денесін реалистік бейнелеу тәсілдерін игеру, пішін қимылының көркемдік мүмкіндіктерін ұғыну кезі.

Грек мүсін өнерінің шынайы үздік шығармасы – құдай Посейдонның сол заманда сомдалған, Артемисион мүйісі маңындағы теңіз түбінен табылған қола мүсіні. Посейдон мүсіні – асқақ қола құйма өнерінің ғажайып үлгісі. Б.з.б. V ғасырдағы тап-тұйнақтай пішін адам денесінің сұлулығы мен пропорциясын мейлінше келісті жеткізе алатын қола мүсіншілердің сүйікті материалына айналды.

Б.з.б. V ғасырдың аса ірі екі мүсіншісі Мирон мен Поликлет қоламен жұмыс істеген. Мирон, Элевтрлік Мирон – б.з.б.V ғ. Бас кезіндегі аса ірі шебер Агеладтың қолында оқыған, Афиныда жұмыс істеген.

Мирон штаты архаикалық өнер дәстүрлерінен қол үзіп, қимыл-қозғалысты беруде таңғажайып шеберлікке жетті. Ол жааған жеңімпаз атлеттер мүсіндері ерекше танымал болды. Мирон мүсіндерінің көбісін қоладан құйды. Мирон мүсіндерінің көбісін Афиныда жұмыс істеумен өткізді, шығармасының гүлденген шағы б.з.б. V ғасырдың екінші ширегі еді. Оның шығармаларының көпшілікке ең танымалысы – б.з.б. 460-450 жылдар арасында жасалған «Диск лақтырушы мүсіні», ол атлетикалық жарыс жеңімпазын мадақтайды. Диск ұстаған қолы барынша кейін қарай қайырылған. Жалаңаш балғын балғын жігіт еңкейе алға ұмтылған. Миронның жаңашылдығыц – грек өнерінде алғашқылардың бірі болып,мүсін өнерінде қимыл әсерін бере алғандығында.

Поликлет – грек мүсіншісі әрі өнер теоретигі. Б.з.б. 480 ж.ж. гүлденген. Б.з.б. V ғасырдың аяғында дүние салды. Ертедегі жазушылар мәліметтеріне қарағанда, Поликлет мүсіншісі Агеладтың шәкірті болған. Шебер алтынмен піл сүйегінен алып діни мүсіндерді сомдаумен айналысқан. Поликлеттің «Амазонка» атты еңбегі Фидий, Креселай мен Фрадмон қатысқан бәйгеде бірінші орын алды. Оның шәкірттері мен мұрагерлері көп болған.

Поликлет дененің барша мүшелерінің мөлшерімен олардың өзара қатынасын математикалық тұрғыдан дәл есептеген. Мүсінші «Канон» / яғни «ереже» / атты теориялық трактат жазып, онда адам тұлғасының пропорциялары туралы ойларын баяндады.

Поликлет атлет-азамат туралы өз мұратын найзагер жігіттің б.з.б. 450-440 жылдар шамасында құйылған қола мүсінде жүзеге асырды.

Алтын денелі жалаңаш атлет «Дорифор» / «Найзагер» / сабырлы да сымбатты қалпында бейнеленген. Жігіт жаңа ғана алға бір қадам басып, тоқтай қалған сияқты. Денесінің бүкіл салмағын оң аяғына салған.

Бұл мүсіннің көшірмелері Ежелгі Эллиаданың көптеген қалаларында, жігіттердің гимнастикалық жаттығулар жасайтын орындарында тұр. Қазірге дейін «Дорифор» дүние жүзілік өнерде адам баласының таңғажайып бейнелерінің бірі болып табылады.

Б.з.б. V ғасырдың үшінші ұлы мүсіншісі афинылық Фидий болды, оның шығармашылық даналығы шыңына жете гүлденген құл иеленушілік демократияның мұраттарын толықтай сомдау болды.

Фидий Хармид – ұлы гректің б.з.б.V данышпан мүсіншісі. Оның шығармасында афинылық құлиеленушілік, демократияның шарықтап гүлденген шағындағы эстетикалық мұраттар аса айқын көрініс тапты. Фидий б.з.б. 500ж. Шамасында Афиныда дүниеге келді. Оның ұстаздары арасында мүсінші Агелад пен кескіндемеші Полигнот болды.

Мүсіншінің балалық және жастық шағы грек-парсы соғысы тұсында өткендіктен ол бүкіл өмірін дерлік парсыларды жеңген грек халқын мадақтайтын ескерткіштер жасауға арнады.

Бірақ Римдіктер грек суретші педагогтарының жасаған бейнелеуге оқыту әдістемесін одан әрі дамытып жетілдірмеді, керісінше, кейбір оқыту әдістерін олар сақтай алмады. Грек суретші-пелагогтары бейнелеу өнерінің басты мәселелерін шешуге талпынып, өз шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсақ кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық ретінде қарау керектігін түсіндірсе , ал Рим империясының суретші –педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одан әрі дамыту мәселелері көп алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге оқытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, ұлы грек шеберлерінің жұмыс тәсілдерін қайталады.

Сөйтіп римдік суретшілер гректер жасаған бейнелеуді оқыту әдістемелерін біртіндеп жоғалта бастады.

Ұлы Рим империясы құлаған соң орта ғасырда шынайы өнер жетістіктері мүлдем жоққа шығарылды. Суретшілері бейнені жазықтық бетінде тұрғызу ережелерін, гректер жасаған оқыту әдістерін (император Константин және папы Сильвестр тұсында) білмеді. Ағарту ісіне қарсы болған христиан шіркеулері грек шеберлерінің теориялық еңбектерін, сонымен қатар бейнелеу өнерінің аса құнды туындыларын аяусыз құртып талқандады. Өнерге деген сүйіспеншілік, өнерге табынушылық деп танылып қудаланды.

IX-XI ғасырлардағы дағдарыс-тоқыраудан кейінгі қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің және оны оқыту әдістемесінің даму тарихына үлкен әсерін тигізді.

Римнің дүние жүзілік мәдениеттегі маңызына қайта оралайық. Дүние жүзілік мәдениет қазынасына қосылған таза римдік үлесі (нақ сол римдік портретпен байланысты) антика өнерінің аса ірі соыеттік білімпазы О. Ф. Вальдгуэр тамаша анықтаған: «..Рим жеке-дара тұлға ретінде бар; Рим оның белгілерімен ежелгі бейнелер қайта туған қатаң формаларда бар, Рим антика мәдениетінің ұрығын жан-жаққа тараты, жаңа, әлі де болса тағы халықтарды ұрықтандыруға мүмкіндік берген ұлы организмде бар., ең ақырында, Рим эллиндік мәдени элементтердің негізінде жәнет жаңа міндеттерге сай ол элементтердің түірн өзгерте тоырып, цивилизацияланған әлемді жасуда бар, тек Рим ғана портреттік мүсіннің... ұлы дәуірін жасай алды

Римдік портреттің күрделі алғы тарихы бар. Оның этрускілік портретпен де, эллинистіки портретпен де, байланысы бары анық. Римдік тамыр да әбден айқын: мәрмердегі не қоладағы алғашқы римдік портреттік бейнелер бар болғаны өлген адамның жүзінен алынған балауыз масканың дәл қайталануы ғана еді. Бұл әлі өнер емес-тін.Кеиінгі замандарға римдік көркем портрет негізінде дәл сақталды. Творчестволық шабытпен, тамаша шеберлікпен қанатталған дәлдік ол. Бұл арада грек өнерінің мұрасы әрине өз рөлін атқарады.

Рим өнері тұтастай алғанда грек өнерінен туып өскен дәлелдеуге болады. Алайда Римнің мұрасы Европаның мәдени іргетасын қалауда өте үлкен орын алды. Ол олма бұл мұра европалық өнер үшін шешуші дерлік нәрсе болды. Рим ақсүйектері өнердің барынша қадірлеуінше айналды. Тамаша ескерткіштермен жасанып шыға келді. Әділет жағдайында Рим мемлекетін шайқалтқан құлдардың қаһарлы көтерілісіне , олардың көсемі спартактың жеңілмес римдік қыспағына екі жыл төтеп берілгеніне қарамай айтылып отыр. Бүкіл жарық дүниеге қаншама игілік әкелді. Теңіздер пираттардан ал жолдар қарақшылардан тазартылды. Заң халықтың өмірі мен мүлкін күзетеді. Әрбір адамның правосы кімнің болса да қол сұғуынан қорғалған. Бұл күнде бостандық оны сенімді ету үшін ғана шектеледі. Дүниені әділет ппен парасат басқаруда.

Римдіктер толып жатқан грек мүсіндерін әкеліп қана қойған жоқ (бұданм басқа олар египеттік обелискілерді де тасып әкелді) , сонымен қатар, біздің жоғарыда көргеніміздей, барынша кең көлемде грек түп нұсқаларының көшірмесін де жасады. Сөйтіп , біз бір ғана осы үшін де оларғаа алғыс айтуға тиістіміз. Алайда, мүсіндеу өнеррріне қосылған Римнің өз үлесі неде? Трааян форумында осы императордың өз мүрдесінің үстінде, б.э. бұрынғы 2 ғвсырдың басында тұрғызылған Траян колоннасы деңгегінің айналасында ақыр аяғында патшалығын (қазіргі Румыния) римдіктер жаулап алған дактарды императордың жеңгендігін мадақтайтынбедер кең жолақ жасап бұйраланып жатады. Бұл бедерді орындаған суретшілер, сөз жоқ, талантты ғана емес, сонымен бірге эллинистік шеберлердің тәсілдерімен жақсы таныста еді. Дегенмен бұл-кәдімгі римдік туынды

Бақылау сұрақтары

1. 
   Рим өнері
   
2. 
   Сикиондық мектеп
   

1. 
   Қайта өркендеу дәуіріндегі суретшілер
   

1. Қайта өркендеу дәуіріндегі суретшілер Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әдістеріне байланысты біршама құнды пікірлер айтты. Олар бейнелеуді оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Ченнино өзінің кескіндеме туралытрактатында «Байқасаң , салтанатты қақпа арқылы жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу» деп жазған. Ченнино бейнелеуді оқытуда теориялық білім негіздерін игеру үшін мұғалімнің жүйелі басшылығы қажет деп санады.

«Живопись туралы үш кітап» еңбегінде Леон Баттиста Альберти бірқатар құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижелі болуы ғылыми біліктілікке байланысты деп жазды. Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздеме бере отырып сурет салу тек қолды жаттықтыру емес, ақыл –ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл қағиданы басшылыққа алып кейіннен Микеланджело «суретті қолмен емес баспен салады» деген болатын.

Альберти оқыту процесінің барлығын заттан қарап бейнелеуге байланысты құрауды ұсынды. Оның ұсынған әдістемелік оқыту жүйесіне көңіл аударсақ: бірінші нүктелер және түзу сызықтармен танысу, содан соң әр түрлі бұрыштар, жазықтықтар, соңында көлемді денелермен таныстыруды ұсынған. Осыған орай «бейнелеуді енді ғана үйренуге кіріскен жастар бірінші әріптің бейнесін жеке-дара, яғни бұрынғылардың айтуынша элементтерін оқиды, содан соң буындарды оқиды,тек осыдан кейін сөзді құрастыруды оқиды» деп жазды.

Альберти бірізділікті сақтай отырып, оқушыны сызықтық перспективаның негізгі қағидаларымен таныстырып ауа перспективасы жөнінде де әңгіме етеді. Оның жасаған кейбір ережелері әлі күнге дейін бейнелеу өнерін оқытуда қолданылып келеді. әрине нәтижесінде Альбертидің бірқатар әдістері қате деп табылды. Ол екінші кітабындағы суретсалуда ілмені (завес) пайдалануды ұсынуы еді.

Ілмені пайдалану әдісіне дәлірек тоқталатын болсақ, бейнеленетін зат пен суретшінің арасына кергішке керілген мөлдір қағаз (калька) немесе жұқа мөлдір мата (кисея), кей жағдайда жіптерден торлапкерілген кергіш қойылды. Суретті нәрсені әдейі әзірленген көздеу құралы арқылы нысанаға ала отырып ілме бетіне түсірді. Бұл әдіс перспектива заңдылықтарын дәл сақтап бейнелеуге мүмкіндік жасады, сонымен қатар айтарлықтай кемшілігі де болды: ол суретсалуды механикалық жобалауға айналдырды.

Дегенмен XV ғасырда бейнелеу әдістемесінің дамуына суретші-ағартушы Альбертидің қосқан үлесі зор болды. Бейнелеу әдістемесінің дамуыне үлкен әсерін тигізген Леонардо да Винчидің «Живопись туралы кітап» еңбегін айтуға болады. Альберти сияқты Леонардо да Винчи де бейнелеуге негізгі ғылыми пән ретінде қарады. Леонардо «ілме» арқылы бейнелеу тәсілі оқушыларға зиян екенін айтып: «Бұл ойластырылған құралдан бас тарту керек, өздігінен сурет сала алмайтын адамдар үшін бұл бағыт ақыл –ойларына зиян келтіреді және оның көмегінсіз ешбір жақсы дүние жасай алмайды» деп жазды.

Леонардоның болымды әдістерінің бірі өткен жаңа материалды бекіту мақсатында есте сақтау арқылы суретсалу болды. Ол: «Егер сен жаңа танысқан нәрсені жақсы есіңде сақтағың келсе, онда мына тәсілді пайдалан: бір нәрсені бірнеше мәрте көшіріп салған соң, ол есіңде қалды деп ойласаң, онда оны үлгіден қарамай бейнелеп көр», -деп жазды.

Қайта өрлеу дәуірінің ұлы неміс суретшісі Альбрехт Дюрер бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі жөнінде, сондай-ақ жалпы өнер мәселелері жөнінде аса құнды теориялық еңбектер қалдырды. Ол өзінің «... кімде-кім өзі нені болса да білсе, қажет еткен өзгелерге соны оқыту керек» деген гуманистік көзқарасымен де ерек де ерекшеленеді.

Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне енгізген Дюрердің «көлемді жалпылау» әдісі аса құнды жетістік болды. Сол кездегі ағартушы-суретшілер кеңінен пайдаланған бұл әдіс қазіргі кезде де бейнелеуге оқытудың классикалық әдістерінің бірі ретінде қолданылып жүр.

Осыған дәлірек тоқталатын болсақ: адам саусақтарын білезік буынына дейінгі бейнесін перспективада дұрыс бейнелеу өте қиын, ал оқуды жаңа бастаған адамға мүлдем алынбайтын қамал тәрізді. Осы қиындықты жеңілдету үшін қол саусақтарын бірінші қарапайым геометриялық пішінге айналдырып, яғни «көлемді жалпылап» бейнелеуді ұсынды. Күрделі пішінді адам басын бейнелеуді жеңілдету мақсатында Дюрер бейнелеудің алғашқы сатысында қолданылатын әр түрлі геометриялық пішіндерден тұратын, ағаштан шабылып жасалған тәрізді адам басының үлгісін жасады. Ол үлгі обрубовка деген атпен әлі де көптеген оқу орындарында пайдаланылып келеді.

Дюрердің күрделі пішіндерге талдау (анализ) жасау және адам басының құрылысын зерттеу ережелері қазіргі кездегі бейнелеу өнерін оқытуға арналған әдістемелік әдебиеттердің барлығында дерлік кездеседі. Ол жалпы педагогика және оқыту мен тәрбиелеу мәселелері жөнінде де бірқатар пікірлер қалдырды.

Қайта өрлеу дәуірі суретшілерінің ісін қорытындылай келіп, олардың біріншіден, бейнелеу ережелерінің ғылыми теориялық негіздерін жасаудағы шексіз еңбектерін атауға болады. Олардың перспектива заңдылықтары жөніндегі еңбектері кеңістіктегі үш өлшемді нәрселерді жазықтық бетіне бейнелеудегі қиындықтарды жеңуге көмегін тигізді.

Кейбір қайта өрлеу дәуірінің суретшілері барлық уақытын перспектива,жарық,көлеңке,пропорциялық заңдылықтарды ғылыми тұрғыдан зерттеуге арнады. Қайта өрлеу дәурінің шеберлері практик-суретшілерге ғана емес, сонымен қатар педагогтарға бейнелеу өнерінің аса құнды үлгілерін, ереже заңдылықтарын қалдырғанмен, олар өз алдарына оқыту мен тәрбие жүйесін жасауды мақсат етіп қоймады.

Бұл маңызды жұмыспен XVI ғасырдың аяғында ашылған Көркем Академия айналыса бастады. Осы уақыттан бастап бейнелеуге оқыту арнаулы оқу орындарында жүргізілді.

XVII ғасыр бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің даму тарихындағы жаңа педагогикалық жүйе академиялық жүйенің қалыптасу кезеңі болды. Жаңа жүйе тек оқушыларға ғанаемес, сонымен қатар педагогке де нақты талаптар қоя бастады. Оқыту әдістемесі және тәрбие ғылыми негіздерге сүйене отырып құрылуы керек деп табылып, академия ұстаздары «өнер,суретші жетістігі –ол құдайдың сыйы емес, еңбек пен ғылыми танымның нәтижесі» деп уағыздады.

Академилық жүйемен оқытудың ерекшелігі өнерге оқыту, ғылыми ағарту және биік мақсаттарға тәрбиелеумен қатар жүргізіледі.

Академтялық жүйе бойынша бейнелеуді меңгерген оқушы қоршаған ортаға ғылыми көзқарасы қалыптасып, әлемді таныды. Бұдан, бейнелеуге оқу барлық адамға пайдалы деген ойды тек өнер адамдары ғана емес, сонымен қатар халық ағарту ісінің қайраткерлері де насихаттай бастады.

Бейнелеу өнерін жалпы білім беретін пайдалы пән ретінде тану жөнінде чех педагогы Ян Амос Коменский (1592-1670 ж.ж.), ағылшын педагогы және философы Джон Локк (1632-1670 ж.ж.) «Тәрбие туралы ойлар» кітабында, француз философ –энциклопедистті Жан Жак Руссо (1712-1778 ж..ж.) «Эмиль» еңбектерінде жазды. Руссо қоршаған орта шындығында тану үшін балалардың сезім мүшелерін нәрсеге қарап суретсалу арқылы дамытуға болады деп жазды. Ол сурет салуды табиғатаясында өткізу керек, өйткені, оқушы перспективалық заңдылықтарды өз көзімен көріп түсінеді, сонымен қатар табиғатты байқау арқылы ол өзінің талғамын тәрбиелейді, табиғатты сүюді үйренеді, оның әдемілігін түсінеді. Бейнелеуге оқыту тек қана нәрседен қарап бейнелеуге негізделуі керек. Баланың табиғаттан басқа оқытушысынемесе нәрсенің дәл өзінен басқа көшірмесі болмауы тиіс, үйден үйден, теректі теректен қарап бейнелеуі керек деген болатын.

Бірақ, осындай белгілі адамдардың қолдауы бола тұра XVII-XVIII ғасырларда бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге өз алдына жеке пән ретінде енгізілмеді. Тек XIX ғасырдың басында Швейцария педагогы Иоганн Генрих Песталоццидің (1746-1827 ж.ж.) ықпалымен бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге пән ретінде енгізіле бастады. Песталоцци сурет салуға оқытудың, әсіресе бастауыш сыныптарда маңызы зор екендігін айтты. Оның айтуынша жазуға үйренбес бұрын сурет салуға үйрену керек, өйткені сурет салу дағдысы жазуды меңгеруді жеңілдетеді.

Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты дұрыс көре білу керек. Ол біліктілікке жетудің бірден бір тәсілі- суретсалу деді.

Песталоцци суретсалуға оқыту әдістемесі туралы көзқарасын өзінің «Гертруда өз балаларын қалай оқытады?» кітабында жазды. Песталоцци өзі суретші болмағандықтан, сурет салу әдістемесінің кәсіби ережелерін жасамады, бірақ сурет салуда көз мөлшерді дамытуға, нәрсе көлемін түсінуге, сурет салу әдісін меңгеруге жеке-жеке әдістеме жасау қажет екендігін айтты. Осы жұмыстарды оның шәкірттері мен ізбасарлары жалғастырды. Песталоццидан соң бейнелеу жалпы білім беретін пән ретінде барлық бастауыш мектептерге енгізіле бастады. Сонымен қатар орта білім беретін мектептерге де арналған бейнелеу әдістемесіне байланысты еңбектер көптеп басылып жарық көрді. Соның ішінде Песталоццидің шәкірті Иосиф Шмидттің еңбектері аса жоғары танымал болды.

И. Шмидтің ойынша бейнелеуге оқыту барысында арнаулы жаттығулар дайындау қажет:

1. Қолды дамытуға және оны сурет салуға дайындау жаттығуы ;

2. Әдемі пішінді табу және жасау жаттығуы;

3. Елестетуді дамытуға арналған жаттығу ;

4. Нәрселерді геометриялық бейнелеу жаттығуы ;

5. Перспективада бейнелеуге жаттығу.

XIX ғасырдың бірінші жартысында ағайынды Александр және Фрединанд Дюпюилердің жасаған әдістемелері ерекше танымал болды. Сол олар жасаған әдітеме дұрыс, жаңа және алдыңғы қатарлы деп табылып, дүние жүзінің көптеген оқытушыларының тәжірибесінде қолданылды. 1835 жылы Парижде олар қолөнершілерге және оқушыларға арнап ақысыз бейнелеу мектебін ашты. Ағайынды Дюпюилер өздерінің әдістемелерін осы мектепте пайдаланды. Фрединанд алғашқы оқыту сатысының әдістемесімен жұмыстанды, ал Александр адам басын және адам денесін бейнелеуді оқыту әдістемесін жасады.

2. Канондық жүйе - Адамның басын салудың, мыңдаған жылдар бойғы қалыптасқан салу жолдары бар. Әр заманда, кезеңде сурет өнерін оқып-үйренуде айшықты із қалдырған, тіпті қазірге дейін қасиетін жоймаған методикалық жолдар, жеке суретшілердің өз заманында жазып кеткен оқулықтары бар. Олардың өзіндік тарихы және бүкіл өнер әлеміне үлесі ұшан-теңіз.

Адам баласы сонау ерте заманнан айналадағы қоршаған табиғатты, жануарлар дүниесін және өз болмыс-тіршілігін бейнелеуге әршқашан ынтық болды, соған қызықты. Соның ішінде адам бейнесін салу ерекше қарқынмен дамыды. Оған осыдан 30-40 ғасыр бұрын Пасха аралының тұрғындары жасаған тас мүсіндер немесе Мысырдағы фараондардың мүсіндері, тас бедеріне қашалған ежелгі суреттер дәлел бола алады.

Қазіргі заман өнері немесе сурет салу жолдарының түп тамырының өзі осы өнер туындыларынан басталғанына күмән жоқ.

Сонау елу ғасырдай тарихи жолы бар Пасха аралының тас мүсіндері, яғни ондағы адам бейнесі жалпылама пішінде жасалған, әсіресе бастың пропоционалдық өлшемдерінің жалпы пішіні өте дәлдікпен алынғанына қайран қаласын. Яғни, ол кензбдегі суретшілердің де өзіндік мектебі, сурет салу жолдары болғанға ұқсайды. Бірақ, бір өкініштісі олардың әдістемелері бізге жетпеген.

Ал, Мысыр суретшілерінің өзіндік мектебі, сурет салу жолдары болғаны бізге белгілі. Олар ада бейнесін бейнелегенде немесе алып мүсіндер жасағанда өзіндік әдіс – «канонға» сүйеніп жасайтын болған.

Онда адам мүшелері мен пропорционалдық өлшемдері өте дәл математикалық есепке негізделген болатын.

Олар ортаңғы саусақтың ұзындығын адам бейнесінің өлшемі етіп алған. Осы өлшем арқылы бастың пропорциялық көлемін тауып, жүздеген жыл бойы пайдаланып келді.

Мысыр мектебінің методикалық әдістерін негізге сала отырып, Еуропада грек және итальян суретшілері оны әрі қарай дамытты. Б.д.д. 432 жылы әйгілі мүсінші Поликлет өзінің «Пропорциялық заңдылық» еңбегін жазды және бірінші рет бейнелеу өнерінде адамның қимыл-қозғалысын, психологиясын көрсететін Дорифор мүсінін өмірге келтірді.

Бұл өнер әлемінде жаңа бетбұрыс жасаған әдістеме еді. Осыдан кейін, ондаған ғасырлар бойы адам пішіні, жансыз тас сияқты бейнелеуден шыншылдығы мол табиғи көрініске ие болды. Енді көптеген грек суретшілері бейнелеуді табиғи натурадан салуды мақсат етіп қойды.

Адам бейнесін шыншылдықпен бейнелеуде, сол кездегі итальян суретшілері біршама табысқа жетті. Олар өздерінің еңбектерінде ешқандай әсерлеуге бармай, асыра сілтеме, тек табиғи бейнесін, табиғи адам мінез-құлқын берді.

Бірақ ертедегі итальян суретшілері сурет әдістемесіне айтарлықтай ештеңе қоспалы, олар тек грек өнерін қайталап жалғастырушы болды.

Ал, орта ғасыр дәуірінде өнердегі шыншылдық пен әседік, ұлы өнер туындылары христиан дінінің келуіне байланысты, соның құрбаны болды. Тамаша өнер туындылары із-түссіз жоғалып қиратылды немесе отқа жағылды. Ертедегі бай методикалық еңбектер күл-қоқысқа айналды. Осыдан өнер қайта өрлеу дәуіріне дейін ғылыми тұрғыда дамымады.

Бұл дәірде суретшілерге бұрынғыдай натурадан салуға, табиғат аясында еңбек етуге тыйым салынды.

Қайта өрлеу дәуірінде өнер қайтадан жанданып, ең жоғары шарықтау шыңына жетті. Өнер дамуының жаңа дәуірі басталды. Талай ғасырдан кейін өнер ғылыми әдістемелік тұрғыда дами бастады.

Осы кезде қазіргі өнер тануының негізін салушылар: Альберти, Леонардо да Винчи, Альбрехт Дюрер, Рафаэль, Микеланджело т.б. ұлы суретшілер өмірге келді. Олар сурет өнерін бұрын-соңды болмаған биікке көтерді.

Альберти - Флоренцияның ұлы суретшісі, тұңғыштардың бірі болып сурет салудың теориясын жазды, сонымен қатар сурет өнерін ғылыммен байланыстырып, байытуды алғаш ұсынды.

Ал, Леонардо да Винчи талай ғасырлар бойы рұқсат етілмеген адам ішкі құрылысын зерттеп, адам анатомиясын оқып үйренуде тамаша жетістіктерге де жетті және көптеген әдістемелік еңбектер жазды. Ол өзінің еңбегіне былай деп жазды: «Суретті салғанда ұсақ бөлшектерден емес, оның жалпы пішінін бейнелеп –сызудан бастауц керек», -деді. Оның бұл теориясы сурет салуда заңдылық болып қалыптасады.

Қайта өрлеу дәуірінің аса ірі теоретик-суретшісінің бірі – Альбрехт Дюрер перспективалық кеңістіктің қыр-сырын зерттеп, оның сурет салудағы маңызын алғаш жазғндардың бірі болды. Сонымен қатар А.Дюрер алғаш рет адам баласының стильдік пішінін (формасын) жасап, басты салуды жеңілдетудің тамаша үлгісін өмірге әкелді. Бұл үлгі обрубовка деп аталады. Ол өзінің методикалық тәжірибесінің жинақтай келіп, адам басының пропорциялық жалпы құрылымын (конструкциясын) ойлап тапты.

Альбрехт Дюрердің бұл ойлап тапқан сурет салуда классикалық үлгі болып қалды, оны қазірге дейін барлық оқу орындарында пайдаланды.

Бұлардан кейін сурет теориясына өз үлесін қосып, оны дамытқан: П.Рубенс, А.Ивона, Жюльен т.б. суретшілері болды.

Ал орыс суретшілерінің ішінде: А.П.Лосенко, А.Е.Егоров, А.П:Сапожников, И. Н.Крамской және П.П. Чистяков көп еңбектеніп, біраз жаңа әдістер енгізді. Бейнелеу өнерінде нақты бір адамның ( немесе адамдар тобының) сыртқы кейпін бейнелеуді портрет деп атайды. әрбір портрет суреті салынып отырған адамға (немесе суретшілердің тілімен айтқанда, модельге) ғана тән, өзіндік ерекшеліктерді береді.

Алайда портреттің көркемдік құндылығы сыртқы ұқсатықпен ғана бағаланбайды. Портрет өнері адам бейнесіндегі сыртқы ұқсастықпен қатар оның рухани мүдделерін, әлеуметтік жағдайын, өз өмірін сүріп отырған дәуірге тән белгілерді бейнелеуді талап етеді. Оның үстіне портрет автоары, әдетте, портреті салынып отырған адамның сыртқы кейпіндегі және ішкі жан дүниесіндегі ерекшеліктерді жай ғана көрсете салмайды: суретшінің ол адамға деген жеке көзқарасы, оның дүниетанымы, шығармашылық мәнері шығармаға өз таңбасын қалдырды.

Портрет салуда немесе белгілі бір үлкен тақырыпта композициялық шығарма жазуда суретшіге адам анатомиясын жетік білу өте қажет. Ол суретшіге адам денесінің құрылысы жайында ең қажетті мәліметтер береді. Суретшінің назарын адамның кейпі мен қозғаласын байқап, ұға білуге, осы кейіпке тән ерекше белгілерді екінші дәрежелі бөлшектерден (деталь)айыра білуге көмектеседі.

Мәселен, портрет салып үйрену үшін әуелі адам баласының суретін салып, жаттығу қажет. Бұл үшін суретші бастың құрылысын: бас сүйекті, бас сүйектің бұлшық ететрінің орналасуын, олардың атауларын және бас сүйектің пропорциясын жеткі білуі қажет.

Суретші бастың суретін салуға кіріспе бұрын ең алдымен бас сүйек қорабының құрылысына, бұлшық еттердің орналасуының анатомиялық заңдылығына назар аударып, беттің сұлбасын (схема) зерттеуі тиіс. Мұны білу басты дұрыс бейнелеу үшін ғана емес, сонымен бірге адамның мінезін, сезімдері мен қуаныш-күйінішін де беру үшін қажет.

Сөйтіп, натураны мұқият қарап болғаннан кейін, оны түрлі бұрылыстар мен ракустарда зерттеп, басты бейнелеуге мейлінше қолайлы қалыпты таңдап алғаннан соң, жұмысқа кірісуге болады.

Ол үшін көптеген көмекші сызықтарды пайдалана отырып, бастың сұлбасы қағаз бетіне түсіріледі де, содан кейін мұрынның үстіңгі қырын қуа, бетті қақ жарып, төмен қарай тік ортақ сызық жүргізіледі. Бастың жасалған сұлбасы көлденең сызықтр арқылы бірдей

Ежелгі римде де өнерге, соның ішінде бейнелеу өнеріне өте үлкен сүйіспеншілікпен қарады. Ауқатты адамдар грек суретшілерінің туындыларынан коллекциялар жинап, тіпті ақсүйектер мен үкімет қызметкерлері сурет және кескіндемемен (живопись) айналысты. Суретке оқыту Римдегі жалпы білім беру мектерінде жүргізілді.

Бірақ Римдіктер грек суретші педагогтарының жасаған бейнелеуге оқыту әдістемесін одан әрі дамытып жетілдірмеді, керісінше, кейбір оқыту әдістерін олар сақтай алмады. Грек суретші-пелагогтары бейнелеу өнерінің басты мәселелерін шешуге талпынып, өз шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсақ кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық ретінде қарау керектігін түсіндірсе , ал Рим империясының суретші –педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одан әрі дамыту мәселелері көп алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге оқытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, ұлы грек шеберлерінің жұмыс тәсілдерін қайталады.

Сөйтіп римдік суретшілер гректер жасаған бейнелеуді оқыту әдістемелерін біртіндеп жоғалта бастады.

Ұлы Рим империясы құлаған соң орта ғасырда шынайы өнер жетістіктері мүлдем жоққа шығарылды. Суретшілері бейнені жазықтық бетінде тұрғызу ережелерін, гректер жасаған оқыту әдістерін (император Константин және папы Сильвестр тұсында) білмеді. Ағарту ісіне қарсы болған христиан шіркеулері грек шеберлерінің теориялық еңбектерін, сонымен қатар бейнелеу өнерінің аса құнды туындыларын аяусыз құртып талқандады. Өнерге деген сүйіспеншілік, өнерге табынушылық деп танылып қудаланды.

IX-XI ғасырлардағы дағдарыс-тоқыраудан кейінгі қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің және оны оқыту әдістемесінің даму тарихына үлкен әсерін тигізді.

1. 
   Канондық жүйе
   
2. 
   Қайта өрлеу дәуірі суретшілерінің ісі
   

1. 
   Бейнелеу әдістемесінің дамуына үлес қосқан суретшілер
   

Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әдістеріне байланысты біршама құнды пікірлер айтты. Олар бейнелеуді оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Ченнино өзінің кескіндеме туралытрактатында «Байқасаң , салтанатты қақпа арқылы жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу» деп жазған. Ченнино бейнелеуді оқытуда теориялық білім негіздерін игеру үшін мұғалімнің жүйелі басшылығы қажет деп санады.

«Живопись туралы үш кітап» еңбегінде Леон Баттиста Альберти бірқатар құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижелі болуы ғылыми біліктілікке байланысты деп жазды. Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздеме бере отырып сурет салу тек қолды жаттықтыру емес, ақыл –ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл қағиданы басшылыққа алып кейіннен Микеланджело «суретті қолмен емес баспен салады» деген болатын.

Альберти оқыту процесінің барлығын заттан қарап бейнелеуге байланысты құрауды ұсынды. Оның ұсынған әдістемелік оқыту жүйесіне көңіл аударсақ: бірінші нүктелер және түзу сызықтармен танысу, содан соң әр түрлі бұрыштар, жазықтықтар, соңында көлемді денелермен таныстыруды ұсынған. Осыған орай «бейнелеуді енді ғана үйренуге кіріскен жастар бірінші әріптің бейнесін жеке-дара, яғни бұрынғылардың айтуынша элементтерін оқиды, содан соң буындарды оқиды,тек осыдан кейін сөзді құрастыруды оқиды» деп жазды.

Альберти бірізділікті сақтай отырып, оқушыны сызықтық перспективаның негізгі қағидаларымен таныстырып ауа перспективасы жөнінде де әңгіме етеді. Оның жасаған кейбір ережелері әлі күнге дейін бейнелеу өнерін оқытуда қолданылып келеді. әрине нәтижесінде Альбертидің бірқатар әдістері қате деп табылды. Ол екінші кітабындағы суретсалуда ілмені (завес) пайдалануды ұсынуы еді.

Ілмені пайдалану әдісіне дәлірек тоқталатын болсақ, бейнеленетін зат пен суретшінің арасына кергішке керілген мөлдір қағаз (калька) немесе жұқа мөлдір мата (кисея), кей жағдайда жіптерден торлапкерілген кергіш қойылды. Суретті нәрсені әдейі әзірленген көздеу құралы арқылы нысанаға ала отырып ілме бетіне түсірді. Бұл әдіс перспектива заңдылықтарын дәл сақтап бейнелеуге мүмкіндік жасады, сонымен қатар айтарлықтай кемшілігі де болды: ол суретсалуды механикалық жобалауға айналдырды.

Дегенмен XV ғасырда бейнелеу әдістемесінің дамуына суретші-ағартушы Альбертидің қосқан үлесі зор болды. Бейнелеу әдістемесінің дамуыне үлкен әсерін тигізген Леонардо да Винчидің «Живопись туралы кітап» еңбегін айтуға болады. Альберти сияқты Леонардо да Винчи де бейнелеуге негізгі ғылыми пән ретінде қарады. Леонардо «ілме» арқылы бейнелеу тәсілі оқушыларға зиян екенін айтып: «Бұл ойластырылған құралдан бас тарту керек, өздігінен сурет сала алмайтын адамдар үшін бұл бағыт ақыл –ойларына зиян келтіреді және оның көмегінсіз ешбір жақсы дүние жасай алмайды» деп жазды.

Леонардоның болымды әдістерінің бірі өткен жаңа материалды бекіту мақсатында есте сақтау арқылы суретсалу болды. Ол: «Егер сен жаңа танысқан нәрсені жақсы есіңде сақтағың келсе, онда мына тәсілді пайдалан: бір нәрсені бірнеше мәрте көшіріп салған соң, ол есіңде қалды деп ойласаң, онда оны үлгіден қарамай бейнелеп көр», -деп жазды. XX ғасырда Ресей бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі Кеңес үкіметіне дейінгі ғылыми ізденістердің аясында болды. Оған мысал ретінде Г. В . Беданың «Бейнелеу өнерінің сауаттылығының негіздері» еңбегін келтіруімізге болады.

Бейнелеу өнері мұғалімдерінің кәсіби деңгейлері мен дайындығын көтеру болып табылад. Реалистік бейнелеу өнерінің сауаттылығы мен суретті көріністен салудың композициялық принциптерінің теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылады.

Бейнелеу өнерінің адам үшін берері мол. Көркем шығармалар арқылы өткен өмір тарихына назар аударып оны көз алдымызға елестете аламыз.Бейнелеу өнерінің ерекшілігі суретшінің өз көзімен көріп түсінген шындығын сол сәтімен айқын көрсетуінде . Сонау ерте заманда адам айнала қоршаған ортасын қызықтырған табиғат құбылыстарын топыраққа балшыққа тасқа түсіріп бейнелеген сол арқылы табиғат сұлулығын ұқты.Жан-жануарлардың әрекетін мінезін зертттейді.Атам заманда жартастарға үңгірлерге қашап салынған суреттер өздерінің шыншылдығымен әсерлігімен көрерменді тамсандырды. Археолог Марселено Алътамира үңгіріндегі ертеден қалған өнер туындылары бар. Осы үңгірде бейнеленген түрлі хайуанат суреттерінің мұнан 40 мың жыл бұрын салынған екен. Сондықтан олар қазіргі заманға жеткен ең ескі өнер туындысы болып табылады. Осындай суреттер Сахара, Мексика,Амазонка өзенінің айналасы\нда өзіміздің елімізде Кавказ тауларында Сібірде Қазақстан аймағында Қапшағай маңайында Шығыс Қазақстан таулы аймақтарында тағы басқа Жерлерде кездесіп жүр. Қола, темір дәуірлерінде осы аймақта мекендеген біздің ата-бабаларымыздың қолынан шыққан өнер шығармалары өзінің бейнелігілімен айтар ойының тереңдігімен ғалымдар суретшілер назарын аударып отыр. Шығыс Қазақстан обл. Бұғытас жартасынан табылған сурет. Бұл сурет өзінің көмегімен үлкенділігімен өте шебер әдемі салынуымен көзге түседі.

Бұғының жалпы келбетін оның дене мүшелерінің салыстырмалы өлшемдерін дәл бере білген. Олардың шеберлігі соншалық жануардың кейбір мінез-құлқын көрсететін дене мүшелерін дәл сала білген. Ерте дүние адамында шыншылдық пен байқампаздық қасиеті цивилизациясы жоғары елдердің адамдарына қарағанда әлеқандай дамыған сондықтан біз ерте дүние өнерін жай кеддейсоқтықтан туған деп қарамай оған көп көңіл бөліп қастерлеу қажет. Өйткені өнердің бастауы бұлағы. Келе-келе сурет өнерінің дамуы арқасында сәулет өнері мүсін живописъ өмірге келді. Енді адамдар сәулетті сарайлар қалалар ірі қорғаныс құрылыстарын салды. Ғажайып мүсіндер туғызды. Жартастан адам таңданарлық өнер кереметтерін туғызды. Әлем өнерін айтқанда оған өзінің үлесін қосқан тамаша өнер туындыларынқалдырған ата-баба өнері өнер мәдениеті жағынан сол кездегіесік ,алтын адамы алтыннан тігілген алтын адам киімі сирек кездесетін өнер туындысы.Сурет салу үшін үйрену өзімізге ұнаған табиғат денелерін көріністерін түрлі-түсті бояулар арқылы бейнелеуде алдыменен табиғат денелерінің сәнділігін әдемілігін тану денелердегі әдемілікті көру. Сол әдемілікті көру оны халыққа көрсету суретшінің міндеті.

Сурет пен бейнелеу өнері бұған қол өнерді қоспағанда қазақ халқында кеш дамыған кәсіптің бірі. Ерте заманда шариғатты қатты ұстаған мұсылман елі бейнелеу өнерін әсіресе сурет салуды оның ішінде адам бейнесін салғызбаған.Сол кезбегі өнерге ұмтылған азаматтарға кінә тағылаиын болса егер де салынған адам бейнесін көретін болсақ ол адамды жазаға тартқан соққыға жыққан болар еді. Шариғаттың тәртібі бойынша адам бейнесін салуға қатал тиым салынған. Сол себептен қазақ халқының өнері Ұлы Октябръ революциясынан кейін дамыды. Живописъ өнеріне алғаш жол тартқан 20-30 жылдары Ә.Қастеев. болды.Бейнелеу өнерін оқыту айналадағы өмір шындығын көркем бейнелеу ерекшіліктерін танытуды оқушылардың табиғат сұлулығын халық өмірінің көріністерін тұрмыс салтын мерекелерін еңбек түрлерін жүйелі түрде қабылдауы және мүмкіндігінше өзінің көркем бейнелеу жұмыстарында қолдана білу. Машықтарын қалыптастыруды көздейді. Бейнелеу өнері сабақтары оқушылардың практикалық білім мен көркемдікті түсінуін үйлесімді ұштастыра білген, өнердегі әсемдікті сезіне білген,шыңдалу биіктігіне көтерілді. Әсіресе мүсін өнері көне грек дәуірінде дамыды. Солардың бірі екі қанатты қыз баланың бейнесі апалы-сіңлілі оларды муза деп атады. Өнер мен ғылымды мәңгі жастық шақты паш ететін өнер туындысы болды. Жалпы бейнелеу өнері , суретші қауымы арасында үлкен дағдарысты әңгімелер туғызды. Әсемдік, біздің жан дүниеміз деген болатын Леон Баттиста Алъберти қолдан салынған пейзаждар мен портреттер балық пен аң аулау шомылу бақташылар ойыны мен жапырағы шешек атқан ағаштар бейнеленген әр түрлі көріністерді көргенде ерекше шаттыққа кенгеледі.Алъберти квартроченто дәуірінің ең көрнекті және жан-жақты дарынды қайраткерлері бірі болды. Даңқты сәулетші және өнер теоретигі живописъ, мүсін, архитектура жөніндегі трактаттардың авторы болған ол сонымен бірге ақын, музыкант, философ, шешен, математик, физик болды. Ертедегі Қайта дәуірлеу кеіндегі италъян суретшілері ондай болған жоқ.Олар сарайлар мен шіркеулердің қабырғаларын әшекейледі, орасан зор монументтер тұрғызды дін басылары мен императорларға кардиналдарға ірі саудагерларге қызмет етті.Халық перзенттері болған соң халық мүддесіне өмір сүрді.

Қайта өрлеу дәуірінің ұлы неміс суретшісі Альбрехт Дюрер бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі жөнінде, сондай-ақ жалпы өнер мәселелері жөнінде аса құнды теориялық еңбектер қалдырды. Ол өзінің «... кімде-кім өзі нені болса да білсе, қажет еткен өзгелерге соны оқыту керек» деген гуманистік көзқарасымен де ерек де ерекшеленеді.

Осыған дәлірек тоқталатын болсақ: адам саусақтарын білезік буынына дейінгі бейнесін перспективада дұрыс бейнелеу өте қиын, ал оқуды жаңа бастаған адамға мүлдем алынбайтын қамал тәрізді. Осы қиындықты жеңілдету үшін қол саусақтарын бірінші қарапайым геометриялық пішінге айналдырып, яғни «көлемді жалпылап» бейнелеуді ұсынды. Күрделі пішінді адам басын бейнелеуді жеңілдету мақсатында Дюрер бейнелеудің алғашқы сатысында қолданылатын әр түрлі геометриялық пішіндерден тұратын, ағаштан шабылып жасалған тәрізді адам басының үлгісін жасады. Ол үлгі обрубовка деген атпен әлі де көптеген оқу орындарында пайдаланылып келеді.

Дюрердің күрделі пішіндерге талдау (анализ) жасау және адам басының құрылысын зерттеу ережелері қазіргі кездегі бейнелеу өнерін оқытуға арналған әдістемелік әдебиеттердің барлығында дерлік кездеседі. Ол жалпы педагогика және оқыту мен тәрбиелеу мәселелері жөнінде де бірқатар пікірлер қалдырды.

Қайта өрлеу дәуірі суретшілерінің ісін қорытындылай келіп, олардың біріншіден, бейнелеу ережелерінің ғылыми теориялық негіздерін жасаудағы шексіз еңбектерін атауға болады. Олардың перспектива заңдылықтары жөніндегі еңбектері кеңістіктегі үш өлшемді нәрселерді жазықтық бетіне бейнелеудегі қиындықтарды жеңуге көмегін тигізді.

Кейбір қайта өрлеу дәуірінің суретшілері барлық уақытын перспектива,жарық,көлеңке,пропорциялық заңдылықтарды ғылыми тұрғыдан зерттеуге арнады. Қайта өрлеу дәурінің шеберлері практик-суретшілерге ғана емес, сонымен қатар педагогтарға бейнелеу өнерінің аса құнды үлгілерін, ереже заңдылықтарын қалдырғанмен, олар өз алдарына оқыту мен тәрбие жүйесін жасауды мақсат етіп қоймады.

Бұл маңызды жұмыспен XVI ғасырдың аяғында ашылған Көркем Академия айналыса бастады. Осы уақыттан бастап бейнелеуге оқыту арнаулы оқу орындарында жүргізілді.

XVII ғасыр бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің даму тарихындағы жаңа педагогикалық жүйе академиялық жүйенің қалыптасу кезеңі болды. Жаңа жүйе тек оқушыларға ғанаемес, сонымен қатар педагогке де нақты талаптар қоя бастады. Оқыту әдістемесі және тәрбие ғылыми негіздерге сүйене отырып құрылуы керек деп табылып, академия ұстаздары «өнер,суретші жетістігі –ол құдайдың сыйы емес, еңбек пен ғылыми танымның нәтижесі» деп уағыздады.

Академилық жүйемен оқытудың ерекшелігі өнерге оқыту, ғылыми ағарту және биік мақсаттарға тәрбиелеумен қатар жүргізіледі.

Академтялық жүйе бойынша бейнелеуді меңгерген оқушы қоршаған ортаға ғылыми көзқарасы қалыптасып, әлемді таныды. Бұдан, бейнелеуге оқу барлық адамға пайдалы деген ойды тек өнер адамдары ғана емес, сонымен қатар халық ағарту ісінің қайраткерлері де насихаттай бастады.

Бейнелеу өнерін жалпы білім беретін пайдалы пән ретінде тану жөнінде чех педагогы Ян Амос Коменский (1592-1670 ж.ж.), ағылшын педагогы және философы Джон Локк (1632-1670 ж.ж.) «Тәрбие туралы ойлар» кітабында, француз философ –энциклопедистті Жан Жак Руссо (1712-1778 ж..ж.) «Эмиль» еңбектерінде жазды. Руссо қоршаған орта шындығында тану үшін балалардың сезім мүшелерін нәрсеге қарап суретсалу арқылы дамытуға болады деп жазды. Ол сурет салуды табиғатаясында өткізу керек, өйткені, оқушы перспективалық заңдылықтарды өз көзімен көріп түсінеді, сонымен қатар табиғатты байқау арқылы ол өзінің талғамын тәрбиелейді, табиғатты сүюді үйренеді, оның әдемілігін түсінеді. Бейнелеуге оқыту тек қана нәрседен қарап бейнелеуге негізделуі керек. Баланың табиғаттан басқа оқытушысынемесе нәрсенің дәл өзінен басқа көшірмесі болмауы тиіс, үйден үйден, теректі теректен қарап бейнелеуі керек деген болатын.

Бірақ, осындай белгілі адамдардың қолдауы бола тұра XVII-XVIII ғасырларда бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге өз алдына жеке пән ретінде енгізілмеді. Тек XIX ғасырдың басында Швейцария педагогы Иоганн Генрих Песталоццидің (1746-1827 ж.ж.) ықпалымен бейнелеу өнері жалпы білім беретін мектептерге пән ретінде енгізіле бастады. Песталоцци сурет салуға оқытудың, әсіресе бастауыш сыныптарда маңызы зор екендігін айтты. Оның айтуынша жазуға үйренбес бұрын сурет салуға үйрену керек, өйткені сурет салу дағдысы жазуды меңгеруді жеңілдетеді.

Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты дұрыс көре білу керек. Ол біліктілікке жетудің бірден бір тәсілі- суретсалу деді.

Песталоцци суретсалуға оқыту әдістемесі туралы көзқарасын өзінің «Гертруда өз балаларын қалай оқытады?» кітабында жазды. Песталоцци өзі суретші болмағандықтан, сурет салу әдістемесінің кәсіби ережелерін жасамады, бірақ сурет салуда көз мөлшерді дамытуға, нәрсе көлемін түсінуге, сурет салу әдісін меңгеруге жеке-жеке әдістеме жасау қажет екендігін айтты. Осы жұмыстарды оның шәкірттері мен ізбасарлары жалғастырды. Песталоццидан соң бейнелеу жалпы білім беретін пән ретінде барлық бастауыш мектептерге енгізіле бастады. Сонымен қатар орта білім беретін мектептерге де арналған бейнелеу әдістемесіне байланысты еңбектер көптеп басылып жарық көрді. Соның ішінде Песталоццидің шәкірті Иосиф Шмидттің еңбектері аса жоғары танымал болды.

И. Шмидтің ойынша бейнелеуге оқыту барысында арнаулы жаттығулар дайындау қажет:

1. Қолды дамытуға және оны сурет салуға дайындау жаттығуы ;

2. Әдемі пішінді табу және жасау жаттығуы;

3. Елестетуді дамытуға арналған жаттығу ;

4. Нәрселерді геометриялық бейнелеу жаттығуы ;

5. Перспективада бейнелеуге жаттығу.

XIX ғасырдың бірінші жартысында ағайынды Александр және Фрединанд Дюпюилердің жасаған әдістемелері ерекше танымал болды. Сол олар жасаған әдітеме дұрыс, жаңа және алдыңғы қатарлы деп табылып, дүние жүзінің көптеген оқытушыларының тәжірибесінде қолданылды. 1835 жылы Парижде олар қолөнершілерге және оқушыларға арнап ақысыз бейнелеу мектебін ашты. Ағайынды Дюпюилер өздерінің әдістемелерін осы мектепте пайдаланды. Фрединанд алғашқы оқыту сатысының әдістемесімен жұмыстанды, ал Александр адам басын және адам денесін бейнелеуді оқыту әдістемесін жасады.

Ресейде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі өте ертеде қалыптасты.

XI ғасырда кітап графикасы мен миниатюра өзінің жоғарғы дамуында болды. Осы кездегі үлгілер бейнелеу өнерімен шұғылданған оқушылардың суретсалу сауаттылығын меңгергенін байқатады. Бұл кездегі суретті жалпы ұштықпен салу дами отырып, бейнелеу өнерінің оқыту әдістемесі көшіріп сурет салумен шектелді. Ресейде сурет салу жалпы білім беру пәні ретінде XVIII ғасырдың басында бірінші рет дами бастады.

Сурет жалпы білім беру пәні ретінде кең өріс алып, 1732 жылы Кадет корпусында, 1747 жылы Ғылым академиясы жанындағы гимназияда, 1764 жылы Воскресенск монастыріндегі кішігірім сурет шеберханасында өрбіді.

Осы оқу орындарының бәрі кәсіби –суретшілер дайындауды алға мақсат етіп қойған жоқ, олар өз тәрбиеленушілеріне қарапайым білім беретін мақсатты ұстанды.

1735 жылы неміс және орыс тілінде И.Д. Прейслердің «Негізгі ереже немесе көркем сурет салудағы қысқа жетекшілік» атты сурет туралы оқулық жарық көрді. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне үлкен үлес қосқан Сурет Академиясының суретші-педагогтары А.П. Лосенко және В.К. Шебуев көп еңбек сіңірді.

XIX ғасырдың басында Орыс көркем академиясы Батыс Еуропа көркем академияларының алдыңғы қатарынан орын ала бастады. Орыс көркем академиясының алғашқы түлектерінің бірі-О. А. Кипренский.

XVIII ғасырдың бірінші жартысы мен XIX ғасырда Орыс көркем академиясы сурет мектебінің Ресейдегі ең үздік әдістемелік орталығы болып саналды.

1834 жылы А. П. Сарожниковтың «Сурет салу курсы» атты жалпы білім беретін оқу орындарына арналған алғашқы оқулық жарық көрді. А. П. Сапожников әдістемесінің мақсаты көріністен, яғни тұлғадан қарап суретсалудың негізін қалайды.

1804 жылы училище, гимназияларға орта мектептерде суретпән ретінде қабылданды. 1879 жылы Строганов мектебінде сурет мұғалімдерін даярлайтын курс ашылып, Ресей мектебін бейнелеу өнері маманы бойынша мұғалімдермен қамтамасыз етіп отырды.

Жалпы алғанда, бейнелеу өнеріне сабақ ретінде көңіл аударылуы және оның әсіріесе тәрбиелік мәнінің зерттелуі 1970 жылдардың аяғы, 1980 жылдардың басынан басталды. Мысалы, 1978 жылы Я.Я. Чарнецкийдің «Преемственности в изобразительной деятельности дошкольников и младших школьников как фактор формирования художественных интересов учащихся» атты зерттеуі жарық көрді. Онда балабақша жасындағы балалар мен бастауыш сынып оқушыларының қызығушылық сезімін қалыптастыру жөнінде айтылады. Келесі бір зерттеу жұмысы В. Т. Тихомировтың «Восприятие произведений изобразительного искусства как средство общего и нравственногоразвития младших школьников» /1983/ деп аталады. Бұл жұмыста бастауыш сынып оқушыларының қабылдауы туралы айтылады. Осы тұрғыдан бұл жұмыс біз зерттеп отырған мәселемен үндесіп жатыр. Тақырыпта көрсетілгендей автор бейнелеу өнері пәніндегі қабылдаудың жалпы тәрбиелік ықпалы мен әсіресе, адамгершілікке тәрбиелеудегі ықпалын тәптіштеп ашуға ден қояды.

Алъбрехт Дюрер (1471-1528) бұлар өмір сүрген кезең Германия тари хында елеулі кезеңдерді бастан кешірді.Ол қолөнер,өнеркәсіп, сауда-саттық істермен аты шыққан Нюренберг қаласында дүниеге келді.Алъбрехт әке өсиеттерін бұлжытпай орындап ол әсіресе сурет,графика, өнеріне ерекше назар аударады.Дюрер салған суреттер “Автопортрет””Әке портреті”

“Адасқан ұл”т.б.болды.Ол портрет жанрының шебері еді.Лукас Кранах (1472-1553)Солтүстік Франкониядағы Кронах деген шағын қалашықта өмір сүрді.Портре жанрымен шұғылданды, және кескіндеме саласында пейзажбен көп шұғылданды.Германияда қайта өрлеу дәуірі Италиядағыдай ұлы өзгеріс, ескінің бәрінен шынайы тазару процесін келмеді. Онда орта ғасырдағыдай ой- өріс, сана –сезімі әлі күшті сақталды.

Сәулет өнерінде готикалық әсер күшті болды. Оның бір айғағы – фасадтары көшеге қараған инедей үшкір шпилдердің көптігі.Бірақта ел билеушілері ең ақсүйектердің әсем сарайлары Ренесанс әдісі құрылысқа бет бұрды.Осындай баяу дамыған өзінде Германияда Қайта өрлеу өзіндік белгі із қалдырды.әсіресе неміс сұңғатының бұрын-соңды болмаған биікке көтерілді Бірақ та сұңғаттың бұл ағымы көпке ұзамады, оның өмірі қысқа болды.Небәрі жиырма отыз жылға созылды.15 ғасырдың аяғы мен 16 ғасырдың басында елде жүргізілген діни –«Сенімді тазалау»реформациясы және ішкі тап күресі, шаруалар күресі Германияда жағдайды шиеленістіріп өркендеп келе жатқан тамаша Ренесан с өнері біржолата құртты. Германияда қайта өрлеу дәуірі сұңғаты Италия суретшілері сұңғаты өзіндік ерекшелігі болды. Италия сұңғатында өмірге деген құлшыныс қуаныш сезімі басым болса неміс өнерінде қайғы-мұң, қатаңдық,өшпенділік сезімдер белең алып жатты.Неміс сұңғатын тілге тиек етіп алсақ ең бірінші еске түсетінні –Матияз Грюнвалъд.»1470-1528)

Бұл суретшінің аты да жұмыстары да жүздеген жылдар бойы айтылмай келді, халық көзінен тысқары сақталды. Бұл шығармалары күшті драматизмге толы, ашық шындықты жеріне жеркізе білген,әсерлі суретші болды.Ең атақты жұмыстарының бірі – «Колмара»»Франк»

Қаласындағы Изейнгеиск алътарындағы туындылары.Соның бірі –майлы бояуумен жазылған биіктігі үш метрлік ағаш атанған Хайса пайғамбардың бейнесі.Суретші көп қиналған жан түршігерлік азаптауды басынан өткізген қансыраған пайғамбар бейнесін керемет әсерлі бере білген.

Қолтумадағы қара қошқыл фонт-аспан қайғылы уақиғаны одан әрмен қоюландыра түседі. Осы дәуірдегі ұлы суретшінің бірі әлем өнер ілімінде өзіндік жол салған ғұлама ғалым, график Алъбрехт Дюрер (1471-1528) Ол бұрын-соңды болмаған қайталанбас график суретші болды. Ғалыс суретші алғаш рет сурет салудың ілімін толық қанды етіп, жазды.Алғаш рет бас салудың ықшам , дұрыс әдістемесәін сызып ойлап тапты.Тағы бір тамаша суретшінің бірі Лукас Кранах тың үлкені болды. 1472-1559)

Бұл суретші көбінесе портреттер мен үлкен қолтумалар алътардағы жазумен айналысты. Оның қолтумаларының негізгі арқауы діни аңыздағы қиял ғажайып құбылыстар.Оюлары көбінесе ашық жарқын түсті болып келеді, жұмыстарындағы тағы бір ерекшелік әсіресе адам бейнесін жазғанда кейіпкердің бастарын домалақтау етіп, көздерін ұзыншақ қыли қиықтау етіп алады.Осы ерешелігімен ақ Лукас жұмыстарын тез тануға болады.

1. 
   Қайта өркендеу дәуіріндегі академиялық білім беру жүйесіндегі бейнелеу әдістемесі
   
2. 
   Қайта өркендеу дәуіріндегі академиялық білім беру жүйесіндегі бейнелеу әдістемесінің құрылуы.
   

1. Орыс өнерін зерттеуші-Ф.И.Буслаев

2. Көшпенділер-бірлестік суретшілері

Лекция маќсаты: Ресейде сурет салуға оқыту әдіс тәсілдері және оның 17-18 ғасырлардағы сурет Академиясындағы әдістердің болашақта өркендеп дамуы туралы жалпы түсінік

Лекция мєтіні (ќысќаша)

1. Орыс өнерін зерттеуші-Ф.И.Буслаев Ежелгі Орыс өнері 10-17 ғасырларды қамтиды. Көркем Академия тәрбиеленушілері ортағасырлық жанды бейне шығармаларын көшірумен шұғылданған.

Ең алғаш ежелгі орыс өнерін зерттеп бастаған – Ф.И. Буслаев. Ол әсіресе 19 ғасырдың 60-70 жылдары осы ғылыммен терең айналысты. Мамандығы бойынша тіл маманы болғандықтан, негізінен халық өнеріне көп көңіл бөлді.

Жанды бейне шығармлары жаңартылып отырғандықтан, Буслаев оларды көне түрінде көре алған жоқ. Көбінесе икондар түсі уақыт өте келе өзгеріп, жаңа бояулармен боялды.

Ежелгі орыс өнері шығыс славяндардың көркем мәдениетінен бастау алды. Ағаштан, саз балшықтанежелгі славяндар өздерінің үйлерін, қорғандарынтұрғызды. Өз құрылыстарының алған бөлігін геометриялық және өсімдік тектес оюлар бейнесінде ойып, әсемдеуге тырысты.

Славян шеберлері, әсіресе әшекей бұйымдарын жасауда шеберлік танытты. Алқа, сырға, тұмаршаларды металл өңдеудің күрделі техникасын қолдана отырып, әр түрлі өрнектермен әшекейледі.

996 жылы алғашқы тас храм тұрғызылды. Владимир князі өз табысының оннан бір бөлігін шіркеу қорына беріп отырғандықтан, оны десятина деп атады.

Киев Русінде үш славян халықтары – орыс, украин, беларустардың өнері бірлесіп дамыды.

Киев храмдарында Византиядан әкелінген және жергілікті жерде дүниеге келгеникондар болды. Қолжазбалардан икон жазатын шеберханалардың болғанын білуге болады. Тіпті Алимпий атты алғашқы икон жазушы суретшінің де есімі бізге белгілі.

Ал, Киев Русіндегі қолданбалы өнер өзінің әр түрлілігімен, жоғары техникалық шеберлігімен, көркем талғамының жетілгендігімен ерекшленеді.

12 ғасырдың басында Новогород республикаға айналып, өнердің дамуына өз үлесін қосты. 12ғ. Екінші жартысында Новогородтың сәулеті жаңа қырынан көріне бастады.

Моңғол-татар шапқыншылығы сәулет өнерінің гүлденуін кенеттен тоқтатты. 1237-1240 жылдары болған Моңғол шапқыншылығы орыс халқының мәдениетіне едәуір шығын әкелді. Өнер шығармалары өртеніп, қиратылып, тоналып қана қоймай, осы шығармалардың шеберлерін тұтқынға әкетті немесе өлтірді.

Бірақ та Новогород 14 бірінші жартысында экономиканың дамуына байланысты өз мәдениетін көтерді.

15 ғасырда новогородтық храмдардың көлемі кішірейіп, 12 ғасыр сәулетінде көрініс тапқан архаизм пайда болды. Олар – Илья, Петр және Павл шіркеулері.

14ғ. Новогородтағы монументті жанды бейненің гүлденуі Византиядан келген суретші Феофан Грекпен байланысты. 1378 жылы Феофан Спас Приображения шіркеуін көркемдеді.

Өнердің дамуына көп үлес қосқандардың бірі – Андрей Рублев. Ол икон және шіркеулерге роспись жазуда ерекше орын алды.

III Иван тұсында Мәскеу құрылысы кеңінен дамыды. 1475-1479 жылдары Мәскеу Кремліндегі Успен соборы салынды. Оның құрылысында итальяндық сәулетші Аристотель Фиораванти шақырылды.

15ғ. Аяғы – 16 ғ. Басындағы жанды бейне дамуы тамаша суретші Дионисия есімімен байланысты.

17 ғасырда ағаштан жасалған сәулеттің даму кезеңі болды.

17 ғасырдың екінші жартысындағы икон жазудың шебері Симон Ушаков

Бейнелеу өнерінде алдыңғы көрініс, ортаңғы көрініс, соңғы көрініс деген ұғымдар кеңістік ұғымын білдіреді. Кеңістіктегі суретшіге ең жақсы орналасқан заттардың бейнесі алдыңғы көрініс деп аталады.

Заттардың кеңістіктегі орналасу қалпын көрсету үшін, алдыңғы көріністердегі бейнелеу анық етіп штрихталып, соңғы көріністердегі бейнелер оған қарағанда бұрыңғырлау етіп көрсетіледі. Оқушылар сурет салу негізінде перспектива заңдылықтарын білмегендіктен кемшіліктері осыған байланысты болып жатады.

Ұстаздық мамандықты жете меңгеру, кәсіптік даярлығын өрістетіп отыру.Бейнелеу өнері басқа оқу пәндеріне ұқсамайтын өзіндік атқаратын міндеті мен тәрбиелік мүмкіндігі зор.Оның басты мақсаты өмір шындығының қос қағымдық ерекше бір мезетін көркем бейнелеу арқылы мәңгілікке тоқтаудың қыр-сырын балаларға үйрету содан эстетикалық тәлім тәрбие беру

.Бейнелеу өнерін оқыту айналадағы өмір шындығын көркем бейнелеу ерекшеліктерін танытуды оқушылардың табиғат сұлулығын халық өмірінің көріністерін жүйелі қабылдауын оның мүмкіндігіншеөзінің көркем бейнелеу жұмыстарында қолдана білу машықтарын қалыптастыруды көздейді. Бұл пәннің мазмұны мен мақсаты мектептің жалпы оқу тәрбие жұмыстарының негізгі талаптарымен де ұштасып жатады.Сол себепті әрбір сабақты оқыту мен тәрбие процесінің тығыз бірлігі осы өнерді меңгертудегі негізгі болып табылады.Бейнелеуөнері сабақтарында оқушылардың практикалық білімі мен көркемдікті түйсінуін үйлесімді ұштастыра білуге,шындық пен өнердегі әсемдікті дәл сезіне білуін шығарманың ынтасына өнерге деген ықыласы мен қызығушылығына және материалдың дүние танымының қалыптасуына ықпал етеді.

Ресейде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі өте ертеде қалыптасты.

XI ғасырда кітап графикасы мен миниатюра өзінің жоғарғы дамуында болды. Осы кездегі үлгілер бейнелеу өнерімен шұғылданған оқушылардың суретсалу сауаттылығын меңгергенін байқатады. Бұл кездегі суретті жалпы ұштықпен салу дами отырып, бейнелеу өнерінің оқыту әдістемесі көшіріп сурет салумен шектелді. Ресейде сурет салу жалпы білім беру пәні ретінде XVIII ғасырдың басында бірінші рет дами бастады.

Сурет жалпы білім беру пәні ретінде кең өріс алып, 1732 жылы Кадет корпусында, 1747 жылы Ғылым академиясы жанындағы гимназияда, 1764 жылы Воскресенск монастыріндегі кішігірім сурет шеберханасында өрбіді.

Осы оқу орындарының бәрі кәсіби –суретшілер дайындауды алға мақсат етіп қойған жоқ, олар өз тәрбиеленушілеріне қарапайым білім беретін мақсатты ұстанды.

1735 жылы неміс және орыс тілінде И.Д. Прейслердің «Негізгі ереже немесе көркем сурет салудағы қысқа жетекшілік» атты сурет туралы оқулық жарық көрді. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне үлкен үлес қосқан Сурет Академиясының суретші-педагогтары А.П. Лосенко және В.К. Шебуев көп еңбек сіңірді.

XIX ғасырдың басында Орыс көркем академиясы Батыс Еуропа көркем академияларының алдыңғы қатарынан орын ала бастады. Орыс көркем академиясының алғашқы түлектерінің бірі-О. А. Кипренский.

XVIII ғасырдың бірінші жартысы мен XIX ғасырда Орыс көркем академиясы сурет мектебінің Ресейдегі ең үздік әдістемелік орталығы болып саналды.

1834 жылы А. П. Сарожниковтың «Сурет салу курсы» атты жалпы білім беретін оқу орындарына арналған алғашқы оқулық жарық көрді. А. П. Сапожников әдістемесінің мақсаты көріністен, яғни тұлғадан қарап суретсалудың негізін қалайды.

1804 жылы училище, гимназияларға орта мектептерде суретпән ретінде қабылданды. 1879 жылы Строганов мектебінде сурет мұғалімдерін даярлайтын курс ашылып, Ресей мектебін бейнелеу өнері маманы бойынша мұғалімдермен қамтамасыз етіп отырды.

Жалпы алғанда, бейнелеу өнеріне сабақ ретінде көңіл аударылуы және оның әсіріесе тәрбиелік мәнінің зерттелуі 1970 жылдардың аяғы, 1980 жылдардың басынан басталды. Мысалы, 1978 жылы Я.Я. Чарнецкийдің «Преемственности в изобразительной деятельности дошкольников и младших школьников как фактор формирования художественных интересов учащихся» атты зерттеуі жарық көрді. Онда балабақша жасындағы балалар мен бастауыш сынып оқушыларының қызығушылық сезімін қалыптастыру жөнінде айтылады. Келесі бір зерттеу жұмысы В. Т. Тихомировтың «Восприятие произведений изобразительного искусства как средство общего и нравственногоразвития младших школьников» /1983/ деп аталады. Бұл жұмыста бастауыш сынып оқушыларының қабылдауы туралы айтылады. Осы тұрғыдан бұл жұмыс біз зерттеп отырған мәселемен үндесіп жатыр. Тақырыпта көрсетілгендей автор бейнелеу өнері пәніндегі қабылдаудың жалпы тәрбиелік ықпалы мен әсіресе, адамгершілікке тәрбиелеудегі ықпалын тәптіштеп ашуға ден қояды.

XX ғасырда Ресей бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі Кеңес үкіметіне дейінгі ғылыми ізденістердің аясында болды. Оған мысал ретінде Г. В . Беданың «Бейнелеу өнерінің сауаттылығының негіздері» еңбегін келтіруімізге болады.

Кітаптың мақсаты- бейнелеу өнері мұғалімдерінің кәсіби деңгейлері мен дайындығын көтеру болып табылад. Кітапта реалистік бейнелеу өнерінің сауаттылығы мен суретті көріністен салудың композициялық принциптерінің теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылады.

2. Көшпенділер-бірлестік суретшілері Орыс бейнелеу өнерінің тарихында 1871 жылы алдыңғы қатарлы суретшілердің бірігуінің арқасында көшпелі суретшілердің бірлестігі қалыптасты. Бұл бірлестік «Көшпенділер» атымен орыс бейнелеу өнерінің тарихында қалғаны белгілі. Аталмыш бірлестік құрамында И.Крамской, В.В.Преов, И.Е.Репин, В.И.Суриков, А.Саврасов, И.И.Шишкин, ағайынды Васнецовтар, Ярощенко, Поленов,Левитан, В.Серов секілді суретшілер болды. Көшпенділер өз мақсаттарын қоғамға қызмет ету деп білді. Олар шығармаларында өздері өмір сүрген қоғам құрылысын сынға алды.

«Көшпенділер» арасында И.Е. Репин (184-1930) шығармашылығының алатын орын ерекше болып табылады. Ол 13-14 жасында –ақ үлкендермен қатарлас шіркеуге иконалар жаза бастады. Ал 19 жасында Петербургтегі Императорлық көркем академияға оқуға түседі.

Академияны бітіруге екі жыл қалғанда «Волгадағы бурлактар» картинасын бастады. Осы шығармасы оның суретшілік қабілетін танытты. Репин бурлактарды бірінші рет Волгада емес Невада көрді. Бурлактардың аянышты халі суретшінің жанын тебірентіп,осы белгілі туындысының дүниеге келуіне себеп болды. Ол Вогаға барып, бурлактармен танысып, эсчкиздер, этюдтер, натураға қарап бірнеше суреттер салды. Біраз жөндеуден өткен 3 метрлік шығарма нәтижесінде 1873 жылы көрмеге қойылып, көрермен ықыласына бөленді. Бұл белгілі туындысымен қатар «Курск губерниясына крестік жорық», «1581 жыл , 16 қараша, Иван Грозный және оның ұлы Иван», «П.М. Третьяковтың портреті» туындылары да тарихта ерекше орын алады. И.Е. Репин «суретші міндеті – халыққа қызмет ету» деп түсінді.

Орыс өнеріне зор үлес қосқан А.А.Иванов, П.А.Федотов, Н.И.Уткин, И.С.Щедровский, В.Г.Перов, И.Н.Крамской, К.П.Брюллов,И.И.Шишкин жанды бейнеде тамаша шығармалар жазды.Орыс өнерінде жанды бейнені суреттеу алдыңғы орында тұрғанымен де, киімдерді кестелу, ағашты көркем ою, қабырға сурет, тоқымашылық, қыштан бұйымдар жасау өнері де жан-жақты дамыды. Орыс суретшілері орыстың ұлттық көркем мәдениетін дамытты.

Дұрыс ойлану үшін қоршаған ортадағы табиғатты дұрыс көре білу керек. Ол біліктілікке жетудің бірден бір тәсілі- суретсалу деді.

Песталоцци суретсалуға оқыту әдістемесі туралы көзқарасын өзінің «Гертруда өз балаларын қалай оқытады?» кітабында жазды. Песталоцци өзі суретші болмағандықтан, сурет салу әдістемесінің кәсіби ережелерін жасамады, бірақ сурет салуда көз мөлшерді дамытуға, нәрсе көлемін түсінуге, сурет салу әдісін меңгеруге жеке-жеке әдістеме жасау қажет екендігін айтты. Осы жұмыстарды оның шәкірттері мен ізбасарлары жалғастырды. Песталоццидан соң бейнелеу жалпы білім беретін пән ретінде барлық бастауыш мектептерге енгізіле бастады. Сонымен қатар орта білім беретін мектептерге де арналған бейнелеу әдістемесіне байланысты еңбектер көптеп басылып жарық көрді. Соның ішінде Песталоццидің шәкірті Иосиф Шмидттің еңбектері аса жоғары танымал болды.

Ежелгі Русьте мүсін жанды бейнеге қарағанда көп қолданылған жоқ. Ол көбінесе сәулет құрылыстарын әсемдеу ретінде қызмет атқарды.

18 ғасырдың бірінші жартысы жаңа, өзгеше шығармалардың дүниеге келуімен есте қалды.

Ресейдегі ең алғашқы мүсін шебері – Б.К.Растрелли болды. Ол 1716ж. I Петр шақыруы бойынша Франциядан келді. Растрелли шеберлігі А. Меншиков, Анна Иваннова ескерткіштерінде көрініс тапты. Ең маңыздысы – I Петр ескерткіші.

Ал, Петров кезеңіндегі жанды бейнеде портрет маңызды рөл атқарды. Мысал ретінде Я.Ф. Тургенев бейнесін алуға болады.

И.Н.Никитин сол кезеңде жанды бейне жасауда еңбектенген суретшілердің бірі. Ол білімін жетілдіру мақсатында Италияға барып келді. Никитин Петр портретін әлденеше рет салды.

А.М. Матвеев есімі Петропавл соборында орындаған қабырға суреттерімен, портреттерімен белгілі. Ол «Жанды бейне Аллегориясы», «Әйеліммен бірге» автопортетжұмыстарымен ерекшеленеді.

А.П. Антропов та қолданбалы өнерге әсерін тигізбей қоймайды. Ол өз суреттерінде формасының айқындылығымен, симметриялығымен ерекшеленеді.

Жиһаздарды негізінен Растрелли және оның көмешілері жобалап отырды. Түрлі бұйымдар үшін кейбір жаңа әсемдеу материалдарын қолдана бастады. Ол - әйнек және фарфор.

Осылайша орыс сәулет өнері жаңалықтарымен толығып отырды. Петербургте, Мәскеуде өзгеше бағыттағы құрылыстар бой көтерді.

Д.Ф.Кокоринов және Ж.Б.Валлен-Деламоттың басшылығымен Нева жағасында көркем академияның құрылысы жүрді. Сонымен қатар В.И.Баженов, М.Ф.Казаков, И.Е.Старов түрлі құрылыстарда шығармашылықпен еңбек етті.

18 ғасырдың екінші жартысында мүсін өнері үлкен табыстарға қол жеткізді. Б.К.Растреллиден кейінгі орыс мүсіншісі М.П.Павлов болды.

Ф.И.Шубин де Павлов сияқты адам мүсінін жасаумен шұғылданды. Ол 1773 жылы князь А.М.Гольциннің кеудеге дейінгі бейнесін сомдады.

18 ғасырдың аяғында И.П.Прокофьев, И.П. Матрос, Ф.Ф.Щедрин сынды мүсіншілер жұмыс істей бастады.

18 ғасыр тарихи жанр негізі болып саналды. Орыс суретшілері жанды бейнеде тарихи картинадағы композицияны өңдеп отырды.

Тарихи жанрда жұмыс істеген атақты суретші А.П. Лосенко болды. Оның «Каин», «Авель», «Владимир және Рогнеда» деген туындылары бар.

Лосенкодан кейінгі тарихи жанрмен айналысқан суретші Г.И.Угрюмов болды. Оның көлемді «Ян Усмар күшін сынау» атты шығармасы осының айғағы.

Бұл кезеңде матамен жұмыс, әйнек, фарфорды қолдану және металды көркем өңдеу кеіңінен жүргізілді.

18 ғасырда портрет жанры жақсы дамыды. Оған О.А.Кипринский жұмыстарын жатқызуымызға болады.

1817-1900 жылдары өмір сүрген атақты суретші-маринист И.К.Айвазовский өз өмірін теңізге арнады. Ол осы кезеңдегі жарқын бейне деп айтуымызға болады.

Орыс өнеріне зор үлес қосқан А.А.Иванов, П.А.Федотов, Н.И.Уткин, И.С.Щедровский, В.Г.Перов, И.Н.Крамской, К.П.Брюллов,И.И.Шишкин жанды бейнеде тамаша шығармалар жазды.

Орыс бейнелеу өнерінің тарихында 1871 жылы алдыңғы қатарлы суретшілердің бірігуінің арқасында көшпелі суретшілердің бірлестігі қалыптасты. Бұл бірлестік «Көшпенділер» атымен орыс бейнелеу өнерінің тарихында қалғаны белгілі. Аталмыш бірлестік құрамында И.Крамской, В.В.Преов, И.Е.Репин, В.И.Суриков, А.Саврасов, И.И.Шишкин, ағайынды Васнецовтар, Ярощенко, Поленов,Левитан, В.Серов секілді суретшілер болды. Көшпенділер өз мақсаттарын қоғамға қызмет ету деп білді. Олар шығармаларында өздері өмір сүрген қоғам құрылысын сынға алды.

«Көшпенділер» арасында И.Е. Репин (184-1930) шығармашылығының алатын орын ерекше болып табылады. Ол 13-14 жасында –ақ үлкендермен қатарлас шіркеуге иконалар жаза бастады. Ал 19 жасында Петербургтегі Императорлық көркем академияға оқуға түседі.

Академияны бітіруге екі жыл қалғанда «Волгадағы бурлактар» картинасын бастады. Осы шығармасы оның суретшілік қабілетін танытты. Репин бурлактарды бірінші рет Волгада емес Невада көрді. Бурлактардың аянышты халі суретшінің жанын тебірентіп,осы белгілі туындысының дүниеге келуіне себеп болды. Ол Вогаға барып, бурлактармен танысып, эсчкиздер, этюдтер, натураға қарап бірнеше суреттер салды. Біраз жөндеуден өткен 3 метрлік шығарма нәтижесінде 1873 жылы көрмеге қойылып, көрермен ықыласына бөленді. Бұл белгілі туындысымен қатар «Курск губерниясына крестік жорық», «1581 жыл , 16 қараша, Иван Грозный және оның ұлы Иван», «П.М. Третьяковтың портреті» туындылары да тарихта ерекше орын алады. И.Е. Репин «суретші міндеті – халыққа қызмет ету» деп түсінді.

Орыс өнерінде жанды бейнені суреттеу алдыңғы орында тұрғанымен де, киімдерді кестелу, ағашты көркем ою, қабырға сурет, тоқымашылық, қыштан бұйымдар жасау өнері де жан-жақты дамыды. Орыс суретшілері орыстың ұлттық көркем мәдениетін дамытты.

XIX ғасырдың бірінші жартысында ағайынды Александр және Фрединанд Дюпюилердің жасаған әдістемелері ерекше танымал болды. Сол олар жасаған әдітеме дұрыс, жаңа және алдыңғы қатарлы деп табылып, дүние жүзінің көптеген оқытушыларының тәжірибесінде қолданылды. 1835 жылы Парижде олар қолөнершілерге және оқушыларға арнап ақысыз бейнелеу мектебін ашты. Ағайынды Дюпюилер өздерінің әдістемелерін осы мектепте пайдаланды. Фрединанд алғашқы оқыту сатысының әдістемесімен жұмыстанды, ал Александр адам басын және адам денесін бейнелеуді оқыту әдістемесін жасады.

Бақылау сұрақтары.

1. Бірлестік суретшілері

2. Орыс суретшілері
10- лекция. Таќырыбы: Ресейде сурет салуға оқыту әдіс тәсілдері және оның 17-18 ғасырлардағы сурет Академиясындағы әдістердің болашақта өркендеп дамуы.
Жоспары:

1. Веницианова,Аргунов,Сапожников,Чистяковтың сурет мектептердің мысалдары бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі

2. Сурет салудың даму жолындағы көрнекіліктер негіздерін қадағалау

Суретті тұрғызудағы перспектива заңдылықтарын әңгімелей отырып, оқушылардың жұмыс барысында сызықтық, кеңістіктік перспективалардың сақталуын қадағалап, талап етеді. Заттардың құрылысына талдау жасап, оқушылардың оны бейнелеуде пайдалана білуі қадағаланады. Оқушылардың сурет салу мақамы әртүрлі болуы мүмкін, бірақ бей нені қағаз беті не орныластыру, кеңістікті, көлемді көрсету, пропорцияны сақтау талаптары сақталуы тиіс, өйткені ол сурет салудың ғылыми дәлелденген негіздері болып табылады. Қоршаған орта шынайлылығын көркем қабылдау барысын ғылыми негізсіз ұйымдастыру мүмкін емес. Осыған орай П.П. Чистияков “Жоғарыда, шынайы живопись өнері ғылымсыз күнелтуі мүмкін емес, ғылымның ең биік көрсеткіші өнерге айналады”,-деп жазған болатын. Белгілі суретшілердің өз іс-тәжірибесінде ғылымды кеңінен пайдаланғандығын тарихтан білеміз, оған Леонардо да Винчи, Дюрер т.б. әйгілі суретшілердің перспектива, пропорция, анатомия жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстарын атап атйға болады. Олардың бейнелеу өнерінде ашқан кейбір ғылыми жетістіктері қазіргі кездегі оқыту әдістемелерде кеңінен пайдаланып келеді.

Танымдық ғылыми мәліметтер, әсіресе, тақырыптық бейнелеу, сәндік сурет және көркем құрастыру сабақтарында оқушылардың композиція жасауда шығармашылық жұмыстарын ғылыми дәлелдерге сүйене отырып, ойланып бейнеленуіне мүмкіндік жасайды. Оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын оятып, тек оны бейнелеп қана қоймай, сонымен қатар сол мәселе жөнінде қосымша ізденіп білуге талаптандырады.

Мысалы, “Ғарышқа саяхат” тақырыбында сурет салу сабағында ғарыш әлемі, ғарыш денелерінің атаулары, олардың орналасуы жөнінде ғылыми дәлелді әңгімелер айталады. Ғарыш кемелері, олардың құрылысы жөнінде мәліметтер біріледі. Бұл мәліметтер оқушыларға танымдық білім беріп, өзденрінің тақырыптық композицияларын ойластырудағы ғылыми негіздерді пайдалануға көмектеседі. Графикалық суреттер салуға қарағанда кескіндемелік жұмыстарға оқыту үлкен қиындықтар туғызатындығы бейнелеу әдістемесінен белгілі. Мысалы, көк құмыра мен сары алмадан тұратын оқу натюрмортын бейнелеу сабағында оқушы гуашь бояуымен көк құмыраға сары алмадан түскен қызғылт-сары рефлекс түсіріп жалпы үйлесімді әдемі жұмыс шығаруы мүмкін. Мұғалім жұмысты қарап алғашқы пікір бойынша “өте жақсы” деген бағаға бағалауы да мүмкін. Бірақ ол жұмысты ғылыми-әдістемелік тұрғыдан талап қарайтын болсақ, оқушы жұмысынан кемшіліктер табуна болады, өйткені ол жұмысты түстанудың береже-заңдылықтарын дұрыс сақтамай орындаған.

Түстану заңдылығы бойынша көк құмыраға сары алмадан түскен “шағылыс жарағы” (рефлекс) қызғылт сары емес,, жасыл түс болуы тиіс. Оқушы көк құмыраға қазғылт сары шағылыс жарығын тек көк гуашь бояуының өзіндік қасиетіне байланысты түсіру арқылы қол жеткізген, егер жұмыс акварель бояуымен орындалса, онда көк түстің үстіне жағылған қызғылт сары бояу кір түс шығарар еді. Бұл жағдайда мұғалім оқушыларға түстану және қосымша түстану заңдылықтарын түсіндірмеген. Оқытудың ғылыми принциптілігін сақтай отырып, мұғалім оқушыларға бояулардың негізгі қасиеттерін, қосмымша түстер заңдылықтарын көрнекі кестелер арқылы көрсетіп түсіндіруі керек еді.

Өкінішке орай, кейбір жағдайда өнердегі ғылыми негізсіз, білімсіз яғни санасыз іс-әрекеттер қоршаған ортаны, заттарды шығармашылық тұрғыдан бейнелеу деп танылып бағаланады. Әрине оқушыларды соның ішінде бастауыш мектеп оқушыларын тек заңдылықтарға ғана жүгіндіріп, олардың сезімдік әсерін шектеуге де болмайды. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінде оқушының сезімдік әсерімен ғылыми дәлелдерінің жігін үздіксіз ұштастыра білу мұғалімнен үлкен әдістемелік шеберлікті талап етеді.

Бейнелеудегі ғылыми дәлелсіз, ғылыми мәліметтерсіз тек сезімдік әсерге сүйену оқушылардың қоршаған орта жөніндегі жалған көзқарастарын қалыптастыруы мүмкін. Осыған орай П.П. Ростовцев: “Заттар сезімінің арқасында пайда болмайды, сезім заттар арқылы пайда болады” деген болатын.

Бейнелеу өнерін ғылыми негізсіз оқыту оның басқа пәндермен қатынасын, байланысын ажырата түседі, яғни мектептегі оқыту мен тәрбие процесінің бірізділігін жояды. Өнер туралы әңгіме сабағында белгілі классикалық бейнелеу өнерінің композициялық шешімін, түстік үйлесімін, тақырыптық мазмұнын өнертану ғылымының заңдылықтары бойынша талдау жүйесін түсіндіріп көрсетеді. Сонымен қатар бейнелеу өнерінің әр кезіңіндегі кубизм, сюреализм, абстрактизм секілді ағымдар туралы түсінік беріліп, осы ағымдарда орындалған шығармашылық жұмыстардың философиялық мағынасын оқып қабылдауды үйретеді.

Ол оқушылырдың бейнелеу өнері туындыларын қандай ағымда орындалмасын оларды тек қызықтаушы ролінде емес, үлкен ғылыми қағидаларға негізделген көзқараспен арап қабылдауға тәрбиелейді, эстетикалық талғамдарын арттырады, философиялық дүниетанымын қалыптастырады.

Өнер тарихында белгілі орын алған П.Пикассо, С.Дали т.б. дәстүрлі емес бейнелеу өнері нақыштары мен әлемге әйгілі шығармалар қалдырған суретшілердің тақырыпты ашудағы компзициялық шешімі мен бейнелеу нақышын таңдап алудағы әсер етуші сыртқы (қоғамдық сана, идеологоия, тарих) және ішкі (суретшінің философиялық дүниетанымы, шығармашылық шеберлігі, таланты т.б.) күштер жөнінде ғылыми зерттелурді әңгіме етуге болады.

15 ғасырда новогородтық храмдардың көлемі кішірейіп, 12 ғасыр сәулетінде көрініс тапқан архаизм пайда болды. Олар – Илья, Петр және Павл шіркеулері.14ғ. Новогородтағы монументті жанды бейненің гүлденуі Византиядан келген суретші Феофан Грекпен байланысты. 1378 жылы Феофан Спас Приображения шіркеуін көркемдеді.

Өнердің дамуына көп үлес қосқандардың бірі – Андрей Рублев. Ол икон және шіркеулерге роспись жазуда ерекше орын алды.III Иван тұсында Мәскеу құрылысы кеңінен дамыды. 1475-1479 жылдары Мәскеу Кремліндегі Успен соборы салынды. Оның құрылысында итальяндық сәулетші Аристотель Фиораванти шақырылды.

15ғ. Аяғы – 16 ғ. Басындағы жанды бейне дамуы тамаша суретші Дионисия есімімен байланысты.

17 ғасырда ағаштан жасалған сәулеттің даму кезеңі болды. 17 ғасырдың екінші жартысындағы икон жазудың шебері Симон Ушаков болды. Ол өзінің шығармаларында ескіше дәстүрді жаңаша бағытта көрсетті.

10-17 ғасырлардағы Орыс өнері өзінің даму кезеңінде өте маңызды рухани құндылықтарды дүниеге әкелді.

18ғ. Орыс көркем мәдениетінің бейнелеу өнері барлық түрлерінің жан-жақты дамуының кезеңі болып табылды.

17-17 ғ. Ресей өміріндегі көлемді алмасу, орыс архитектурасына үлкен өзгеріс алып келді. Салынған құрылыстарда жаңа материалдар, жаңа құрылым көрініс тапты. Жаңа міндеттерді шешуге шет елден сәулетшілер шақырылды. Солардың бірі – Д.Трезини. Ол Петропавл соборын, қамалын, қақпасын тұрғызды.

М.Г.Земцов әр түрлі құрылыстарды - әкімшілік орындарын, мерекеге арналған құрылысты, шіркеулерді салушы болды. Земцов тұрғызған құрылыстардың ішінде жақсы сақталғаны Симеон және Анна шіркеулері.

Петербургтің құрылысында ерекше орын алатын – С.И.Чевакинский. Ол сәулет өнері бойынша білім алып, осы бағыт бойынша еңбек етті.

14 ғ. Орыс өнері бірте дамудың жаңа кезеңін бастады. өнердің ықпалында болғанымен адамгершілік терең мазмұны үлкен қоғамдық идеямен ..... отырды. Москва, Новгород, Ростов, Яросы, Тирь, ......... және кескіндеме ....... өркендеді. Осы дәуірдегі ежелгі орыс өнерінің тамаша үлгісі Москва, Кремлькомплексі А.Рублев пен Дионисидің иконалары мен фрескалары 17ғ. өнерінде фольклор декорот.әуен сонымен бірге батыс Европалықтан басым болды.

Украйна мен белорусс орыс ғасыр бекінісі және діни құрылымның тамаша үлгілері пайда болып кескіндеме мүсін өнері өрістеді. Прибалтика өнерінде 13-16ғ. Готика үлгісі белең алды. 16-17ғ. Украйна, Белорус, Прибалтика мәдениетімен қайта өркендеудәуірі, 17ғ. Барокко үлгілеріорын алды.

1718 ж. өнер мен архитектура жалпы реалисттер сипат алды.орыс сәулет өнерінде барокко стилімен 18 ғ. Ортасында В.В.Рателли өзінің таңғажайып туындыларын қорытындылады. 18-19 ғ. Классицизм (В.И. .. А.И.Воронохин, А.Д. Захаров, М.Ф. Казаков, К.И. Росси Стасов дәуірледі.

18ғ аяғы 19 ғ.басы орыс өнерінің озық тенденциясы В.Л. Боровинович, Д.Г. Левицкий, Ф.С. Ронотов портрет М.И. Корловский, И.П. Мартос мүсіндеу портретін тапты.

18 ғ. Украйнада барокко стилінің салтанаты сәнді бай нақышты өзіндік түрі қалыптасты.

18ғ. Украйна, Белорус, Прибалтика өнерінде барокко деп классицизм эвалюциясының жолмен өте бастағаны аңғарылды. 19 ғ. Россияда ұлттық сана-сезімнің өсіп революциялық қозғалыстың күшейгеніне байланысты реалистік өнердің екпінді ағысын әкелегн, бастапқыда романтизм тенденциялары мен үндес демократиялық мәдениет қалыптасты. Кескіндеме мен графика К.П. Брголлов, А.Г.Венецианов, А.А. Иваноав, О.П. Кипринский, В.А. Тропинин, П.А. Федотов мүсін өнері В.И.Демут – Мошковский, С.

Мұғалім баланың елгезектік сезімін білім беру құралы ретінде үнемі пайдаланғаны жөн, өйткені балалар соның ішіндегі төменгі сыныптар сатысындағы балалар жаңалықты естіп тыңдаумен қатар көріп, Остап сезінуге құштар болары сөзсіз. Сондықтан да осыған орай Я.А.Коменский көрнекілік принципін “дидактиканың алтын ережесі” деп. көрсеткен болатын.

Қазіргі кезде мектеб оқу базасы көмекші көрнекіліктермен, соның ішінде бейнелеу өнер пәнін оқыту үшін ауадай қажет болып отырған гипстен жасалған, геометриялық денелер, құмыралар, бедерлі (рельефтік) тақталар, оқу әдістемелік жинақтармен қамтамасыз етіле бермейтіні құпия емес, сондықтан көп жағдайда мектеб мұғалімдері көрнекіліктерді өз күштерімен дайындайды, немесе кей жағдайда тіпті көрнекіліксіз сабан өткізеді. Әрине сабақты көрнкекіліксіз өткізу сабақтың сапасын төмендетіп, оқушылардың сабаққа қызығушылығын азайтады.