Лекция. Тақырыбы: Тіл дамыту әдістемесінің ғылым болып қалыптасуы Жоспары: Қазақстандағы тіл дамыту әдістемесінің дамуы. Б. Баймұратованың тіл дамыту әдістемесіне қосқан үлесі

1. 
   Қазақстандағы тіл дамыту әдістемесінің дамуы.
   
2. 
   Б.Баймұратованың тіл дамыту әдістемесіне қосқан үлесі.
   

1938ж. 1 майда Алматы қаласында мектепке дейінгі тәрбие жөніндегі Республикалық методикалық кабинет ашылды. Осы кабинеттің негізінде тәрбиешілер даярлайтын 3, 6, 9 айлық курстар жұмыс істей бастады және бұл курстарда сабақ қазақ тілінде жүргізілді.  Курсты бітірушілер алыстағы аудандарға жұмысқа жіберілді. Осы кабинеттің ашылуымен байланысты балабақша жұмыстары жандандырылып балабақшаға арналған программалар, методикалық еңбектер шығарыла бастады. Алғашқыда бақшаға арналған программа орыс тіліндегі программаның негізінде аударылып жасалды. Соңғы шыққан программа сауат ашу бөлімі қазақ алфавитіне негізделіп, ал көркем әдебиет бөлімі қазақ балалар әдебиетінің туындыларынан алынып жасалды. 1964 ж. Шыққан программа балалардың жас ерекшеліктеріне сай шығармалар таңдау мәселесіне ерекше көңіл бөлінді. 1960-70 жж. арасында республикадағы мектепке дейінгі  мекемелердің саны 5,2 есе, ал оңдағы тәрбиеленетін балалардың саны 5,6 есеге дейін өсті. 1981-82 оқу жылына арнай шығарылған программа, мектепке даярлық топтарына арналған оқу тәрбие жұмысына көңіл бөлінді.

Қазақ балабақшаларына арнап еңбектер жазған, ғылыми зерттеулер жүргізген ғалымдардың бірі педагогика  ғылымдарының кандидаты Б.Баймұратова. Оның “Мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту”, “Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту методикасы”, “Балаларды мектепке даярлау”, “Біздің кітап” т.б. еңбектерін атап өтуге болады. “Байланыстырып сөйлеу тілін дамыту” деген еңбегінде бақшаға арнаған бағдарлама бойынша тіл дамыту сабақтарын жоспарлау және мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу ерекшеліктерімен дағдыларын қалыптастыру, сондай-ақ балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамытудың тәсілдерімен әдістеріне тоқталады және осы еңбектің соңында жоғары топтарда өтілетін кейбір сабақтардың жоспарын берген. Байланыстырып сөйлеуге үйретудің негізгі әдістері мен тәсілдеріне:

- Сөздік жұмысын жүргізу,

- Дидактикалық ойындар ойнату,

- Түрлі заттардың атын айтқызып салыстыру.

- Жұмбақ шешкізу, сурет арқылы әңгіме құрастыру, серуенге, топсаяхатқа шығару жұмыстарының ерекшеліктерін нақты мысалдармен дәлелдеп көрсеткен.

Ал “Балалар тілін дамыту методикасы” деген еңбегінде балабақшадағы әр топтағы балалардың сөздік қорының қандай дәрежеде болатындығын төмендегі цифрлар арқылы дәлелдейді. Мысалы: 2 жастағы балалардың сөздік қоры – 500 сөзден астам;

3 жасар баланың сөздік қоры – 1200;

4 жастағы балалардың сөздік қоры – 1900,

ал даярлық тобындағы балалардың сөздік қоры – 2500-3500 сөзге дейін.

Ал өзінің жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде мектеп жасына дейінгі  балалардың сөзді меңгеруі жанұядағы, бақшадағы жүргізілетін тәрбие жұмыстарына байланысты деген қорытынды жасайды. Бақшадағы әр топтағы балалардың сөйлеу деңгейлерінің бағдарламалық талапқа сай болуы сабақтарда қолданылатын әдіс-тәсілдерге де байланысты екендігін көрсетеді. Бұл соңғы еңбегінде Б.Баймұратов төмендегідей 9 жұмыстың түрін атап көрсеткен:

1. 
   Оқылған шығарма бойынша сұрақ қойып жауап алу.
   
2. 
   Балаларға антоним, синоним, омоним сөздерді меңгертіп, сол сөздердің ерекшеліктерін ажырата алатындай дәрежеге жеткізу.
   
3. 
   Түбір сөздерді әр түрлі формада қолдана білуге үйрету. Мысалы: бас, басшы, бастық, бастама т.б.
   
4. 
   Берілген сөздерге теңеу табу. Мысалы. қызыл алма, тәтті алма, алтын күз, суық күз.
   
5. 
   Белгілі бір тақырып бойынша балалардың өздеріне әңгіме құрастыру. /жыл мезгілі, отбасы, достары туралы т.б/
   
6. 
   Суреттермен жұмыс./жеке адам,еңбегі,өмірі,табиғатқа байланысты/
   
7. 
   Топсаяхатқа шығару
   
8. 
   Дидактикалық ойындар арқылы балалар тілін дамыту.
   
9. 
   Өздерінің көрген білгендері бойынша әңгімелесу.
   

1. Ересектердің бала мен әңгімесі, күнделікті қарым қатынасы диалогтық тілін қалыптастыру әдісін сипаттап жазыңыз

2. "Балбөбек", "Балабақшада оқыту және тәрбиелеу" бағдарламаларындағы тіл дамыту жұмыстарының маңызын көрсетіңіз

3.Сөйлеу техникасы элементтеріне жалпы сипаттама: тыныс алу, дауыс,дикция,орфоэпияға анықтама беріңіз

1. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әңгімелердің ерекшеліктерін көрсетіңіз

2. Сөздік, көрнекілік, ойын тәсілдері, оларға сипаттама беріңіз

3. Тыныс алу, оның сөйлеудегі мәнін түсіндіріңіз

1. Оқу кезінде өз тынысын еркін меңгеру дағдысын дамытуды көрсетіңіз

2. Балалардың жас ерекшеліктері бойынша әңгімелеу тақырыптарын

Ipіктеп,ұйымдастыруды көрсетіңіз

3. Мектепке дейінгі кезеңде балалардың тілін дамыту үшін әдістер мен мазмұнды дұрыс іріктеудің ерекшелігін көрсетіңіз

7.МӨЖ және ОБМӨЖ тапсырмалары:

Соңғы жылдары  жарыққа шығып жатқан ғылыми мақалалар мен оқу —  әдістемелік құралдар

1. 
   Баймұратова Б.Б. Тіл дамыту әдістемесі. А., 2010.
   
2. 
   БаймұратоваБ.Б. Бақашадағы ересек балалар тілін дамыту туралы методикалық құрал. А., 2004.
   
3. 
   Баймұратова Б.Б. Мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту. А., 2005.
   
4. 
   Баймұратова Б.Б. Балабақшадағы даярлық топ балаларының тілін дамыту методикасы. А., 2007.
   
5. 
   Метербаева К.М. Тіл дамыту әдістемесі және мәнерлеп оқу практикумы. – А., 2008.
   
6. 
   Л.П.Федоренко, Г.А.Фомичева, В.К.Лотарев. Мектеп жасына дейінгі балалар тілін дамыту методикасы (оқу құралы). Алматы. «Мектеп» 2001.
   
7. 
   Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы. 2003ж