Лекциялар курсы ГулжиИан Нурышева философия (лекциялар курсы ) У1ш press алматы

шелж  сол  кездеп  Кытай  когамыныц  элеуметпк  курылымынан,  мемле- 
кетт1к саясаттан •пкелей туындайды.  Кене  Кытай мемлекет  иерархиялык 
деспотия  устемдж  курган  мемлекет  болды.  Мемлекет  басшысы  ван, бар­
лык билж соньщ колында, ол элеуметпк конустын шыцында орналаскан. 
Одан  кешнп  кабаттарда эр 
Typni 
децгейдеп  аксуйектер:  мемлекетпк  ше- 
неушктер  -  чжухоу,  беделд
1
  отбасылар  -  дафу  жэне  uiu.  ец  теменде  - 
ештенеге кукы  жок шужэнь орналаскан.  Катан тэрттке,  ванга багыныш- 
тылыкка непздёлген осындай когамныц  философиясы, эрине, “жогары’7 
мен  лтеменнщ"  арасындагы  катынастарды  калыптастыруга,  реттеуге, 
катац устауга багыгталды.
2)  Осы  6ipiHiui  ерекшел
1
ктен  Кытай  философиясыныц  келеа  ерек- 
ш е л т туындайды: философиялык мектептердш барлыгыныц дерл1к кара- 
стырган басты мэселеа  -  адам, оныц бойындагы  |щ |щ  жэне зулымдык 
мэселеа  болды.  Кытай  философиясы  адамды  Кек  пен  Жердщ  арасын­
дагы он  мыц заттыц ец кундысы деп таныганымен, бул дуние адам 
ymiH 
жаратылмаган, адам  - карапайым “микрокосм ". табигаттыц 6ip белшеп 
гана,  ол  космоспен  мыцдаган  кершбейтш  жштермен  байланысты  деп 
туаншрдк Ягни, адамныц мшдет1  -  осы ж1птерд1 узбей. жеке белсёвдйпк 
керсетпей, езшен жогарыга, езшен улкенге кызмет 
eTin. 
табигат пен 
eMip 
а§ыньща epin, тыныш еш р суру, езшщ адамгершшпн жет1лд1ру жолын- 
да тынымсыз  ецбектену.  Ceoeoi.  бул  ем1рде  ец  мацызды  нэрсе  -  жеке 
адам емес. ол eMip cypin отырган когам, мемлекет. ал жетшген когам же- 
тшген  адамгершшкке  ие адамдардан  курылмак деп тусшд
1
р
1
лдк
3) Кытай  философиясыныц да бастауы мифология болды деуге бола­
ды. Ежелп мифтердщ мазмунындагы адамныц адамгершшк келбетш же- 
T^flipy,  адам  жэне  когамныц  арасындагы  катынастарды  реттеу  мэселе- 
лерше басты назар аударылды. Кептеген миф™ угымдар Кытай филосо­
фиясыныц  непзп  философиялык  категорияларыныц калыптасуына  ай- 
кындаушы  ыкпал  erri.
4)  Натурфилософиялык  мэселелер  мардымсыздау  талкыланды,  бул 
мэселелерд! "инь-ян” мектеб'| немесе натурфилософтар. моистер жэне дао­
сизм  мектебшщ еюлдерй гана карастырды.
BipaK 
табиги  кубылыстарды  да  Кытай  ойшылдары  ^леуметтж  жэне 
адамгершшк кубылыстармен байланысты карастырды. Дуниенщ бес ба­
стауы: су, от, агаш, металл, жер жэне табигаттыц бес кубылысы: жацбыр, 
куншуак,  ыстык,  суык жэне  жел  бар деп  тусшген  жэне олар  халыктыц 
турмысына эсер  етед1 деп  пайымдаган  философтар олардыц себептерш 
аныктауга  тырысты.  Бул  туашктер  ездершщ  бастауын  мифологиялык 
жэне дши  кезкарастардан алатынын  айта кету кажет.
31

Кене Кытайдыц непзп философиялык ескертюштерк “И цзин"  - 
“0згер1стер ютабы”, “Ши  цзин”  -  “0лецдер ютабы”, “Шу цзин”  -  “Та­
рих  ютабы”.
“ И цзин”  - “0згергстер ютабы”  -  буюл Кытай мэдениетшщ калып­
тасуына  зор  эсер  еткен,  мацызын  эл1  кунге  дешн  жоймаган  шыгарма. 
Кейбгр  зерттеунплер  оны  касиегп  ютап  деп  атап,  Ведалармен,  1нж1л, 
Куранмен 
6 ip  
децгейге  кояды.  Ралымдардыц 
niKipiHme, 
“И  цзин”  ежел- 
ден келе жаткан бал ашу практикасымен байланысты пайда болып, даму 
барысында философиялык пайымдаудыц непзше айналган.  Философия­
лык ескертюштердщ арасындагы ец 
KeHeci 
болмаса да, бул  ютап  Кытай 
философиясынын бастауы болды деуге болады, 
6ipaK  
оныц 
TyciHyre 
киын 
мэпндершщ  мазмуны 
ani 
кунге дешн  толык  ашылган  жок-  “И  цзин”  64 
гексаграммалардан  турады, олардыц жуйеЫ унем1
03repin 
отыратын дуние- 
нщ  64  куш  мен  курылымынан  туратын,  Кек  -  Жер  -  Адам  катынасын 
б1лд!рет1н  шмд{  курайды  деп  туспвдртедь  Шыгармада  Кытай  филосо- 
фиясыныц 
Heri3ri 
категориялары калыптаскан, олар аркылы адамныц езш 
коршаган ортага деген катынасы, кещспк, уакыт, табиги кубылыстар, элеу- 
MeTTiK e3 rep icrep  
туралы 
TyciHiicrepi 
бейнеленш, Кытай когамыныц дэстурл! 
кезкарастарыныц теориялык 
Heri3i 
каланган деуге болады.
“ Ши  цзин”  -  “0лендер  ютабы”  305  поэтикалык  шыгармалардан 
турады. Олардыц кай кезецдерде жазылганын дэл басьш айту киын, каз1рп 
замангы галымдар бул  елецдер  шамамен  б
1
здщ fleyipiMi3re дейшп  XI -  
VII гасырларда, Кытайда философиялык мектептер 
ani 
калыптасып улгер- 
меген  уакытта жазылган,  кейшрек  Конфуций  елецдерд1 
ipiicren, 
ецдеп, 
езшщ философиялык шмшде колданган, ал оныц 
ineK iprrepi 
Конфуций 
мектебшщ 
Heri3ri 
ютабына  айналдырган  деген  болжам  айтады.  “Ши 
цзищц”  баска  философиялык  мектептер де  зерттедь  “0лецдер  ютабын- 
да” Кене Кытай когамындагы ван, дафу, чжухоу топтарыныц 
eMipi, 
адам­
гершшк келбетй элеуметпк кызмет! жырланады.
“ Шу цзин”  - “Тарих  ютабы” немесе “Куж аттаР ютабы”. Ютапты 
алгаш рет Конфуций курастырды, кейшнен эр турл1 ойшылдар оны 6ipHe- 
ше рет ецдед5 (олардыц KeH6ipeynepi ютапка ез мэтшдерш де косып, ара- 
ластырып ж!берген), кейб!р 6ariiKTepi б!здщ fl9yipiMi3re дейшп 213 жылы 
ютаптар ертелген кезде отка жагылды деген пшрлер бар. Атынан 
KopiHin 
тургандай, ютаптыц тарихи мазмуны басым, 
6ipaK 
философиялык кезка- 
растар да (acipece,  Конфуций  мектебше тэн) кеп  кездеседь  Мэпндердщ 
басым белйшщ мазмуны ютаптыц ете ерте, кернек™ Кытай философта- 
ры  дуниеге  келместен  бурын  пайда  болганын  делелдейдк  Ka3ip  “Шу 
цзиннщ” 55 тарауы бар, олардьщ арасында 33 тарауыныц накты “Шу цзин”
32

кгтабыныц алгашкы  нускасына жататыны аныкталган.  Клтапта карасты- 
рылатын  Heri3ri мэселелер: адам жэне когам, адам жэне табигат арасын- 
дагы ундеспк, ата-баба салттары.  Кектщ адам мен  когамга айкындаушы 
ecepi жэне т.б.
Коле  Кытай  философиясынын  непзп  мектептерк  Конфуций  мек- 
Te6i, 
даосизм, легизм, моиз, натурфилософия жэне номиналистер мектебй 
Олардыц арасындагы  бастысы  -  Конфуций  мектеб1  болды деуге бо­
лады, оныц Щ р ц  дэу'ф1м1зге дешни  eKiHUii  мыцжылдыктан бастап,  XX 
гасырдыц басына дейш Кытай мемлекетш'щ ресми идеологиясы кызметш 
аткарганы бул  niKipiMisfliH дэлел1  бола алады.
Кене Кытай философиясынын н епзп \тымдары  
Адамды сую  (жэнь) -  Конфуций философиясыныц мацызды катего­
риясы.  Ец эуел1  эке  мен  улдыц,  билеуин  мен  шенеушктердщ,  дос  адам- 
дардыц,  ага-шшщ  арасындагы  карым-катынастарды  бейнелейдь  сонан 
соц гана жалпы адамдар арасындагы  сушспеншшкп биццредь
Алтын орта (чжун  юн)  -  Конфуций  философиясыныц басты угым­
дарыныц 
6 ip i. 
Бул  жет1пген  мораль  улпй,  адам  еш  нэрседе де  шектен 
шыгып 
K em eyi 
керек дегещц  буццредь  Мысалы, тым  кызба немесе тым 
жай болган дурыс емес, орташа куйщ сактауга умтылу  керек.  Конфуций 
бул угымды агашты мысалга ала отырып тусшд1редк Оныц жогаргы жа- 
гында  орналаскан  жапырацтарга  жацбыр  мен  куннщ 
e c e p i 
тез  жетед1, 
темендеп  жапьфактарга да аса  ыцгайлы емес.  Ец дурысы, ортада орна­
ласкан жапьфак болу.  Алтын ортага жету  киын, 
6ipaK 
оган  жеткен адам 
мэщц eMip суредк
Асыл адам, бекзат адам (цзюнь-цзы)  |   адамгершшп  жогары, жан- 
жакты  жетшген,  “алтын  ортага"  жеткен, 
1
зетяшк,  шыншылдык,  сактык 
ееюлд!  касиеттерге  ие жэне  баска адамдардыц адамгершшкпк  жеплу|- 
не кемектесуцп адам. Конфуциийдщ пщршше, мундай касиеттерге мем- 
лекетп  билеуин,  баскарушы  адам  ие.  "‘Асыл  адамдар”  кебейген  сайын 
когам да жаксара тусед1, мемлекегп баскару да жещлдейдк “Асыл адам­
дардын" 
y n r ic i 
зорлык аркылы  багындырудан  элдекайда  багалы, 
c e 6 e 6 i 
халыкта урей, коркыныш емес, ез басшыларына деген сешм  пайда бола­
ды. Бул угымга карсы угым  -  “темен адам” угымы.
Дао  - дурыс жол, космостык жэне адамгершшктйс зац, Кытай фило­
софиясыныц басты категориясы, ол баска категориялардын бэрш камти- 
ды. Дао езгцен ез! дамитын унивёрсумнщ жогаргы принцип!, барлык бар 
нэрселердщ  алгашкы  бастауы,  дуниенщ  генетикалык 
6 ip n ir i 
ретшде 
туспщЦршедк 
6 e p i 
одан туындайды жэне 
6 ap i 
оган кайта оралады. Соны-
33

мен  катар, дао -  универсаддык зандылык.:  Кектщ e3i дао зандарына ба- 
гынады,  ягни,  адам Жер  мен  Кок  зандары  аркылы дао жолымен  журедй 
адамньщ ем!рлж максат-мшдет1  -  даоны  игеру, ягни, дурыс 
eMip 
суру.
Ди  -  аганы сыйлау.
Инь жэне Ян  -  этимологиялык магынасы “тебенщ немесе езен жа- 
гасыньщ келецкеЫ мен кунгеш” дегещц бщщредь  Инь мен Ян дуниедеп 
ретазд1ктерд1 тэртшке келт1руцн  Кек пен Жер  куштер1  ретшде карасты- 
рылады. Олар 
6ip-6ipiH e 
карама-карсы, 
6ipaK 
олардьщундесш, 
6 ip iry i 
бар 
нэрсенщ 
6epiH  
баскаратын адамды дуниеге экелдй Инь  - дуниенщ раци- 
ональдш, “эйелдш” бастауы, Ян  - бейсаналык, “ер адамдык,” бастауы деп 
туЫтледк Кытай философиясында Инь мен  Янньщ езара 
e c e p iH e H  
таби­
гат кубылыстары да, когамдагы езгер1стер де ту ындап отырады деп тужы- 
рымдалады.
Ли  - ритуал, салт, этикет.
Сяо  - ата-ананы курметтеу.
Тянься  - (орысша “Поднебесная”), “Кекасты”, Кытай елшщ, мемле- 
кетшщ синоним!, к,ытайлык,тар ездерш каз1рге дейш осылай атайды.  Кек 
немесе Аспан угымы Кытай  философиясында  жер бетшдеп  барлык бар 
нэрсенщ  алгашкы  Heri3i  жэне  алгашкы  ce6e6i,  ен  кушретп  куш.  Адам- 
дардыц тагдыры  мен eMipiH де,  мемлекет icrepi  мен табигат кубылыста- 
рын да аныктаушы жэне реттеупи Кек, ал мемлекетп билeyшi оньщ жер­
дей  екЫ , сондыктан да  ep6ip адам  Кекке табынуга мшдетп.
Ци  -  этимологиялык магынасы “nicin жаткан  курштщ буы” дегенд1 
бшд1ред1, б1рнеше магынага ие: белпс1з, сапасы жок алгашкы зат; дуние- 
ден жогары космостык субстанциядан ушып шыгып жаткан нэрсе; алга­
шкы  материалдык-элементтер-денелер, атомдар жэне т.б.  Ци алгашында 
тутасып  кеткен  субстанциялардан турды,  кешшрек таза мен булдырга  - 
Инь мен Янга белшд! деген тусшж калыптаскан.
Жалпы  алганда,  Кытай  философиясынын  непзп  философиялык  ка- 
тегориялары тарихи даму барысында кеп езгерюке ушырай койган  жок, 
жалпы  Кытай  когамы  мен  Кытай  философиясы  сеюлд1  салыстырмалы 
турде туракты,  консервативт1 бодцы.
Кене К ытай философиясынын н еп зп  ек1лдер1
Конфуций  -  Кун -Ф у-цзы  (“Кун ¥ ста з”)  - б1здщдэу1р1м1зге дейшп 
551-479 жылдары eMip сурген, кене Кытай философиясынын ец кернеюп 
ек ш ,  “кызмет  етуцплер  философиясы” деген  атауга  ие  болтан  филосо­
фиялык  мектептщ  -  Конфуций1шлд1ктщ  Heri3iH  калаушы.  Бул  мектеп 
алгашында жу  - “галым-интеллектуалдар  мектебшщ uiiMi” деп  аталды. 
бзш щ   философиялык  мектебш  Конфуций  ем1рлж  тэж1рибе  жинактап,
34

адамга кажетп алты внерд1 - салттарды бшу, музыканы 
TyciHy, 
салак ата 
6iny, 
куйме  арба  айдау,  жаза  жане  санай  бшу 
icTepiH 
менгерген,  эбден 
кемелденген жасында курды деп есептеледь О зтщ  когамдагы релш Кон­
фуций  ете  карапайым  багалап, езш жана  шмд1  жасаушы  емес,  кене да- 
нышпандардыц (шэн) “Шу цзин” жэне “Ши цзин” ютаптарындагы дана- 
лыгын  халыкка жетюзуии ганамын деп тусшген.
“Лунь юй” (“Энпмелер мен п т р л е р " ) ецбеп Конфуций туындысы 
ретшде кабылданады. Оныц непзп мазмуны  -  мемлекет пен жеке адам­
ды жан-жакты  жетшд1ру жоддарын керсету. Конфуцийдщ 
niK ipiH uie, 
мем- 
лекеттщ жаксы болмагы оны курап отырган адамдарга байланысты, сон­
дыктан да жеке адамныц мшдет
1
  1  мемлекетке, езщё жогары турган ада­
мга кызмет ету.
Лао-цзы  (Ли Дань)  -  даосизм  шШн калыптастырушы, бгадщ дэу1- 
piMi3re 
дейшп  VI-V  гасырларда 
eM ip 
сурген,  кеГпшрек  мифологиялык 
тулгага айналган. Кытай  философиясы тарихында алатын орны ерекше. 
Оныц  иймш  зерттеуиллер  Лао-цзы  Конфуцийдщ  замандасы  болды,  ал 
I  оныц кезкарастары “Дао дэ цзин”  шыгармасында жинакталган, бул шы- 
гарманы Лао-цзыныц moKiprrepi жазган болуы да мумюн деген болжам- 
nikipjifep  айтады.  Лао-цзы  даоны  болмыстыц  алгашкы  себебк  мэцгшк, 
езгермейтш бастауы деп туацщрдь Адам ойлауда да, ic-эрекетшде де осы 
дао  жолын  устануы,  ягни  “у  -вэймен”  айналысуы  кажет.  "У-вэй”  “ты- 
ныш  келюу” дегенд1  6iaaipefli,  кеШшрек "арекетаздш, ештецеге аралас- 
пау” деген  Ka3ipri  магынасында туйЩле бастады.
Мо-цзы  (МоДи)  -  моистер мектебшщ непзш салушы, б1здщ
f la y ip i-  
м1зге дейщщ 479-400 жылдары 
eMip 
сурген. Конфуций Ымше карсы Мо- 
цзы “адамды сую” идеясын басты деп тусшдк Оныц ойынша, елдеп жа- 
гымсыз кубылыстардыц себеб'| -  адамдардыц 
6 ip iH -6 ip i 
жаксы кермеуь 
Адам  езщ  гана суйсе,  мундай  эгоизм  мемлекетке зулымдык экеледй  Ол 
ез пайдасын гана ойламай, когамдагы баска адамдардыц да камын ойла- 
са, жеке пайда жалпы  пайдага уласып,  мемлекетте тыныштык орнайды. 
Мо-цзы  елдеп  ретазинктердщ 
H eri3i 
кедеШпктен  басталады деп есептеп, 
адамдарды  тынымсыз  ецбек  етуге  шакырады,  ецбектенген  адамныц  ке- 
дей  болуы  мумк1н  ем есгтн   дэлелдеуге тырысады.  Оныц 
H e ri3 ri 
тужы- 
рымдары “Мо-цзы” ецбепнде  баяндалган.
Мэн-цзы  (Мэн  Кэ) -  Конфуций ш м ш   жалгастырушы,  Кытай тарих- 
шыларыныц машмёттер! бойынша ол Конфуцийдщ 
HeMepeci 
Цзы Сьщыц 
maKipri болган. 
0Mip 
сурген жылдары  -  б1эдщ дэу1р1м1зге дейшп  372- 
> $  289 жылдар.  Конфуций Ымш дамытып кана коймай, оны терецдетп жэне 
жалпы Кытай философиясыныц дамуына улкен улес косты. Оныц шмоищ
35

Heri3i  -  терт  адамгершшктк  бастау:  ацамды  сую,  парыз,  салттарды 
ор ы н д ауга  умтылу  ж эне  акыл-даналыкка  ие  адам  табигатынын 
MeKipiMaijiiri.
К,ытай философиясы туралы ойларымызды цорытындыласщ, езшщ 
мацы зын эл
1
 кунге дешн жоймаган,  цазхрг1 замангы К,ытай мемлекетшщ 
цалыпт асы п-дамуы на  ерекше  эсер  еткен,  жалпы  алганда мемлекет 
м уддесш  ж еке адам мудестен жогары цойып, адамгершшк мэселелерт 
зерт т еген  философия болды деуге болады.
4-ТАКЫРЫП
K 0H E   ГРЕЦИЯ  ФИЛОСОФИЯСЫ 
(Лекция  слайдтармек камтамасыз етшген)
1.  К ене Греция философиясынын, ерекшел\ктер1, нег1зг1дамукезецдер1 
м ен мектептер/.
2.  Милет мектебшщ  натурфилософиясы.
3.  Сократ  философиясындагы адам мэселеа.  V~
4.  Платон ж эне Аристотель:  щсас жащары мен ерекшелктер1
5.  Эллинизм  философиясынын  сипаты.
Е ж ел п   Греция  философиясынын  ерекшел
1
ктер!
1) Грек философиясы мифологиямен тыгыз байланысты дамыды, 6ipaK 
гылыммен  байланысы  басымырак бодды.
2)  Грек  философиясы  езшщ рухани  бай мазмунымен, жуйел1 дамуы- 
мен  антикалык емфдщ  баска салаларынан элдекайда асып Tycri.
3)  Грек  философиясынын  пайда  болуына  жэне дамуына  сол  кездеп 
грек когамыньщ саяси, экономикалык, географиялык ерекшел1ктер1 жэне 
грек халкыньщ  улттык ерекшел]ктер1 айкындаушы эсер етп’.
4) Толыкканды 
eMip 
адамдардын бойында еркш ойлау дастурш калып­
тастырды,  демократияньщ  отаны  болтан  Грецияда аса  жаркын  филосо­
фиялык  ойлар дамьщы,  философиялык  пайымдау журпзуиллер саны да 
ете  кеп  боды.
К ене Греция философиясыныц непзп даму кезевдер1 мен 
Meicrennepi
Антикалык философияныц алгашкы ошактары: б1здщдэу1р1м1’зге дейшп 
VII -V I   гасырларда  Kiuui  Азияньщ батыс  жагалауы Иония, Оцтуспк Ита- 
лияныц грек калалары, Сицилия араддарыньщ калалары жэне Афина
К ене  Греция  философиясынын дамуын  салыстырмалы турде  уш ке- 
зец ге  белуге болады: 
,

j I Табигат  философиясы  (натурфилософия)  кезец!  Милет  мектебг 
Фалес, Анаксимандр, Анаксимен жэне олардьщ шэюрттер1 дуниенщ ал­
гашкы бастауы мэселесш  карастырды.
2) Грек философиясыныц ец мазмунды кезещ! Сократ, Платон, Ари­
стотель грек философиясын ете биж денгейге кетерш, зерттеу 
epiciH  
ке- 
цейтп. Адам мэселеа, физика, метафизика, этика, логика, саясат, табигат 
эстетикасы мэселелер! терен зерттелдк
3)
  Б
1
здщ дэуфЩ вге 
дей'шп  IV гасырдыц соцынан бастап Грециянын 
ьщырауы, грек демократиясыныц кулдырауы, грек полистершщ саяси тэу- 
елазвдгшщ жогалуы букгл грек когамыныц рухани eMipiHiH, философия­
сыныц дагдарысына экелдг Осы кезецае философияда ещЩщ мэш, eMip 
жэне  ел!м  мэселелер!  кеб1рек  зерттелш,  скептицизм,  эпикуреизм,  сто­
ицизм багыттары дуниеге келдк
Кене Греция  философиясынын  непзп еюлдер!
Милет  MeKTe6iHiH  екчлдер1  Фалес,  Анаксимандр,  Анаксимен  жэне 
тагы баска ойшылдарды гылыми шщмнщ непзш салушылар деуге бола­
ды. Бул натурфилософтарды 
6
ip iicripin  
турган 
niK ip 
- субстанцияны олар 
материалдык нерсе ретшде: Фалес  - су, Анаксимандр  - апейрон, Анакси­
мен  1  ауа деп  туанд'фдг  Осыган  уксас 
n iK ip  
Элея  мектебшщ  екш  
Гераклитте  де кездеседг Оныц ойынша, дуниенщ бастауы - от, 
табигат 
ешкашан куйремещц жэне ешкашан пайда болмайды, дуние карама-кар- 
сылыктардан турады.
^Пифагор  алгашкы бастау деп  сандарды тусщдь Оныц ойынша, сан- 
дар дуниедеп  заттар  мен  адам 
O M ipiHe 
реттшк  пен ундестж  (гармония) 
береди оларды эсемджке,  космоска уластырады.
Б.д.д. V гасьфдыц ортасында калыптаса бастаган софистика мектеб! 
eMip 
кажеттшгшен  туды.  Демократиялык  Афинада  осы  кезецде  рацио- 
нальдж танымга деген куштарлык кушейдг Адамдардын 
epiciH 
кецейтш, 
когамдык,  саяси 
eMipre 
дайындайтын, сезге  шешен,  акылды,  халыктыц 
кешбасшысы бола алатын  мемлекет кайраткер
'1
 болуга дайындайтын ин- 
теллектуалдар пайда бола бастады, олар ездерш софистер, ягни дана адам- 
дармыз деп атады.
0 з  ецбектер1  ушш  белгш 
6
ip  
акы  ала  отырып,  софистер  гылымныц 
барлык салаларынан  маглумат 
o e p in  
отырды,  адамдарды  практикалык 
eMipre, мемлекетпк жэне жеке о т ш  кез-келген жагдайларында киын- 
дыктан жол таба белуге уйретп. Софистердщ тэл
1
мгерлж акылы кызмел 
6 m i M  
мен мэдениеттщ шецберш грек когамыныц аксуйектер1мен шекте- 
мей,  когамньщ  барлык  топтарыныц  рухани  дамуына  мумкшдж  бердг 
Софистиканыц  кернеюп  eKuiaepi  репнде  Протагор,  Горгий  жэне  Гип- 
miiiii атауга болады.

Ежелп  Греция  философиясыныц кернекп  ек ш  Сократ б1здщ aayipi- 
м1зге  дейшп  470  жьшы  Афинада  дуниеге  келдй  Сократ  философиясы­
ныц басты o6beKTici  адам,  осы тургыдан алганда оны адам туралы 
Ka3ipri 
замангы гылым  философиялык антропологияныц непзш  калаушы деуге 
болады.  Натурфилософияны мойындамаган  Сократ философияныц мак­
саты  адамды  1згшкке  тэрбиелеу  деп  Tyciaai  жэне  адам  оган  езш  тану 
жэне 
езш  
сынау аркылы жете алады деп  сендй  мэселе адамга 
|зщл}к 
ту­
ралы  бш м   беруде,  адам  бишегешиктен  гана  жаман  болады.  Бш м   - 
i3rmiKKe,  ал  надандык  -  зулымдыкка  жетелейдк  Оныц  эйгш :  "Менщ 
б цет ш м   - мен ештеце битеймт,  басцалар  оны да б1чмейд 
'1
 ”,  "Озщдг- 
в31ц танып-6'ui! ” кагидаларыныц 
Heri3ri 
мазмуны да осы. Сократтыц ой­
ынша,  белгш  6ip асыл цасиет (добродетель  -Г.Н.) туралы бш м жина- 
ган адам сол касиетке жете алады, 6api адамныц езше байланысты, адам 
тэнш   емес, 
рухын,  жанын  шыцдауга 
унем? 
умтылуы тшс,  ce6e6i,  жаны 
бакытка бэленген адам гана бакытты.
Жеке адамныц ерКшдщн дэрштей отырып, Сократ мемлекеттщ релш 
де жогары  кояды, адам  мемлекет зацдарына багынуы THic деп санайды.
Философия тарихында Сократ метод мэселесшщ 
йейзщ  
салушы  ре­
тшде  де  белгш.  Оныц 
niKipiHuie, 
адам  акикат  бш мге  философтардыц 
кемепмен,  олармен  эцпме-сухбат  аркылы  жете  алады.  Адамдармен 
сухбат-пшрталас 
Журпзудё 
ол уш тэсш усынды: ирония, майевтика жэне 
диалектика.
Платон  (шын  аты  Аристокл) б1здщ дэу1р1м1зге дейшп  428-547 жыл- 
дар аралыгында Афинада eMip сурдь
Устазы Сократ секиш, Платон да ез философиясыныц басты обьекпа 
ретшде  адамды  тацдады  жэне  философиялык  пайымдау  шецберш  ке- 
цёйтга, 
табигат философиясыныц да езекп  меселелерш зерттедц мемле­
кет туралы тамаша ецбектер жазды.
“ Идея”  -  Платон философиясыныц басты угымы.  бзш е дейшп  фи- 
зис  философиясы субстанцияны материалдык дуниеден  !здегеш  белгш. 
Платонныц ойынша бул жол, ягни физикалык жэне механикалык себеп- 
терд! !здеу - акикатка жетюзе алмайды. Ол ушш физикалык немесе фено- 
меналдык кещспктен  жогары  кетер1лу кажет, дуниенщ,  оныц кубылыс- 
тарыныц  акикат себептерш  акыл  аркылы  жететш,  кершбейтш,  метафе- 
номеналдык болмыстан,  идеялар дуниесшен  !здеу керек.
Платонныц бул ойлары оныц жан туралы пшрлершде жалгасын тап- 
ты.  Оныц пайымдауынша, жан теннен  жогары, 

жүктеу/скачать 6,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: