Лекциялық кешен 1- тақырып. Психология туралы түсінік
Зейіннің физиологиялық негіздері
жүктеу/скачать 114,12 Kb.
|
Дәрістер
| Зейіннің физиологиялық негіздері
Идеалистік психологияның теориялары (неміс психологы Вильгельм Вундт (1832-1920) бойынша, зейін процесінде физикалық себеп, физиологиялық негіз болмайды. Вундт адамның зейіні еркін психикалық себептерден пайда болады деп біледі. Материялық процеске сүйенбей зейіннің белсенділігі сипаттау – идеалистік көзқарас. Басқа түрде түсіндіргенмен, бұл пікірге жақын тұрған теория француз психологы Теодюль Рибоның (1839-1916) идеялары. Ол – белгілі объектіні қабылдағанда адамның қимыл-қозғалыстарының икемделуінен зейін пайда болады – мыс дейді. Ал неміс елінде пайда болған гештальт психологиясы (өкілдері – Вертгеймер, Келлер т.б.) және осы сияқты басқа психологтар зейінді мүлдем жоқ деп есептейді. Бұндай көзқарасты жақтаушы психологтардың айтуы бойынша, зейін қабылдау ішіндегі процесс (аспектісі) болып саналады. Әрине, буржуазиялық осы теориялардың барлығы да – ғылымнан аулақ тұрған қате пікірлер. Зейіннің физиологиялық негізі – ми қабығының айрықша бөлімдеріне шоғырланып жиналған қозудың күшті нүктесіндегі оптималдық орталық. Мидың бір бөлігінде қозу күшейгенде, қалған бөліктерінде тежелу пайда болады. Ол – жарамсыз индукция заңының көрінісі. Бұл заң қозудың күшті оптималдық нүктесі бар орында көп тұрмайды, мидың бір бөлігінен екіншісіне үнемі жылжып отырады. Қозудың күшті оптималдық орталығы болған бөлімшелер қоза бастайды да, қозудың оптималдық орталығы пайда болады. Зейіннің физиологиялық негізі болатын оптималдық қозу орталығы жөніндегі И.П.Павловтың ілімін академик А.А.Ухтомский (1875-1942) толықтырады. Ухтомскийдің зерттеуі бойынша, нерв системасына әсер ететін тітіркендіргіштер көп болғанда, ми қабығындағы бір уақыттың ішінде бірнеше қозу орталықтар пайда болады да, оның әрқайсысы ми қабығына түгел жойылуға (иррадиация) тырысады. Сондықтан қозу нүктелелерінің ми орталығында да өз ара күрес жүріп жатады. Күрестің нәтижесінде, біреуі жеңіп шығады, оны Ухтомскийдің доминанта деп, ал күшті кем орталықты субдоминанта деп атады. Қозудың бір орталығы жаңа доминанта болса, басқа орталықтардағы қозу сөніп, субдоминантаға айналады. Олар доминантаға қосылып, не оны күшейте түседі, не доминантаның орнына таласып өзімен күреседі. Күрес процесінде субдоминантаның доминанта болуы, бұрынғы доминантаның субдоминанта болып қалуы мүмкін. Қозудың күші басым орталығындағы доминанта – белгілі нәрсеге зейін түсуінің физиологиялық негізі. Әрине, мидағы доминанта оптималдық орталық- сырттан әсер еткен тітіркендіргіштердің тек күшіне ғана байланысты тумайды, организмнің өз қажет-мүддесіне, өткен өмірінің қалдырған ізіне, білім қорына байланысты да жасалады. Зейін салу адамның сыртқы қалпынан да, дене мүшелерінің қимыл-қызметінен де байқалады. Ықыластанып қабылдап, көзбен көрген нәрсеге тесіле, қадала қарап үңілеміз. Құлағымызды тосып, басымызды бұрып, қатты қадағалаймыз. Егер зейін өз ойымызға бағытталса, көз төмен қарап, ішіне кеткендей болады. Егер зейін творчестволық қиялда болса, онда көз алысқа қарап қадала түседі. жүктеу/скачать 114,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|