Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген


л  дыбысынан біздің жуан  л



Pdf көрінісі
бет21/239
Дата22.01.2023
өлшемі3,08 Mb.
#166059
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   239
Байланысты:
fccc01431d3e67547942d7aa722f633c

л
 дыбысынан біздің жуан 
л
-мыз 
жуанырақ, орыстың жіңішке 
л
дыбысынан біздің жіңішке 
л
-мыз 
жіңішкерек. Біз жуан-жіңішкелікті былай белгілеп отырмыз: жуан 
естілетін 
л
, жіңішке естілетін 
л
». 
Қырғыз, якут, түрікмен тілдерін алсақ, мұнда дауыстылардың 
созылыңқылығы мен қысқалығы сөздердің мағынасын ажырататыны белгілі. 
Мысалы қырғыз тілінде: [mal] сөзі «мал» мағынасында айтылса, [ma:l] 
«мезгіл», «уақыт» мағынасында қолданылады. Сондай-ақ, якут тілінде: [ta:s] 
«тас» деген мағынаны білдірсе, [tas] – «сырт», «тыс» деген мағынаны 
көрсетеді. Қазақ тілінде созылыңқы мен қысқалықтың фонологиялық мәні 
жоқ. Қ.Жұбановтың бұл жөнінде де өз пікірі бар және ұзын-қысқа деген 
фонологиялық оппозиция жоқ екенін, оның фонеманы ажырата алмайтынын 


65 
да ғалым баса айтқан: «
Біз дауыстының да, дауыссыздың да ұзындығын 
фонема ретінде пайдаланбаймыз. Бір дыбыстың бір жерде ұзын, екінші 
жерде қысқа айтылуы кездесе берсе, екі сөзді бір-бірінен айырса фонема дер 
едік
». 
Жан-жақты ғалым ретінде Құдайберген Жұбанов фонема теориясын, 
оның негізгі мәселелерін жақсы білген, себебі ол Санкт-Петербург 
университетінде оқып, Ленинград фонологиялық мектебінің принциптері мен 
қағидаларын ұстанған. Оны біз ғалымның келесі келтірілген мысалдарынан 
және теориялық тұжырымдарынан көреміз: «
Сөйлегенде дыбыстаймыз. 
Сөзді естігенде сол дыбыстарды есітеміз. Сөз көп. Бірақ, әр сөздің 
дыбысталуы әр түрлі. Сондықтан, сөз қаншама көп бола тұрса да, бірін-
бірінен айыру қиын болмайды. Бір сөзді екінші сөзден айырғанда, екеуінің 
дыбысталуында бір айырмашылық болғаннан айырамыз.
Быж-тыж қып бай-жуанды осы маңда, 
Кенеледі-ау кедей біткен бүгін таңда!

 
дегендегі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   239




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет