«Лицей города Аксу» Әдістемелік нұсқау «Қазақ тілі сабағында

Тіл адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас құралы. Тілмен сөйлесу-адамзат баласы үшін тысқара бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Қазақстанның халықаралық мәртебесі-республикаға ат берген ұлт тілін өз деңгейіне көтеруді талап етеді.

«Тіл дамыту дегеніміз – тілдік норманың жетілуі, ширау, даму дәрежесі»-деп түсіндіреді тіл ғылымдарының ғалымы М.Балақаев. Тілдік норма жетілу үшін оқушының ауызекі сөйлеу тілін, жазба тілін дамытқан жөн. Сөйлеу арқылы ауызша тіл дамыса, еркін тақырыпқа жазылған мақала, эссе, ойтолғау, әңгіме, мазмұндама, шағын шығарма жазу арқылы жазба тілді де дамытуға болады.

Осы мақсатты алға қоя отырып, оқушылардың құзыреттілігін арттыра, коммуникативті технологияны қолдануды жөн көрдім. Оқушының тілін дамыту лексикалық және грамматикалық тұлғаларды меңгерте отырып, оларды сөйлемде қолдану дағдыларын қалыптастыруды көздедім. Сөйлеу үшін оқушының жеткілікті белсенді қоры болу керек, әрі байланыстырып сөйлем құрау заңдылықтарын оқушыға ереже түрінде емес, әр сабақта тәжірибе түрінде меңгертіп, дағды қалыптастыру қажет. Сондықтан әр сабаққа лексикалық минимумды жасап, оны сөз тіркесі, сөйлем арқылы тілдік әрекетке жетелеу болып табылады. Жаңа сөздер үйретіп, мағынасын түсіндіре отырып, оларды жасайтын формаларды меңгертіп, сөйлем құрауға үйрету, сөз бен сөзді байланыстыруға, ауызша ойларын жүйелі айтуға, әңгімелеуге жаттықтыру керек. Сонда оқушы диалог құру кезінде сауатты сөйлеуге, қазақ тілінің грамматикасын ескере отырып ауызекі сөйлеу тілін орынды қолдана алады.

• 
  тақырыптық лексикалық минимумды пайдалана отырып, берілген сұраққа бір сөзбен жауап беру арқылы;
  
• 
  берілген сұраулы сөйлемге сұраулы есімдіктің орнына сөз немесе сөз тіркесін қою арқылы толық жауап құрастыру арқылы;
  
• 
  «Шаңырақ» сызбасын қолдана отырып, қазақ тілінің грамматикаксын ұтымды пайдаланып, сөйлемнің күрделі түрлерін жасау арқылы ( авторы Мулькибаева Р.Б.)
  
• 
  аталған тақырыпқа байланысты кластерді пайдаланып диалог, диалогтан монологқа көшіп оқушылардың тілін дамытуға болады.
  

Әр сыныпта белгілі бір тақырыптар қайта қайталанғанымен оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай жұмыс көлемі күрделенетіні анық.

5 сынып тақырыбында «Мектеп», «Мектеп өмірі» болса;

6 сыныпта «Білім күні – мектеп өміріндегі үлкен мереке», немесе «Сынып әкімі болсам..» атты тақырыптарын туғызып оқушылардың сөйлесу тілін байланыстырып дамыту.

Сол сияқты: «Менің елім – Қазақстан» тақырыбынан «Кең-байтақ Қазақстаным», «Біз Қазақстан болашағымыз» тақырыптары арқылы сөздік қоры молайып, мәтінді пайдаланып, фактілерді іздеу арқылы танымдық белсенділікті арттырып, ауызекі сөйлеу тілін күрделендіру.

Кез келген тақырып аясында өз ойын еркін жеткізу үшін түрлі әдіс-тәсілдерді, рөлдік ойындар, иллюстрация, құрал жабдықтарды, компьютер мүмкіншіліктерін пайдаланып оқушылардың қызығушылығын ояту мұғалімнің іздемпаздығына байланысты. Алдын-ала сабақтың тақырыбы бойынша дайындалатын функционалды модельдер мен тірек сызбалар құрастырылады.

І. Проблема (мәселе) туғызу диалогтары

ІІ. Ситуативтік диалогтары

ІІІ. Инициативтік диалогтары

ІҮ. Сұхбат

Ү. Түрлі тақырыптық диалогтары

ҮІ. Дайын тірек сызба, кластер арқылы диалогтар құру

• 
  Туған жерің қалай аталады?
  
• 
  Туған жеріңнің табиғаты қандай? (өзен, көл, тау, орман, шөл дала)
  
• 
  Немен ерекшеленеді? (қала көрінісі, өндіріс)
  
• 
  Туған жеріңді қалай қастерлейсің?...
  

1. 
   Сіз жазда ауылда демалдыңыз, ал досыңыз қалада. Жазғы демалыс туралы әңгімелесіп, пікір алмасу.
   
2. 
   «Жазғы киім» көрмесіне бардыңыз. Досыңызбен қандай киім ұнататындарыңыз туралы пікірлесіңдер.
   
3. 
   Сіз сурет көрмесіндесіз. Тақырыбы- «Жазғы көріністер».
   
4. 
   Рөлдік ситуацияда 3 кейіпкер болуы да ықтимал.
   

Стюардесса:

-Қайырлы күн құрметті жолаушылар! Әуе кемесінің командирі Ахметов мырза және бүкіл экипаж «Air Қазақстан» авиакомпаниясы атынан сіздерге ТУ-24 ұшағының бортынан сәлем жолдайды. Біздің ұшағымыз Лондон-Астана бағыты бойынша ұшады. Жолдағы ұшу уақытымыз 4 сағат. Біздің ұшағымыз ұшуға дайын. Белдіктеріңізді бекітіңіздер. Әуе кемесінің командирі мен экипажы сіздерге сәтті сапар тілейді!

Кәсіпкер:

-Кешіріңіз, сіз Қазақстанда тұрасыз ба?

Боксшы:

- …

Оқушылар сұрақтары. Сұрақтар белгілі бағдарлама бойынша беріледі. Мысалы, оқушы немесе оқушылар тобы тақтаға шығып, сыныптас балаларға сұрақтар жаудырады.

-Ұлттық мерекелерді атаңдар.

-Ұнайтын мерекең туралы әңгімеле.