Маңызды қаныққан май қышқылдары

Маңызды қаныққан май қышқылдары

Маңызды қанықпаған май қышқылдары

Липипдтердің жіктелуі

• Липидтер

• Қарапайым липипдтер

• Күрделі липипдтер

• Балауыздар

• Майлар

• Алкил-ацилаттар

• Үшацилглицерид-тер

• Фосфолипид-тер

• Сфинголипид-тер

• Гликолипид-тер

• Фосфоглицерид-тер

• Сфинголипид-тер

• Церамид-
• тер

• Глюкоцереброзид-
• тер

• Ганглиозид-
• тер

• Цереброзид
• тер

• Галактоцереброзид-
• тер

• Фосфатидтер

• Плазмалогендер

• Холинфосфатидтер

• Серинфосфатидтер

• Этаноламинфосфатидтер

Липидтердің физикалық қасиеттері

• Майлардың физикалық және химиялық қасиеттері құрамындағы қышқылдарына байланысты. Мал майы (сиыр майы, сүт майы және басқалар) 40-60% қаныққан май қышқылдарынан (негізінен миристин, пальмитин және стеарин қышқылы), 30-35% моноқанықпаған май қышқылдарынан тұрады. Мал майында полиқанықпаған май қышқылдары аз. Сондықтан мал майы үй температурасында қатып қалады.
• Өсімдік майында әдетте қаныққан май қышқылдары аз (10-20%). Қанықпаған қышқылдар көп (80-90%). Қанықпаған қышқылдардың құрамы өсімдік түріне байланысты. Зәйтүн майының 79% олеин қышқылынан; күнбағыс майының 75% линол қышқылынан тұрады. Өсімдік майлары сұйық күйде болады.
• Әр түрлі майлардың балқу температурасы мынадай мөлшерде ауытқиды (°С есебімен):
• Сиыр сүтінің майы 28-42 Сиыр майы 42-50
• Қой сүтінің майы 29-36 Шошқа майы 34-48
• Ешкі сүтінің майы 27-39 Кокос майы 20-28
• Адам сүтінің майы 32 Пальма майы 27-42

Липидтердің химиялық қасиеттері

• Триацилглицеролдар химиялық тұрғыдан бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән:
• 1. Гидролиз реакциясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет.
• 2. Гидрогендену реакциясы. Қанықпаған май қышқылының қалдығына сутек атомдарын қосады. Әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Маргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады. Мұндағы катализатор - никель немесе платина.

Липидтердің биологиялық маңызы

• Липидтер мынадай биологиялық маңызы бар:
• 1) липидтер энергия қорының (депосының) негізгі түрі немесе энергия көзі;
• 2) тірі организм үшін көміртегі атомдарын беруші;
• 3) липидтер клетка мембранасының құрылымдық және рецепторлық бөлігі;
• 4) липидтер басқа да биологиялық тұрғыдан маңызды органикалық қосылыс-тардың алғы заты бола алады;
• 5) қорғаныс қызметін атқарады, организмдерді ыстық-суықтан, электр және механикалық әсерлерден (соққыдан, қағылып соғылудан, қатты суықтан) қорғайды;
• 6) липидтерде көптеген витаминдер ериді және құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар, ондай қышқылдар организмнің қалыпты тіршілігі үшін қажет.

Бақылау сұрақтары:

• Липидтер дегеніміз қандай қосылыстар?
• Липидтер қалай жіктеледі және жәй (қарапайым) липидтерге қандай қосылыстар жатады?
• Күрделі липидтерге қандай қосылыстар жатады?
• Липидтердің биологиялық және практикалық маңызы қандай?

1. Салханова С.Н. және т.б. Биоорганикалық химия пәнінен оқу әдістемелік кешен, 2011. 2. Сейітқалиев Қ.С. Органикалық химия. – Алматы, 1993. 3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.А. Биоорганическая химия.- М.: Медицина, 2005.

• Әдебиеттер:

Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

• Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

• Тапсырма:
• Маңызды қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының химиялық формулаларын тәжірбиелік сабаққа жаттап келу.