Маңызды қаныққан май қышқылдары - Тривиалдық атауы
- (С атомдарының және қос
- байланыстың саны)
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Пальмитин қышқылы (С16:0)
| | | | | | | | | | | | | | | - Лигноцерин қышқылы (С24:0)
| | | Маңызды қанықпаған май қышқылдары - Тривиалдық атауы
- (С атомдарының және қос
- байланыстың саны)
| | | - Пальмитоолеин қышқылы (С16:1)
| - цис- 9-гексадекен қышқылы
| - СН3−(СН2)5-СН=СН−(СН2)7-СООН
| | | - цис- 9-октадекен қышқылы
| - СН3−(СН2)7-СН=СН−(СН2)7-СООН
| | | - транс- 11-октадекен қышқылы
| - СН3−(СН)5-СН=СН−(СН2)9-СООН
| | | - цис-цис- 9,12-октадекадиен қышқылы
| - СН3−(СН2)4− (СН=СН−(СН2)2−(СН2)6−СООН
| | | - тұтас цис-9,12,15-октадекатриен қышқылы
| - СН3−СН2−(СН=СНСН2)3−(СН2)6−СООН
| | | - тұтас цис-5,8,11,14-эйкозатетраен қышқылы
| - СН3−(СН2)4−(СН=СНСН2)4−(СН2)6−СООН
| - Клупанодан қышқылы (С22:5)
| - тұтас цис-7,10,13,16,19- докозапентаен қышқылы
| - СН3−СН2−(СН=СНСН2)5−(СН2)4−СООН
| Липипдтердің жіктелуі Липидтердің физикалық қасиеттері - Майлардың физикалық және химиялық қасиеттері құрамындағы қышқылдарына байланысты. Мал майы (сиыр майы, сүт майы және басқалар) 40-60% қаныққан май қышқылдарынан (негізінен миристин, пальмитин және стеарин қышқылы), 30-35% моноқанықпаған май қышқылдарынан тұрады. Мал майында полиқанықпаған май қышқылдары аз. Сондықтан мал майы үй температурасында қатып қалады.
- Өсімдік майында әдетте қаныққан май қышқылдары аз (10-20%). Қанықпаған қышқылдар көп (80-90%). Қанықпаған қышқылдардың құрамы өсімдік түріне байланысты. Зәйтүн майының 79% олеин қышқылынан; күнбағыс майының 75% линол қышқылынан тұрады. Өсімдік майлары сұйық күйде болады.
- Әр түрлі майлардың балқу температурасы мынадай мөлшерде ауытқиды (°С есебімен):
- Сиыр сүтінің майы 28-42 Сиыр майы 42-50
- Қой сүтінің майы 29-36 Шошқа майы 34-48
- Ешкі сүтінің майы 27-39 Кокос майы 20-28
- Адам сүтінің майы 32 Пальма майы 27-42
Липидтердің химиялық қасиеттері - Триацилглицеролдар химиялық тұрғыдан бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән:
- 1. Гидролиз реакциясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет.
- 2. Гидрогендену реакциясы. Қанықпаған май қышқылының қалдығына сутек атомдарын қосады. Әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Маргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады. Мұндағы катализатор - никель немесе платина.
Липидтердің биологиялық маңызы - Липидтер мынадай биологиялық маңызы бар:
- 1) липидтер энергия қорының (депосының) негізгі түрі немесе энергия көзі;
- 2) тірі организм үшін көміртегі атомдарын беруші;
- 3) липидтер клетка мембранасының құрылымдық және рецепторлық бөлігі;
- 4) липидтер басқа да биологиялық тұрғыдан маңызды органикалық қосылыс-тардың алғы заты бола алады;
- 5) қорғаныс қызметін атқарады, организмдерді ыстық-суықтан, электр және механикалық әсерлерден (соққыдан, қағылып соғылудан, қатты суықтан) қорғайды;
- 6) липидтерде көптеген витаминдер ериді және құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар, ондай қышқылдар организмнің қалыпты тіршілігі үшін қажет.
Бақылау сұрақтары: - Липидтер дегеніміз қандай қосылыстар?
- Липидтер қалай жіктеледі және жәй (қарапайым) липидтерге қандай қосылыстар жатады?
- Күрделі липидтерге қандай қосылыстар жатады?
- Липидтердің биологиялық және практикалық маңызы қандай?
1. Салханова С.Н. және т.б. Биоорганикалық химия пәнінен оқу әдістемелік кешен, 2011. 2. Сейітқалиев Қ.С. Органикалық химия. – Алматы, 1993. 3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.А. Биоорганическая химия.- М.: Медицина, 2005. Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет! - Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!
- Тапсырма:
- Маңызды қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының химиялық формулаларын тәжірбиелік сабаққа жаттап келу.
Достарыңызбен бөлісу: |
