М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Жастық шақтағы кəсіби даму
жүктеу/скачать 309,14 Kb.
|
Жас ерекш.психологиясы.
Жастық шақтағы кəсіби дамуКəсіби даму кезеңдері Мамандық таңдау жəне кəсіби дайындық 3.Студенттік кезең психологиясы. Когнитивтік даму жəне мамандық тандау. Танымдық даму жастық шақта басқа кезеңдермен салыстырғанда жоғары болады. Қазіргі зерттеу бойынша барлық танымдық қабілеттер 20жаста жоғары даму деңгейіне жетеді. Мысалы іс-əрекет жылдамдығы, ырықсыз есжəне т.б. Бірақ 30-60 жастан жоғары. Клаус Ригел дамудың бесінші деңгейін қосуды ұсынды ол- диалектикалық ойлау-формальды ойлаудың жалғасы. Ерте жастық шақтың негізгі міндеттері түрлі психологтар əр түрлі класификациялар арқылы түсіндіреді. Хейнвингхерст жастық шақтың негізгі міндеттерін былай анықтады; 1.Кəсіби мамандықты таңдау. 2.Жар таңдау. 3.Жарымен отбасында тұруға ұйрену. 4.Отбасын құру. Бала тəрбиелеу. Үй шаруашылығын құру. 7.Жауапкершілігін қалыптастыру. 8.Өзінің жанына жақын орта табу. Осы міндеттерге орайбұл кезең өмірлік жоспарды практикада жүзеге асыру. Мектепті бітіру кезеңінде тұлғалық жəне кəсіби жағынан бағытталу, біренше жылдар бойы жасөспірімдік кезеңнен бастап « кім болам», қалай жасауға болады», деген сұрақтар туады.Қазіргі кезеңде экономикалық қарым-қатынастардың қарқынды даму кезеңінде экономикалық дүниетану мəселесі де негізг мəселелер қатарына кірді. Өнерге жақын өнермен айналысатын балалар экономика мен саясатепен қалыс қалуда. Соған байланысты қазіргі жастарымыз экономика саласын қөбірек таңдауда осының нəтежиесінде біздің еліміз қарқынды даму үстінде. Мамандықты таңдай отырып, өмірде өз орнын табу барысында, өмірлік серігін таңдауда,семья құруда жауапты шешім қабылдай алады. кəсіптік жəне əлеуметтік сферада өзін-өзі бекіту,кəсіптік мақсат-мүдделері туралы ойлануы,өмірде өз орны үшін күресе білуі ересек адамның əлеуметтік ролін меңгере бастауы жəне экономикалық белсенділігінің қалыптасуы. 3. Студенттердің дамып қалыптасуында ең басты ерекшелік ол оқуға ,оқу про1.Студенттік кезең жастық шақтың 18 -25 жас аралықтарын қамтиды. Студент термині латын тілі -нен енген,мағынасы табандылықпен жұмыс жасаушы немесе білім игеруші дегенді білдіреді.Студент бұл ерекше əлеуметтік категория,жоғарғы оқу орындарына арнайы ұйымдастырылған адамдар қоғамы.Əланысты болды. Студенттік кезеңде белгілі бір мақсатқа бағытталу,білімді жүйелі түрде игеру, кəсіптік іскерлік,табандылықпен оқу еңбегімен айналысу қалыптасады.Студент нақты бір жас кезеңдегі адам ретінде қараумен қатар үш жағынан сипаттауға болатын жеке тұлға. Психологиялық жағынан сипаттасақ -өзіне тəн психологиялық процестерімен,психикалық қасиеттерімен бағыт-бағдары,мақсат-мүддесі қалыптасқан,психологиялық білімі мен өзіне тəн индивидуалды психологиялық ерекшеліктерімен сипатталатын индивид. Əлеуметтік жағынан сипаттасақ-студент анықталған нақты топтарда өз орны бар,қоғамдық қарым қатынастағы жеке тұлға. 3Биологиялықжағынан сипаттасақжоғарғы жүйесі қызметі қалыпты дамуымен,деітімі,денкүші,кескін-келбеті,бойы,т.б.ерекшеліктерімен сипатталады.Сонымен қатар туа біткен нышандар мен тұқым қуалаушылық қасиеттері туралы жəне олардың жас ерекшелігі,жеке басы ерекшелігі,өмір жағдайларына қарай өзгеруі,дамуы барысы сипатталады. Осы аталған сипаттамалар арқылы студенттің сапалық қасиеттері мен мүмкіндіктерін жəне жас ерекшелігін,жеке тұлғалық ерекшеліктерін білуге болады.Жастық шақтағы басқа кезеңдермен салыстырғанда студенттік кезеңде оперативтік есте сақтау,зейіннің ауысуы,вербалды логикалық ойлау жəне т.б. процестер жоғары деңгейде дамиды.Сонда студенттік кезеңді барлық психологиялық, биологиялық,əлеуметтік процестердің ең жоғары деңгейіне жетер кезеңі деп атайды. Егер студентті тұлға ретінде зерттесе 18 – 20 жас аралығындағы индивид.Бұл кезеңде адамгершілікжəне эстетикалық сезімдердің белсенді дамуы, мінез-құлықтың тұрақтала бастауы,əлеуметтік ролдіңересек адамға тəн комплекстік (азаматтық,кəсіптік,қызметтік тұлғалық т.б.) жүйесін меңгеруі байқалады.Экономикалық белсенділігімен өзбетімен өндірістік іс-əрекеті жəне еңбек биографиясы,жанұя құруы дами бастайды.Мамандыққа байланысты арнайы қабілеттері қалыптасып,бағдарлар жүйесі мен мотивация,мінез-құлқы,интеллект дамиды.Сонымен қатар спорттық,көркемдік,техникалық,танымдықғылыми жетістіктерге жету кезеңі. Студенттердің тұлғалық ерекшеліктерін зерттеуде олардың ішкі дүниесіндегі сол кездегі қарсылық. тарда байқалған.Мысалы,,өзіндік тұрмыстық жағдайлары,ішкі жан дүниесінің көріністері мен жоғары мəдениетті тұлғалық қасиеттері мазалаған. Сонда бұл кезеңнің ең басты ерекшелігі барлық жағынанкөптеген жетістікке жетуге болады,егер бұл мүмкіндікті студент пайдалана білсе.Студенттік кезең интеллектуалды жəне дене күші дамуы мен шығармашылық мүмкіндіктердің даму кезеңі. Сыртқы келбетінің сұлулығы,асқақ-арман қиялға бай жан дүниесі жəне айнала бар құбылыс ғажайып əлем болып қабылдануымен сипатталады. 2. Жоғарғы оқу орнындағы оқу іс-əрекеті жастық шақтың екінші кезеңімен ересектік шақтың бірінші кезеңімен сəйкес келіп,тұлғалық айырмашылықтарының күрделенуіне себепші болады.Бұл процесті зерттеуде көп үлес қосқан психологтар Б.Г.Ананьев,А.В.Дмитриев,И.С.Кон,В.Т.Лисовский, З.Ф.Есарев енбектерін айтуға болады. Жас ерекшелігі психологиясы жəне жас ерекшелігі гигенасы мамандарының айтуынша 17-19 жастаадамның саналы түрде қабілеті,міне-құлқы əлі толық дамып болмайды делінген.Себебі бұл кезде тəуекелшіл,өз іс-əрекетіне мəн бермей,байқамай,импульсты əрекеттер жасауы немесе əрекеттерінің нақты мотивы болмауы көп байқалады.Негізінен 18 – 25 жас аралығындағы жастарға тəн жалпы өзіндік ерекшеліктері де болады.Олар: Негізгі психологиялық мүмкіндіктер: ақыл-ойы дамуы,адамгершілік қарым- қатынасының есею, дүниетанымының қалыптасуы жаңа батылдық сезімдері мен өз бетімен шешім қабылдай алуы, оптимистік қасиетінің күшеюі, өз бетімен əрекет етуі,тікелік қасиетінің байқалуы, сыншылдығы,өзін-өзі сынауы,өзін-өзі бағалауы,өзін бағалаудағы іштеқарсылық,өзінесенбеушілік процесі аяқталады. үлкендер көзқарасына қарсылық,сыншылдық, дөрекілік екі жүзділік,басын цесіне,айнала құбылысқа,ортаға,жалпы студеттік өмірге бейімделуі.(адаптация).Жоғарғы оқу орнында əлеуметтік адаптация екі түрге бөлінеді: а .кəсіптік адаптация-оқу прцесінің мазмұнына, құрылымы, мен ұйымдастырылуына бейімделу жəнеоқу іс-əрекеті мен ғылыми шығармашылық жұмыстар,өз бетімен жұмыстар дағдыларын игеру. б. əлеуметтік психологиялық адаптация – индивидтің топқа бейімделуі,олармен қарым- қатынасы,топтағы өзіндік мінез-құлқы,тəртібі т.б.Бұл адаптациялардың бірінші курс студенттерінде үш формасы болады оқу орнына келген кезде. формалды адаптация – бұл студенттің айнала жаңа құбылысқа,жоғары мектеп құрылымына,оқу мазмұны мен талаптарына танымдық-ақпараттық бейімделу. қоғамдық адаптация – ішкі интеграциялық процесс бұл топтағы студенттердің өзара бірігуі,таны суы,топтасуы. дидактикалық адаптация – студенттердің жоғарғы мектеп оқу іс-əрекетінің жаңа формалары мен əдістеріне əзірленуі жəне бейімделуі. Адаптациялардың жүруі мен қалыптасуы түрлі факторларға байланысты,мысалы əр студенттің жеке басы ерекшеліктеріне,ақыл-ой іс-əрекетіне,танымдық іс-əрекетін басқара білуіне,интеллектуалдық даму дейгейіне қарай қалыптасады. Əрбір курстың да өзіндік қасиеттері мен ерекшеліктері болады. Бірінші курста абитуренттік кезеңнен студенттік кезеңге өту,топтық өмірге бейімделу.Жалпы бейімделу, конформизм қасиеті жоғары деңгейде байқалады. Екінші курста оқу тəрбие жұмыстарының мазмұны мен формаларын игеруі мен жұмыстануы тұрақталады.Студенттердің жалпы дайындығы мен мəдени қажеттіліктерінің түрлері дамиды. Үшінші курста мамандыққа көзқарасы кеңейіп,ғылыми жұмыстарға қызығушылығы артады.Кəсіптік жəне жан-жақты танымдық бағдары дамиды.Тұлғалық түрлі қызығушылығы мен дүниетанымы кеңейе түседі,кəсіптік тұлғалық қасиеттері дамиды. Төртінші курста практика арқылы мамандығы туралы көзқарасы қалыптасып,мамандығына дегенізденіс, арнайы дайындық формаларын қарастырады.Тұлғалық қасиеттері қалыптасып, əртүрлі жағдайға құбылысқа өзіндік көзқарасы,шешімі,жауапкершілігі болады. Бесінші курста жоғарғы оқу орнын бітіру перспективасы,болашақ мамандығына нақты тəжірибелікұстанымыболады. Жанұялық,материалдық жақтарынан жаңа ,өзекті мəселелерді,жұмысқа орналасудыжоспарлайды. Тұлғалық даму барысында психологтар студенттерді түрлі ерекшеліктеріне қарай бірнеше топқа топтастырады.Мысалы Ананьев білім алу құрылымы мен жас мөлшеріне қарай психикалық даму ерекшелігіне байланысты топтастырса,психолог В.Т.Лисовский топтауы бойынша мынандай атаулар беріледі: профессионал, академик, қоғамшыл, өнер сүйгіш, орташа, гармониялық, шығармашыл, жалқау,ерекше тип т.б. Студенттердің оқу үлгерімі жалпы интеллектуалдық даму деңгейі мен арнайы қабілетіне ғана байланысты емес сонымен қатар олардың қызығуларына,мотивіне,мінез- құлқына,темпераментіне,тұлғалық бағыт-бағдарына жəне өзіндік сана-сезіміне байланысты. жүктеу/скачать 309,14 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|