М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Жасөспірімдік шақтағы психоəлеуметтік даму
жүктеу/скачать 309,14 Kb.
|
Жас ерекш.психологиясы.
Жасөспірімдік шақтағы психоəлеуметтік даму.Жасөспірімдік шақтағы даму міндеттері Жасөспірімдік шақтағы қарым-қатынастар 3 .Жасөспірімдік шақтағы қиындықтар Мақсаты: Жасөспірім кезеңіндегі қарым-қатынас ерекшелігі жəне осы кезеңге байланысты туындап отырытын қиындықтардың мəнімен таныстыру. Жасөспірімдік кезең бала дамуының қарқынды кезеңі. Осыған орай əрбір кезең өз алдына жаңа міндеттер ұсынады. Жасөспірімдік кезеңнің де өз алдына міндеттері бар: Ата-аналарынан бөлектеніп тəуелсіздік алу. Мен концепциясының қалыптасуы, тұлғалық элементтерінің қалыптасуы. Анна Фрейд бұл кезеңді қатты толқыныс қақтығыс кезеңі деп атады.Жасөспірімдіккезеңдекезеңдеқалыпты мінез көрсетудің өзі қалыпсыздық деген.Фрейд ілімін жақтаушылар биологиялық жетілу жəне жыныстық қызығушылықтың жоғарылауы баланың ата- аналармен, құрдастарымен, өзімен-өзі келіспеушілікке алып келеді. Жеткіншектің конфликтіге келуінің бірден бір себебі тəуелсіздік алу. Психолгтар тəуелсіздікке ұмтылу ынтасын өзін-өзі реттеуге жатады деп анықтады.Тəуелсіздікке жеке пікіріңді айту жəне мінез-құлықыңды реттеу кезінде көрінеді. Егер біреудің өзбеттілігін көргіміз келсе біз « өзің ойла» деп айтамыз.Адам өмір жолында тəжірибені меңгеру барысында есейеді жəне бірде тəуелді бірде тəуелсіздік көрсету қабілетін талап етеді. Балалық кезімізде біз əртүрлі ролдермен байланыстыра отырып өзімізге талдау жасаймыз. Мысалы; үлкен апа, дос қызымыз. Өзіне ұқсас ролдер туралы ұғымдар жəне бағалылықтарды референтті топтардан алады. Референтті топқа күнде өзіне жақын адамдар, олар жасөспірімнің қызығушылығын бөлісетін, идеялын бөлісетін, бір жас кезеңдеріне жататын адамдардан тұрады. Кейде жасөспірімдер топтық адамдарды емес, бір адамды бағалайды. Ол маңызды адам болып табылады. Маңызды адамға өзіне жақын досы, жақсы көретін мұғалімі, үлкен аға, апасы, киножұлдыз, спорт жұлдызы болуы мүмкін. Э.Эриксон өмірінің көп уақытында жасөспірімдермен жастармен жұмыс жасай отырып клиникалық психологияға көп көңіл бөлді. Осы кезеңді зерттей отырып ол бұл шақта маңызды орынды ұқсастық (идентичность) маңызды орын алатынын атап көрстті. Ұқсастық бұрынғымен байланыста, қазіргі жəне болашақтағы индивидумды қамтамасыз етеді. Адамның əртүрлі өмір сферасында бір жүйелі мінез-құлықты қалыптастырады. Эриксон ұқсастықтың 4 вариантын ұсынды оларғы: алдын-ала шешілу, диффузия, мораторий жəне жетістік. Алдын-ала шешімділік статусында қызбалалар мен ер балалар өзбетімен шешім қабылдау кезеңінен өтпей отырып, жауапкершілік алған. Олар өздеріне мамандықты, дінді, идеологияны, алдын-ала жасөспірімдер үшін ата-аналары, мұғалімдері, таңдаған. Дифузия сттусында жасөспірімдер өмірлік бағытына деген сезімі, мотивациясы жетіспей оны іздеу кезеңінде кездеседі. Олар дағдарысқа кезікпеген жəне кəсіби ролін таңдамаған жəне моральдық кодексін таңдамаған. Мораторий статусында дағдарыс əлі де жалғасуда жəне нағыз орталығында кездеседі немесе шешім қабылдау деңгейінде. Бұл кезеңде жасөспірім өзін-өзі іздеумен жүреді. Жетістік статусында олар дағдарыстан өткен, таңдағанын өмірлік жолмен байланыстыра алады. Оның нəтежиесінде олар өздері еңбекті таңдайды, өмірсүруге ұмтылады, белгілі бір адамгершілік мінез-құлқы қалыптасқан. Мораторий статусындағы баларларда үрейлену, шешімсіздік, өзіне-өзі сенімсіздік болады. Мұнда жеткіншектер ата-аналармен екі түрлі қарым-қатынаста сүйіспешілік жəне жеккөрушілікте болады. Олрады ата-аналарының қолдамауы қолқытады жəне бостандық алуға күреседі. Алдын-ала шешілген статустағы балаларда үрейлену сезімі болмайды. Бірақ өмір жолында өзбеттілік көрсету кезеңінде шешім қабылдай алмайды.Дифузия статусындағы балаларда ата-аналары көп көңіл бөлмеген мəселелеріне көңіл аудармаған отбасында болады. Олар көбіне нашақорлықпен, алкогализммен айналысады. 7-8 сыныптарда балалар жүйелі мақсатты түрде өзін-өзі тəрбиелеумен айналысады. Ер балалар өздерін күші мол, батыл, ержүрек болуына тырысады. Жеткіншек ерлік, батылдық қасиеттері бар романтикалық, фантастикалық бейнелерді көргенді, əдебиеттерді оқығанды ұнатады. Жеткіншек жастың жоғары сынып балалары еріктік қасиетті дамытуға тырысады.Еліктеу обьектісі үлкен жолдастары қазіргі жасөспірімдер арасында дамыту жолы үлкен дене күшін қажет ететін спорт түрлерімен шұғылданады. Мысалы; бокс, күрес, ауыр атлетика т.б. Кейбіреулері еліктеп, ал кейбіреулері өздік жетістіктерге жетуге мақсат жасайды. Спорт балаладың денсаулығын нығайтып, жұмыс кұш қабілетін жоғарылатады. жасөспірімдік кезең қиындығы мен қызығы мол кезең Бұл кезеңде балалар саналы жəне санасыз түрде еліктеп əртүрлі қауіпті əрекеттерге барады.Солардың бірі жыныстық қарым-қатынас. Көптеген жасөспірімдер сақтанбастан жыныстық қатынасқа түсуін жалғастырады.Осының нəтижесінде қажетсіз жүктілікпен, қауіпті дертке ұшырайды. Жастар зиянды заттарды қолданып ,психикалық тұрғыдан өзгереді.Сонымен қатар, жасөспірімдердің басқада əрекет терге бейім тұратындығы белгілі.Зорлау, қылмыстық əрекеттерге бару əлі күнге сол деңгейде тұр. Шындығында да, кейбір жасөспірімдер бұндай қауіпті əрекеттерге басқа жастағыларға қарағанда бейім келеді.Олардың жасы ұлғайған сайын бұндай қылықтарын үдете түседі. Кейбір жасөспірімдердің энергиясының жəне интелектуалдығының өсуінен əр сала бойынша қызығушылықтары туындайды, мысалы: спорт жағына. Тұтастай алғанда олардың іс-əрекеті потенциалды емес, қайта конструктивті болады.Мысалы: көптеген тинэйджерлер əлеуметтік құрылымға қатысады, яғни қоршаған ортаны тазартумен айналысады.Кедей отбасыларына үй тұрғызуға көмектеседі жəне ауру балаларға көмектеседі.Қауіпті əрекеттерге байланысты көптеген жасөспірімдердің көпшілігі деструктивті əректтерге үйір келетіндігін ескерген жөн.Олар кейбір проблемалардың болуынан өздерінің қай бағытта бет бұрарларын білмей шатасады.Көптеген жасөспірімдер ешқандай қауіпсіздікке ұрынып қалмаймын деп ойлайды.Олардың ойынша негізгі күткен қауіпті əрекеттері құрдастарының арасында жоғары деп санайды.Бұл түсінікті Элкинданың персоналдық аңыз концепциясымен теңестіруге болады.Осыдан жасөспірімдердің өздерінің жасаған əрекеттерінен ешқандай жарақат,ешқандай ауру жəне жүктіліктің болмайтынына сенеді. 20-ж зерттеудің қорытындысы бойынша қауіпті əрекеттердің болуы оларға итермелейтін əртүрлі себептерге байланысты. Бұндай əрекеттерге итермелейтін факторларды 5 облысқа бөліп қарастыруға болады:биология немесе генетика, əлеуметтік орта қоршаған ортаны қабылдауы , жеке тұлғалық жəне өткінші іс- əрекеттер.Бұл облыстар бір-бірімен тығыз байланыса отырып, жасөспірімді қылмысқа жəне қауіпті жағдайларға итермелейді.Қоршаған орта факторы сияқты да тұқым қуалаушылық факторы да жасөспірімге тікелей əсер етеді.Мысалы: баланың отбасында ішімдікті жəне нашақорлық заттарды қолданады дейік.Осыдан кей-ін бала сондай ролдік моделге ұмтылады да тұрады.Нəтижесіндебала оларды қолданады. жүктеу/скачать 309,14 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|