М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| Қазақтардың рухани әлемі:
әл-Фарабиден Абайға дейін лып отыр. Бұл, нәтижесінде Қазіргі Қазақстандағы демократиялық үдерістерді жүзеге асырудың сәтті барысын анықтайды [2]. Қазақы діл мен дәстүрлі саяси мәдениеттің іргелі категорияла- рын талдай келе, қазіргі қазақстандық қоғамдағы билік қатынастары жүйесіндегі саяси дәстүрдің рөлін ашып көрсетуге тырысып көрейік. Ымыраға келу ділі – қазақы діліндегі негізгі категориялардың бірі және ғылыми тұрғыдан қызықты саяси дәстүр болып табыла- ды. Ол қазақ ұлтының бірнеше ғасырлық тарихи даму барысын- да қалыптасты. Әсіресе, белгілі бір организмнің өмір сүруі бары- сында бірін-бірі жою механизмін жүзеге асыруға жол бермейтін ашық діни жүйе ретінде тәңіршілдік сенімінің ықпалы зор болды. Тәңіршілдік үйлесімділікті насихаттап, бір-біріне қарама-қайшы екі жақтың өзара ықпалдасуына, өзара әрекеттесуіне шақырды (әдетте, адам мен табиғаттың өзара қарым- қатынасындағы үйлесімділікті орнату). Көшпенділер бұл ұстанымды әлеуметтік қатынастар жүйесіне ауыстырды. Кейіннен ислам оны саяси рәсімдер жүйесі ретінде, иерархия- лық бағыну формасы мен саяси қысым тетігі ретінде бекіте түсті. Исламның дәл осы даму және қоғамдық өмірдің барлық саласына ауқымды ену барысында – ымырашылдық қазақтардың саяси мә- дениетінің құрамдас бөлігіне айналды. Бұған қазақтардың тағдыр жазмышына, дәстүрдің беріктігі және табиғат заңдылығына деген сенімі ықпал етті. Келесі кішігірім мәселені де атап өткен жөн: көптеген қазақ ертегілері мен аңыздарында өзіңнің жеңілісіңді мойындап, ымыраға келу немесе орын алған шиеленісті күшке жүгінбей, оны талқылап, пікір алмасу арқылы шешу – шынайы адамгершіліктің белгісі ретінде көрсетіледі. Сондықтанда болар, қазақтар үшін мейірімділік көбіне өзін-өзі құрбан етуге дайындығымен, өз эмоцияларыңды көрсетпей жасырып, адамның күнделікті өзін-өзі ұстау тәртібінің қабылданған өмір қағидаларына сәйкес болуымен, ұстамдылығымен, әр нәрсенің шегін білуі және жауапкершілігімен байланыстырылады. Сонымен қатар, ұлттық тарихтың ұлы өкілдері жайлы аңыз- әңгімелерде басты кейіпкердің руластары мен жерлестерінің мүд- десі үшін өзінің немесе жақындарының ұстанымынан бас тарта алғанына немесе алмағанына қарап, мемлекеттің басқарушылары- ның қандай болғандығына баға беріліп отырды. Осылардың бар- лығының жиынтығын қарастырсақ, қазақтардың көнбістігі мен ымыраға келу қасиеттері өзара істің негізінде келісімге келуден де әлдеқайда жоғары тұрғанын дәлелдейді. Ымыраға келу қағидасы, |