Сагимбекова Меруерт Мейрхановна

Бірінші санатты, үшінші деңгейлі сертификатталған қазақ тілі

• 
  Бүгінгі ұрпақтың өз елінің, туған жерінің тарихын білуі, өткенді құрметтеп, ұмытылып бара жатқан атаулардың шығу тарихын насихаттай отырып, ұрпақ сабақтастығының жаңа қырын қалыптастыру.
  

• 
  Өз туған жеріміздің тарихын білу үшін ізденіс жұмыстарын жандандыру;
  
• 
  Ұмытылып бара жатқан атаулардың шығу тарихын, елді-мекен атауларының қойылу себебін, ел аузында жүрген топонимдік аңыз-әңгімелерді жинақтау;
  
• 
  Көпшілікке мағынасы беймәлім, сыры белгісіз, кей ретте түсініксіз атаулардың шығу төркіні, яғни этимологиясы басқа тілдермен салыстырыла отырып талдау;
  
• 
  Ұлы тұлғалардың, тарихи тұлғалардың өмірін мұрағаттар арқылы танып білу.
  

Ел аузында жүрген мекендік аңыздар анықтап, мекендік атаулардың этимологиясын зерттейтін болсақ, онда төмендегідей нәтижеге қол жеткізуге болады:

• 
  Мекендік аныздардың шығу тарихы туралы білімдері толығады;
  
• 
  Ұлы тұлғалардың, тарихи тұлғалардың өмірін зерттеуде дүниетанымдары жетіледі;
  
• 
  Тарихи оқиғалар желісіне құрылған аңыз-әңгімелер арқылы туристік кластерді байыта түседі, туристерге мол, кең мағлұмат бере алады;
  
• 
  Ғаламтор желілері арқылы тарихи дәлелдемелерді насихаттайды, ауыл тарихын аудан тарихына енгізеді, дәлелдемелері мол кітап шығарады.
  

1.Ауылдарды аралап, үлкен кісілермен әңгімелесіп, ел аузында жүрген мекендік аңыздарды жинақтау, бейнетаспаға түсіру;

2. Мекендік атаулардың этимологиясы туралы ғалымдар пікірлерімен, зерттеулерімен танысу;

3.Жиналған материалдарды талдау, қорытындылау, жариялау.

• 
  Ізденіс
  
• 
  Әдеби теориялық талдау
  
• 
  Салыстырмалы талдау
  
• 
  Жүйелі қорытындыла
  

• 
  Топонимикалық атаулардың мағынасын түсіне отырып, экскурсоводтық сызба карта жасау;
  
• 
  Елді мекенге келетін туристердің санын арттыру.
  

(Н. Орманбетұлы)

Жылдар легін арқалап жылжып өткен ғасырлар бұл өлкеге не беріп, нелер қалдырғанын дәл қазір баяндап, болжап беру оңай емес. Өткен уақыт тізбегінен бүгінгі ұрпаққа жеткен көнекөз табиғаты, оның саялы құшағында сан жаңғырып, жасаған адамдар ұрпағы, әрісі ата-бабамыздың кіндік қаны тамып, маңдай тері сіңген, берісі шешелеріміз келін болып, әкелеріміз шаңырақ көтерген қасиетті туған жер. Туған жердің өз перзентінің жүрегіне нұр болып құйылып, өзіне жіпсіз байлайтын құдіретті сағыныш сазы ешқашан кемімек емес.

Сан ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа тамыр тартып, олардың әрқайсысымен бірге өмір сүретін-туған жер. Ол-асыл мұра, баға жетпес қазына. Өйткені, жер тарихы-ел тарихы, адам тағдыры, ұрпақ шежіресі. Оның бәрін жіпке тізгендей етіп, бүгінгі ұрпаққа жеткізу қиын болғанымен, қажет жұмыс. Уақыт ағысы шайса да тоздыра алмайтын тарихи шежірелер бар.

Ономастиканың бір бөлігі саналатын жер-су аттары (топонимдер) ғасырлар жәдігері, мәдени мұрамыздың бір бөлігі. Топонимдер шығу, пайда болу тарихы ең алдымен халық тілінің байлығына, ел-жұрттың кәсіби тірлігіне, елді мекендердің сан жағынан артып, молая түсуіне тікелей байланысты болып отырады.

Тіліміздегі географиялық терминдер өзара бірнеше жікке бөлінеді. Елді мекендер атауларын ойканимия десе, оронимдер - тау, жота, қыр, қырат, төбе, бел, асу, шың, құз сияқты географиялық нысандардың атауы. Микротопонимияға сай, сала, төбе, төмпешік, шоқы, қорғандар мен құдық, орман, тоғай, жайлау, қыстау, бұлақ, жыра, жылға атаулары жатады.

Менің ғылыми жобамда осы географиялық терминдерге байланысты Қызыларай өңіріндегі көпшілікке беймәлім, сыры белгісіз, түсініксіз атаулардың шығу төркіні, яғни этимологиясы басқа тілдермен салыстырыла отырып түсіндіру және ел аузындағы топонимдік аңыздарды жинақтау. Мұхтар Әуезов: «Біздің қазақ жер аты, тау атын сол ортаның сыр-сипатына қарай қоя білген жұрт. Қайда, қандай бір өлкеге барсаң да жер, су, жапан түзде кездескен кішкене бұлақ атының өзінде қаншама мән-мағына, шешілмеген құпия сыр жатады», - деп орынды да нақты суреттеген.

Аңыз өмірде болған елеулі оқиғалар, ертеректе өмір сүрген көрнекті адамдар және белгілі бір жер-су, мекен жайлы баяндайды. Сондықтан ел арасында аңыздағы айтылатын оқиғалар мен іс-әрекеттер ақиқат нәрсе деп қабылданған. Аңыздың ерекшелігі – онда баяндалатын оқиға тек ұлттық сипатта болып, белгілі бір жерге ғана байланысты болып келеді. Аңызда тек жергілікті тарихтың ғана оқиғасы әңгімеленеді.

Теңіз деңгейінен 1565 метр биіктікте орналасқан Ақсораңдай заңғар шыңы бар Қызыларайдың табиғаты өте әсем, ертеден ән мен жырға өзек болған, ақынның қиялын өрлеткен қарағай, қайың, тал аралас өскен. Сирек кездесетін ырғай, самырсын, шетен, емдік күшала сияқты дәрі-дәрмектік шөптің қоры көптеп кездеседі. Жер шалғайлығы, тауының қиындығынан толық зерттелмеген жер. Аң мен құстың көптеген түрлері, қаршыға, лашын, сұңқарлар көптеп кездеседі. Ақсораң аймағында болғандар таңдай қағып, саф таза ауасына тойып қайтқандай әсер алады. Жергілікті ақын Аққан Смағұловтың:

Сарыарқаның тұрғындары аласа таулы, ұсақ шоқылы, жер бетінен биік тұрған тауларды «Ұлы», «сораң», «қарқара» десе, орташа және биік таулардың шыңдарын «шоқы», «тас» сияқты терминдермен атаған. Ежелгі заманнан-ақ таулы жердің көшпенділер үшін маңызы айрықша болған.